CÜMLE (GİRİŞ)

CÜMLE
BU YARIYIL İÇİN LİTERATÜR
• Ana literatür:
Leyla Karahan, Türkçede Söz Dizimi,
Akçağ Yayınları, 2008.
• Ek literatür:
Mustafa Özkan, Türkçe Cümle Bilgisi – II,
Anadolu Üniversitesi, 2013.
CÜMLE (GİRİŞ)
• Hatırlatma:
fonem > ses (harf, işaret) > hece > morfem >
kelime > kelime grubu > cümle > metin
• Farklı dilciler, cümleyi farklı tanımlarlar.
• Vecihe Hatiboğlu kelime gruplarını “yargısız
anlatımlar” olarak adlandırır, çünkü onlar kendi
başına bir yargı bildirmezler.
• Kelime gruplarından daha büyük birim, cümledir.
CÜMLE (GİRİŞ)
 Beşir Göğüş, bütün bir düşünceyi bildiren
her olumlu, olumsuz veya soru kelime
dizisini cümle olarak adlandırır.
 Hikmet Dizdaroğlu’na göre ise cümle,
düşünce veya yargı bildiren en küçük
anlamlı birimdir.
CÜMLE (GİRİŞ)
• Mustafa Özkan:
“Cümle, en dar anlamıyla bir yargı
grubudur. İçinde yargının bulunmadığı söz
dizileri cümle oluşturmaz. Bir düşünceyi,
bir duyguyu, bir hareketi, bir olayı, bir
isteği tam bir hüküm hâlinde ifade eden
kelime veya kelime dizisine cümle denir.”
CÜMLE (GİRİŞ)
 Leylâ Karahan’a göre,
“Bir düşünceyi, bir duyguyu, bir durumu,
bir olayı yargı bildirerek anlatan kelime
veya kelime dizisine cümle denir. Cümle,
dilin en küçük anlatım birimidir. Duygular,
düşünceler, olaylar ve durumlar, cümle
veya cümlelerden meydana gelen dil
birlikleri ile karşılanır.”
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
1. Cümle, yargı bildiren bir unsurla kurulur. Bu
unsur da çekimli fiiildir:
Baktım.
Kalk.
İşçidir.
Güzelsin.
2. Bazen eksiz de yargı bildirilebilir:
- Adın ne?
- Orhan.
- Sevindin mi?
- Evet.
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
3. Çekimli fiil cümlenin kurulması için yeterlidir,
ancak çoğu zaman ek unsurlara da ihtiyaç
vardır:
Getirdi.
Mektubu getirdi.
Otobüsle mektubu getirdi.
İzmir’den otobüsle mektubu getirdi.
Murat İzmir’den otobüsle mektubu getirdi.
Bugün Murat İzmir’den otobüsle mektubu getirdi.
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
Ögeler:
Bugün Murat İzmir’den otobüsle mektubu
getirdi.
bugün – zarf tamlayıcısı
Murat – özne
İzmir’den – yer tamlayıcısı
otobüsle – zarf tamayıcısı
mektubu – nesne
getirdi – yüklem
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
4. Cümlede yüklemden sonra en önemli
unsur, öznedir.
Aktan gitti.
5. Nesne geçişli fiil cümlelerinde mutlaka
bulunur.
Mektubu uzattı.
6. Yer tamlayıcısı ve zarf tamlayıcısı
bazen mecburen kullanılır, bazen de
kullanılmazlar.
Oturuyor.
Evde yalnız oturuyor.
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
7. Cümlede en önemli unsur sonda bulunur:
Tarihin gelmiş geçmiş en zengin adamıdır.
8. Konuşma dilide, istenilen unsur
vurgulanır, ancak yazıda vurgu olmadığı
için, yükleme daha yakın yazılan unsurlar
daha önemlidir (vurgulanmıştır):
Yarın uçakla hemen İstanbul’a uçuyorum.
Yarın hemen İstanbul’a uçakla uçuyorum.
Yarın uçakla İstanbul’a hemen uçuyorum.
Uçakla hemen İstanbul’a yarın uçuyorum.
CÜMLENİN ÖZELLİKLERİ
9. Yazıda cümle büyük harfle başlar,
sonunda ise anlam gereği nokta (.), virgül
(,), iki nokta (:), üç nokta (...), soru
işareti (?) veya ünlem işareti (!) konur.
10. Kısaltılmış (eksiltili) cümleler de cümle
olarak sayılır, çünkü kendilerinden önceki
cümle veya cümlelere anlamca
bağlanırlar:
- Sana o kadar el salladım. Beni görmedin
mi?
- Hayır.
BUGÜNLÜK
BU KADAR.