Hafta 9

Kimyasal Bileşiklerin
Formüllerinin Yazılması
ve Adlandırılması
SKIMO
1
2
Ders Akışı
 İyonik



Yapılı Bileşikler
Bazı önemli katyon (+ yüklü tanecik) ve anyonlar (yüklü tanecik)
İyonik Bileşiklerin Formüllerinin Yazılması
İyonik Bileşiklerin Adlandırılması
 Kovalent



Yapılı Bileşikler
Rakamların Latince Telaffuzu
Kovalent Bileşiklerin Formüllerinin Yazılışı
Kovalent Bileşiklerin Adlandırılması
3
İyonik yapılı bileşikler
 Genellikle
metal elementlerin ametal elementler
ile iyonik bağlanması ile oluşan bileşiklerdir.
 İyonik yapılı bileşiklere iyon köklü bileşikler de
örnek verilebilir (Amonyum (+ yüklü kök) nitrat (yüklü kök): NH4NO3)
 Bileşiklerin formül ve adlandırmaları yapabilmek
için elementlerin ve köklerin katyon (+) veya
anyon (-) yapısını ve sahip olduğu yükü bilmek
gerekir.
KATYONLAR
1+ YÜKLÜ İYONLAR
2+ YÜKLÜ İYONLAR
3+ YÜKLÜ İYONLAR
H+1
Hidrojen
Mg+2
Magnezyum
Fe+3
Demir-III
Li+1
Lityum
Ca+2
Kalsiyum
Al+3
Alüminyum
Na+1
Sodyum
Ba+2
Baryum
Ni+3
Nikel-III
K+1
Potasyum
Fe+2
Demir-II
Co+3
Kobalt-III
Ag+1
Gümüş
Zn+2
Çinko
Cr+3
Krom-III
Cu+1
Bakır-I
Cu+2
Bakır-II
Mn+3
Mangan-III
Hg+1
Civa-I
Hg+2
Civa-II
Cr+2
Krom-II
4+ YÜKLÜ İYONLAR
6+ YÜKLÜ İYONLAR
Pb+4
Kurşun-IV
Pb+2
Kurşun-II
Cr+6
Krom-VI
Sn+4
Kalay-IV
Sn+2
Kalay-II
Mn+6
Mangan-VI
Mn+4
Mangan-IV
Mn+2
Mangan-II
Ni+2
Nikel-II
7+ YÜKLÜ İYONLAR
Mn+7
Mangan-VII
ANYONLAR
1- YÜKLÜ İYONLAR
H-1
F-1
Cl-1
Br-1
I-1
Hidrür
Florür
Klorür
Bromür
İyodür
2- YÜKLÜ İYONLAR
O-1(O2-2)
Peroksit
O-2
Oksit
S-2
Sülfür
3- YÜKLÜ İYONLAR
N-3
Nitrür
P-3
Fosfür
4- YÜKLÜ İYONLAR
C-4
Karbür
KÖKLER
OHCNNO3NO2ClO-
1- YÜKLÜ KÖKLER
Hidroksit
Siyanür
Nitrat
Nitrit
Hipoklorit
ClO2ClO3ClO4MnO4CH3COO-
Klorit
Klorat
Perklorat
Permanganat
Asetat
HCO3-
Bikarbonat (hidrojen
karbonat)
Bisülfat(hidrojen sülfat)
Bisülfit (hidrojen sülfit)
Dihidrojen fosfat
HSO4HSO3H2PO4-
2-YÜKLÜ KÖKLER
CO3-2
Karbonat
-2
SO3
Sülfit
SO4-2
Sülfat
MnO4-2
Manganat
CrO4-2
Kromat
Cr2O7-2
C2O4-2
3- YÜKLÜ KÖKLER
PO4-3
Fosfat
Dikromat
Oks(z)alat
1+ YÜKLÜ KÖKLER
NH4+ Amonyum
7
İyonik Yapılı Bileşiklerin Formülleri
Kurallar:
 Önce katyon (+) sonra anyon (-) yazılır.

Na+Cl- (doğru)
 Katyon



Na+
Al3+
Cu2+
 Bir
Cl- Na+ (Yanlış)
ve anyonların değerlikleri çaprazlanır.
ClNa1Cl1
S2Al2S3
O2- Cu2O2
NaCl
CuO (doğru)
bileşikte daima toplam yükler sıfır olmalıdır.
İyonik Yapılı Bileşiklerinin Adlandırılması

İyonik
karakterli
metal-ametal
ikili
bileşiklerinin
adlandırılmasında şu kural izlenir:

Metalin adı olduğu gibi söylenir,

Ametalin adının sonuna “ür” eki getirilir.

Ametal oksijen ise oksit; azot ise nitrür; kükürt ise sülfür;
hidrojen ise hidrür olarak okunur.
İyonik Yapılı Bileşiklerinin Adlandırılması

Dikkat edilmesi gereken nokta, bileşiklerin oluşumunda
elektriksel olarak nötralliğin sağlanmış olduğudur.

NaCl:
Sodyum klorür

MgI2:
Magnezyum iyodür

Al2O3:
Alüminyum oksit

ZnS:
Çinko sülfür

KF:
Potasyum florür

Ca3N2 :
Kalsiyum nitrür
İyonik Yapılı Bileşiklerinin Adlandırılması

Farklı değerliklere sahip metal iyonları farklı formüllere
sahip
bileşikler
isimlendirilmesinde,
oluşturacağı
metal
iyonunun
için,
bunların
yükseltgenme
basamağı (yükü) metal adından hemen sonra parantez
içerisinde belirtilir.

FeCl3: Demir (III) klorür (Ferri klorür)

FeCl2: Demir (II) klorür (Ferro klorür)

Hg2O: Civa (I) oksit

HgCl2: Civa (II) klorür
11
İyonik Yapılı Bileşiklerinin Adlandırılması:
İyonik kökler

Kök içeren bileşiklerde kökün ismi aynen yazılır. Genel kural oalrak
önce katyon sonra anyon yazılır.

CaC2O4:Kalsiyum oksalat: (Oksalat: C2O42-)

KMnO4: Potasyum permanganat (MnO4-: Permanganat)

Na3PO4:sodyum fosfat; (Fosfat: PO43- )
NaCH3COO* :Sodyum asetat; (Asetat:CH3COO-)
Na2CO3:Sodyum karbonat; (Karbonat: CO32-)
NH4Cl: Amonyum klorür; (Amonyum: NH4+)



*Bu yazım şeklinde sodyum iyonunun karbona bağlı imiş gibi gözükme
durumunu gidermek amacı ile, bileşiğin alternatif yazımında katyon
sağ tarafa alınarak CH3COONa veya anyon ters çevrilerek NaOOCCH3
biçimleri de kullanılmaktadır.
12
İyonik Yapılı Bileşiklerinin Adlandırılması:
Bağlanmış Su
 Yapılarında
su molekülü içeren bileşiklere hidrat
bileşikleri denir. Bu bileşiklerin sonuna hidrat
kelimesi eklenerek adlandırılır. Suyun sayısı
Latince olarak belirtilir.
17
Bi çay
molası
versek
olmaz mı?
18
Kovalent Yapılı Bileşikler
Rakamların Latince Telaffuzu
1: mono
6: hekza
2: di
7: hepta
3: tri
8: okta
4: tetra
9: nona
5: penta
10: deka
Kovalent Yapılı Bileşikler

Bir bileşik iki ametal atomundan oluşuyor ise,
kovalent bağlı bir molekül yapısı mevcut demektir. Bu
tür bileşiklerin adlandırılması, bir önceki metal-ametal
ikili bileşiklerin adlandırılmasına benzer.


Örnek: HCl: Hidrojen klorür
Bu örnekte, önce pozitif yüklü iyonun, sonra da
negatif yüklü iyonun yazıldığı görülmektedir.
Kovalent Yapılı Bileşikler

İsimlendirme yapılırken dikkat edilmesi gereken husus
ametal
atomların
sayısının
Latince
isimlerinin
element
isminden önce belirtilmesidir.


SO2: Kükürt dioksit

SO3: Kükürt trioksit
Bu örneklerde, birinci atom tek olduğu için “mono” ön
ekinin kullanılması gerektiği düşünülebilir, ancak basitlik
amacı ile kullanılmaz. İkinci atom tek olsa bile “mono” ön
eki mutlaka kullanılır.
Kovalent Yapılı Bileşikler

Örnek: B2Br4: Dibor tetrabromür

Bu örnekte, birinci atomdan iki tane olduğu için, karşılık gelen “di”
ön eki, ikinci atom dört tane olduğu için, karşılık gelen “tetra” ön eki
kullanılmıştır.

Lâtince
ön
ekler
yalnızca
ametal-ametal
bileşiklerinin
isimlendirilmesinde kullanılır; metal-ametal bileşikleri için lâtince ön ek
kullanılması yanlıştır.

X MgCl2: Magnezyum diklorür (yanlış). Doğrusu (Magnezyum klorür)

X FeCl3: Demir triklorür (yanlış). Doğrusu (Demir (III) klorür)
Kovalent Yapılı Bileşikler

Örnekler

BCl3: Bor triklorür, CCl4: Karbon tetraklorür

CO: Karbon monoksit, CO2: Karbon dioksit

NO: Azot monoksit, NO2: Azot dioksit

N2O: Diazot monoksit, N2O3: Diazot trioksit

N2O4: Diazot tetroksit, N2O5: Diazot pentoksit

PCl3: Fosfor triklorür, PCl5: Fosfor pentaklorür

SF6: Kükürt heksaflorür
Kovalent Yapılı Bileşikler: Aykırı Durumlar
24
Alıştırma
 Fosfor
pentasülfür
 NO
 Diazot
monoksit
 CO
 Karbon
dioksit
 Fosfor triklorür
 Tetra fosfor tri sülfür
 CCl4
:
:
:
:
:
:
:
:
25
26
Kaynaklar
 Bağ,
H. (2011).Genel Kimya, Pegem Akademi:
Ankara.
 http://home.anadolu.edu.tr/~lyurttas/
 http://www.kimyaegitimi.org/sites/default/files/o
gretim_materyalleri/kimya_konulu_calisma_yapr
aklari/bilesik_formullerinin_adlandirilmasi.pdf