buzağı hastalıkları ve önlenmesi

BUZAĞI HASTALIKLARI VE
ÖNLENMESİ
Dr. İbrahim ÇETİN
Veteriner Hekim
GTHB Bursa İl Müdürlüğü
BUZAĞI HASTALIKLARIYAKALANMA ORANI
A.B.D. de 18 işletmede yapılan bir
araştırmada hastalıklara yakalanma
oranları (morbidite oranları)
İshal ;
% 29
Zatürre ;
% 25
Göbek hastalığı ; %29
BUZAĞI HASTALIKLARI-ÖLÜM ORANI
Aynı araştırmada, sütten kesim öncesi
Ölüm oranı % 10
% 52.2 si ishalden
% 21.3 ü solunum problemlerinden
% 2.4 ü çarpmadan (travma)
% 2.2 si eklem ve göbek problemlerinden
EN ÖNEMLİ BUZAĞI
HASTALIKLARI
Septisemi
İshal
Zatürre (pnömoni)
SEPTİSEMİ
Buzağı, septisemi olduğunda kanında
Hastalık üreten organizmalar
Veya toksinleri (salgıları) bulunur.
Genellikle bakteriyel bir enfeksiyonun
sonucudur.
SEPTİSEMİ
Bakteriler buzağının kanına nereden girer:
Hasta ananın kanından
Enfekte olmuş göbek kordonundan
Buzağının göbek kordonundan
Ağız ve burun yoluyla
Yaralar yoluyla
SEPTİSEMİ
Septisemiye neden olan bakteriler; Gr E. Coli
Salmonella
SEPTİSEMİ
 Septisemi belirtileri şunlardır;
Depresyon
Zayıf
Ayakta durmaya isteksiz
Doğumdan sonraki 5 gün zayıf emer.
Şişmiş eklemler
İshal
Zatürre
Menenjit
Büyümüş ve hassas göbek
SEPTİSEMİ
Ateş, septisemi olan buzağılarda istikrarlı bir bulgu
değildir.
Hastaların çoğu normal veya normalin altı
sıcaklığa sahiptir.
Septisemi’li buzağıların çoğunda, yetersiz ağız
sütü alma geçmişi vardır.
İSHAL
İshal, buzağılarda ölümün en yaygın nedenidir.
İshal için en yüksek risk olan zamanlar, doğumdan
bir yaşa kadar olan zamandır
İshalin klinik belirtileri
En hafifi; gevşek dışkı
En ağırı; yarı baygın hale gelmek
İSHALİN KLİNİK BELİRTİLERİ
İnce ve sulu dışkı
Dehidrasyon (susuzluk) belirtileri (çökmüş gözler,
kuru mukus membranlar, kaba kıl)
Buzağı ekstremiteleri (kol ve bacakları) soğuk
İştah kaybı
Ayağa kalkmada zorluk
Ayağa kalkamama
Bilinç kaybı
İSHAL
Buzağılarda, bakteriler, virüsler ve parazitler ishale
neden olur.
Genellikle buzağı, birden fazla etken ile enfekte
olur.
Tipik olarak, virüs, bakteri veya parazit, dışkı
numunesinden veya ölü buzağının barsaklarından
izole edilir.
İSHAL
Etkenler, ishalli buzağının yanısıra sağlıklı
buzağılar ve erişkin ineklerden de izole edilir.
E. Coli, Cl. Perfringens ve Campylobacter gibi
bazı dışkısal bakteriyel izolatlar, normal barsak
florasıdır.
Virüsler veya parazitler izole edildiklerinde,
antibiyotikler endike değildir.
İSHAL SALGINLARININ BAŞLICA
NEDENLERİ
 E. Coli
 Salmonella türleri
 Clostridium perfringens tip C
 Campylobacter türleri
 Rotavirus
 Coronavirus
 Bovine diarrhea virüs-Sığır ishal virüsü- (BVDV)
 Cryptosporidium Parvum
 Eimeria türleri
 Giardia türleri
İSHALİN BAŞLAMA YAŞI-ETKEN
İLİŞKİSİ
E. COLİ
Buzağıların çoğu, doğumdan sonraki ilk üç gün
içinde hastalanırlar.
E. Coli’nin pek çok tipi vardır. Bunların bazıları
normal barsak florasıdır. Bazıları da septisemiye
neden olurlar.
Enterotoksijenik E. Coli (ETEC) ,yeni doğan
buzağı ishalinin en yaygın sebebidir.
E.COLİ (ETEC)
Dehidrasyon, genellikle şiddetlidir ve ishal
gelişmeden önce ölüm meydana gelir.
Hastalık süreci kısadır. Zayıflıktan ishale,
dehidrasyondan ölüme gidiş 24 saatten kısa
olabilir.
E.COLİ (ETEC)
Antibiyotikler, bu hastalığın sonucunu nadiren
etkiler.
Sıvı desteği, buzağıların hayatta kalması için bu
hastalıkta kritik öneme sahiptir.
Kurudaki ineklerin aşılaması ve kolostrumla
zamanında ve yeterince besleme bu sorunu
çözmede önemlidir.
SALMONELLA TÜRLERİ
Buzağı ishallerinin önemli bir nedenidir.
Enfekte buzağılar septisemi ve pnömoni
geliştirebilirler.
Bakteriyemiyi önlemek için etkili antibiyotikler
kullanılmalıdır.
SALMONELLA TÜRLERİ
Enfeksiyonlar genellikle, 5-14. günlerde meydana
gelir.
Dışkıda kan ve barsak kısımları görülebilir.
Buzağılar tedaviye yavaş yanıt verirler ve sıklıkla
1-2 hafta hasta kalırlar.
SALMONELLA TÜRLERİ
Salmonella dublin enfeksiyonunda sığır hayatı
boyunca taşıyıcı/saçıcıdır (portör).
Bu organizma, pastörize edilmemiş atık sütte
bulunabilir.
Salmonella saçan buzağılarla oynayan kişiler
özellikle çocuklar bu hastalığa yakalanabilirler.
CL.PERFRİNGENS TİP C
Cl. Perfringens’in birkaç tipi vardır.
Tip C, ishalin bir nedeni olabilir.
Tipik olarak, ani zayıflık ve ani ölüme neden olur.
Kolik ve sinir sistemi belirtileri, ölümden önce
görülebilir.
Ölüm sonrası muayenede, barsaklarda
karakteristik hemorajilere (kanamalara) rastlanır.
CAMPYLOBACTER TÜRLERİ
Sık olarak izole edilirler. Fakat nadiren buzağı
ishaline neden olurlar.
ROTAVİRÜS
Rotavirüs, 1-30 günlük buzağıların çoğunun
dışkısında bulunur.
Rota virüs ishali 3-7. günler arasında gelişir.
Aşılanmış ineklerden elde edilen kolostrum,
buzağıları 4 güne kadar korur.
Enfeksiyonun ömrü kısa olabilir. Fakat barsak
yüzeyinin hasarı iyileşmek zorundadır.
CORONAVİRÜS
Rotavirüs gibi buzağılarda yaygın olarak bulunur.
Fakat hepsinde ishal oluşmaz.
Barsak yüzey hasarı rotavirüslerden daha
şiddetlidir. Bu nedenle, diğer patojenlerde devreye
girerek şiddetli ishal olayları geliştirirler.
Aşılanmış ineklerden elde edilen kolostrum, 4
günlüğe kadar hastalığı önler.
BVDV-BOVİNE DİARRHEA VİRÜSSIĞIR İSHALİ VİRUSU
Bu virüs, genç buzağılarda ishale neden olabilir.
Fakat nadir görülür.
Suşlardan biri, eğer doğumdan kısa süre sonra,
buzağıları enfekte ederse, 4-7 haftalık yaştaki
buzağılarda kanamalı sendrom üretir.
Bu virüs, ayrıca, sütten kesimden sonra gelişen
pnömonilerde de bir etkendir.
CRYPTOSPORİDİUM PARVUM
Bu, süt sığırı işletmelerinde çok yaygın olarak
bulunan ve yalnız başına veya diğer etkenlerle
birlikte ishal üretme kapasitesine sahip önemli bir
parazittir.
Buzağılar,genellikle doğumdan kısa süre sonra
enfekte olurlar ve yaklaşık 5-7 günlük iken ishal
gelişir.
CRYPTOSPORİDİUM PARVUM
Organizmalar çevrede uzun süre hayatta kalırlar.
Kolostrumu zamanında ve yeterince almayanlar,
soğuk stresi yaşamış ve yetersiz beslenen buzağılar
hastalığa hassastır.
Kolostral bağışıklık, tamamen koruyucu değildir.
Ticari aşı mevcut değildir.
CRYPTOSPORİDİUM PARVUM
Halihazırda, enfekte buzağıda organizmayı öldüren
tedavi yoktur.
Enfeksiyonların çoğunda belirti yoktur.
Bazı önleyici tedaviler dışkıda yumurtalarının
saçımını geciktirebilir.
Bu parazit insanlarda da ishale neden olabilir.
EİMERİA TÜRLERİ
(Coccidiosis)
7 günlük ile 4-6 ay arasındaki buzağılar riskte
kabul edilir.
Buzağılar ishal olunca, hastalığı tedavi etmek çok
zordur.
Belirti vermeyen enfeksiyonlar (subklinik),
buzağının diğer enfeksiyonlara direncini bozar ve
büyümeyi azaltır.
GİARDİA TÜRLERİ
Olağandışı şartlar altında, bu protozoa 2-4 haftalık
buzağılarda ishale neden olabilir.
Birincil hastalık yapıcı etken değildir.
Bu organizma, normal buzağıların dışkısında
bulunabilir.
İSHALLER
Öldürücü ishal vakalarının çoğunda, buzağı
dehidrasyondan ve elektrolit kaybından ölür. İshali
tetikleyen enfeksiyöz etkenlerden ölüm olmaz.
Soğukta barındırılan buzağılarda, kan glukoz
düzeyleri düşüktür ve hipoglisemik koma gelişir.
Na, K ve bikarbonat eksikliklerine sık rastlanır.
Sıvı verildiğinde bunlar hızla düzelir.
İSHALLER
En önemli konu, erken farkına varma ve hızlı sıvı
tedavisidir.
İshalin başarılı tedavisi için, oral sıvılar ve
elektrolitlerle uygun tedavi gerekir.
PNÖMONİ-ZATÜRRE
Pnömoni, akciğerlerin yangısıdır.
Pnömoni’nin klinik belirtileri şunlardır:
Burun akıntısı
Kuru öksürük
41 C den büyük beden ısısı
Solunum güçlüğü
Azalan iştah
PNÖMONİ-ZATÜRRE
Sütten kesimden önce pnömoni olan buzağılar,
sıkça ishal olanlarla aynı risk faktörlerini
paylaşırlar.
Bahsedilen risk faktörleri şunlardır;
Kolostrumdan yetersiz veya hiç bağışıklık transferi
yapamama
Erişkin sığıra ve/veya sıcak barınak havalandırma
kısıtlamalarına uzun süre maruz kalma
PNÖMONİ-ZATÜRRE
Gün içindeki büyük sıcaklık değişimleri, taşıma ve
grup stresi, pnömoni’nin gelişimine katkıda
bulunabilir.
İshalde olduğu gibi, sıkça, pnömoni salgınlarında
birden fazla etken ayırt edilir.
Sürüler sıkça, aynı zamanda birkaç buzağıda
meydana gelen pnömoni salgınlarını deneyimler.
PNÖMONİ-ZATÜRRE
Antibiyotik tedavisi, gerekir. Fakat sıklıkla hayal
kırıklığı yaratan sonuçlar verir.
Buzağı pnömonisinin büyüme ve gelecekteki
verimliliği üzerine önemli etkisi nedeniyle, erken ayrıt
etme ve tedavi önemlidir. Fakat önemli risk
faktörlerinin çözümü zorunludur.
Kronik pnömoni olan buzağılar, seyrek olarak tam
olarak iyileşir ve ayıklanmalıdır.
Erken aşılama, etkili bir önlem aracı değildir.
PNÖMONİ-ZATÜRRE
 Etken, genellikle aşağıda yazılanların biri veya bir kaçıdır.
 Pasteurella Haemolytica
 Pasteurella Multocida
 Mycoplasma Dispar
 Mycoplasma Bovis
 Hemophilus Somnus
 Actinomyces Pyogenes
 BVDV
 BRSV
 IBR/PI3
 Salmonella Dublin
 İlk üçü en önemlileridir.
PNÖMONİ-ZATÜRRE
Sıklıkla pnömoni, sütten kesimden sonra
gruplandırıldıklarında ilk kez fark edilir.
Sürülerin çoğunda, 2 haftalık yaşta sütten
kesimden önce meydana gelen ilk olay gözden
kaçırılır.
Büyük sürülerde veya buzağı gruplarında, kulak
enfeksiyonları, solunum hastalığının bir sekeli
olabilir ve sıkça aynı etkenlerce neden olunur.
RİSK FAKTÖRLERİ
Hassas buzağılar, erişkin ve hasta sığırlarla bir
arada tutulmamalıdır.
Islak altlık ve yetersiz havalandırmalı yerlerde
tutulmamalıdır.
Havadaki zararlı gazlar, tozlar ve küfler
buzağıların pnömoni olması için önemli risklerdir.
RİSK FAKTÖRLERİ
Eğer buzağılar kuru ve ortamda hava cereyanı
yoksa, soğukta barındırma enfeksiyon riskini
azaltır.
Buzağıdan buzağıya temas, kalabalık veya
tesislerin devamlı kullanımı, buzağıların
çevresindeki patojenlerin sayısını ve hayatta kalma
oranlarını arttırır.
RİSK FAKTÖRLERİ
Yetersiz kolostrum alımı veya emilimi, buzağıları
önemli enfeksiyon riskinde tutar. Bu enfeksiyonlar,
septisemi, enteritis (ishal) ve pnömonidir.
Buzağılar, kolostrum için elle beslenir. Jersey,
Guernsey ve Ayrshire’lara 3 lt., Holstein, İsviçre
esmerine ise 4 lt. kolostrum verilir.
Verilecek kolostrum miktarının hepsi, ineğin ilk
sağımından olmalıdır.
RİSK FAKTÖRLERİ
Buzağı 12 saatlik olmadan önce, 1 veya 2 defa da
verilmelidir.
Kolostrum, uygun ineklerden, 6 saatlik tazelik
içinde toplanılmalıdır.
Etkili soğutma için, kolostrum 2-4 lt. lik
konteynerlere konulmalıdır. Bu kaplar, ineğin
kimliği ve toplama tarihi ile etiketlenmelidir.
RİSK FAKTÖRLERİ
Taze veya buzdolabına konmuş kolostrum,
buzağının bağışıklık sistemi için önemli olan,
antibadilerin (Ig ler), bağışıklık hücrelerinin, diğer
bağışıklık faktörlerinin (lactoferrin, Lizozim,
komplement) ve vitaminlerin en iyi
kombinasyonunu sağlar.
RİSK FAKTÖRLERİ
Donmuş kolostrumun mevcudiyeti, mastitisli süt,
kanlı süt, ishal, Johne’s (paratüberküloz) hastalığı
olan ineklerden gelen sütün atılmasına imkan
sağlar.
Ayrıca, ilk buzağısını doğuran, satın alınmış ve
tam olarak intikal ettirilmemiş ineklere ilave
yapılabilir.
RİSK FAKTÖRLERİ
Buzdolabına konulan kolostrum 1 hafta,
dondurulmuş kolostrum ise 1 yıl kullanılabilir.
Mastitisli veya antibiyotik içeren atık sütün
kullanımı, yüksek ölüm oranları ile ilişkili
bulunmuştur.
RİSK FAKTÖRLERİ
Aşırı soğuk ve sıcakta doğan buzağılarda
kolostrum emilimi baskılanabilir.
Ayrıca, güç doğan buzağılarda, anormal gebelik
süresi olan ve güç solunum gösterenlerde de aynı
sorun olabilir.
RİSK FAKTÖRLERİ
Buzağıların bağışıklığını azaltan kolostrumla
ilişkili olmayan diğer faktörler;
Yetersiz kalori alımı
Ham protein eksikliği
Selenyum eksikliği
Vit. A,C ve E nin düşük düzeyleri
Azalmış bakır, manganez, çinko ve demir stokları
Koksidiyoz
RİSK FAKTÖRLERİ
Buzağılar için kullanılan süt ve süt ikamesinin,
uygun olmayan hacim, konsantrasyon, yağ ve
protein içeriği, karıştırma ve yemleme sıcaklığı,
buzağının bağışıklığını baskılar.
Temiz yemlikte koksidiyostat eklenmiş lezzetli
buzağı başlangıç yemi ve taze su sağlanmasındaki
yetersizlik, hastalığa hassasiyeti arttıracaktır.
RİSK FAKTÖRLERİ
Sabit yemleme uygulamaları, buzağının spesifik
olmayan bağışıklığını arttırır. Bu uygulamalar
şunlardır.
Yemin verilme zamanı
Verilme şekli
Sıcaklık ve kalitesi
Personel ve yönetim uygulamaları
RİSK FAKTÖRLERİ
Hasta buzağıların kullandığı uygun yemleme
malzemelerinin, kullanım aralarında
temizlendiğinden ve dezenfekte edildiğinden emin
olun.
Hasta buzağı kullanımı için ayrılmış malzeme
idealdir.
RİSK FAKTÖRLERİ
Yem değişiklikleri (kolostrumdam tam süte, ordan
yem ikamesine, seyreltik süt ikamesinden, yoğun
yem ikamesine, sütü bırakma ve yeniden başlama)
buzağılarda stres yaratır.
Buzağının her barınak değişimi (anne ahırı, ılık
alan, buzağı barakası, grup ahırı, taşıma) buzağıyı
hastalıklara karşı hassas yapar.
RİSK FAKTÖRLERİ
Aşılamalar ve ilaçlamalar; zamanlamasına,
miktarına ve tipine göre buzağılarda sağlık riski
oluşturur.
Kolostrumla beslemeyi bir seferde ve bol miktarda
yapın.
Sütten kesime kadar, sıvı gıdayı belli zaman, belli
sıcaklık ve belli konsantrasyonda verin.
RİSK FAKTÖRLERİ
Soğuklarda ve hastalık durumunda gıdanın miktarı
ve adedinde ayarlama yapın.
Doğumdan sonra mümkün olduğunca çabuk,
buzağıyı buzağılama alanından kalıcı sütten kesim
evine taşıyın.
Sütten kesimden önce, sırasında ve hemen
sonrasında aşırı kalabalıktan kaçının.
ENFEKSİYON KAYNAĞI
Buzağıda salgınlar için başlıca neden; ishal,
pnömoni ve septisemiye neden olan etkenlerin
çevrede sürekli var olmasıdır.
Genellikle buzağılarda görülen ishal ve
septisemide, enfeksiyonun kaynağı, birlikte
barındırılan erişkin normal ineklerin dışkılarıdır.
Ayrıca, bağışık olmayan hastalık yayanlar ve
solunum yolu da bulaşma yollarıdır.
ENFEKSİYON KAYNAĞI
Bazen, su, yemleme malzemeleri, fareler, kuşlar,
petler veya insanlar buzağılar için enfeksiyon
kaynağı olabilir.
Hastalığın ortaya çıkış zamanına göre,
enfeksiyonun en olası kaynağı ayırt edilir.
ENFEKSİYON KAYNAĞI
Doğumdan sonraki 5 gün içinde meydana gelen
problemler, genellikle, anneden veya buzağılama
çevresinden kaynaklanır.
7 günden sonra, problemler buzağının çevresindeki
bir kaynaktan gelişir.
ÖNLEMLER
 Eğer enfeksiyonun kaynağı ayırt
edilebilirse, seyreltilebilir ve by
pass edilebilir. Bu amaçla
aşağıdaki yöntemler kullanılır.
 Havalandırma
 Altlık değiştirme
 Günışığı
 Dondurma-donma
 Dezenfektanlar
 Doluluk arasındaki zaman
 Yerleşenler arasındaki boşluk
 Buzağılama alanlarını
değiştirme
 Buzağı barınak ve
kulübelerinin yerini değiştirme
 Aşırı kalabalığı ortadan
kaldırmak
HASTA BUZAĞILARIN ERKEN
TEŞHİSİ
Şu kriterler tedavilerin başlamasında esas alınır.
Erken sabah rektal ısısı (doğumdan sonraki ilk bir
hafta veya belirlenen risk süresinde her gün aynı
zamanda). Artarda iki sabah için 39.4 C aşarsa ve
süt alımı azalır veya kesilirse.
Yavaş, azalmış veya hiç süt/süt ikame alımı
Sulu ve/veya kanlı ishal
HASTA BUZAĞILARIN ERKEN TEŞHİSİ
Öksürük, burun akıntısı, veya güç solunum
Boyun, göbek veya eklem şişmesi
Zayıflık
Ayağa kalkmada yetersizlik veya isteksizlik
Topallık
TEŞEKKÜRLER…