Uyuşturucu
advertisement
BAĞIMLILIKLA MÜCADELE EĞİTİMİ Dr. Ömür Burak ADIGÜZEL BOHKŞ Ruh Sağ.Tütün ve Diğer Bağımlılık Yapıcı Madde ile Mücadele Birimi Beynimiz… 500 milyon yıllık bir organ…. Vücudumuzun en karmaşık organı. İçinde yaklaşık olarak 100 milyar nöron ve 1 katrilyona yakın bağlantı var. Vücut ağırlığımızın sadece %2’si oluşturmasına rağmen, vücudumuzda üretilen toplam enerjinin %20-30 kadarı sadece beyin tarafından tüketilir. İnsan beyninin özellikleri: Katmanlı beyin! Bizi diğer tüm canlılardan ayıran fark PREFRONTAL KORTEKS Maddelerin Kötüye kullanımı BAĞIMLILIK? Tedavi edilmediği taktirde beyinde kalıcı fonksiyon ve işlev kaybına sebep olur Tekrarlayıcıdır, Yaşam boyu devam eder. Bağımlılık bir beyin hastalığıdır!!! Beyin yapı ve işlevlerinde kalıcı bozukluklara yol açar. Beyinin glikoz ve metabolizma kullanımını gösteren PET scan görüntüsü Bağımlılık ergenlik ve çocuklukta başlayan gelişimsel bir hastalıktır. TÜTÜN ESRAR ALKOL Bu yüzden hedef kitlemiz ÇOCUKLAR ve ERGENLER. Vücudumuzda aroşidonik asitten Hem Anandamid, hem THC; ikisidoğal de kanabinoid CK1 reseptörlerini uyararak etki Maddeler, beyin iletilerini taklit ederler. olarak sentezlenen anandamid ile,esrarın etken gösterir.THC. maddesi Ödül yolakları aktive olduğunda beynimiz,tekrar Beynimiz, yaşam için gerekli aktiviteleri Bütün bağımlılık yapıcı maddeler, bu üç yolaktan gerekli önemli şeyler oluyorödül notunu alırile ve etmek için bu aktivitelerin ve haz birini uyararak etki gösterir ve ortak etkileri hep düşünmeden tekrar tekrar yapılmasını ilişkili olmasına göre yapılanmıştır. aynıdır. öğretir.. . Alkol . THC . LSD Çikolata . Kokain . Morfin . Eroin . Ritalin . Amfetaminler . PCP . Ketamin . DXM . Eroin . Nikotin . Opiyatlar . Alkol . THC . Benzodiyazepinler . Barbitüratlar . Egzersiz yapmak . Kumar oynamak . Gıda . Sex Maddelerin beyin üzerindeki etkisi DOPAMİN DÜZEYİNDE ARTMA!!! Bir madde dopamini ne kadar hızlı artırırsa, kişi o kadar çok oranda haz alır. DOPAMİN, bağımlılıktan sorumlu esas nörotransmiterdir… Peki DOPAMİNİN artması neye sebep olur??? Hareket Motivasyon İyilik hali BAĞIMLILIK !!! Yani vücudumuzda sonuç olarak, bağımlılık yapıcı maddeler Peki dopamini artıran tek şey dopamin düzeyini artırır. midir? bağımlılık yapıcı maddeler Dopamin öykünün sadece bir parçasıdır… Dopaminle ilişkili her şey, zaman içerisinde serotonin ve glutamat yolaklarını da bozar. Serotonin, uyku ve duygu durumunu düzenleyen en önemli nörotransmiterdir. Glutamat ise öğrenme ve bellekle ilgili en önemli nörotransmiterdir. Öncelikle uzamış bölgeler madde kullanımına bağlı En sık etkilenen Şimdiye kadarbazı süreçte anlık madde olarak beynin bölgelerinde hemalınımını YAPISAL PREFRONTAL KORTEKS ve ÖN kullandık. Peki ya uzamış madde hem de İŞLEVSEL bozukluklar meydana gelir. SİNGULAT kullanımında ne olur?KORTEKS’tir. Bu bölge, gelişimini yaklaşık olarak 17-18 yaşlarında tamamlar. Çünkü prefrontal korteks, en son olgunlaşan, yani Peki PREFRONTAL KORTEKS hasarı niçin bu kadar gelişimini önemli? en son tamamlayan beyin bölgemizdir. • Yönetici işlevlerden sorumlu • “Kafadaki Polis” • Dürtü kontrolü • Muhakeme •Pre-frontal Empati korteksin • Planlama ve organizasyon • Odaklanma • İçgörü • Duyguları okuma görevleri: EK BİLGİ: Duyguları okumada: Erişkinler prefrontal korteks, ergenlerde ise amygdala ön plandadır. Korkuya bağlı koşullanmada uyarana ait anılarla ilişki kurulur. Amigdalanın santral nukleusu ve stria terminalis yolu ile korkma davranışını ortaya çıkarır. Bu yolla, donakalma, çarpıntı, hızlı solunum ve stres hormonu salınımı gibi cevaplar oluşur. Ön singulat korteks ise: • • • • • • Beynin vites kutusudur. Dikkati yönlendirir Seçenekleri görür Kooperasyon “Akışa göre gitme” Hata saptama Sonuç olarak bağımlılık geliştiğinde: • Beyin ödül yolağındaki bozukluk nedeniyle madde kullanımı üzerindeki kontrol kaybolur. • Davranış önemli ölçüde pekiştiricidir. (ödüllendirici) • Kullanım üzerindeki kontrol kaybolur. Madde kullanımı ilişkili devreler: BAĞIMLILIK YAPICI MADDDELER • • • • • EROİN ESRAR HALÜSİNOJENLER UÇUCU MADDELER PSİKOSTÜMÜLANLAR EROİN – genel bilgiler • 1899, Bayer fabrikalarında • Morfinden 2 kat daha etkin • Piyasada açık kahverengi toz şeklinde • Sokak isimleri; -eyç (H) -beyaz, -toz, -peynir Bağımlılık Yapıcı Maddeler OPİYATLAR -Afyon sakızı -Eroin -Morfin -Kodein -Metadon Genel olarak AFYON HAŞHAŞI’ndan elde edilen uyuşturucu özellikteki maddelerdir. Şekil: Papaver Somniferium(haşhaş) Papaver Somniferum Kısa bir tarihçe ….. MÖ 3000 yıllarına dayanan kanıtlar analjezik ve öforik etkisi nedeniyle opiyum kullanıldığını gösteriyor. Doğum ağrısı, pulmoner ödem, diare, öksürük tedavisinde kullanılmış. “Tanrı’nın ilacı” [email protected] Kullanım yolları Morfin- IM, SC, IV, PO, Transmukozal, Rektal Eroin IV Burna çekilerek “burun tava” Ejder kovalama, kaydırak Tütüne karıştırıp sigara gibi: Koreks Cilt altına 'skin popping' [email protected] EROİN – kullanım şekli Buharının içe çekilmesi amacı ile aluminyum folyoda ıstılmasına ve buharının içe çekilmesine “kaydırma” ya da ejderhayı kovalamak adı verilir. (Resim 1) Resim 1 Eroinin enjektör ile kullanıma “shot” adı verilir. (Resim 2) Resim 2 Reçete edilen opioid ürünler Morfın Hidroklorür Difenoksilat Hidroklorür Morfın Hidroklorid Ampul (10mg/1 ml) Lomotil (2,5mg tb, 2,5mg /5ml lkit form) Morfinal SR (10,30,60,100 mg SR Fentanil Sitrat kapsül ve tablet) MST Continus (10, 30, 60 mg SR Fentanil (0,05mg/2-10 ml ampul) kapsül ve tablet) Durogesıc Transdermal Bant (2,5; 5; 7,5; 10 mg) Kodein içerenler Meperidin (Petidin) Vermidon K Fenokodin Aldolan Gerot (100mg/2ml) Pacofen Neokodin Dolantin (25mg tb, 50mg/ml damla, Aferin Doladamon P 100mg/2ml) Geralgine K Dolviran Temsalgine Tramadol Pirosal Theraflu Contromal (50mg. Kapsül, ampul, damla, 100 mg retard tab) Tramodolor (Ampul, kapsül, retard tab) Ultramex (Ampul, kapsül, damla) EROİN - etkileri • Etkisi hemen başlar, 4-6 saat sürer. Bu nedenle günde en az iki üç kez kullanılması gerekebilir. • Uyuşturucu madde alındıktan sonra sıcaklık, kol ve bacaklarda ağırlık hissi, yüzde kırmızılık gelişir. İlk başta gelişen “Rush” olarak adlandırılan dönemin ardından, sedasyon (sakinlik) dönemi ortaya çıkar. • Hareketlerde ve konuşmada yavaşlama, dikkat ve bellekte bozukluk bu dönemin belirtileridir. EROİN - etkileri • • • • • • • solunumun yavaşlaması, göz bebeklerinin küçülmesi, ağrı hissinin kaybı, düz kasların kasılması, kan basıncı, kalp hızında azalma beden ısısında değişiklikler Karında orgazm benzeri kramplar olur. • Eroin bağımlılarında durgunluk, isteksiz olma, soluk bir yüz, ağır ve yavaş hareket etme, zayıflık, dengesiz yürüme gözlenir. Kabızlık oluşur. Özbakım azalmıştır. Sık sık doz alma ihtiyacında olduğu için bir yerde uzun süre kalmaz. Kollarda enjeksiyon izleri, yaralar saptanabilir Yoksunluk Belirtileri • Eroinin etkisi altı sekiz saat içinde sonlanır ve şiddetli yoksunluk belirtileri ortaya çıkar. Bunlar arasında şiddetli kas ağrıları ve kramplar, uykusuzluk, gözde yaşarma, burun akıntısı, ishal sayılabilir. • Yoksunluk belirtilerini gidermek için kişiler 6 saatte bir eroin dozunu yinelemek zorunda kalır. Opioid yoksunluk bulguları Yoksunluk bulguları son eroin kullanımından yaklaşık olarak 8-12 saat içinde başlar 36-72 saatte pik yapar ve 7-14 günde düzelir. Meperidin için pik: 8-12 saat, sonlanma 4-5 günde içinde olur. Yoksunluk semptomları grip bulgularına benzer: Esneme, halsizlik, depresyon, kas spazmları, bulantı, kusma, diyare, piloereksiyon (kaz derisi gorünüm) Çok gürültülü bir tablo olmasına karşın yaşamı tehdit etmez. Hastaların bu dönemine “cold turkey” adı da verilmektedir. Bu terimin tüm vücutta yaygın olarak izlenen piloereksiyonun yolunmuş hindikaz derisi görünümüne benzemesinden kaynaklandığı düşünülmektedir. [email protected] EROİN –yoksunluk belirtileri • Kesildikten 6-8 saat sonra yoksunluk belirtileri başlar. • Belirtiler 2-3 gün içinde en şiddetli dönemini yaşar ve 7-10 gün içinde sonlanır. Ancak bazı belirtiler 6 ay kadar sürebilir. • Bu belirtiler içinde • kusma, • bulantı, • kas ve kemik ağrıları, • göz ve burundan akıntılar, • göz bebeklerinde büyüme, • terleme, ateş, ishal • dermansızlık, şiddetli uykusuzluk sayılabilir. Uykusuzluk aylarca sürebilir. • Eroin yoksunluğu MORTAL DEĞİLDİR!! EROİN – kronik sorunlar • • • • • Durgunluk, ilgisizlik, Çevreden kopma Toplum ile olan ilişki, ilgi kaybı Depresyon İntihar girişimi • Genelde intihar, yüksek doz eroin alımı ile olur. ALTIN VURUŞ • Enjektör yolu çeşitli hastalıkların bulaşma riski çok yüksektir. (AIDS, Hepatit) • İktidarsızlık sık olarak gözlenir. • Başka bazı ilaçlar ile birlikte alındığında koma ve ölüm gözlenebilir. EROİN - zehirlenme • Yüksek dozda eroin alımı ölümle sonuçlanabilir. Ölüm, solunumun baskılanması ile oluşur. Koma, iğnebaşı tarzında gözbebeği ve solunum baskılanması görüldüğü zaman yüksek doz eroin alımı akla gelmelidir. Yüksek doz eroin alımı ile ortaya çıkan belirtiler şunlardır: • Yanıtsızlık • Yavaş solunum • Beden ısısında azalma • Tansiyon düşüklüğü • Kalp atımlarını yavaşlaması • Koma ve ölüm Genel önlemler Tüm olgularda tedaviyi zorlaştırabilecek medikal komorbidite dışlanmalıdır (1) Hasta sakin-güvenli bir ortama alınmalı; yeterli beslenmesi garanti edilmeli; yaşadığı semptomların önemsendiği ve şikayetlerinin ciddiye alınacağı garantisi verilmelidir (2). Çoğul madde kullanımı olan, psikiyatrik komorbiditesi bulunan, sosyal destekten yoksun hastaların yatırılarak tedavi edilmeleri gerekir. Bu gözle bakıldığında Metadon gibi pür agonist replasman tedavisinin hastane ortamında bu konuda lisansı olan profesyonellerce başlatılması gerekir (2). Bu grubun HIV , Hepatit ve bakteriel enfeksiyonlar açısından artmış risk altında olduğunu bu durumun mevcut bulguları ve O’Connor et al. Am J Med, 1994;56:551-558 tedaviyi etkileyebileceği unutulmamalıdır. (3) (1) (2) Addiction Medicine, 589-606 (3) Wang et al.Am J Path, 2005;167:1333-1340 [email protected] Opioid Bağımlılığının Detoksifikasyonunda Kullanılan Farmakoterapötik Ajanlar Metadon Buprenorfin Klonidin LAAM (levo-alpha-acetyl-methadol) [email protected] Buprenorfin+Nalokson Opiyad reseptörleri üzerinde partial agonistantagonist etkili bir moleküldür. Bu özelliği metadona göre daha güvenle kullanılabilmesine olanak sağlamıştır. Kötüye kullanım riski daha düşük Yarı ömrü 24-60 saattir. Ayrıca yoksunluk bulguları metadona göre daha uzun sürse de daha hafif olarak ortaya çıkmaktadır. Ekim-2002’de, FDA opiyat bağımlılığı tedavisinde kullanılmasını onaylamıştır. Fiellin et al. Ann Intern Med 2002:688-692 Bickel &Amass Exp Clin Psychopharmacol 1994:477-489 [email protected] Opiyat bağımlılığında yerine koyma tedavilerinin etkin olduğuna indirekt kanıtlar Opiyat bağımlılarındaki ölüm oranlarında azalma1 HIV enfeksiyonunda azalma2 Suç oranlarında azalma3 Eroin nedeniyle tutuklanmalarda azalma4,5 Yenidoğanlarda izlenen opiyat yoksunluk sendromu oranlarında ve şiddetinde azalma4,5 1. Kreek J, Subst Abuse Treatment 2002; Gueve PN, Addiçtion 2002 2. Metzgar, Public Health Reports 1998 3. Gerstein DR et al, CALDATA General Report, CA Dept of Alcohol and Drug Programs, 1994 4. Auriacombe 2004, Am J Addict;13. 5. Lepere 2001, Ann Med Interne (Paris);152 Suppl 3. [email protected] KENEVİR BİTKİSİ DİŞİ BİTKİ ERKEK BİTKİ ESRAR REÇİNESİ TOZ ESRAR SIVI ESRAR ESRAR • Esrar içildiğinde etkisi birkaç dakika içinde ortaya çıkar. Yarım saat içinde etkisi en üst düzeye gelmekte ve bu etki 2-4 saat içinde sonlanmaktadır. Hareket becerilerindeki bozukluk 8-12 saat devam eder. • Esrarın sigara halinde içilmesi, ilk dakikalardan itibaren kalp atışlarının %20-50 oranında artmasına neden olmaktadır. Bu etki yaklaşık 3 saat sürmektedir. • Esrar kullanıldıktan sonra kişi oturuyorsa kan basıncı artmakta, ayakta duruyorsa düşmektedir. Esrar kullanımının sonuçları • Öğrenme, hafıza, dikkat yetileri ve esrar; Entelektüel kapasitede gerileme görülmektedir. • Esrar ve akıl hastalığı; Esrar = psikotik bozukluk çoğunlukla kötülük görme sanrıları ya da kıskançlık sanrıları şeklinde olmaktadır. Esrar, kalıcı psikoza da yol açmaktadır. • Şizofrenik bozukluk gelişme riskinin esrar kullanmayanlara göre 6.7 kat daha fazla olduğu ortaya çıkmaktadır. Esrarın yarattığı diğer olumsuz sonuçlar • Esrar kullandıktan sonraki ilk bir saat içinde kalp krizi geçirme riski normalden dört kat daha fazla • Sigara halindeki esrar, sigaraya oranla %50-70 arası daha fazla kanserojen hidrokarbon içermektedir. • Esrar kullanımı ağız kuruluğu ve iştah artışına neden olur. • Esrar etkisi altında araç kullanılmamalıdır Halüsinojenler • Algı, düşünce ve duygudurumda değişikliklere neden olurlar. • Etkileri kişiden kişiye ve kullanımdan kullanıma değişir. • Yapısal benzerliklerine göre dörde ayrılırlar; *İndolalkilaminler(LSD) *Feniletilaminler(MDMA/EKSTAZİ) *Arilsikloalkilamin(Fensiklidin, ketamin) *Atropin LSD • Herhangi tıbbi kullanımı olmayan bir madde. • Tablet, sıvı, toz ve jelatin kareler şeklinde kullanılmaktadır. • Son yıllarda kağıtlara emdirilmekte, kurutulup, küçük karelere bölünerek dağıtılmaktadır. Maddenin Etkileri • Etki kullanımdan yaklaşık olarak 30-60 dak sonra başlar. • 12 saat kadar sürer. • Sempatomimetik etkiler gözlenir; kalp atımı ve kan basıncı artışı, vücut ısısı yükselmesi, iştah azalması, DTR artışı, ataksi, midriazis görülür. • Midriazis genelde ‘trip’ in şiddetine pararlel olarak çıkar ve kişi maddeden arındığında normale döner. Maddenin Etkileri • Rotatuar nistagmus PCP kullanımı için tipik bir bulgudur. • İki duyunun kaynaşması görülebilir; (örneğin müzik görülebilir, renkler duyulabilir)…sinestezi • Tepkiler neşe ve öforiden korku ve paniğe kadar değişebilir. • Korkutucu ya da stresli ortam şiddetli anksiyete ve paranoya yaşanmasına yol açabilir…bad trip (en sık başvuru nedeni) ECSTASY • Ecstasy’nin etkisi, alındıktan 20-60 dakika sonrasında kendisini gösterir ve bu etki 4-6 saat süreyle devam eder. Alındıktan 48 saat sonra bedenden atılır. Enerjinin arttığı hissini verirken uyku ve yorgunluk hissini bloke eder. • Ecstasy empatiyi arttıran bir hap olarak da tanımlamaktadır. Bu özelliğinden dolayı ecstasy’e kalp açıcıda denilmektedir. MDMA(ECSTASY) • Amfetamin benzeri, orta derecede halüsinojenik, sentetik bir maddedir. • Maddenin kullanımından sonra huzursuzluk, depresyon, uykusuzluk tanımlanır. • Halüsinasyonlar ve paranoid düşünceler ortaya çıkabilir. Yüksek dozda paranoid psikoz gelişebilir. • Diyare, nistagmus, epileptik nöbet, böbrek yetmezliği ve kardiyovasküler etkiler bildirilmiştir. • Tedavi semptomatik… Yarattığı sonuçlar • Ecstasy sadece yorgunluk hissini değil, açlık ve susuzluk hislerini de bastırır • Ecstasy kullanımının uzun vadede bellek üzerinde de olumsuz etkileri ortaya çıkarılmıştır. Zehirlenme Ecstasy’nin ölüme yol açtığı da bilinmektedir. Nedenleri • Aşırı dans etme sebebiyle vücut ısısının 40 C derecenin üzerine çıkması • Su alımı kanda sodyum beyin ödemi KETAMİN • Ketamin, günümüzde hayvan ve insan ameliyatlarında anestetik olarak kullanılmaktadır. • Sokak isimleri arasında köpek eroini, K, özel K, vitamin K, KETAMİN • Sıvı, beyaz, toz, ya da hap şeklinde bulunabilir. Enjeksiyon, burundan çekme ve tütün ile içilerek de kullanılabilir. Ketamine sıklıkla ecstasy ile karıştırılarak satılır ve beklenmedik etkileri ortaya çıkar KETAMİN • en düşük dozlardaki etkileri, hafif sarhoşluk, hayalci düşünme, sendeleyerek yürüme, robot gibi hareketler, gecikmiş yada azalmış duyumlar, sakarlık, baş dönmesi, sosyal yetilerin artması ve algı değişiklikleri şeklinde görülür. Daha yüksek dozlarda güçlükle hareket etme, bulantı, disosiyasyon, zorlayıcı görsel imajlar ve bayılma görülebilir. Çok güçlü halüsinasyonlara yol açar. Zaman, ses, renk ve benlik algılarını bozar. Kullanıcıda kopukluk hissini ve kontrol dışı olma duygusu yaratır. Çevresinden ve kendisinden uzaklaşma; ayrılma hissi yaratır. Kalp atışı ve kan basıncı artar. KETAMİN • Fiziksel koordinasyon ortadan kalkar, fiziksel yetersizlik hissedilir, bu nedenle alındıktan sonra ağır makineleri çalıştırmak, araba sürmek, yüzmek tehlikelidir. Kollar ve bacaklarda “hissizlik” yaşanır, ağrı dindirici özelliği vardır. Gözler ışığa duyarlı hale gelir. Hafıza kayıplarının da görüldüğü rapor edilmiştir. Bazı insanlar geçici felç/paralize olma durumunu yaşadıklarını, kelimeleri ağızda gevelediklerini, hasta olduklarını ya da olacaklarını hissettiklerini belirtmişlerdir. FENSİKLİDİN (PCP) • Eskiden cerrahi anestezik olarak kullanılırdı. • İlk defa 1967 yılında yasadışı uyuşturucu madde olarak kullanılmaya başlanmış • Çok basit ve ucuz imal edilip, çok pahalıya pazarlanmaktadır. • Beyaz kristal toz şeklinde olup, tabletler, kapsüller ve renkli tozlar şeklinde görülür. Değişik şekillerde kullanılır. Ağız yoluyla, damardan, enfiye şeklinde ya da sigara ile içe çekilerek kullanılabilir. En sık kullanım şekli sigara ile içilmesidir. FENSİKLİDİN • Sigara ile 2-3 mg içildiğinde 5 dakika içinde etkisi başlar ve 30 dakikada etkisi en üst düzeye ulaşır. Kişinin ruh hali, alınan doz miktarı etkinin değişmesine yol açar. Sessizlik ve yoğun fantezi içine girilir. Vücudun ağırlığı kaybolur, hissizlik meydana gelir. İşitme ve görme halüsinasyonları görülebilir. PCP’nin etkisini genellemek oldukça güçtür; çünkü kişiden kişiye farklı etkilere yol açar. Kimi insanı daha sosyal, konuşkan, pozitif yaparken bir başkasını daha saldırgan, bir diğerini pasif yapabilir. • PCP ile ciddi yan etkiler ortaya çıkar. Uyuşturucu maddeden kaynaklanan toksikasyon psikozlara, akut zihinsel sendromlara veya komaya yol açabilir. Sıkıntı, korku, zihin bulanıklığı, ajitasyona sebep olur. Hipertansiyon, ataksi, yüz ve boyun bölgesinde adale rijiditesi, hipertermi, hipersalivasyona neden olmaktadır Uçucular • Yapıştırıcı ve zamklarda kullanılan uyuşturucular • Sprey boyaları, saç spreyleri, traş aerosollerinda itici olarak kullanılanlar • İncelticiler(tiner) • Sıvı yakıtlar • 2003 yılında ülkemizde yapılan ESPAD çalışmasında 16 yaşındaki lise öğrencilerinin, 6 ilde de esrar kullanımıyla aynı oranda uçucu kullandığı saptanmış. • En sık 14-15 yaşlarında görülüyor. • Kullanımı 4-5 yaşlarına kadar inebiliyor. • Okul çağı çocuklarda deneme amaçlı kullanım yaygın.(%26) • Ucuz…… • Yetişkinde bağımlılık oranları %0,1 lere geriliyor. • Madde bulunan ortamlarda çalışanlarda kullanım daha sık. Etkileri • Kullanım uzarsa görsel varsanılar oluşur. • Ciddi miktarda kullanım solunumsal ve nörolojik nedenlerle sonuçlanır. • Rinore, epistaksis, öksürük, salya artışı, konjuktivalarda kızarma, sulanma olur. • Bazı hastalar bulantı, kusma, abdominal kramplar, diare ve solunum seslerinde artıştan yakınırlar. • Diğer uçucu maddeler duygudurumu değiştirirken, nitritler cinsel uyarılışı arttırırlar. NİTRİTLER (poppers) • Amil nitrit, btil nitrit, alkil nitrit isimli uyuşturucu maddeler kullanıcılar arasında “poppers” olarak adlandırılmaktadır. • Deri temizleyicilerde, video kafası temizleyicilerinde, oda temizleyicilerinin de içinde bulunmaktadır. Genel olarak uçucu madde kapsamında değerlendirilir. • Bir şişeden veya bir torbadan koklanarak kullanılır. Etkisi bir iki saniyede başlar ve 1-2 dakika sürer. Kasları gevşetir ve kan dolaşımını artırır. ”Rush” etkisi yapar. Seks sırasında özellikle anal seks için kullanımı sıktır. Bu nedenle ”sex shop”larda satıldığı da gözlenmektedir. • Dikkatsiz kullanıldığında burun ve akciğerlerde hasara yol açar. Kullanımı takiben baş ağrısı, baş dönmesi ve düşme gözlenebilir. Enfeksiyon bulaşma riskini artırır. Bağışıklık sistemi bozukluğu olanlarda, kalp hastalığı, düşük veya yüksek tansiyon sorunu, kansızlık olanlarda ciddi sağlık sorunlarına yol açar. UÇUCU MADDE KULLANIMI • Yapıştırıcıların yutulması sonucu kişi nefes alamaz ve ölebilir. ( Mekanik ) • MSS baskılanması sonucu kalp sistemi durabilir ve ölüm olabilir ( Vagal İnhibisyon ) • Solunumun baskılanması: MSS baskılanmasına bağlı olarak solunum sistemi de baskılanır, solunum durur ve ölüm olabilir. • İntihar: Uyuşturucu madde kullanıcılarının tümünde intihar oranı yüksektir. Uçucu madde kullanıcılarında da intihar oranı yüksek ÇAKMAK GAZI • Çakmak gazında bütan isimli uçucu kimyasal bir gaz vardır. Renksiz, kaynama noktası -0.5 derece olan yanıcı bir gazdır. • Çakmak gazı daha çok gazın önce bir naylon torba içine doldurulması ve bunun başa geçirilerek solunmasıyla alınmaktadır. Bütan gazı akciğerlere ulaşır ulaşmaz buradaki geniş alveol yüzeyinden emilerek hemen kana geçer. • Etkileri tıpkı damardan verilen bir ilaç gibi hemen etkisini gösterir. • Bütan gazının solunmasıyla birkaç dakika içinde alkol içilmesindekine benzeyen sarhoşluk, baş dönmesi, çarpıntı ve aşırı bir neşelilik hali ortaya çıkar. • Konuşma yavaşlar ve bozulur. Şuurla ilgili değişiklikler, hayal görmeler, kulak çınlaması, kulakta uğultu, uyuklama da görülebilir. “kafayı bulmuş” • Yoğun olarak gaz soluyan kişilerde ise başlangıçtaki aşırı neşe halini takiben yoğun bir gevşeme ve uyku durumu ortaya çıkar. Ajitasyon, havale, deliryum, halüsinasyonlar, istem dışı kas hareketleri, baş ağrısı, kalp ritim bozuklukları, tansiyon yükselmesi, saldırganlık ve intihar teşebbüsü görülebilir. • Ani ölüm uçucu maddeye bağlı ölümlerin en sık nedenidir. • Kronik kullanımla; – – – – – – – Kas zayıflığı, rabdomyoliz Hematemez, kusma, bulantı gibi GİS sorunları Böbrek yetmezliği Kardiyomyopati Karaciğer hasarı Pulmoner hipertansiyon, ARDS Hematopoetik bozukluklar(hemolitik anemi, aplastik anemi gibi) • Uçuculara bağlı çoğu akut nöropsikiyatrik etki geri dönüşlüdür. Ancak kronik etkiler yavaş geri dönebilir ya da geri dönmez. Tedavi • İntoks……….İzlem • Myokardiyal duyarlılığa karşı dikkatli olmak gerekir. • Psikoz varsa antipsikotik… • Sokakta yaşama, beslenme yetersizliği, cinsel yolla bulaşan hastalıklar, uçucu maddeler dışında başka maddelerin de kullanımı gibi nedenlerle başka sağlık sorunlarında olacağı akulda tutulmalıdır. Psikostimülanlar Stimülanlar • Bu sınıftaki en bilinen madde kokain ve amfetamin. • Stimülan bağımlılığında bilinen etkili bir tedavi yok. KOKAİN – genel bilgi • Diğer adı “coke” "Erythroxylon Coca" şurubundan elde edilen bir alkoloiddir. Beyaz kristalize bir tozdur. • Çok hızlı ve güçlü bir bağımlılık geliştirir. KOKAİN – kullanım yolu 1) 2) 3) 4) Buruna çekerek Sigara içer gibi Deri altına enjeksiyon Damara enjeksiyon En sık kullanım yolu iyice ezilmiş tozunun buruna çekilmesidir. Kokain • Burun yoluyla, iv ya da taş şeklinde kullanımı oluyor. • Kokain yoksunluğu için kanıtlanmış spesifik bir tedavi yok. • Kokain yoksunluğu bulguları; depresif mood, ajitasyon ve uykusuzluk. • Genellikle uzun sürmüyor. • Hastalar kendi kendine detoks tedavisini yapabiliyor. Kokain • Kısa dönem sedatif- hipnotik kullanılabilir. • İmipramin yoksunlukta? • Yerine koyma tedavisi şuan için iddia edilse de yararı kanıtlanamamış. • Kokain kullanımını azaltabilecek ilaçlar; modafinil, naltrexone, acamprosate ve vigabatrin. • Yoğun madde alma isteği yaşanıyor. KOKAİN - bağımlılık • Bağımlılık yapıcı etkisi oldukça yüksektir. • Psikolojik bağımlılık bir kez kullanıldıktan sonra bile gelişebilir. • Tekrarlanan kullanımlardan sonra tolerans gelişir ve fizyolojik bağımlılık oluşur. • yoksunluk belirtileri eroin, morfin gibi opiyatlar ile karşılaştırıldığında daha düşüktür. KOKAİN - etkileri • Kullanımını takiben – taşikardi ya da bradikardi – pupiller dilatasyon kan basıncında düşme ya da artma • Kokain yüksek doz kullanıldığı zaman – – – – – – taşikardi, göğüs ağrısı, tansiyon yüksekliği sinirlilik, saldırganlık, sosyal muhakeme kaybı, yüsek riskli cinsel girişimler, psikomotor aktivitede artış, ajitasyon, nöbet kas zayıflığı, solunum güçlüğü ve koma • En sık görülen etki – nasal konjesyona bağlı burun kanamalarıdır. Ayrıca bronşlar ve akciğerde hasara neden olur. Tiklere yolaçar ve migren benzeri başağrıları oluşturabilir. KOKAİN - etkileri • • • • Beyinde enfarktlar Beyin içi kanamalar Epilepsi (%3-8) Paranoid hezeyanlar, halusinasyonlar Beyin üstüne olan bu etkiler kokainin damarları daraltıcı etkisinden kaynaklanmaktadır • Myokard enfarktüsü • Aritmi • Kokain afrodizyak bir uyuşturucu maddedir. kullanıldığı zaman boşalmayı geciktirir. Ancak uzun kullanım sonucu ya da kişi kokain kullanımını bıraktığı zaman iktidarsızlık ile sonuçlanır. KOKAİN – yoksunluk belirtileri • Kokain alımını izleyen bir saat içerisinde “crash” adı verilen depresyona benzer bir tablo oluşur. • Bu tablo çöküntü, mutsuzluk, hiçbir şeyden zevk almama, sıkıntı, kaygı, sinirlilik, güçsüzlük, çok uyuma isteği, korkutucu rüyalar ile belirgindir. • Bu belirtiler 18 saat sürer. • Ağır kullanımda ise bir haftaya kadar uzar. Özellikle 2-4 gün arasında en şiddetli düzeyine varır. Bu dönemde intihar gözlenebilir. Kokain – tedavi • Kısa dönem sedatif- hipnotik kullanılabilir. • İmipramin yoksunlukta? • Yerine koyma tedavisi şuan için iddia edilse de yararı kanıtlanamamış. • Kokain kullanımını azaltabilecek ilaçlar; modafinil, naltrexone, acamprosate ve vigabatrin. • Yoğun madde alma isteği yaşanıyor. CRACK (TAŞ) – genel bilgi • Kokainin bir formudur. • 10 saniye içinde etkisini gösterir. Bağımlılık etkisi çok yüksek olduğu bir içişten sonra, kişi ikincisini almak için şiddetli bir istek duymaktadır. CRACK – yoksunluk belirtileri • Kokainin yoksunluk belirtileriyle aynıdır. • kişi kendini mutsuz, bitkin, sıkıntılı, kaygılı, hiçbir şeyden keyif alamaz, güçsüz, sinirli hisseder. Uyuma isteği doğar, bazen korkunç rüyalar da görülebilir. CRACK - etkileri • • • • • Taşikardi Mİ riski Akut Hipertansiyon Ağır depresyon İntihar eğilimli davranış • Bağımlılığı çok çabuk gelişir ve kullanılan miktarı arttırma gerekliliği doğar. Miktar arttıkça harcanan para da arttığından, crack alabilmek için suç işlemeye başlama olasılığı yüksektir. • Uzun süreli kullanımın sonunda insanlarda sinirli, telaşlı, paranoid bir tablo ortaya çıkabilir. Crack kullanımı çeşitli solumun yolu problemlerine, akciğer ve göğüs ağrılarına yol açabilir. Amfetaminler • Sokak amfetamini, metamfetamin ve dexamfetamin. • Yoksunluk için henüz kanıta dayalı özelleşmiş bir tedavi yok. • Modafinil, bupropion ve naltreksonun amfetamin kullanımını azalttığı söyleniyor. AMFETAMİN – genel bilgi • Günümüzde amfetaminler halen tıbbi amaçlar için kullanılan ilaçlardır. Bunlar içinde en önemlisi – DEHAB – Depresyon – Narkolepsi • Şişmanlık tedavisinde de kullanılmakla birlikte, yarar ve zararları tartışmalıdır. Amfetaminler • Tedavi semptomatik. • Yoksunluk bulguları; keyifsizlik, halsizlik, umursamazlık, ilgisizlik, uykusuzluk. • Yoksunluk bulguları kısa sürer. Tedavi gerekmeyebilir. • Sürdürüm tedavisinde dexamfetamine önerilmez. AMFETAMİN – genel bilgi • Dekstroamfetamin • Metamfetamin • Metilfenidat • Captagon, ritalin, dexedrine bu ilaçlardan bazılarıdır. • Amfetaminler ülkemizde uyarıcı, zihin açıcı olarak bilinmektedir. • Efedrin ve propanolamin de amfetamin türevleri olup, burun tıkanıklığını gidermede ve iştah fazlalığını azaltmada kullanılırlar.. AMFETAMİN – kullanış yolu • Beyaz, kokusuz, tadı acı, kristalize bir tozdur. • • • • • Alkol ve suda kolaylıkla çözülebilir. İçilebilir; Buruna çekilebilir, Ağızdan Enjeksiyon yöntemiyle damardan alınabilir. • Hangi yolla alındığına bağlı olarak da, duygu durumunda değişik uyarılara neden olurlar. AMFETAMİN kullanım sıklığı • Bazı kullanıcılar, satın aldıkları maddeyi; yemek yemeden uyku uyumadan RUN her 2-3 saatte bir belli dozlarda alarak, ara vermeksizin tüketirler. • Kronik kullanım, kişide işitsel ve görsel halüsinasyonlara; paranoyaya ve şiddet davranışının eşlik ettiği kontrol dışı öfke durumlarına neden olmaktadır. AMFETAMİN - etkileri • İştahın azalmasına, genel bir hoşnutluk duygusuna neden olurlar. • Metamfetaminin etkisi 6 ila 8 saatte sonlanır. • “Rush” ya da “flash” olarak adlandırılan ve birkaç dakika içinde sonlanan haz verici bir deneyim yaşar. • “Rush” deneyiminden sonra tipik olarak, şiddet davranışları, heyecan, ajitasyon. Burundan çekenlerde ya da ağızdan alınanlarda neşeli olma durumu yaratırlar. AMFETAMİN - etkileri • Çok güçlü bir uyarıcı olduğu için çok küçük dozu bile uykusuzluğu ve fiziksel aktiviteyi arttırır; iştahı azaltır. • Amfetamin alımını takiben – – – – – şizofreni benzeri psikotik tablo myokard enfarktüsüne, beyin damar hastalıklarına, şiddetli hipertansiyona ve iskemik kolite neden olur. • Alınan doz miktarına göre değişen şekilde, titreme, epileptik nöbet, koma ve ölüme neden olabilir. AMFETAMİN - etkileri • Kalp ve damar üzerindeki etkileri; – Taşikardi – Aritmi – Hipertansiyon • Beyindeki küçük kan damarlarına geri dönüşü olmayan, felç üretecek oranda zarar verir. AMFETAMİN - kronik etkileri • Bağımlılık yaratır ve bu kroniktir; bırakılır, tekrar kullanılır; • şiddet içeren davranışlar • konfüzyon ve uykusuzluk • psikotik özellikler: – paranoya, – işitsel halüsinasyonlar, – duygu durumu dengesizlikleri – Saplant AMFETAMİN – yoksunluk • • • • • • • • • • Anxiety Mutsuzluk Çöküntü hali Güçsüzlük Hareketsizlik Kabuslar Fazla uyuma Başağrısı Terleme Mide ve kas krampları sayılabilir. • Bu belirtiler, amfetamin kesildikten 2-4 günde en yüksek düzeyine ulaşır ve yaklaşık bir hafta sürer. AMFETAMİN - entoksikasyon Aşırı doz alımı; – Sarsılma – Çırpınmalara – Malign hipertermi Ölümcül olabilir!! AMFETAMİN - tedavi • Semptomatik tedavi uygulanır. • Madde arayışı ve istek yoğun izlenir. RİTALİN (Metilfenidat) • DEHAB sendromu olan çocukların tedavisinde kullanılan bir ilaçtır. • Bazen narkolepsi tedavisinde de kullanılabilir. • Merkezi sinir sistemini uyarır; etkisi metaamfetaminlere göre daha az, kafeine göre daha fazladır. • Ritalin tabletler halinde ve sadece kırmızı reçete ile satılmaktadır. RİTALİN • Hiperaktif çocukları yatıştırıcı, dikkat eksikliği olanları da odaklayıcı bir etkiye sahiptir. • Tedavinin parçası olarak ve tavsiye edilen dozda kullanılan Ritalinin bağımlılık yapmadığı gösterilmiştir. • Ritalinin etkisini arttırmak için eroinle ya da hem eroin hem de kokainle karıştırıp kullananlar olduğu saptanmıştır. • Orta okul ve lise öğrencileri tabletleri kırıp burundan çekerek ya da tabletleri yutarak “kafa bulmaya” çalışmaktadırlAR. Tedavi • Semptomatik tedavi uygulanır. • Madde arayışı ve istek yoğun izlenir. KAFEİN • Dünyada en yaygın kullanılan psikoaktif madde kafeindir. • Bir fincan normal kahvede 85-120mg, kolada ise 20mg, orta boy bir çikolatada 5mg kafein bulunur. • Kafein kullanımı sonrası tolerans ve bağımlılık gelişir. • Baş ağrısı, yorgunluk, huzursuzluk, anksiyete gibi yoksunluk bulguları izlenir. • Tedavide kafein dozu kademeli olarak azaltılır. CAPTAGON • Captagon (fenetylline) hiperaktif çocukların ve narkolepsi tedavisinde kullanılmıştır. • Amfetamine göre bağımlılık yapıcı etkisi düşük olduğu için tercih edilmiştir. • Fenetylline molekülü teofilin ve amfetaminden oluşmaktadır. ICE • Kristal, crack, ice ya da metamfetamin olarak da bilinir. Türkiye’de yoktur. Renksiz, kokusuz, mat bir buz kütlesine benzer. • Etkisi: • Düşük dozda kullanıldığında uyanıklık, çoşku ya da kaygı, korku, sinirlilik, hassaslık gibi etkileri olabilir. • Aşırı dozda ise halüsinasyonlar, paranoya, aşırı şiddet eğilimi, hareketlerde organizasyonsuzluk, korku ve antisosyal davranışlar görülebilir. Kullanıldıktan sonra etkisi 8-24 saat arası sürer. • Yoksunluğunda çok ağır depresyona ve intihara sebep olur. Toksikasyona bağlı olarak gelişen psikozların kalıcı olma olasılığı vardır. SİHİRLİ MANTAR Etkileri • Etkisi 30-60 dakika içinde görülür. • Bu mantarların nasıl etki edecekleri büyük ölçüde kişinin o anki ruh hali ve beklentilerine bağlıdır • Genel mod değişimi ve öfori başlar. Baş dönmesi oluşur. • Yaratıcı, felsefik ve derin düşünme meydana gelir. • Merak duygusunda artış olur.İştah artışı olur. SİHİRLİ MANTAR • Sihirli mantar kullanımında uzun süreli etkiler oluşabilir. Bunlardan en önemlisi “flashback” deneyimidir. (Deneyimler yeniden yaşayabilir.) • Mantarları kullanmadan hemen önce kendini kötü hissediyorsa ya da uyuşturucu maddenin dozajı çok yüksekse korkutucu ve dehşet verici duygular, istemsiz sarsıntılar yaşarlar, düşünce ve duygularda kontrol kaybı , delirme ve ölüm korkusu hissederler. (“bad trip” ) SİHİRLİ MANTARLAR • psilosibin(psylocybin), psilosin(psilocyn) ve musimol (muscimol) gibi uyarıcı özelliği olan uyuşturucu maddeleri barındıran mantar türleridir. • Ana psikoaktif uyuşturucu madde psilosibin • Bu mantar çeşitleri, LSD gibi halusinojenik etki özelliklerine sahiptir. Amanita muscaria Psilocybe semilanceata MARAŞ OTU – genel bilgi • Yurdumuzun Güneydoğu Bölgesinde özellikle Kahramanmaraş ve Gaziantep çevresinde kullanılan maraş otu, “Deli Tütün” (Nicotiana rustica L) denen bir tütün çeşidinin yapraklarının toz haline getirilerek meşe, ceviz veya asma çubuğundan elde edilen kül ile yarı yarıya karıştırılmasından elde edilmektedir. • Yeşilimsi bir rengi ve un gibi yapısı vardır. Çoğunlukla sigarayı bırakmak için başvurulan, ancak buna bağımlı kalınan bir dumansız tütün tüketimidir. Hasankeyf tütünü, ağız otu ya da deli tütün de denmektedir. MARAŞ OTU MARAŞ OTU – kullanım otu • Bu karışım ortalama bir tatlı kaşığı kadar avuca alınıp alt dudak ile çene arasına konmaktadır. Ağızda 5-10 dakika tutulduktan sonra tütüntükrük karışımı ağızdan dışarı atılır. Bu işlem gün boyunca tekrarlanmakta hatta bazı kişiler dudakları arasına yerleştirdikleri bu toz ile uyumaktadırlar. Hazırlanırken maraş otuna belli yarı yarıya katılan kül alkaloidlerin baz haline getirilerek ağız mukozasından emilmesini sağlamaktadır. MARAŞ OTU • Hemen hemen sigara tütünü ile aynı alkaloidleri taşıyan ve genellikle sigaraya alternatif olarak kullanılan maraş otu; • • Dudak ile dişler arasındaki bölgeye konularak ağızda uyuşmalara neden olan maraş otunun sinir, sindirim ve solunum sistemlerinde zararlara yol açmaktadır. • Maraş otu, ağız florası denilen ağız sağlığını bozmaktadır. Bu nedenle ot kullanan kişilerin ağız problemleri oluşur. Maraş otu, dişi tutan kemik ve diş etinde kızarıklıklara ve iltihaplanmalara yol açar. Bunun neticesinde de; kemik ve diş eti zayıflar. Ayrıca maraş otu kullanımı sigarayla eşdeğer oranda kalp ve damar rahatsızlıklarına neden olabilmektedir. Ağız kanseri riskinin maraş otu kullanımına bağlı olarak artabileceği saptanmıştır. MARAŞ OTU • Maraş otu, ağız florası denilen ağız sağlığını bozmaktadır. Bu nedenle ot kullanan kişilerin ağız problemleri oluşur. Maraş otu, dişi tutan kemik ve diş etinde kızarıklıklara ve iltihaplanmalara yol açar. Bunun neticesinde de; kemik ve diş eti zayıflar. Ayrıca maraş otu kullanımı sigarayla eşdeğer oranda kalp ve damar rahatsızlıklarına neden olabilmektedir. Ağız kanseri riskinin maraş otu kullanımına bağlı olarak artabileceği saptanmıştır. • GHB (gama hidroksi bütirat) • Elektrik panellerini temizlemeye yarayan bir kimyevi uyuşturucu maddeden sentez edilerek elde edilmiştir. • Sıvı, toz, tablet ve kapsül halindedir. Genellikle küçük şişecikler içinde satılır. Çoğunlukla ecstasy ve alkol ile birlikte kullanıldığı bilinmektedir. Kokusu ve tadı yoktur, etkisi 1-3 saat sürer. Kokusu ve tadı olmadığından, içki veya içilen herhangi bir şey içine kolayca karıştırılmaktadır. Özellikle klüp kültürü olan gençlerin kullandığı bir uyuşturucu türüdür. GHB etkileri • GHB’nin sarhoşluk hissi verdiği bilinmektedir. Tecavüz edenlerin kişiyi etkisiz hale getirmek için GHB verdikleri de bilinmektedir. GHB alındıktan 10-20 dakika sonra etkisini göstermeye başlar. • GHB’nin yan etkileri oldukça fazladır. Koma, nefes alma zorluğu, beyinde kalıcı hasarlar, ölüm bu etkiler arasındadır. Kullananlarda bellek sorunu, bilinç kaybı sık görülmektedir. • Yoksunluk belirtileri • Yoksunluk belirtileri arasında anksiyete, ajitasyon, tremor ve delirium bildirilmiştir. Psikozda gözlenebilmektedir. Bağımlılık Sendromu • Aşağıdakilerden üç ya da daha fazlası son bir yıl içinde bulunuyorsa, kesin bağımlılık tanısı konur; *Maddeyi almak için çok güçlü bir istek *Madde alma davranışını denetlemede güçlük *Madde kullanımı azaltıldığında ya da bırakıldığında yoksunluk sendromu izlenmesi *Tolerans gelişiminin gözlenmesi *Maddeyle ilgili harcanan zamanın giderek artması *Görülen zarara rağmen kullanıma devam etmek Çoğul Madde Bağımlılığı • Özellikle sık sık ağrı nedeniyle hekime başvuran hastalarda çoklu madde kullanımı akılda tutulmalı. • Diğer madde kullanım bozukluklarında olduğu gibi çoğul madde kullanımında da eşlik eden depresyon(alkol-depresan), anksiyete(benzodiazepin-alkol-amfetamin), psikotik belirtiler(esrar- halisünojenlerstimülanlar) gözlenebilir Çoğul Madde bağımlılığı • Maddelerin etkisini tamamlamak ya da yoksunluk belirtilerini azaltmak için birden fazla madde kullanılır. • Tek tip madde kullanana göre yoksunluk bulguları daha şiddetli ve atipik seyredebilir, zehirlenme riski daha fazladır. • Çoğul madde kullanımı kullanımı söz konusu olsa da primer ya da temel tercihinin hangisi olduğuna dikkat!!! Teşekkür ederim…
