DIŞ KUVVETLER BAZI AKARSU TERİMLERİ Debi Akarsu Havzası Akarsular Akarsuyun doğduğu yer kaynak, döküldüğü yer ağız, su topladığı arazi havza, komşu havzayı ayıran sınır su bölümü çizgisidir. coğrafya Rüzgarlar Buzullar Akarsuyun herhangi bir kesitinden 1 saniyede geçen su miktarıdır. Debiyi yağış, kar erimesi, eğim, geçirimsiz Kaynak Su kayaç artırır. b çiz ölüm gi si ü Ağız Denge Profili Dalgalar 1 2 3 4 ʤ ʤ ʤ ʤ ʤ Deniz 4 no’lu konum denge profiline en yakındır. Yatağın deniz seviyesine kadar aşınmasıyla oluşur. Yaşlı arazide görülür. Akış hızı azalır. Taşımacılık için elverişlidir. Akarsu Aşındırma Şekilleri Aşınım Şekilleri Birikim Şekilleri Hem Aşınım Hem Birikim Şekilleri Vadi Birikinti Konisi Menderes Dev Kazanı Birikinti Yelpazesi Seki Peri Bacası Dağ Eteği Ovası Kırgıbayırı Dağ İçi Ovası Plato Irmak Adası Peneplen Delta Ovası 10. Sınıf Akarsular ʤ ʤ ʤ ʤ ʤ Kırgıbayır (Badlans) Peribacaları Vadi Çentik Vadi Tabanlı Vadi Boğaz Vadi Kanyon Vadi Asimetrik Vadi Dev Kazanı Peneplen (Yontuk Düz) Plato Akarsu Aşındırma Şekilleri Akarsu Biriktirme Şekilleri Çentik Vadi Eğimli arazi, akış hızı Boğaz Vadi fazla, enerji potansiyeli fazla, ulaşıma elverişsiz. Kanyon Vadi Karstik arazilerde görülür. (Kolarado- ABD-Akdeniz) Göksu Kanyonu Tabanlı Vadi Dağların kıyıya paralel uzandığı (Akdeniz-Karadeniz) yerlerde görülür. Geçit olarak kullanılır. (Gülek-Zigana) Asimetrik Vadi Kaynak coğrafya Vadiler Dağ İçi Ovası Delta Ağız Farklı dirençteki yamaçlarda oluşur. Akarsular daha önce erozyonla aşındırdığı malzemeleri eğimin azaldığı yerlerde biriktirirler. Alüvyonların yığılması ile biriktirme şekilleri oluşur Eğimin azaldığı, dolayısıyla akış hızının da azaldığı (Ege) bölgelerde görülür. Akaru Hem Aşındırma Hem Biriktirme Şekilleri Akarsu Biriktirme Şekilleri Akarsular daha önce erozyonla aşındırdığı malzemeleri eğimin Menderes Seki - Taraça 10. Sınıf azaldığı yerlerde biriktirirler. Alüvyonların yığılması ile biriktirme şekilleri oluşur. Dağ Eteği Ovası Taban Seviyesi Ovası Menderes akarsuların az eğimli yerlerde oluşturdukları büklümlerdir. www.youtube.com/tonguc10 Akarsu vadilerinde, akarsuyun üzerinde aktığı tabanın iki yanında ve belli bir yükseltide kalmış düzlüklere taraça (seki) denir. Rüzgar Aşındırma Şekilleri RÜZGÂRLAR 1. Mantarkaya (Şeytan Sofrası) Rüzgâr Aşındırma Şekilleri: Mantarkaya (Şeytan Sofrası) Şahit Tepe 2. Tafoni ʤ Mantarkaya Tar Sahra ʤ Tafoni ʤ Hamada ʤ Yardang ri Ara bista a lah Ka Rüzgâr Biriktirme Şekilleri: n Victoria Atacama ʤ Barkan ʤ Kumul coğrafya Arizona ʤ Şahit Tepe 3. Hamada Orta Asya 4. Yardang 5. Şahit Tepe Hamada Yardang Tafoni Rüzgarın Etkili Olduğu Alanlar ʤ Lös Rüzgar Biriktirme Şekilleri Karstik Aşınım Şekilleri Rüzgarın Etkili olduğu alanların Özellikleri 1. Barkan ʤ Kurak ve yarı kurak iklim etkilidir. 2. Kumul ʤ Bağıl nem oranı düşük, bitki örtüsü cılızdır. 3. Lös 10. Sınıf ʤ Sıcaklık farkı fazladır. ʤ Fiziksel çözülme şiddetlidir. ʤ Toprakta tuz ve kireç oranı fazladır. Barkan Kumul ʤ Dolin ʤ Obruk ʤ Uvala ʤ Düden Karstik Birikim Şekilleri ʤ Sarkıt ʤ Polye ʤ Dikit ʤ Sütun ʤ Traverten Karstik Arazilerin Genel Özellikleri Su Çıkan ʤ Karstik araziler yer altı suyu açısından zengindir. Voklüz kaynaklara rastlanır. Uvala Polye Dolin Kalker Kanyon Kör Vadi coğrafya Lapya ʤ Karstik arazilerde çökme depremler görülür ve obrukların sular ile dolmasıyla da obruk gölleri meydana gelir. ʤ Polyeler hariç araziler tarıma elverişsizdir. Nüfus seyrektir. ʤ Mağara, obruk ve traverten gibi karstik Kil Geçirimsiz Zemin Mağara ʤ Mağara Lös Karstik Arazilerin Genel Özellikleri Su Batan (Düden) ʤ Lapya Su Çıkan Polye Dolin Obruk Kalker Kanyon Kör Vadi Kil şekiller turistik açıdan değerlidir. Geçirimsiz Zemin Mağara Karstik Biriktirme Şekilleri Obruk BUZULLAR Kireçli suların buharlaşması ile kalsiyum karbonat çökelirse ʤ Buzul Şekli Görülen Alanlar karstik biriktirme şekilleri oluşur. Tıpkı sütü kaynatıp peynir ʤ T Kuzey Kutbu ve çevresi: Grönland, Kanada, İskandinav ülkeleri, Sibirya Traverten 10. Sınıf yapmak gibi... Uvala Lapya Su Batan (Düden) Sarkıt Sütun Dikit (Damlataş) Traverten Sarkıt - Dikit - Sütun Sarkıt Sütun Dikit ʤ T Güney kutbu ve çevresi: Antartika, Patagonya (Şili-Arjantin) ʤ T Dağlık alanlar: Alpler, Himalayalar, Kayalık ve And Dağları Buzul Aşınım Şekilleri Buzul Şekli Görülen Alanlar Buzul Birikim Şekilleri ʤ Hörgüç kaya ʤ Moren (Buzul taş) ʤ Sirk ʤ Sander Düzlüğü ʤ Buzul Vadisi (Tekne Vadi) ʤ Drumlin www.youtube.com/tonguc10 Buzul Çeşitleri Buzul Çeşitleri Vadi Buzulu Örtü Buzulu Aşınım Şekilleri Sirk Buzulu Buzul Vadisi (Tekne Vadi) ʤ Dağlık alanlar. ʤ Alpler, Kayalık dağları ʤ Antartika ʤ Grönland coğrafya ʤ Dağlık alanlar. Birikim Çeşitleri Buzulların oluşturduğu düzlüklere sander, toprağına moren denir. Sander, Moren Dağdan inen buzulun sert kayayı aşındıramaması ile oluşur. Dağ buzullarında yaygındır. Sirk Fiyort Buzulların açtığı çukurlardır. Drumlin Buzul vadilerinin sular altında kalması sonucu oluşur. Sirk gölü oluşturabilir. Buzulların çekilmesi sonucu ortaya çıkan tepelerdir. Akıntılar ʤ Falez (Yalıyar) Falez Kıyı oku Deniz Dalga Birikim Şekilleri 10. Sınıf Kıyı seti ʤ Aşınım Düzlüğü Kara ʤ Kıyı oku ve kıyı kordonu Kıyı seti ʤ Akdeniz’den Ege’ye alt, Ege’den Akdeniz’e üst akıntı oluşur. Tombolo Alt ınt Ak ı ı Deniz 90º ınt Ada Tombolo Ak Falez ʤ Plaj (Kumsal)Deniz Plaj Plaj Kıyı oku Ada ʤ Az tuzlu deniz, tuzlu denize üst akıntı Deniz gönderir. Alt ʤ Lagün (Deniz kulağı) Plaj Plaj ʤ Tuzlu-yoğun deniz, tuzsuz denize alt akıntı gönderir. ʤ Seviye farkı nedeniyle Karadeniz’den Marmara’ya üst akıntı oluşur. Yoğunluk farkı nedeniyle Karadeniz’den Marmara’ya üst akıntı oluşur. Lagün ʤ Tombolo ʤ Ekvatora yakın deniz tuzlu (yoğun); kutba daha yakın deniz az Kara tuzlu (az yoğun) yapıdadır. ı Lagün ınt Dalga Aşınım Şekilleri Ak DALGALAR Üst ʤ Ağrı ʤ Fuji ʤ Everest Hörgüç Kaya Eğimli alanlarda buzulun yüzeyi aşındırıp U p rofilli v adi yapmasıyla oluşur. Üst A kıntı Takke Buzulu 90º Kıyı Tipleri ENİNE KIYI TİPİ ÖZELLİKLERİ BOYUNA KIYI TİPİ ÖZELLİKLERİ DALMAÇYA KIYI TİPİ ÖZELLİKLERİ Ege Denizi Adri ya De ni Akdeniz HALİÇ-WATT TİPİ KIYI ÖZELLİKLERİ • • Deniz Watt • Haliç • İstanbul Haliç i aziç ğ Bo Üsküdar Marmara Denizi • FİYORT-SKYER KIYI TİPİ ÖZELLİKLERİ KONU BİTERKEN Kotor Körfezi • Haliç • zi • RİA TİPİ KIYI ÖZELLİKLERİ coğrafya • • • ʤ Akarsular ʤ Rüzgarlar ʤ Buzullar ʤ Dalgalar RESİFLİ, MERCANLI KIYI TİPİ Deniz Pasifik ÖDÜLLÜ SORU II I V 10. Sınıf III IV Dış kuvvetler tarafından aşındırılarak taşınan malzemelerin birikmesiyle oluşan topraklara azonal topraklar adı verilir. Bu azanol topraklardan biri de morenlerdir. Harita üzerinde numaralandırılmış bölgelerin hangisinde morenlerin görülmesi beklenir? A) I B) II C) III D) IV E) V www.youtube.com/tonguc10 0
