TÜRKİYE’DEKİ DOĞAL HAYVAN TOPLULUKLARININ GENEL ÖZELLİKLERİNE BAKIŞ GİRİŞ Biyocoğrafya biliminin bir alt dalı olan ve yeryüzündeki tüm doğal hayvan topluluklarının bugün ve geçmişteki dağılışı ile ilgilenen alan zoocoğrafyadır. Bu hayvan topluluklarının dağılışı, hayvan türünün ve sayısının çok olması sebebiyle belli gruplara ayrılıp araştırılmasını zorunlu kılmıştır. Bu araştırmalar sonucu bu dağılışların çevresel koşullara göre önemli değişiklikler gösterdiği görülmüştür. Özellikle Türkiye’de bu doğal hayvan topluluklarının yaşam alanlarının geniş olmasında ülkemizin farklı iklim kuşaklarını barındırması, eskiden beri çeşitli göç yolları üzerinde yer alması ve kıtlara arasındaki konumu bu hayvan topluluklarının büyük bir kısmının yaşam alanı olmasında büyük etkisi olduğu gerçeği buna güzel bir örnektir.(Bilim ve Teknik,2019,sayfa 75) Çoğu hayvan türü kendi iklim koşullarını ve besin ihtiyaçlarını ülkemizin farklı bölgelerinde bulabilir. Dolayısıyla ülkemizde fauna bakımından çeşitli familyalara ait tür zenginliği görülür(Şekil 1 ). ‘Türkiye’de yaklaşık 80.000 hayvan türünün yaşadığı tahmin edilmektedir’ URL 1 (2020). ‘Türkiye faunasına ait 161 memeli, 418 kuş, 120 sürüngen, 22 kurbağa, 127 tatlı su balığı, 384 deniz balığı olmak üzere toplam 1230 civarında omurgalı tür, 60.000-80.000 civarında ise omurgasız tür tanınır’ URL 2 (2020). Fakat hala bu faunanın birçok grubu hakkındaki bilgilerimiz yetersizdir. Bu hayvan türlerinin sayısı tahmindir ve bu tür sayıları yapılan yeni araştırmalarla artabilmektedir(Tablo 1). Biz bu çalışmada hayvan topluluklarını bazı gruplar altında inceleyeceğiz(Şekil 2).Bu gruplar altında incelerken canlıların biyolojik özelliklerine girmeden coğrafya alanındaki ( yaşam alanları, yaşadıkları bölgelerde sağladıkları adaptasyonları vb.) konumlarını aktaracağız ve bunların genel özelliklerine bakacağız. Şekil 1 : Türkiye’nin zoocoğrafya haritası (https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/85535/mod_resource/content/1/13_T%C3%BCrkiyede%20Do%C4%9Fal%20Hayvan%20Topluluklar %C4%B1.pdf) 1/6 Şekil 2 : Hayvan topluluklarının sınıflandırılması HAYVAN TOPLULUKLARI OMURGASIZLAR OMURGALILAR KUŞLAR BALIKLAR MEMELİLER ANA METİN İKİ YAŞAMLILAR (SÜRÜNGENLER/KURBAĞALAR) 1)OMURGASIZLAR ‘Omurgasız hayvanlar iç iskelet sistemine sahip olmayan canlılardır.’URL 3 (2013) Bu hayvan topluluğu dünyada olduğu gibi ülkemizde de geniş bir yer kaplar. Genel olarak omurgasız hayvanların farklı türleri akarsular, göller, ormanlık alanlar ve bozkır gibi doğal ortamlarda bulunuyor. Yengeç, örümcek, kelebek, solucan, deniz yıldızı ve daha nicesi…(Şekil 3). Yabancı turistler, bu canlı grubundan karada en geniş yer kaplayan böcekleri ülkemizden ticaret veya koleksiyon amacıyla her ne kadar kaçırsa da bu canlıların sayısı artmaya devam etmektedir. Denizlerimizde ise ekonomik değerleri olan sünger, tıbbi sülük ve mercanlar bulunmaktadır(Şekil 4). Şekil 3: Solucan Şekil 4 : Akdeniz’deki taş mercan https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/yaban_d7c3b.pdf http://tudav.org/bizden/basin-bultenleri/ basin-bulteni-akdenizde-yasayan-tasmercan-kolonileri-iklim-degisikligi-nedeniyle-olmeye-basladi/ 2)OMURGALILAR Yapmış olduğumuz doğal hayvan topluluklarının gruplandırılmasındaki ikinci başlığımız olan omurgalı türler hem ülkemizin hem de dünyanın önemli ölçüde biyolojik çeşitliliğini oluşturan kısımdır. Bu başlığın alt başlıklarını açtığımızda bu canlıların ülkemizdeki hem yaşam alanlarına hem de tür sayılarına aşağıdaki tablodaki bilgilerden ulaşabiliriz.(Tablo 1) 2/6 Tablo 1 : Türkiye omurgalı türlerinin dağılımı Hayvan Grupları Tür Sayısı 236 Önemli Dağılım Alanları İki yaşamlılar (Amfibiler) Sürüngenler 30 Bolkar Dağları, Kuzeydoğu ve Güneybatı Anadolu Güneydoğu Anadolu Suriye sınır bölgesi, Bolkar Dağları, Doğu Akdeniz Kuşlar 460 Göller bölgesi, Göl ve ırmak havzaları ve deltaları, Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, Doğu Akdeniz Memeliler 161 Akdeniz Toros Dağları, Mer - sin-Silifke yöresi, Türkiye-Suriye Sınır Hattı, Akdeniz Sahil Hattı, Doğu Karadeniz Bölgesi Balıklar 120 Orta Anadolu, Göller Bölgesi, Van Gölü, Ege ve Akdeniz Akarsuları http://www.nuhungemisi.gov.tr/Content/Documents/biyokacakcilikla-mucadele-rehberi.pdf) 2.1)BALIKLAR Türkiye’nin 3 tarafının denizlerle çevrili olması, akarsuları ve gölleri bakımından büyük bir su potansiyeli olması nedeniyle ülkemiz bir deniz ülkesi konumundadır. Hem deniz faunası hem de tatlı su faunası Türkiye için büyük bir değere sahiptir. Her ne kadar Karadeniz Bölgemizde balıkçılık çok yapılsa da Marmara Bölgemiz balık açısından en zengin bölgedir. Turna, aynalı sazan, göl alabalığı ve tatlı Karadeniz su kefali ülkemizin tatlı sularında yaşayan bazı balıklardır(Şekil 5). Denizlerimizde ise hamsi, istavrit, levrek,lüfer,palamut, sardalya, tekir,kalkan gibi türler bulunmaktadır(Şekil 6). Fakat bu çeşitliliklerin yanı sıra bir dipnot düşmek gerekirse her ne kadar çoğu balığın bizim besin ihtiyacımızın karşılamasında önemli bir yeri olsa da Banu Dökmecibaşı’nın Atlas Dergisinde yazdığı ‘Balıklar Nereye Gitti?’ adlı yazısındaki ‘Dünyada tüketim nasıl hızla ve bilinçsizce arttıysa, Türkiye’de de “denizde balık bitmez” anlayışı yerleşti.’URL 6(2020) cümlesi ülkemizdeki bu balık çeşitliliğin ve sayısının kontrolsüz avlanma sonucu azalacağının habercisidir. Şekil 5: Göl alabalığı ve Aynalı sazan Şekil 6 : Tekir ve istavrit https://gida.ibb.istanbul/tarim-ve-suurunleri-mudurlugu/tatli-su-baliklari.html https://gida.ibb.istanbul/tarim-ve-suurunleri-mudurlugu/deniz-baliklari.html 2.2)İKİ YAŞAMLILAR Bu canlı türleri hem karada hem suda yaşadıkları için iki yaşamlılar adını vermişlerdir. Kurbağa, kaplumbağa ve semender gibi türler bu gruptandır (Şekil 7). Balık ve sürüngen arasında bir özellik gösterirler . Türkiye’de bu canlıların türleri yok olma tehlikesiyle karşı karşıya kalabilmektedir.Ayrıca bu canlıların en büyük tehditlerinden birisi de yine yabancılar tarafından yasa dışı olarak toplanıp kaçırılmasıdır. 3/6 Şekil 7 : Kara kaplumbağası ve Su kaplumbağası https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/85535/mod_resource/content/1/13_T%C3%BCrkiyede %20Do%C4%9Fal%20Hayvan%20Topluluklar%C4%B1.pdf 2.3)SÜRÜNGENLER Sürüngen diyince hepimizin aklına ilk olarak yılan gelir. Ülkemizde de bu hayvanlar gerek görüntüleriyle gerekse zehirli oldukları düşüncesiyle kötülük sembolü olarak görülürler ve yok edilmeye çalışılırlar. Fakat her canlının bir faydası olduğu gibi yılanların da ekosistemimizin yapılanmasında önemli bir payı olduğu gerçeği çok bilinmez. Zararlı kemirgenleri yiyerek tarıma fayda sağlarlar. Genellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde bulunurlar ve kara yılan, kedi gözlü yılan, Kafkas engereği, sarı yılan, Van yılanı ve su yılanı gibi karada ve suda yaşayanlar yaygındır (Şekil 8). Zehirli yılan türlerini engerekler oluştururlar URL 4(2020). Yılanların dışında kertenkele ve kaplumbağalar vardır(Şekil 9). Bu canlılar ülkemizin iklim çeşitliliği sayesinde kendi yaşam koşullarını sürdürebilecekleri bölgelerimizde bulunurlar. Şekil 8 : Kedi gözlü yılan fotoğrafı Şekil 9 : Karada yaşayan bir kertenkele fotoğrafı https://www.haberurfa.com/yasam/nadir-gorulen- https://www.wikiwand.com/tr/T%C3%BCrkiye _s%C3%BCr%C3%BCngenler_listesi kedi-gozlu-yilan-o-ilimizde-goruldu-h6204.html 2.4)KUŞLAR Türkiye’nin kuş türleri bakımından da zengin olması yine kendine özgü iklimi ve bitki örtüsü olmasıyla, konumuyla ilgilidir. Özellikle kuş göçlerinde kıtalararası geçiş konumunda bulunması ve göç eden kuşların beslenme, üreme ve barınma noktası olarak bizim coğrafyamızı seçmesi görülen bu çeşitliliğin bir sebebidir. Bunların yanında, bu çeşitliliği artıran önemli sahalar vardır. Örneğin; Çamaltı Tuzlası, Sultan Sazlığı, Manyas Kuş Cenneti, Darıca Kuş Cenneti, Eğridir Gölü, Beyşehir, Eber, Akşehir gölleri çevreleri Kızılırmak, Yeşilırmak ve Çukurova’daki lagünlerdir URL 5 (2013).Serçe, kırlangıç, bülbül,çalı kuşu, sığırcık, karga ve kuzgun en bilinen kuş türlerindendir(Şekil 10).Bir zamanlar ülkemizde olup sonradan yok olan kuşlarımızdan en bilinenleri ise Telliturna ve Kelaynak’tır( Şekil 11). Şekil 10 : Kar serçesi fotoğrafı Şekil 11 : Telliturna fotoğrafı https://www.wikiwand.com/tr/Kar_ser%C3%A7esi https://www.wikiwand.com/tr/Telli_turna 4/6 2.5)MEMELİLER Türkiye memeli hayvanlar bakımından da önemli bir zenginliğe sahiptir. Bu kadar çeşitliliğin olmasında yine coğrafi konumunun etkisi vardır. Çöl faunasının elemanları Fırat vadisine yayılırken Afrika kökenli sıcak ve yarı tropik alanları seven hayvanlar daha çok Akdeniz Bölgemize yayılmıştır. Bununla birlikte Karadeniz Bölgemizde yarasalara rastlanır(Şekil 12). Dünyadaki dağılışı dar olup sadece Türkiye’de yaşayan 6 memeli türümüz vardır. Bunlardan bazıları Toros sivri faresi,Silifke dikenli faresi, Anadolu tarla faresidir(Şekil 13). Karada yaşayan memelilerin dışında denizde yaşayan memelilerimizi ne yazık ki gerektiği kadar tanımıyoruz. Akdeniz Foku -nesli tehdit altında- , Çizgili Yunus, Siyah Yunus, Uzun Balina, Kaşalot ve Mutur genellikle Akdeniz ve Karadeniz’de yaşayan türlerdendir(Şekil 14 ve 15). Şekil 12 : Sakallı yarasa fotoğrafı Şekil 13 : Silifke dikenlifaresi http://www.kackartv.com.tr/sakalli-yarasalar -koruma-altina-aliniyor/8013/ https://www.sakaryarehberim.com/haber-silifke dikenli-faresi-tehdit-altinda-31202.html - Şekil 14 : Akdeniz Foku fotoğrafı Şekil 15 : Kaşalot fotoğrafı http://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/denizmemelileri-calismalari/turkiyenin-deniz-memelileri/ https://www.nkfu.com/kasalot-balinasi-hakkinda-bilgi/ SONUÇ Özetle, her ne kadar birçok tür zaman içinde Anadolu coğrafyasından tamamen çekilmiş veya azalmış olsa da ülkemizdeki bu doğal hayvan topluluklarının varlığını; coğrafi konum şartları, bitki örtüsünün çeşitliliği, yaşam alanlarının kara, hava ve su olarak ayırdığımızda her habitatta elverişli bir yaşam koşullarına ev sahipliği etmesi gibi faktörler etkilemiştir. Böylece her hayvan kendi yaşamını sürdürebileceği koşullara uygun ekosistemleri Türkiye coğrafyasında bulabiliyor. Biz de ülkemizin bu zoolojik servetine yeteri kadar değer vermeli ve onları bazı amaçlar için ülkemizden kaçıran yabancı insanlara ve zevk için avcılık yapanlara karşı önlemler almalıyız. Aksi taktirde bu hayvan topluluklarındaki bildiğimiz ve bilmediğimiz çoğu tür azalmaya devam edecektir. 5/6 KAYNAKÇA İnternet kaynakları: -URL1: https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/85535/mod_resource/content/1/13_T%C3%BCrkiyede%20Do%C4%9Fal%20H ayvan%20Topluluklar%C4%B1.pdf (son erişim 29.10.2020) -URL 2: http://web.deu.edu.tr/famer/canlilar_dunyasi.htm (son erişim 17.11.2020) -URL 3: T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, ‘Biyokaçakçılıkla Mücadele Rehberi’ (2013) http://www.nuhungemisi.gov.tr/Content/Documents/biyokacakcilikla-mucadele-rehberi.pdf (son erişim 17.11.2020) -URL 4: https://acikders.ankara.edu.tr/pluginfile.php/85535/mod_resource/content/1/13_T%C3%BCrkiyede%20Do%C4%9Fal%20H ayvan%20Topluluklar%C4%B1.pdf ( son erişim 29.10.2020) -URL 5: http://www.nuhungemisi.gov.tr/Content/Documents/biyokacakcilikla-mucadele-rehberi.pdf (son erişim17.11.2020) URL 6: -Atlas Dergisi, Banu DÖKMECİBAŞI, ‘Balıklar Nereye Gitti?’, (Haziran 2020) (https://www.atlasdergisi.com/gundem/turkiyede-balikcilik-ve-balik-avi-aliskanliklari-yontemleri.html) 17.11.2020) (son erişim -Prof. Dr. Mahmut EROĞLU, ‘OMURGASIZ HAYVANLAR Ders Notu’, (2016) (https://www.ktu.edu.tr/dosyalar/yaban_d7c3b.pdf) (son erişim 11.11.2020) -T.C. ERZİNCAN VALİLİĞİ YAYINI, Prof. Dr. Salih DOĞAN, ‘HAYVAN VARLIĞI’ (2019) (https://www.researchgate.net/publication/337534587_Hayvan_Varligi) ( son erişim 09.11.2020) -Doğa Derneği, ‘Türkiye’nin Önemli Doğa Alanları’, (2006) (https://www.dogadernegi.org/wp-content/uploads/2015/09/01_ONYAZI_CILT_1.pdf) (son erişim 17.11.2020) -Türk Deniz Araştırmaları Vakfı, ‘Türkiye’nin Deniz Memelileri’ (http://tudav.org/calismalar/denizel-biyocesitlilik/deniz-memelileri-calismalari/turkiyenin-deniz-memelileri/) 17.11.2020) (son -TÜBİTAK Bilim Teknik Dergisi, Mete Mısırlıoğlu, ‘Zoolojik Servetimiz’ (Ekim 2019) (https://www.researchgate.net/publication/336133874_Zoolojik_Servetimiz-Turkiye_Faunasi_Zoological_WealthFauna_of_Turkey) (son erişim 17.11.2020) -Prof. Dr. Selami GÖZENÇ, ‘Türkiye’nin Doğal Bitki Örtüsü ve Hayvan Toplulukları Ders Notu’ (https://docplayer.biz.tr/13463364-Turkiye-nin-dogal-bitki-ortusu-ve-hayvan-topluluklari.html) (son erişim 18.11.2020) 6/6 erişim ÖĞRENCİNİN ADI SOYADI : TUĞÇE BARINOĞLU NUMARASI: B200600017 2020-2021 ÖĞRETİM YILI GÜZ DÖNEMİ ÖDEV DEĞERLENDİRME ÖLÇEĞİ DERS ADI: TÜRKİYE COĞRAFYASI VE JEOPOLİTİĞİ ÖDEV KONUSU ADI: TÜRKİYE’DEKİ DOĞAL HAYVAN TOPLULUKLARININ GENEL ÖZELLİKLERİNE BAKIŞ Değerlendirme ölçütleri Çok İyi (10 puan) İyi (7 puan) Orta(5 puan) Zayıf(3 puan) Boş (0 puan) Değerlendirme ölçütleri Çok İyi (10 puan) İyi (7 puan) Orta(5 puan) Zayıf(3 puan) Boş (0 puan) Değerlendirme ölçütleri Çok İyi (10 puan) İyi (7 puan) Orta(5 puan) Zayıf(3 puan) Boş (0 puan) 1. Giriş kısmı (Çalışmanın amaç ve öneminin yazımı) (10 PUAN) 2. Konu kapsamı (40 PUAN) 3. Şekil ve tablo düzenlemeleri ve kullanımı (10 PUAN) 4. Metin içinde kaynak gösterimi (10 PUAN) 5. Sonuç kısmı yazımı (10 PUAN) 6. Kaynakça kısmı yazımı (10 PUAN) 7. Sayfa düzeni ve yazım kuralları (10 PUAN) TOPLAM PUAN:
