11. SINIF KONU ANLATIMI 25 İNSAN FİZYOLOJİSİ SİNİR SİSTEMİ-9 ÇEVRESEL (PERİFERİK) SİNİR SİSTEMİ SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI B) ÇEVRESEL (PERİFERAL) SİNİR SİSTEMİ Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS), Merkezi Sinir Sistemine (MSS) bilgi ileten ve bilgi alan sinir sistemi bölümüdür. Merkezi Sinir Sistemi’nden çıkarak tüm vücuda dağılan sinirleri oluşturur. ✔ Omurilikten çıkan sinirler (omurilik sinirleri) 31 çifttir. Bu sinirler omurlar arası boşluklardan dışarı dallanır. Tüm vücuda dağılır. Bunlardan en uzunu bacaklara giden siyatik siniridir. ✔Beyinden çıkan sinirler (beyin sinirleri) 12 çifttir. Bu sinirler baştaki ve gövdenin üst kısmındaki organlara dağılır. Kafa sinirlerinin 10.suna vagus siniri denir. Vagus, karın ve göğüs boşluğundaki organlara giderek bu organların çalışmasını düzenler. Görev ve işleyiş bakımından iki kısımdan oluşur. 1) SOMATİK SİNİR SİSTEMİ ✔ Bilinçli olarak yapılan hareketleri kontrol eden ÇSS dir. ✔ İskelet kaslarına uyarı taşır. ✔ Somatik sinirlerin hücre gövdeleri beyin ve omurilikte bulunurken, aksonları ise iskelet kaslarına ulaşır. ✔ Aksonları miyelinlidir. İmpuls iletimi oldukça hızlıdır. 2) OTONOM SİNİR SİSTEMİ ✔ İstemsiz olarak gerçekleştirilen olayları kontrol eder. ✔ Düz kaslara, kalp kasına, bezlere, iç organlarına ve kan damarlarına uyarı taşır. NOT: Otonom sinir sisteminin görevi homeostazi için önemlidir. NOT: Beyin zarar görse bile otonom sinir sistemi çalışıyorsa insan yaşamı devam eder. Bu durumda bilinçli davranışlar yapılamaz. Bu olaya bitkisel hayat denir. ✔ Otonom sinir sistemi iki bölümde incelenir. Bunlar sempatik ve parasempatik sinir sistemidir. ✔ Organlar genellikle her iki otonom sinir sistemine de bağlı olarak çalışır. Tek birine bağlı olarak da çalışanlar vardır. ✔ Bu sinirlerin organlardaki etkileri zıttır. (antagonist) ✔ Salgıladıkları nörotransmitter maddelerde farklıdır. SEMPATİK SİNİR SİSTEMİ PARASEMPATİK SİNİR SİSTEMİ (Vücudu gerilime hazırlar. Stres anında çalışması artar.) ✔ Göz bebeklerini daraltır. ✔ Göz bebeklerini genişletir. ✔ Tükürük salgısını azaltır. ✔ Tükürük salgısını artırır. ✔ Kalp atışını hızlandırır. ✔ Kalp atışını yavaşlatır. ✔ Akciğer bronşlarını genişletir. ✔ Akciğer bronşlarını daraltır. ✔ Mide ve bağırsak hareketlerini yavaşlatır. ✔ Mide ve bağırsak hareketlerini hızlandırır. ✔ İdrar kesesini genişletir. ✔ İdrar kesesini daraltır. ✔ Kan basıncını artırır. ✔ Kan basıncını azaltır. ✔ Sindirim salgısını azaltır. ✔ Sindirim salgısını artırır. ✔ Ter bezlerinin salgısını artırır. ✔ Ter bezlerinin salgısını azaltır. (sindirim sistemi hariç artırma, genişletme) (sindirim sistemi hariç azaltma, daraltma) SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI MS(MULTİPLE SKLEROZ) MSS de bulunan miyelin kılıfların sertleşmesi sonucunda uyarı iletiminin bozulması hastalığıdır. Genç yaşlarda ve orta yaşlarda görülme ihtimali daha fazladır. MS e özgü belirtisi yoktur. Semptomların sayısı ve oluştuğu yerlere göre belirtiler verir. ALZHEİMER Alzheimer hastalığının nedenleri arasında kalıtsal faktörler, beyinde protein birikimi, beyin hücrelerinin ölmesi, sinirsel iletimin bozulması, çeşitli zehirli maddeler yer almaktadır. Ayrıca yaş ilerledikçe, alzheimerın görülme ihtimali artar. Fakat hastalığın kesin nedeni henüz bilinmemektedir. SİYATİK Bel kemiğinin alt taraflarından bacakların arka yüzleri doğrultusunda siyatik sinirlerin bulunduğu bölge ağrılarına siyatik hastalığı denilmektedir. Hastalığın sebebi omurgada meydana gelen problemler gösterilir. Omurgadaki kıkırdak dokunun zarar görmesi, disk denilen yapıların yerinden çıkması ve diz kapağında iltihap oluşturması siyatik’in ağrıyı meydana getirir. Ağrı genelde yavaş başlar ve zaman geçtikçe artar. Bezende bir anda şiddetli bir şekilde başlar ve yavaş yavaş azalır. Ani hareketlerde, hapşırma, öksürme gibi durumlarda siyatik ağrının şiddeti artmaktadır. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI ÇOCUK FELCİ Omurilikte kasların kasılmasını başlatan nöronlara zarar veren bir virüsün (Polio virus) yol açtığı bulaşıcı enfeksiyondur. Omuriliğin ön kordonlarının iltihaplanması sonucu felçle neticelenen bir hastalıktır. Virüs, hastaların çıkardığı dışkı yoluyla yayıldığı için, çevre sağlığı koşullarına dikkat edilmeyen çağlarda büyük salgınlara yol açmıştır. Daha çok çocukları etkilediğinden bu isim verilmiştir. DEPRESYON Bir beyin bozukluğudur. Beyinin ön alanlarında, alın ve şakak bölgelerinde ortaya çıkan bir hastalıktır. Depresif bozukluk hem vücudu, hem düşünceleri, hem de duygu durumunu etkileyebilir. Kişinin yemek yemesinden uyumasına, fiziksel dayanıklılığından sağlıklı düşünce üretebilmesine kadar her şeyini bozabilir. PARKİNSON Hareketi düzenleyen beyin bölümlerinde bozukluk vardır. Bu bozukluğu yapan sebep tam bilinmemektedir. Ancak; beyin iltihapları, sinir sistemini etkileyen bazı ilaçlar ya da travma geçirmenin sebepleri olabileceği düşünülmektedir. SİNİR SİSTEMİ HASTALIKLARI EPİLEPSİ (SARA) Beyindeki hücrelerin kontrol edilemeyen, ani, aşırı, periyodik ve anormal deşarjlarına bağlı olarak ortaya çıkan şuur kaybı, çeşitli hareket, duyu ve psişik bozukluklardan oluşan geçici bir durumdur. Nöbetler beyindeki bir grup sinir hücresinin aynı anda aktifleşip elektriksel bir boşalma oluşturmasıyla ortaya çıkar. Nöbetlerin tekrarlama eğilimi kazanarak devamlı hale gelmesidir. Tümör, beyne giden kan miktarının azalması, genetik bozukluklar, beyin iltihabı, tiroid hastalıkları, gebelik sırasında annenin ilaç ve alkol alımı, beslenme bozuklukları epilepsiye neden olabilir. MENENJİT Menenjit, beyni saran zarların iltihaplanmasıyla oluşan, hemen tedavi edilmezse işitme kaybı, beyin hasarı ve ölümle sonuçlanabilen ciddi bir enfeksiyondur. Farklı sebepleri vardır. Bakteri, virüs ya da mantarlar tarafından enfeksiyon oluşabilir. KUDUZ Hayvanlarda insanlara bulaşan bir virüs hastalığıdır. Beyinde bir beyin iltihabına neden olur. Sempatik sinir sisteminin uyarıcı etkisi sonucu aşağıdakilerden hangisi gerçekleşmez? Somatik sinir sistemini oluşturan nöronların; A) Kan basıncı artar II. Uyartıyı iletme hızı B) Kan şekeri artar III. Uyardıkları kas tipleri C) Terleme artar Otonom sinir sistemini oluşturan nöronlardan farklı olabilir. I. Akson çapı kalınlığı D) Göz bebekleri genişler E) Mide ve bağırsaktaki peristaltik hareket hızlanır İfadelerinden hangileri doğrudur? A) Yalnız I D) II ve III B) I ve II C) I ve III E) I, II ve III
