TRANSFÜZYONLA BULAŞAN ENFEKSİYONLAR (I) TÜRKİYE VE DÜNYADA ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Uzm.Dr.Rukiye BERKEM S.B Ankara Eğitim ve Araştırma Hastanesi IV. Ulusal Kan Merkezleri ve Transfüzyon Tıbbı Kongresi 14-18 Aralık 2011 ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Transfüzyon tıbbının önemli önceliklerden biri kan güvenliğinin sağlanmasıdır. Ülkelerin kan bağışlarında uyguladığı zorunlu testler ülkeden ülkeye farklılıklar göstermektedir. Gelişmiş ülkeler maliyet etkinlik çalışmaları sonuçlarına göre bazı ileri ve özgül testleri tarama stratejilerinde uygulamaya koymuşlardır. ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Gelişmekte olan ülkelerde ise; Bölgesel epidemiyolojik veriler, Tarama laboratuarlarının kapasitesi, Yöntemlerin özellikleri, Kanın taranmasına ayrılan bütçe, Sağlık alanındaki öncelikler dikkate alınarak, en iyi tarama stratejileri oluşturulmalı, risk takibi ile birlikte maliyet etkinlik çalışmaları yapılarak uygun stratejiler geliştirilmeye çalışılmalıdır. TÜRKİYE’DE ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Ülkemizde uygulanan mikrobiyolojik tarama testleri HBsAg, anti-HCV, anti-HIV 1/2 Sifiliz TÜRKİYE’DE ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Mikrobiyolojik tarama testleri İlgili antijen ve/veya antikorun gösterilmesi esasına dayanır. Her çalışma için negatif ve pozitif kontrolleri içeren kitler halinde temin edilmelidir. Bu testlerin asgari ve mutlak çalışma koşulu, üretici firma talimatlarına uygun olarak kontrollerin doğru sonuç vermesidir. Bu testlerin, zayıf pozitif bir dış kontrolü de içermeleri önerilmektedir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 TÜRKİYE’DE ZORUNLU TESTLERDE ALGORİTMALAR Mikrobiyolojik tarama testlerinin çalışılmasında Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış test kitleri kullanılmalı, Testler üreticinin talimatlarına göre çalışılmalı, Kitler 9 Ocak 2007 tarih ve 26398 sayılı resmi gazetede yayımlanmış olan invitro (vücut dışında kullanılan) tıbbi tanı cihazları yönetmeliği’ne uygun olarak üretilmiş olmalı, Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Mikrobiyolojik tarama testlerinin çalışılmasında HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV 1/2 viral göstergeleri EIA yöntemleri Sifiliz taramasında Lesitin bazlı bir antijen içeren kardiyolipin testi (RPR/VDRL) Treponema pallidum hemaglütinasyon (TPHA) yöntemine dayalı bir test EIA testi kullanılmaktadır. Mikrobiyolojik tarama testlerinin çalışılmasında HBsAg’nin taranmasında kullanılan kitlerin duyarlılığı 0.5 IU/mL’nin altında olmalıdır. HIV 1/2 antikorlarını araştıran kitler HIV subtip O duyarlılığına da sahip olmalıdır. MİKROBİYOLOJİK TARAMA TESTLERİNDE STANDARTLAR Mikrobiyolojik tarama testlerinin çalışılmasında Üretici bu yönetmeliğe uygun şekilde, yetkili makam tarafından verilmiş eksiksiz bir kalite sistem sertifikasına ve bu kapsamda yer alan her reaktif için tüm kontrol sonuçlarını içeren bir belgeye sahip olmalı, Uluslar arası standartlara göre bunların aynı zamanda kan bağışı ve kan bağışçısı taraması yönünden uygunluğu üretici tarafından beyan edilmeli, Onaylanmış kuruluşlarca; geçerliliği onaylanmış ve belgelenmiş olmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Tarama testlerinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması İlk test sonucu reaktif değilse, Bağışlanan kanın aranan gösterge yönünden negatif olduğu kabul edilir. Bağışlanan kan transfüzyon için veya bileşenlere ayrılmak için kullanılabilir. Tarama testlerinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması İlk test sonucu reaktifse, Bağışlanan kanın aranan gösterge yönünden başlangıçta reaktif olduğu kabul edilir. Bağışçı kan örneği, ilk test için kullanılan aynı test kiti ile yeniden iki kez çalışılmalıdır. Tarama testlerinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması İlk test sonucu reaktifse, Tekrar edilen testlerin her ikisi de reaktif değilse; Ünitenin aranan gösterge yönünden negatif olduğu kabul edilir, Ünite transfüzyon için veya bileşenlere ayrılmak için kullanılabilir, Bağışçı tekrar kan bağışında bulunabilir. Tarama testlerinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması Tekrar edilen testlerin her ikisi veya en az birisi reaktif ise, sonuç tekrarlayan reaktif olarak kabul edilir; Ünite transfüzyon veya bileşenlere ayrılmak için kullanılamaz, Kan bağışçısı geçici ret kapsamına alınır, Bağışçının bilgilendirilmesinden önce tekrarlayan reaktif sonucun doğrulama yöntemleri kullanılarak doğrulanması gerekir, Doğrulanmış enfeksiyon tespit edilen kan bağışçıları kalıcı ret kapsamına alınır. MİKROBİYOLOJİK DOĞRULAMA TESTLERİ İÇİN ULUSAL ALGORİTMA Tekrarlayan reaktif tarama testi Doğ Doğrulama test sonuç sonuçları ları Kan örneklerini doğ doğrulama laboratuarı laboratuarına gö gönder POZİ POZİTİF NEGATĐ NEGATĐF BELĐ BELĐRSĐ RSĐZ (Đndeterminate) Önceden tekrarlayan reaktif kaydı kaydı var mı mı kontrol et. Bağış çyı ait ürünleri bloke et. Bağışç Bağış çıyla görüşerek kan bağışı nı reddet. Bağışç bağışın Yeni bir örnekle bağış çı/sonuç bağışç /sonuç bağ bağlantı lantısını doğ doğrula İstenirse bağış çıyı bilgilendir. Bağış çıyı aktif hale getir. bağışç Bağışç Ancak bağış çı kaydı bağışç kaydına tekrarlayan reaktif olarak not dü düş Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın En uzun pencere dö dönemi sonunda testleri tekrarla Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 MİKROBİYOLOJİK DOĞRULAMA TESTLERİ İÇİN ULUSAL ALGORİTMA Önceden tekrarlayan reaktif sonucu olan bağış çıda tekrarlayan bağışç reaktif tarama testi Doğ Doğrulama test sonuç sonuçları ları Kan örneklerini doğ doğrulama laboratuarı laboratuarına gö gönder POZİ POZİTİF NEGATİ NEGATİF BELİ BELİRSİ RSİZ (İndeterminate) Bağış çıya ait ürünleri bloke et Bağışç Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın Yeni bir örnekle bağış çı/sonuç bağışç /sonuç bağ bağlantı lantısını doğ doğrula Bağış çıyı bilgilendir ve Bağışç kan bağışı nı reddet. bağışın Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın Doğ Doğrulama laboratuarı laboratuarı gerekli gö görürse en uzun pencere dö dönemi sonunda testleri tekrarla Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Tarama testlerinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması Bağışçı kayıtlarının incelenmesi, Bağışçıya ait ürünlerin bloke edilmesi, Bağışçının tıbbi değerlendirmesi, bilgilendirilmesi, danışmanlık verilmesi, ilgili sağlık kuruluşlarına yönlendirme yapılması, Tutarsız sonuçlar varsa önceden belirlenmiş kriterlere göre kan bağışçısının tekrar kan bağışına uygunluk yönünden değerlendirilmesi önemlidir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Kan bağışçısında viral enfeksiyonun serolojik kanıtının bulunduğundan söz edebilmek için tarama testinde elde edilen tekrarlayan reaktif sonucun daha spesifik serolojik testlerle doğrulanması gerekir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Doğrulama testleri RIBA WB NAT Yüksek duyarlılık ve özgüllükte ek ELISA testleri Bu kural HBV, HCV, HIV antijen ve antikor tarama testlerinin tümü için geçerlidir. Doğrulama laboratuarları bu virüsler için rutin olarak uyguladıkları ek testleri içeren algoritmalara sahip olmalıdırlar. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Viral enfeksiyonların prevalansının normal popülasyondan daha düşük olduğu kan bağışçılarında hatalı pozitif test sonuçlarına yüksek oranlarda rastlanmaktadır. Asemptomatik bireylerde, enfeksiyonla ilgili herhangi bir bulgusu bulunmayanlarda ve ilk kez test yapılanlarda bu durum dikkat çekicidir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması HBsAg ELISA testinin doğrulanmasında nötralizasyon testi kullanılmalıdır. Nötralizasyon testi ile doğrulanmayan HBsAg EIA sonucunda kan bağışçısı HBV enfeksiyonu yönünden tekrar değerlendirilmelidir. Bağışçının enfeksiyon dönemi, anti-HBc (anti-HBc total ve anti-HBc IgM) ve HBe antijen/antikor (HBeAg/anti-HBe) testleri ile belirlenebilir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması HCV’de tekrarlayan reaktif bulunan örnekler, Strip immunoblot testler (LIA), Rekombinant immunoblot (RIBA) testler Sonuçlar: Pozitif, Belirsiz (indeterminate) Negatif Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Pozitif sonuç: HCV antikorunun pozitif olduğunu gösterir. Ancak anti-HCV’nin varlığı geçirilmiş veya geçirilmekte olan enfeksiyonlar arasında ayırım yaptırmaz, Bu bağışçıların virüsün ve karaciğer hastalığının varlığı yönünden tıbbi değerlendirme ve danışmanlığa ihtiyaçları vardır. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Negatif sonuç: anti-HCV’nin negatif olduğunu gösterir. Enfeksiyonun erken dönemlerinde anti-HCV hatalı negatif sonuç verirken, virüsle karşılaşmadan 1-2 hafta sonra HCV RNA tespit edilebilir. Az sayıda hasta da serokonversiyon aylarca gecikebilir. Bazı kişilerde HCV enfeksiyonu iyileştikten sonra anti-HCV tespit edilebilen düzeylerin altına iner. Kronik HCV enfeksiyonu olan ve immünosupresif hastalarda anti-HCV sürekli negatiftir ve HCV RNA enfeksiyonun tek göstergesi olabilir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Belirsiz (indeterminate) sonuç: anti-HCV sonucunun belirlenemediğini gösterir. Yakın zamanda enfekte olmuş ve serokonversiyon aşamasındaki hastalarda ve HCV ile kronik enfeksiyonu bulunan bireylerde bu sonuç elde edilebilir. Bu sonuç aynı zamanda hatalı tarama testi sonucunu da gösterebilir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması Reaktif sifiliz tarama test sonuçlarının TPHA, Floresan Treponema pallidum Antikor testi İmmunoblot testleri ile doğrulanması gerekir. Test sonuçlarının değerlendirilmesi ve yorumlanması İdeal doğrulama testleri Tarama testleri kadar duyarlı Tarama testlerinden çok daha özgül olmalıdır. Halen kullanılmakta olan bazı tarama testleri, doğrulama testlerinden daha duyarlıdır. Uyumsuz veya doğrulanmamış sonuçlara bağlı sorunlarda kalıcı bir çözüm için önerilen ulusal algoritma uygulanmalıdır. Özel Durumlar Ülkemizde HIV Doğrulama test sonuçlarının sorumluluğu, Sağlık Bakanlığı tarafından onaylanmış referans laboratuarına verilmiştir. Doğrulama laboratuarına, tarama testi hakkında bilgi verilmelidir, doğrulamada kullanılan testler tarama testleri kadar duyarlı ve farklı bir test olmalıdır. Kan hizmet birimleri, sonuçlar için tarama testi pozitif, doğrulama testi pozitif, negatif veya belirsiz şeklinde kayıt tutmalıdır. Doğrulama test sonuçları ile bağışçının tarama test sonuçları birlikte gösterilmelidir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 KODLAMA İSİM İLK 2 HARF SOYADI İLK 2 HARF, BABA ADI İLK 2 HARF, DOĞUM TARİHİ YILININ SON 2 RAKAMI Özel Durumlar Kan Hizmet Birimleri tarama testlerinin kalite ve güvenilirliği için standartlar uygulamalıdır: Hem reaktif hem de test yöntemlerini kapsayan günlük iç kalite kontrol programı izlenmeli ve kayıtları tutulmalıdır. Yeni parti kitlerin kabul öncesi denenmesi ek bir kalite güvence önlemi olarak uygulanmalıdır. Akredite bir laboratuardan dış kalite kontrol örnekleri temin edilmeli ve dış kalite kontrol programı uygulanıp kayıtları tutulmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Özel Durumlar Kan Hizmet Birimleri tarama testlerinin kalite ve güvenilirliği için standartlar uygulamalıdır: Tüm yeni yöntemler ve yöntem değişiklikleri uygulamaya konmadan önce doğrulanmalı, kontrol edilmeli ve kayıtları tutulmalıdır. Enfeksiyon göstergelerine ilişkin tarama testlerindeki tekrarlayan reaktif sonuçlar ile doğrulanmış pozitif sonuçların hemovijilans sisteminin bir parçası olarak Sağlık Bakanlığı’na bildirimi yapılmalı ve izlenmelidir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Anti-HIV testinin kalite kontrolü Alınan tüm kan veya kan bileşenleri, HIV-1 tip O gibi nadir tipleri de içerecek şekilde HIV-1 ve HIV-2’ye yönelik antijen ve/veya antikorları güvenilir biçimde saptayacak, onaylanmış bir testle taranmalıdır. HIV enfeksiyonunu doğrulamak için; Western blot (WB) testleri, Rekombinant/line immunoblot testleri Ulusal bir algoritma ile kullanılmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Anti-HIV testinin kalite kontrolü Kuşkulu anti-HIV testlerinin yorumlanmasında HIV antijen testleri ve NAT’ın kullanılması yararlı olabilir. Pozitif çıkan bir doğrulama testi, ilk kan örneğinden 2-4 hafta sonra alınacak yeni bir kan örneği ile tekrarlanmalıdır. Anti-HIV testinin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı Kontrolü yürüten anti-HIV 1/2 tarama duyarlılığı zayıf pozitif örneğin saptanması* Her çalışma Tarama lab. *Zayıf pozitif kontrol serumu mümkünse üretici firma tarafından sağlanmış olmalıdır. Ancak menşei üretici firmadan farklı olmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Anti-HIV testinin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı Kontrolü yürüten anti-HIV 1/2 tarama duyarlılığı zayıf pozitif örneğin saptanması* Her çalışma Tarama lab. *Zayıf pozitif kontrol serumu mümkünse üretici firma tarafından sağlanmış olmalıdır. Ancak menşei üretici firmadan farklı olmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 HbsAg testinin kalite kontrolü Tüm kan veya kan bileşenleri, Hepatit B yüzey antijenini (HBsAg) en az 0.5 IU/mL düzeyinde saptayabilecek, onaylanmış bir testle taranmalıdır. HBsAg reaktivitesinin doğrulanması, özgül nötralizasyon testi ile yapılmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 HbsAg testinin kalite kontrolü Bağışçının enfeksiyon dönemi, • anti-HBc (anti-HBc total ve anti-HBc IgM) ve • HBe antijen/antikor (HBeAg/anti-HBe) testleri ile belirlenebilir. HbsAg testinin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı Kontrolü yürüten HbsAg tarama testi 0.5 IU/mL standardının saptanması Her çalışma Tarama lab. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Anti-HCV testinin kalite kontrolü Tüm kan veya kan bileşenleri, Hepatit C virus antijeni ve/veya antikorunu (anti-HCV) güvenilir biçimde saptayacak, onaylanmış bir testle taranmalıdır. HCV enfeksiyonunu doğrulamak için; immunoblot testler gibi özgül yöntemleri içerecek ulusal bir algoritma kullanılmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Anti-HCV testinin kalite kontrolü HCV antijen ve genomunun gösterilmesine yönelik duyarlı testler, bağışçıdaki enfeksiyon durumunun doğrulanmasında yararlı olabilir. olabilir Anti-HCV testinin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı Kontrolü yürüten anti-HCV tarama duyarlılığı zayıf pozitif örneğin saptanması* Her çalışma Tarama lab. *Zayıf pozitif kontrol serumu mümkünse üretici firma tarafından sağlanmış olmalıdır. Ancak menşei üretici firmadan farklı olmalıdır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Sifiliz testinin kalite kontrolü Kan bağışçılarında sifiliz taramasının gerekliliği konusunda tartışmalar sürmektedir, Bu test, cinsel yolla geçen hastalıklar için riskli davranışların bir göstergesi olarak kullanılabilir, Halen birçok ülkede uygulanmaktadır. Sifiliz testinin kalite kontrolü Çoğu merkez, manuel veya otomatize bir sistemde; Lesitin bazlı bir antijen içeren kardiyolipin testi Treponema pallidum hemaglütinasyon (TPHA) yöntemine dayalı bir test ELISA testi kullanmaktadır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Sifiliz testinin kalite kontrolü Reaktif sifiliz tarama test sonuçlarının; TPHA, Floresan Treponema pallidum Antikor testi (FTA), İmmunoblot testleri ile doğrulanması gerekir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Sifiliz testinin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı Kontrolü yürüten Lesitin bazlı reagen ve TPHA reagenleri zayıf pozitif örneğin saptanması Her çalışmanın başlangıcında ve sonunda Tarama lab. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesi Kan bağışçılarının tarama testlerinde elde edilen tekrarlayan reaktif sonuçların ek testlerle doğrulanması ve kan bağışçılarının bilgilendirilmesi gerekmektedir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesi Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesinin amaçları: 1) Enfeksiyonu bulunan kan bağışçılarını ilgili sağlık birimlerine yönlendirmek, 2) Enfeksiyonu bulunan kan bağışçılarının tekrar kan bağışında bulunmalarını önlemek, 3) Belirsiz (indeterminate) veya çelişkili sonuçları bulunan ve geçici ret alan kan bağışçılarını ilgili test sonuçları yönünden takip etmek ve aydınlatmak. Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesi HBV için tekrarlayan reaktiflik durumunda bağışçı bilgilendirilir. HCV ve HIV için tekrarlayan reaktif örneklerin pozitifliği doğrulandığında, bağışçı ile görüşülmeli ve bağışçı-test sonucu bağlantısını doğrulamak için yeni bir serum örneği alınmalıdır. Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesi Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesinin yazılı olarak mektupla, mektubun doğrudan kan bağışçısına ulaşacağından emin olunarak ya da yüzyüze görüşme ile yapılması önerilmektedir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi’nde belirtilen biçimde; Doğrulama testi pozitif tespit edilen bağışçı, Kan Hizmet Birimi tarafından (Form 1)’e göre yazılı olarak bilgilendirilir. Yönlendirme; hizmet biriminin bulunduğu İlin Sağlık Müdürlüğü tarafından belirlenen, konu ile ilgili eğitim almış uzman hekimlerin bulunduğu, bağışçının takip ve tedavisinin yürütülebileceği bir sağlık kurumuna yapılır. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan bağışçısının test sonuçları konusunda bilgilendirilmesi Form 1. KAN BAĞIŞCISI MİKROBİYOLOJİK TEST POZİTİFLİĞİ BİLDİRİM FORMU Sayın…………… Bağışçılarımızdan sağlanan kanlar, yapılan tarama testleri sonucu enfeksiyon etkenlerinin bulunmadığı tespit edildiğinde, kullanıma sunulmaktadır.Tarama testlerinde pozitiflik saptandığı takdirde ise, söz konusu kan imha edilmekte ve hastaya kullanılmamakta, ilgili bağışçımız bilgilendirilmektedir. /..../.../..... tarihinde bağışladığınız .................... numaralı kandan alınan numune ile yapılan testlerde pozitiflik saptanmıştır. Size, konu ile ilgili ayrıntılı bilgi verebilmemiz için en yakın zamanda ................................................Kan Merkezi’ne müracaat etmenizi rica ederiz. Konu hakkında bilgilendirilecek, gerekli ise test tekrarınız ve/veya doğrulama testleriniz için ileri tetkiklerinizin yapılabileceği sağlık kuruluşlarına yönlendirileceksiniz. Kan Bağışına gösterdiğiniz ilgi ve duyarlılık için teşekkür eder, sağlıklı günler dileriz. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 syf:265 *Kan Bağ Bağoşcısı mikrobiyolojik test pozitifliğ pozitifliğinin bildiriminde bu formun kullanı kullanımı zorunludur. Kan Hizmet Biriminin Yapması Gerekenler Kan Hizmet Birimi, doğrulanmış HIV, HBV veya HCV enfeksiyonu olan bir bağışçının pencere döneminde iken bağış yapması durumunda, bu kandan üretilen ve potansiyel olarak enfeksiyöz olan kan bileşenlerini alan hasta veya hastaların belirlenip izlenmesi ve kendilerini tedavi eden doktorun konuyla ilgili bilgilendirilmesi işlemini başlatır. Bu bağışlar son bir yıllık zaman diliminde yapılmış olan bağışları kapsar. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan Hizmet Biriminin Yapması Gerekenler Mikrobiyolojik tarama testleri tekrarlayan reaktif bulunan kan bağışları bloke edilmeli, transfüzyonda ve ürün yapımında kullanılmamalıdır. Kan bağışçısının dosyasına tekrarlayan reaktivite kaydedilmeli, bağışçı geçici ret kapsamına alınmalıdır. Doğrulama testlerinin veya ek testlerin sonuçlarına göre kan bağışçısının kalıcı reddine karar verilebilir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan Hizmet Biriminin Yapması Gerekenler Doğrulama testleri negatif sonuçlanır ya da ek test sonuçları arasında tutarsızlık oluşursa; Tekrarlayan reaktif sonucun hatalı pozitif bir test sonucu olma olasılığı vardır. Bu durumda kan bağışçısının belli bir süre sonra testleri tekrarlanarak kan bağışı yapıp yapamayacağı konusunda karar verilmesi gerekir. Ulusal Kan ve Kan Ürünleri Rehberi 2011 Kan Hizmet Biriminin Yapması Gerekenler İlk tarama örneği ile takip örneği arasında geçmesi gereken süre İngiltere standartlarına göre en az 12 haftadır. Amerika standartları bu süreyi HIV için sekiz hafta ve HCV için altı hafta olarak bildirmektedir. Nötralizasyon testi ile doğrulanamayan reaktif HBs Ag sonucu ya da tutarsız HBsAg, HBV DNA ve anti-HBc sonuçları bulunan kan bağışçılarının tekrar kan örneklerinin altıncı ayda alınması önerilmektedir. Kan Hizmet Biriminin Yapması Gerekenler Kan bağışçısından alınan tekrar kan örneğinde tarama testleri reaktif değilse, ek testler de negatif sonuç verirse kişiden tekrar kan bağışı alınabilir. Ancak bağış esnasında da testlerin tekrarlanması ve böylece iki seri negatif test sonucu bulunması gerekli görülmektedir. Bu konularda ulusal test algoritmalarının belirlenmesine ihtiyacımız vardır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) DSÖ’nün rehberleri ve önerilerinin üye ülkelerin hiçbirinde kanuni bağlayıcılığı yoktur; ancak AB mevzuatına göre üye ülkelerin kendi mevzuatlarını oluştururken DSÖ’nün tavsiyelerini göz önünde bulundurmalı gerekmektedir. DSÖ tüm ülkelerde tam kan ve aferez bağışları için zorunlu tarama testleri olarak HBsAg, anti-HCV, anti-HIV 1/2 ve sifiliz tarama testlerinin kullanılmasını önermektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Tarama için kullanılacak testler; HIV-1 ve HIV-2: HIV antikorları veya HIV antijen-antikor kombine testleri, Hepatit B: Hepatit B yüzey antijeni (HBsAg) taraması, Hepatit C: HCV antikorları veya HCV antijen-antikor kombine testleri, Sifiliz (Treponema pallidum): Non spesifik antikorlar (lipoidal antijenler için) veya özgül (spesifik) treponemal antikorlar olmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) Sıtma, Chagas hastalığı veya HTLV gibi enfeksiyonlar için ise tarama testleri, epidemiyolojik kanıtlara dayalı olmalı ve ulusal sağlık otoritesi tarafından karar verilmelidir. Taramada kullanılacak testlerin duyarlılıkları ve özgüllükleri yüksek olmalı, en az %99.5 duyarlılık sınırına sahip olmalıdır. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) HBsAg, anti-HCV ve anti-HIV 1/2 viral göstergeleri EIA/CLIA yöntemleri HIV 1/2 antikorlarını araştıran kitler HIV subtip O duyarlılığına da sahip olmalıdır. Sifiliz taramasında ise non-spesifik (VDRL veya RPR) lesitin bazlı bir antijen içeren kardiyolipin testi veya treponemal antikorların kullanıldığı yüksek duyarlılık ve özgüllüğe sahip spesifik testler Treponema pallidum hemaglütinasyon (TPHA) yöntemine dayalı bir test veya EIA testi kullanılmalıdır. DSÖ’nün Tarama ve Doğrulama Testleri Algoritması DSÖ’nün Zorunlu Testler için Önerileri Virü Virüs HIV Hepatit B Hepatit C Tarama marker Test Öneriler AntiAnti-HIV (1,2,0) EIA/CLIA Önerilen En etkili testler Ag/Ab kombine testlerdir. AntiAnti-HIV (1,2,0) Hızlı zlı EIA (Rapid) Partikü Partikül agg. Özel durumlarda kullanı kullanılabilir. HIV pp-24 Ag EIA/CLIA Ag/Ab kombine testlerinin bir parç parçası ası ise önerilmektedir. HIV RNA NAT Maliyet/etkinliğ Maliyet/etkinliğe gö göre değ değerlendirilmelidir. HBsAg EIA/CLIA Önerilen HBsAg Hızlı zlı EIA (Rapid) Partikü Partikül agg. Özel durumlarda kullanı kullanılabilir. AntiAnti-HBc EIA/CLIA HBV’ HBV’nin prevalansı prevalansının yü yüksek olduğ olduğu ülkelerde önerilmemektedir. HBV DNA NAT Maliyet/etkinliğ Maliyet/etkinliğe gö göre değ değerlendirilmelidir. AntiAnti-HCV EIA/CLIA Önerilen AntiAnti-HCV Hızlı zlı EIA (Rapid) Özel durumlarda kullanı kullanılabilir. HCV Ag EIA/CLIA Ag/Ab kombine testlerinin bir parç parçası ası ise önerilmektedir. HCV RNA NAT Maliyet/etkinliğ Maliyet/etkinliğe gö göre değ değerlendirilmelidir. T. Pallidum Ab. Sifiliz Lipoidal Ag Ab. Partikü Partikül agg. (TPHA) EIA VDRL RPR Önerilen Sifilizin yü yüksek insidansı insidansı bulunan ülkelerde düşünülebilir. Avrupa Konseyi Önerileri Avrupa Konseyi önerilerinin AB’ye bağlı ülkelerde hukuki bağlayıcılığı yoktur ancak birliğe bağlı ülkelerde göz önünde bulundurulmaları gerekir. Direktiflerin ise hukuki bağlayıcılığı vardır ve üye ülkelerin kanunlarına aktarılmaları gerekmektedir. Zorunlu tarama testleri olarak en az HBsAg, anti-HCV, anti-HIV 1/2 tarama testlerinin kullanılmasını önermektedir. Daha önce bu grupta yer alan Sifiliz tarama testi Ek serolojik tarama testleri kapsamına alınmıştır. Avrupa Konseyi Önerileri Zorunlu serolojik tarama testleri En az aşağıda yer alan testleri içermelidir: HIV-1 tip O gibi nadir tipleri de içerecek şekilde HIV-1 ve HIV-2’ye yönelik antikorlar (anti-HIV-1 ve anti-HIV-2), Hepatit C virus antikoru (anti-HCV), Hepatit B yüzey antijenini (HBsAg) en az 0.5 IU/mL düzeyinde saptayabilecek bir test. . Avrupa Konseyi Önerileri Zorunlu serolojik testlerin kalite kontrolü Kontrol edilecek parametre Kalite koşulu Kontrol sıklığı anti-HIV 1/2 tarama duyarlılığı zayıf pozitif örneğin saptanması* Her plak/çalışma anti-HCV tarama duyarlılığı zayıf pozitif örneğin saptanması* Her plak/çalışma HbsAg tarama testi 0.5 IU/mL standardının saptanması Her plak/çalışma *Zayı Zayıf pozitif kontrol serumu mü mümkü mkünse üretici firma tarafı tarafından sağ sağlanmış lanmış olmalı olmalıdır. Ancak menş menşei üretici firmadan farklı farklı olmalı olmalıdır. Zorunlu serolojik tarama testlerini çalış an laboratuarlar dü alışan düzenli bir dış dış kalite kontrol programı programına katı katılmalı lmalıdır. Avrupa Konseyi Önerileri Doğrulama testleri HIV veya HCV enfeksiyonunu doğrulamak için güncel yaklaşım; Alternatif ELISA testleri, Western blot veya rekombinan immunoblot testleri gibi yöntemleri içerecek ulusal bir algoritmanın kullanılmasıdır. Kuşkulu antikor test sonuçlarının yorumlanmasında antijen testleri ve NAT’ın kullanılması yararlı olabilir. Avrupa Konseyi Önerileri Doğrulama testleri Pozitif çıkan bir doğrulama testi, ilk kan örneğinden 2-4 hafta sonra alınacak yeni bir kan örneği ile tekrarlanmalıdır. HBsAg reaktivitesinin doğrulanması, özgül nötralizasyon testi ile yapılmalıdır. Bağışçının enfeksiyon dönemi, anti-HBc (anti-HBc total ve anti-HBc IgM) ve HBe antijen/antikor (HBeAg/anti-HBe) testleri ile belirlenebilir. MİKROBİYOLOJİK DOĞRULAMA TESTLERİ İÇİN ALGORİTMA Tekrarlayan reaktif tarama testi Doğ Doğrulama test sonuç sonuçları ları Kan örneklerini doğ doğrulama laboratuarı laboratuarına gö gönder POZİ POZİTİF NEGATĐ NEGATĐF BELĐ BELĐRSĐ RSĐZ (Đndeterminate) Önceden tekrarlayan reaktif kaydı kaydı var mı mı kontrol et. Bağış çyı ait ürünleri bloke et. Bağışç Bağış çıyla görüşerek kan bağışı nı reddet. Bağışç bağışın Yeni bir örnekle bağış çı/sonuç bağışç /sonuç bağ bağlantı lantısını doğ doğrula İstenirse bağış çıyı bilgilendir. Bağış çıyı aktif hale getir. bağışç Bağışç Ancak bağış çı kaydı bağışç kaydına tekrarlayan reaktif olarak not dü düş Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın En uzun pencere dö dönemi sonunda testleri tekrarla MİKROBİYOLOJİK DOĞRULAMA TESTLERİ İÇİN ALGORİTMA Önceden tekrarlayan reaktif sonucu olan bağış çıda tekrarlayan bağışç reaktif tarama testi Doğ Doğrulama test sonuç sonuçları ları Kan örneklerini doğ doğrulama laboratuarı laboratuarına gö gönder POZİ POZİTİF NEGATİ NEGATİF BELİ BELİRSİ RSİZ (İndeterminate) Bağış çıya ait ürünleri bloke et Bağışç Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın Yeni bir örnekle bağış çı/sonuç bağışç /sonuç bağ bağlantı lantısını doğ doğrula Bağış çıyı bilgilendir ve Bağışç kan bağışı nı reddet. bağışın Bağış çıyla gö nı reddet. Bağışç görüşerek kan bağışı bağışın Doğ Doğrulama laboratuarı laboratuarı gerekli gö görürse en uzun pencere dö dönemi sonunda testleri tekrarla İNGİLTERE KAN TRANSFÜZYON MERKEZLERİNİN ZORUNLU TARAMA TESTLERİNDEKİ ALGORİTMASI İngiltere’de kan bağışlarına uygulanan testler zorunlu testler ve ek testler olmak üzere iki grupta sınıflandırılmıştır. Zorunlu testler Klinik kullanımı olan tüm kan bağışları ve kan ürünlerinin kullanımına izin verilebilmesi için Sağlık Otoritesinin zorunlu tuttuğu testlerdir. HBsAg, anti-HIV 1 ve 2, anti-HCV, HCV NAT, anti-HTLV I/II ve sifiliz antikorları. İNGİLTERE KAN TRANSFÜZYON MERKEZLERİNİN ZORUNLU TARAMA TESTLERİNDEKİ ALGORİTMASI Reaktif çıkan tü tüm örnekler ilk testte kullanı kullanılan test yö yönteminin aynı aynısı ile tekrar iki kez çalışı lmalııdır. alışılmal Eğer tekrar uygulanan testler reaktif değ değilse, kan ve bunlardan elde edilen ürünlerin kullanı kullanımına izin verilebilir ve bu ürünler stoklanı stoklanır. MĐKROBĐ KROBĐYOLOJĐ YOLOJĐK TARAMA TESTĐ TESTĐ REAKTĐ L REAKTĐF DEĞĐ DEĞĐL ĐMMÜ MMÜNOHEMATOLOJĐ NOHEMATOLOJĐK TESTLER TAMAM REAKTĐ REAKTĐF;BAŞ F;BAŞLANGIÇ LANGIÇTA REAKTĐ REAKTĐF Bağış çıya ait kanı Bağışç kanı ve bundan hazı hazırlanan tü tüm kan bileş bileşenlerini karantinaya al TEKRAR TESTLERĐ TESTLERĐ TEKRAR TESTLERĐ TESTLERĐNDEN BĐ BĐRĐ REAKTĐ REAKTĐFSE; TEKRARLAYAN REAKTĐ REAKTĐF Kan ve kan bileş bileşenlerini “transfü transfüzyon iç için uygun değ değildir” ildir” şeklinde etiketle Kan bağış çısının kaydı bağışç kaydına iş işaret koy KAN ÖRNEĞĐ NĐ DOĞ RNEĞĐN DOĞRULAMA LABORATUV LABORATUVARINA GÖ GÖNDER POZĐ POZĐTĐF SONUÇ SONUÇ Kan bağış çısının kaydı çısı bağışç kaydına “kalı kalıcı ret ret” gir. Kan bağış bağışç nı bilgilendir; danış manlıık ve yö danışmanl yönlendirme sağ sağla STOK ĐÇĐN SERBESTLEŞ SERBESTLEŞTĐR HER ĐKĐ TEKRAR TESTĐ TESTĐ NON REAKTĐ REAKTĐF (REAKTĐ (REAKTĐF DEĞĐ L) DEĞĐL) NEGATĐ NEGATĐF VEYA INDETERMINATE SONUC Ulusal algoritmaya gore akışı akışı takip et İNGİ KİLİ YADA BELİ NGİLTERE KAN TRANSFÜ TRANSFÜZYON MERKEZLERİ MERKEZLERİNİN ÇELİŞ ELİŞK BELİRSİ RSİZ TEST SONUÇ SONUÇLARINDA TEKRAR BAĞ BAĞIŞA KABUL İÇİN ALGORİ ALGORİTMASI Mikrobiyolojik tarama testi tekrarlayan reaktif Doğ Doğrulama Lab.testleri negatif veya belirsiz (indeterminate) Đlk (indeks) bağış dan 12 hafta sonra tekrar kan alı bağışdan alınır Mikrobiyolojik tarama testleri kan merkezinde çalışı alışıllır NEGATİ NEGATİF POZĐ POZĐTĐF Alternatif (ikinci) mikrobiyolojik tarama testi NEGATİ NEGATİF Doğ Doğrulama laboratuarı laboratuarı BELİ BELİRSİ RSİZ** POZİ POZİTİF* NEGATİ NEGATİF Doğ Doğrulama laboratuarı laboratuarı BELİ BELİRSİ RSİZ POZİ POZİTİF* ** NEGATİ NEGATİF BAĞ BAĞIŞ ALINMAZ; BAĞ BAĞIŞÇI KAYDI TEKRAR BAĞ BAĞIŞ ĐÇĐN UYGUN HALE GETĐ GETĐRĐLĐR. BAĞ BAĞIŞ ALINDIĞ ALINDIĞINDA TARAMA TESTLERĐ TESTLERĐ VE ALTERNATĐ ALTERNATĐF (Đ (ĐKĐNCĐ NCĐ) TARAMA TESTĐ TESTĐ TEKRARLANIR. TÜ TÜMÜ NEGATĐ NEGATĐFSE BAĞ BAĞIŞ KULLANILI KULLANILIR POZĐ POZĐTĐF Doğ Doğrulama laboratuarı laboratuarı BELİ BELİRSİ RSİZ POZİ POZİTİF* ** NEGATİ NEGATİF *: dosyaya kayı kayıt; kalı kalıcı red; bilgilendir, danış manlıık ver danışmanl **: dosyaya kayı kayıt; takip Tarama Testlerinin Özellikleri Serolojik taramada kullanılan test kitlerinin duyarlılıkları her geçen gün arttırılmakta ve performansları geliştirilmektedir. Antijen ve antikorun birlikte bakıldığı “antijen-antikor kombo” testler özellikle tanısal yönden akut enfeksiyonu tespit etmede yararlıdır. Tarama Testlerinin Özellikleri HIV antijen antikor kombo testlerin pencere dönemini 3-5 gün kısalttığı, HCV’de ise bu testlerle sağlanan pencere dönemindeki kısalmanın 26 gün olduğu yapılan çalışmalar da bildirilmektedir. Antijen antikor kombo testlerin kan bankacılığında kullanılmaları durumunda doğrulama algoritmaları buna göre düzenlenmelidir. NAT’ın kullanıldığı ülkelerde bu testlerin kullanımına ihtiyaç bulunmadığı, ancak NAT yapılmıyorsa enfeksiyonun epidemiyolojisine göre kullanılmalarının kan güvenliğine önemli katkılar sağlayabileceği bildirilmektedir. Tarama Testlerinin Özellikleri Kan bankalarında kullanımı onaylanmış HIV-1 ve HCV NAT tarama testlerinin yanında ikili (HIV-1/HCV) ve üçlü (HIV-1/HCV/HBV) NAT tarama testleri de vardır. MP NAT tarama testleri ile pencere dönemindeki kısalma HIV-1 RNA ile antikor testlerine göre 11-15 gün, HIV-1 p24 antijen testine göre 5-9 gün, HCV NAT ile 50-60 gündür. Tarama Testlerinin Özellikleri Almanya, Fransa, İngiltere gibi birçok Avrupa Birliği ülkesi, ABD, Kanada, Yeni Zelanda, Avustralya gibi birçok ülkede HIV ve HCV NAT kan bağışlarında zorunlu testler kapsamına girmiştir. Japonya’da bunların yanı sıra HBV NAT zorunlu testler kapsamındadır, 1999’da 500’lük plazma havuzlarında başlanan HBV NAT taramaları bugün 20’lik havuzlarda sürdürülmektedir. HBV enfeksiyonunun yüksek endemisite gösterdiği Japonya’da 50 örneklik plazma havuzlarında denenen multipleks NAT ile tek başına HBsAg taramasından daha yüksek duyarlılığa ulaşıldığı bildirilmiştir. Anti-HBc Tarama Testi HBV enfeksiyonunun düşük prevalans gösterdiği Almanya, ABD, Kanada gibi birçok ülkede anti-HBc taraması kanın viral güvenliği yönünden ek bir zorunlu testtir. Anti-HBc’nin tarama testlerine eklenmesi HBV enfeksiyonu yönünden kan güvenliğini arttırmakla birlikte anti-HBc taramasında kullanılan kitlerin özgüllüğünün yeterli olmaması tutarsız sonuçlara neden olmaktadır. Anti-HBc Tarama Testi Başlangıçta anti-HBc reaktif örneklerin yalnızca % 32’sinde tekrarlayan reaktivite elde edilmektedir. Nonspesifik anti-HBc reaktif tespit edilen bağışçıların reddedilmesi gereksiz olarak sağlıklı kan bağışçılarının kaybına yol açabilmektedir. Anti-HBc reaktivitesinin geçirilmiş HBV enfeksiyonunun göstergesi olarak doğrulanmasını sağlayan bir test ve algoritma henüz önerilmemiştir. Anti-HBc Tarama Testi Japonya anti-HBc pozitif kan bağışçılarının anti-HBs titresi 200 mIU/mL’nin üzerinde ve HBV DNA negatifse bağışları kabul etmektedir. İngiltere’de piercing, akupunktur v.s. yaptıran bağışçılar için uygulanacak ret süresi sonrası bu bağışçılara anti-HBc testi uygulanmakta ve sonuçları negatif olan bağışlar kabul edilmekte anti-HBc’si pozitif olan bağışlar anti-HBs açısından test edilmekte anti-HBs düzeyi <100 IU/L olanlar kabul edilmemekte, >100 IU/L olanların ise güvenli olarak kabul edilebileceği belirtilmektedir. Anti-HBc Tarama Testi DSÖ ise HBV enfeksiyonunun yüksek prevalans gösterdiği ülkelerde anti-HBc taramasının kan bağışçılarının yüksek oranlarda reddine yol açabileceğini belirterek rutin tarama testi olarak kullanılmasını önermemektedir. Anti-HBc testini taramada kullanan ülkelerin ise tüm anti-HBc pozitif bağışlara anti-HBs testi uygulamasını ve anti-HBs düzeyinin >100 mIU/mL olanların klinik kullanım için uygun olduğunu belirtmektedir. Anti-HBc Tarama Testi Avrupa Birliğinin Rehberinde ise seçilmiş bağışçılar için anti-HBc testinin uygulandığı ülkelerde; Doğrulamada ulusal bir algoritmanın uygulanmasını ve anti-HBs ve NAT gibi destekleyici testlerin uygulanmasının Yerel olarak bağışçı kabulünü ilişkin kararları etkileyebileceği belirtilmektedir. DÜNYADA UYGULANMAKTA OLAN ZORUNLU TARAMA TESTLERİ ZORUNLU TESTLER EK TESTLER YÖNTEMLER DSÖ DSÖ AVRUPA BİRLİĞİ TÜRKİYE İNGİLTERE ABD KANADA AVUSTURALYA HBsAg antianti-HCV antianti-HIV 1/2 Sifiliz HBsAg antianti-HCV HBsAg antianti-HCV antianti-HIV 1/2 HBsAg AntiAnti-HBc antianti-HCV antianti-HIV 1/2 antianti-HTLV 1/2 Sifiliz NAT HIVHIV-1 NAT HCV HBsAg antianti-HCV antianti-HIV 1/2 HBsAg antianti-HCV antianti-HIV 1/2 HBsAg antianti-HCV antianti-HIV 1/2 Sifiliz antianti-HTLV 1/2 Sifiliz antianti-HIV 1/2 Sifiliz antianti-HTLV 1/2 Batı Batı Nil Virü Virüsü CMV AntiAnti-HTLV 1/2 Sifiliz Sıtma Chagas HTLV 1/2 Sifiliz HTLV 1/2 antianti-HBc - Sıtma Chagas Batı Batı Nil Virü Virüs CMV antianti-HBc Sıtma Chagas Batı Batı Nil Virü Virüs CMV Chagas Chagas CMV EIA/CLIA Rapid IA Partikü Partikül agg. HIV p24 Ag HCV Ag NAT EIA TPHA/EIA NAT (HCV,HIV) EIA RPR/VDRL TPHA/EIA EIA TPHA/EIA NAT HCV, WNV EIA/CLIA TPHA NAT HBV,HCV,HIV WNV EIA/CLIA TPHA NAT EIA/CLIA NAT HBV,HCV,HIV HBV,HCV,HIV HCV,HIV WNV SONUÇ Ülkemizde ve diğer ülkelerde kan güvenliğini arttırmak için kullanılan zorunlu tarama testleri ve test yöntemleri farklılıklar göstermektedir. Ülkemizde uygulanmakta olan zorunlu tarama testleri DSÖ’nün ve Avrupa Kan Transfüzyon Komitesinin önerdiği zorunlu testlerdir. SONUÇ Tarama testlerinde kullanılacak kalite standartları, testlerin geçerliliği ve test yöntemleri, reaktivite tespit edildiğinde tekrarlayan reaktiviteye bakılması, tekrarlayan reaktif sonuçların doğrulanması için kullanılacak test yöntemleri için ulusal algoritmamız oluşturulmuş ve kullanılmaya başlanmıştır. Tekrarlayan reaktif ve doğrulanmış test sonuçlarında bağışçının bilgilendirilmesi ve yönlendirilmesi için yapılması gerekenler de ulusal rehberimizde tanımlanmıştır. TEŞEKKÜR EDERİM