EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE ETİK
advertisement
EĞİTİM ve ÖĞRETİMDE ETİK HAZIRLAYAN: ONUR AYDIN SUNAN:HALİL GÖRMÜŞ ARALIK-2014 HALİL GÖRMÜŞ-2014 1 İŞLENECEK KONULAR ETİĞİN TANIMI MESLEK ETİĞİ EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ ÖĞRETMANLİK MESLEK ETİĞİ EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK HALİL GÖRMÜŞ-2014 2 ETİK NEDİR ? Etik sözcüğü her geçen gün günlük hayatımızda daha fazla yer işgal etmektedir. Etik,bir etkinlik alanı olarak felsefenin bir dalı , ahlak felsefesi alanı; ahlaki olanın özünü ve temellerini araştıran bir felsefe etkinliğidir. Etik ; insanın kişisel ve toplumsal yaşamdaki ahlaki sorunlarını ele alıp inceler. HALİL GÖRMÜŞ-2014 3 Etik sözcüğü yunanca “karakter”,”adet”,”usul”,veya “gelenek” anlamına gelen “ETHOS” sözcüğünden türetilmiştir. Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları,kuralları, DOĞRUYANLIŞ ya da İYİ-KÖTÜ gibi ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe disiplinidir ( İnal,1996,43). HALİL GÖRMÜŞ-2014 4 BASİT BİR ANLATIMLA ETİK, DOĞRU VE YANLIŞ ÖLÇÜTLERİDİR. Aslında etik ve ahlak birbirinden farklı kavramlardır. Ancak pek çok bu kavramların aynı anlamda kullanıldığını görmekteyiz. Etik ve ahlakın özdeş olmamasının nedeni,etiğin ahlak felsefesi olması ,ahlakın ise etiğin araştırma konusu olmasındandır. Etik kuramlar,ahlakın özü,kökeni ve toplumsal yaşamdaki işlevinin yanı sıra ,insanların bir arada yaşayabilmelerinin gerekleri,toplumsal yaşamın normları ve değerleri kişilerle toplum arasındaki ilişkiler,bireysel yaşamın amacı ve anlamı üstüne görüşleri dile getirir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 5 Ahlak geniş tabanlı ve nasıl davranılması gerektiğine ilişkin yazılı olmayan standartları belirler. Etik ise ;kuralların açık ve belirli alana ilişkin yazılı kuralları içermesi beklenir. ÖRNEK: Sanat etiği ,tıp etiği,çevre etiği,eğitim etiği…… HALİL GÖRMÜŞ-2014 6 Ahlakla etik arasında genişlik-darlık,kuram ve uygulama açılarından bir farklılık vardır.Ahlak bir disiplin olarak etiğin günlük yaşam pratiğine yansıyan kurallar demetidir. Ahlak günlük yaşam içinde bireylerin nasıl yaşamaları gerektiğini ince ayrıntılar içinde pratik açıdan düşünürken, Etik daha soyut (Elle tutulur) ve kuramsal bir bakış açısını gerektirir. Buradan hareketle etiğin genel bir tanımını yapacak olursak; HALİL GÖRMÜŞ-2014 7 TANIM: Etik; bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konulması;neyin yapılacağı ya da yapılmayacağının;neyin isteneceği neyin istenmeyeceğinin;neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir (Aydın,2003,18). “Ahlak duygumuz,ihtiraslarımızı kontrol eder.” Bernard SHAW HALİL GÖRMÜŞ-2014 8 MESLEK ETİĞİ Günümüzde meslek etiğine olan ilginin giderek artmasının nedeni kimi mesleklerde karşılaşılan etik sorunlarını artması ya da artan sorunların farkına varılmasıdır (Tepe,2000,1). Meslek Etiği: Meslek etiği ,özellikle doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 9 Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri ,dünyanın neresinde olursan olsun,aynı meslekte çalışan bireylerin bu davranış kurallarına uygun davranmalarının gerekli olmasıdır (Kuçuradi,1988,21). Meslek etiğinin temelinde insanlarla ilişkiler yatar. Aynı meslekten bireylerin birbirleri ile ilişkilerinde belli davranış kalıplarına uymaları meslek etiğinin gereğidir( Aydın ,1993,71). HALİL GÖRMÜŞ-2014 10 Mesleki etik ,gurup onu koruduğu sürece yürürlükte kalabilen ve bireylere emrden,onları şu ya da bu şekilde davranmaya zorlayan ,kişisel eğilimlerine bir sınır çizen ve daha ileri gitmelerine engel olan kurallardan oluşmuştur (Durkheim,1949,13). Mesleki etiğin en aırdedici özelliği,mesleği yerine getirirken işlenen kusurların,meslek çevresi dışında çok fazla tepki görmemesi,kamu vicdanının bu tür kusurlara ilgisiz kalmasıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 11 Kamu vicdanının bu kusurlara ilgisiz kalmasının nedeni ise bu ilkelerin toplumun bütün organları arasında ortak olmamasıdır. Etik ilkeler ,herkesin görmediği görevleri düzenler,onun için herkes bu görevlerin ne olduğunu,ne olması gerektiğini,bu görevleri yerine getiren bireylerin özel ilişkilerinin ne olması gerektiğini bilemez (Durkheim,1949,12). Toplum içinde mesleki etik ilkelerini oluşturacak ve bu ilkelerin yürütülmesini denetleyecek özel bazı guruplara gereksinim vardır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 12 1. 2. 3. Mesleki guruplar ne kadar sağlam ve örgütlü olurlarsa,mesleki etik de o kadar gelişir ve saygınlık kazanır.Mesleki etik kuralları olarak belirlenen üyelerinin genel ve ortak olan davranış biçimlerini tanımlayan ilkelerin üç temel işlevi vardır. Yetersiz ve ilkesiz üyeleri ayırmak Meslek içi rekabeti düzenlemek Hizmet ideallerini korumak Bunun yanında mesleki etik ilkelerinin gurubun diğer üyeleri ve toplum ile ilişkilerini düzenleme işlevleri de vardır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 13 EĞİTİMDE ETİĞİN ÖNEMİ Eğitim insanı doğumdan ölüme etkileyen ve bir şekle sokmaya çalışan bir süreçtir.Etik ise insanın ne yapmalıyım?Nasıl yapmalıyım? Sorularına vermeye çalıştığı yanıttır.Eğitim ve etik arasında bu anlamda zorunlu bir ilişki vardır. Buradan hareketle eğitim,yaşam boyunca süren ”etik bir kendini tanıma sürecidir”. HALİL GÖRMÜŞ-2014 14 Her tür eğitim etkinliğinde temel olarak dört boyut üzerinde durulması gerekmektedir.Bu boyutlar;”amaç”,”kapsam”,”yöntem” ve “değerlendirme “dir. Bu boyutlar aynı zamanda eğitim programlarının geliştirilmesinde sorulan dört sorunun da yanıtını oluşturmaktadır. Niçin? sorusunun yanıtını amaç boyutu oluşturmaktadır. Ne ? sorusunun yanıtını ise kapsam boyutunda verilir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 15 Nasıl ? Sorusu yöntem boyutunda yanıtlanır. Ne oldu? Sorusu ise değerlendirme boyutunda elde edilen bilgilerle yanıtlanabilir. Etik çok önemli bir tartışma alanıdır.Bu nedenle aşağıda eğitim-öğretim alanında bazı tartışmalara yer verilmiştir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 16 1-Eğitimin niteliğinin ve yapısının insanlığın bu gününü ve geleceğini etkilemesi: Bu anlamda eğitim fırsat ve olanaklarının bireylere sunulma biçimi ya da eğitim haklarından yararlanabilmeleri konusunda gösterilen çabalar ya da ihmaller eğitim etiği açısından büyük önem taşımaktadır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 17 2-Eğitimin insan davranışını değiştirme amacı gütmesi Eğitim en genel anlamda ,bireylere kendi yaşantıları yoluyla istendik davranışları kazandırma süreci olarak tanımlanmaktadır.Eğitimin tanımı ile birlikte etik tartışma ve sorgulamaların da başlaması kaçınılmazdır.Yukarıdaki tanımda bireylere istendik davranışların kazandırılmasından söz etmekteyiz.Ancak,bireylere kazandırılacak davranışların kime göre istendik olacağı,diğer bir deyişle hangi amaçlarla eğitim ve öğretim yapılacağı etik bir tartışmayı gerekli kılmaktadır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 18 3-Eğitim-öğretim sürecinde insan davranışını değiştirmek amacı ile çeşitli yöntemler kullanılması Eğitimi sunan kişilerin eğitim yöntemlerine ilişkin bilgi ve yaklaşımları,öğrencilerin öğrenme yöntemlerini de belirtmektedir. Okullar ,öğrencilerin mutlu,sağlıklı ve özgür biçimde yaşayarak kendilerini gerçekleştirdiği yerler olmalıdır.Ancak okullarımız çocukların azarlandığı ve notun tehdit unsuru olduğu yerler olmamalıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 19 Bu durumda okullar;bireylere doğru davranışların kazandırıldığı gerçek öğrenme ve gelişme merkezleri olmalıdır. Okullar,demokrasi,insan hakları,özgürlük,sevgi,saygı ve hoşgörü gibi değerleri kazandıran ve kavramalara ilşkin tutumları pekiştiren kurumlar olması gerekmektedir.Ancak körü körüne itaat ve disiplinin olduğu kurumlar olmamalıdır. Bu anlamda eğitim sistemi ve okulların amaç,yapı ve işlevlerinin etik bağlamda ciddi tartışmalara konu olması gerekmektir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 20 Eğitim programının içeriğine nasıl karar verildiği Öğrencilere neyin ne kadar öğretileceği konusunda karar verilmesi ve bu kararların toplumun ve öğrencilerin yararlarına uygun olmasının sağlanması eğitimin kapsam boyutundaki etik tartışmalarının önemli bir noktasını oluşturmaktadır. İşte bu noktada eğitim programının içeriği ve beklenen sonuçları eğitim etiği açısından çok önemlidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 21 Eğitim Öğretimin değerlendirme boyutu Öğrencilerin değerlendirilmesi sürecinde yansız,doğru ölçme ve değerlendirme tekniklerinin kullanılması kadar,değerlendirme ve yönlendirme sürecinin etik değerlendirmeler ve yaklaşımları da içermesi gerekmektedir. Okullardaki değerlendirme sürecinde öğrencilerin her türlü ayrımcılıktan uzak tutularak,yansız ve objektif biçimde değerlendirilmeleri üzerine önemle durulmalıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 22 Eğitimcilerin etik tutumları Bu konuya daha sonra ayrıntılı olarak değinilecektir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 23 Öğretmenlik meslek etiği Öğretmenlik ve etik birbirine çok yakın kavramlardır.Bunlar birbirinden ayrı düşünülemezler.İdeal bir öğretmen,yalnız kusursuz öğretme yetenekleri ile değil,ayı zamanda yaşama biçimi ile de örnek alınacak ahlaki bir modele dönüşür. Yani bu anlamda öğretmen,öğrettiklerini örnek olarak yaşayan ideal biridir (Pieper,1999,118). HALİL GÖRMÜŞ-2014 24 Meslek etiği ilkelerinin evrensel değerler üzerine kurulu olduğu gerçeğinden hareket edildiğinde branşı ne olursa olsun,hangi düzeyde öğretim etkinliğinde bulunursa bulunsun,bir öğretmenin bazı etik ilkeler doğrultusunda davranmasını beklemek yanlış olmayacaktır. Öğretmenlik yalnızca birtakım bilgilerin aktarılmasını kapsayan bir meslek olmanın ötesinde ,genç nesillere değerler kazandırılması hedefini de içeren bir meslektir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 25 Öğretmenlik meslek etiği ilkeleri 1. Profesyonellik ilkesi: Öğretmenlik meslek etiğinden bahsedebilmek için öncelikle ,öğretmenin işinde profesyonel olması gerekir.Öğretmenlik mesleğinin gerektirdiği görevleri belirtilen standartlar içinde yapabilecek yeterlilikte olmayan bir öğretmenin meslek etiği ilkelerinden söz etmek imkansızdır. Bu nedenle öğretmenlik mesleğinin birinci etik ilkesi profesyonelliktir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 26 1. 2. 3. 4. 5. Peki şimdi öğretmenin profesyonel davranışları nasıl olmalıdır. Örnek verelim; Görevle ilgili bilgi,beceri ve tutumları eksiksiz kazanmış olmak Hizmeti zamanında ve kusursuz sunmak Mesleği daha iyi yapabilmek için sürekli olarak özeleştiri ve değerlendirme yapmak Hizmette kaliteyi sağlamak Mesleğinin yöntem ve tekniklerini sürekli olarak geliştirmek…………………………..vb HALİL GÖRMÜŞ-2014 27 2. Hizmette Sorumluluk:En genel anlamda sorumluluk,belirli bir görevin istenilen nitelik ve nicelikte yerine getirilmesidir.Bu anlamda öğretmen bir kamu hizmeti olarak eğitimde üzerine düşen büyük sorumluluğun bilinci içinde olmalıdır.Bunun da ötesinde öğretmenler davranışlarından ve bunların topluma maliyetinden kendileri ve toplum adına sorumluluk duymalıdır.Şu unutulmamalıdır ki öğretmenler kamu görevlileri olarak eylem ve kararlarının doğuracağı sonuçlar konusunda topluma hesap verebilmektedir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 28 3. Adalet: Öğretmen her türlü eyleminde adil olmak ve öğrenciler arasındaki ilişkilerde de adaleti sağlamak sorumluluğuna sahiptir.Öğrencilere söz hakkının adil olarak paylaştırılmasından başlayıp,sınıf içi ve dışı etkinliklere katılıma kadar uzayan her türlü etkinlikte adaletin sağlanması son derece önemlidir. Öğretmenin adaletine hangi noktalarda gereksinim vardır?İnceleyelim HALİL GÖRMÜŞ-2014 29 Öncelikle öğretmen sınıf içindeki öğrenme fırsat ve olanaklarından öğrencilere adil yararlanma hakkı tanımalıdır. Öğretmen değerlendiren ve öğrenci performansı hakkında yargılarda bulunan biri olarak, değerlendirmede adaleti sağlamalıdır. Öğrencilerin en çok adaletsizliğe uğrayabildikleri konulardan biri de öğretmenin ilgi ve desteğini kazanmak konusudur. Bazı öğrencilerle daha fazla ilgilenirken bazılarına daha aza zaman ve kaynak ayıran bir öğretmen ne derece adil davranmış olacaktır? HALİL GÖRMÜŞ-2014 30 4- Eşitlik :eşitlik yararların, sıkıntıların, hizmetlerin dağıtılmasında sınırların belirlenmesini içerir a) Temel Bireysel Eşitlik: bir okula kaydolan bütün öğrenciler eşittir. Öğretmen sınıfındaki bütün öğrencilerine eşit davranmalıdır. b) Kısmi Eşitlik: Farklı guruplara eşitlik sağlanması için farklı davranılmasını içerir. Buna göre sınıftaki bütün öğrenciler eşittir ancak sınıfta bir engelli öğrenci varsa ona farklı davranılarak onu diğer öğrencilerle eşit hale getirebilirsiniz HALİL GÖRMÜŞ-2014 31 c) Blokların Eşitliği: Toplumda doğal olarak ortaya çıkmış bloklar vardır. Örneğin; Kadın-erkek, yaşlı-genç Günlük uygulamalara bakıldığında öğrencilerin pek çok eşitsizliğe maruz kaldığı görülebilir. Örnek: Bazı öğretmenlerin başarılı öğrencilerle daha çok ilgilenip, onlara daha çok zaman ayırdıkları, oysa başarısı düşük öğrencilerin bu durumda daha da başarısız oldukları bir gerçektir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 32 Öğrencilerin velilerinin meslekleri de bir başka eşitsiz davranış nedenidir. Üst sosyoekonomik düzeyden ve öğretmenlere katkı sağlayacak (doktor, avukat, esnaf, politikacı) mesleklere sahip velilerin öğrencilerine, bazı öğretmenlerin daha yakın ve ilgili davranabildikleri görülmektedir (Aydın, 2003, 64). HALİL GÖRMÜŞ-2014 33 5) Sağlıklı ve güvenli ortamın sağlanması: öğretmenlerin en temel etik sorumluluklarından biri de sınıf ortamında düzen ve disiplini sağlayarak, öğrenci sağlığını ve güvenliğini tehdit edecek her türlü unsurun ortadan kaldırılmasını sağlamaktır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 34 6) Yolsuzluk yapmamak: En genel anlamıyla yolsuzluk bir çıkar karşılığında kamu yetkilerinin yasa dışı kullanımı olarak tanımlanabilir. Burada sağlanması amaçlanan maddi kazançlar olabileceği gibi parasal olmayan özel amaçlar da olabilir. Öğretmenin mesleğini kullanarak kişisel çıkar sağlamasına örnekler verecek olursak; Kendi kitabını yada ders materyallerini üstü kapalı ve zorlamayla satması. Bunun yanında öğrenci velilerinden pahalı hediyeler kabul etmesi beklenebilir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 35 7) Dürüstlük, Doğruluk ve Güven: Etik davranış başkalarıyla ilişkilerde dürüst olmayı gerektirir. İçten ve dürüst davranmayan öğretmenler ilişkilerde kendi sonlarını hazırlarlar ve güven ortamı ortadan kalkar. Oysa güven ilişkilerin temel unsurudur. öğretmenlerin mesleki etkinlikleri yerine getirirken öncelikle kendilerine güvenmeleri gerekir. Bu özgüven onların toplumun güvenine ve saygısına layık olmalarını da sağlayacaktır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 36 Öğretmenlerde bu güven ve saygıyı sürdürecek saygın davranışlar sergilemelidirler ve sözlerinde ve eylemlerinde güven kırıcı yaklaşımlardan kaçınmalıdırlar. Öğretmenlerin güvenirliliklerinde dış görünümleri de büyük önem taşımaktadır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 37 8) Tarafsızlık: Nesnel olabilmek kişinin duygularını değil, aklını kullanmasını gerektirir. Bireylerin nesnel olabilmeleri, karşılarındaki birey yada olaylar hakkında kendi ilgi, gereksinim ve korkularını işe karıştırmadan, bu görüntüleri çarpıtmadan aradaki farklılığın görülmesini gerektirir (Fromm, 1981, 113-114). Öğretmenin tarafsızlığı mesleki ve etik açısından son derece önemlidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 38 9) Mesleki Bağımlılık ve Sürekli Gelişme: Öğretmenler bir lider olarak hem kendi mesleki bağlılık ve gelişmesin hem de öğrencilerin mesleki bağlılık ve gelişmesini sağlamaya çalışmalıdır. Mesleki bağlılığın bir gereği olarak sürekli gelişmeyi sağlamak için öğretmenlerin; Meslekleri ile ilgili yeniliklere açık olması, Mesleki performanslarını artırabilmek için kendilerine sağlanan eğitim olanaklarından en iyi şekilde yararlanması, HALİL GÖRMÜŞ-2014 39 Mesleki yayınları ve teknolojik gelişmeleri sürekli izlemesi, Yeni gelen meslektaşlarının işe ve çevreye uyumlarına yardımcı olması gerekir, HALİL GÖRMÜŞ-2014 40 10) Saygı: insan her şeyden önce insan olduğu için değerlidir. İnsanın değeri ve onuru, insan ilişkilerinde köşe taşı niteliği taşır. İnsan canlı varlıklar içinde en gelişmiş olan, düşünen, akıl yürüten, iletişim kuran, gelecek için planlar yapan bir varlıktır ve bu yönleriyle saygıdeğerdir (Aydın, 1993, 73). bu açılardan değerlendirildiğinde öğretmenin her şeyden önce insanın değerine ve bütünlüğüne saygı göstermesi gerekir. Bu anlamda öncelikle öğrencinin varlığına ve bütünlüğüne saygı gösterilmesi gerkemektedir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 41 Öğrencilerin dayak, şiddet, hakaret, isim takma, belli özelliklerinden dolayı aşağılanma gibi öğretmen davranışlarına maruz kalması etik açıdan son derece yanlıştır. Öğrenci saygı gösterilerek, saygı duymayı öğrenecektir ve bunu yapacak olan kişide öğretmendir. Öğretmenin kendisinin bu tür davranışları, öğrencinin varlığı ve bütünlüğünde giderilmesi olanaksız yaralar açmaktadır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 42 Yine öğrencilere ait gizli ve mahrem bilgileri diğer öğrenciler yada öğretmenlerle paylaşmak, öğrencinin yada ailesinin özel yaşamına karşı saygı göstermemek de etik dışı bir davranış olarak değerlendirilmelidir. Öğretmenlik etiğinde bir başka unsurda velilere karşı gösterilmesi gereken saygıdır. Öğretmenlerin etik bir yükümlülük içinde saygı göstermeleri gereken bir diğer grupta meslektaşlarıdır. Öğretmenlerin birbirlerinin yeterlilik ve kişiliklerine saygı göstermeleri beklenmektedir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 43 1. 2. 3. 4. Bunun bir gereği olarak birbirleri hakkında sınıf içinde yada dışında, öğrenci yada velilerin yanında olumsuz yorumlar ve dedikodu yapmaktan kaçınmalıdırlar. Bu doğrultuda özetlenecek olursa öğretmenler: Herkesin değerine ve varlığına saygı göstermelidir Herkesin özel yaşamına saygı göstermelidir Herkesin özerkliğine ve kararlarına saygı göstermelidir İnsanlar arasındaki farklılıklara saygı göstermelidirler HALİL GÖRMÜŞ-2014 44 11) Kaynakların Etkili Kullanımı: Kurumsal ve kamusal kaynakların etkili kullanımı öğretmenlerden beklenen bir başka önemli etik davranıştır. En kıt ve değerli kaynak zamandır. Bu açıdan öğretim ve eğitim zamanının etkili kullanımı öğrencilerin yararını en üst düzeye çıkaracaktır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 45 EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK İNSANLAR HER ZAMAN,HER YERDE ACIKMIŞLARDIR;AMA HER ZAMAN HER YERDE ERDEMLİ OLAMAMIŞLARDIR. SOKRATES HALİL GÖRMÜŞ-2014 46 EĞİTİM YÖNETİCİLERİ VE ETİK Eğitim yönetimi yönetim biliminin bir alt alanıdır.Eğitim yönetimi,toplumun eğitim gereksinimi karşılamak üzere kurulan eğitim örgütünü önceden belirlenen amaçlarını gerçekleştirmek için etkili işletmek,geliştirmek ve yenileştirmek sürecidir ( Başaran,1993,12). Eğitim yönetimi ve bunun bir alt alanı olan okul yönetimi,devletin eğitim politikalarını ve yetkili organların bu politikalar doğrultusunda HALİL GÖRMÜŞ-2014 47 saptadığı genel ve özel eğitim amaçalarını gerçekleştirmekle yükümlüdür. ( Kaya,1993,43). Bu nedenle eğitim yöneticilerinin,görevlerini yerine getirirken,yasa ve politikalar kadar mesleki etik ilkelerine de uygun davranmaları gerekir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 48 BİR MESLEK OLARAK EĞİTİM YÖNETİCİLİĞİ Eğitim yöneticiliği,eğitim alanındaki öğretmenlik, psikolojik danışmanlık,deneticilik gibi meslek alanlarına benzer şekilde özel uzmanlık bilgi ve becerilerini gerektirmektedir. Eğitim yöneticiliği kendi içinde de alt alanlara ayrılmaktadır.Bu alanların başında okul müdürlüğü,il veya ilçe milli eğitim müdürlükleri gelmektedir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 49 Şunu burada sormak gerekir Okul Müdürlüğü bir meslek midir?.......................... Bazı görüşler okul yöneticiliğini bir meslek olarak kabul etmezler.Buna gerekçe olarak da okul müdürlerinin ücret ve çalışma koşullarını belirleme yetkilerinin olmamasını gösterirler.Bu tabiki geçerli bir görüş değildir. Okul müdürlüğü aşağıdaki gerekçeler nedeniyle bir meslek sayılmaktadır; HALİL GÖRMÜŞ-2014 50 Okul yöneticiliği belli bir uzmanlık bilgisini gerektirmektedir. Okul müdürlüğü hizmetini herkes yerine getiremez. Hizmet öncesinde bir yükseköğretim görmüş olmak gereklidir. Okul müdürlerinin belli lisans ve sertifikaları kazanmış olmaları gerekir. Okul müdürlüğüne girişte belli sınavlardan geçmiş olmak gereklidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 51 Okul müdürleri etkili ve yeterli bir hizmet için yaşam boyunca eğitimlerini sürdürürler. Okul yönetimi alanında pek çok araştırma yapılmaktadır. Okul müdürleri bu araştırma sonuçlarından uygulamalarında yararlanarak sorunları bilimsel bir yaklaşımla ele almalıdırlar. Uygulamada etkililiği sağlayacak pek çok standartlar belirlenmiştir. Okul müdürleri bu standartlara göre davranmak zorundadırlar. HALİL GÖRMÜŞ-2014 52 Ülkemizde yönetimin etikleşmesi konusunda ilk yapılan uygulamaların başında;1998 yılında çıkarılan Milli Eğitim Bakanlığına bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine ilişkin yönetmelik ile eğitim yöneticilerinin seçme sınavına tabi tutularak hizmet içinde yetiştirilmesi gelmektedir. Bu uygulama ile Türkiye’de eğitim yöneticiliğinin bir meslek olarak Milli Eğitim Bakanlığı tarafından resmen tanındığını söylemek yanlış olmayacaktır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 53 Özellikle konumuz açısından da ele aldığımızda okul yöneticiliği; günümüzün değişen koşulları içinde gerçek bir liderlik becerisini gerekli kılmakta ve bilimsel bulguların alana uygulanmasını gerektirmektedir. Eğitim yönetiminde etik ilkeler, yönetici ve öğretmenlerin davranışları ile yansımaktadır. Eğitim yöneticisi başlangıçta atama ile geldiğinden resmi yetkisinden güç alan bir konumdadır. Ancak diğer iş görenler, öğrenciler, veliler ve diğer gruplar tarafından benimsendiğinde lider konumuna gelebilir (Bursalıoğlu, 1987, 66). HALİL GÖRMÜŞ-2014 54 Eğitim kurumları, insan merkezli ve hizmet üretilen kurumlardır. İnsan ve hizmetin ağırlıklı olduğu bu kurumların yönetiminde iyi, uygun, tutarlı kararlara varılabilmesi, eğitim yöneticisinin yönetime ilişkin bilgi ve beceriler kadar, insanlar hakkındaki görüş ve beklentileri ile sahip olduğu iyi, doğru ve güzel anlayışı ile de ilgilidir. Yöneticinin karar süreci bir değer sistemine dayanırsa, kararlarında dış etkiler altında kalmadan etik sonuçlara ulaşmasını sağlar. HALİL GÖRMÜŞ-2014 55 OKUL YÖNETİMİNDE ETİK DEĞERLER Eğitim yöneticisi eğitim sistemi içinde çok önemli bir birimi temsil etmektedir. Eğitim yöneticisinin liderlik biçimi ve her gün yüz yüze geldiği durumlarda gösterdiği mesleki ve ahlaki davranışlarında, sahip olduğu etik değerlerin yansımaları görülür. Günlük kararlarda bilinç altında yer alan ahlaki eğilimler davranışları etkilemektedir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 56 Öğretmenlerin ve diğer çalışanların moralini düşüren en önemli etkenlerden biri yöneticilerin dürüstlüğü ve tarafsızlığından kuşku duyulmasıdır. Etik ilkeler yöneticilerin tartışmaya açık eylem ve kararlardan uzak durmalarını, doğru olmayan ancak çekici gelen yaklaşımlardan kaçınmalarını sağlar. Eğitim yöneticiliğinde etik ilkeler aşağıda belirtilmiştir; HALİL GÖRMÜŞ-2014 57 1-)EĞİTİM FELSEFESİNE UYGUN BİR VİZYON GELİŞİTRİLMESİ Eğitim felsefesine uygun vizyon gelişitirmemiş bir eğitim yöneticisi,muhtemelen insan ilişkileri ve karar sürecinde tutarsızlık yaşayacaktır. Eğitim yöneticileri geliştirdikleri vizyonu gerçekleştirmelidirler.Bu gerçekleştirme duygularla değil,sınanmış ilkelerle yapılmalıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 58 2-) GÜÇLÜ BİR ETİK LİDERLİK UYGULANMASI Bire eğitim yöneticisi,okuldaki etik havanın kurulmasında en temel belirleyicidir.Eğitim yöneticisinin aldığı tüm kararlar,okulun etik havasını oluşturur. Eğer eğitim yöneticisi,okulda kalitesiz eğitim verilmesine göz yumuyorsa bu durum toplumun ve öğrencilerin aldatıldığı bir havanın oluşulmasına neden olur.Bunun yanında mesela okul yöneticisi öğrenci devamsızlığını önemsemeyip göz yumarsa okulun havası” okul önemli değildir” mesajını verir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 59 Eğitim yöneticisi şu soruları kendine sormalı ve yanıtlamalıdır. Okulda başarmak istediğimiz şey nedir? Okulun öğrencilere ve topluma karşı yükümlülükleri nelerdir? Okul içersinde öğretmenlerin ve öğrencilerin davranışları neden önemlidir? İşte yukarıdaki soruların cevaplarını vermek okulun amaç ve havasının belirlenmesinde önemlidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 60 3-)AYRIMCILIĞIN ORTADAN KALDIRILMASI Eğitim yöneticisi ayrımcılığı hoşgörmez. Eğitim yöneticileri bir etik ve eğitim sorunu olarak ele alınmalıdır. (TARTIŞMA) HALİL GÖRMÜŞ-2014 61 4-)ETKİLİ ÖĞRETİMİN BİR ÖDEV OLARAK GÖRÜLMESİ Okulda Eğitim Ve Öğretimin zayıf olması,iyi öğretmenlere,öğrencilere ve topluma zarar verir. Öğretimde ve eğitimde zayıf öğretmenler,öğrencilere zengin bilgilerin ve sağlıklı bir öğrenme ortamının sağlanmasını engeller.Öğretmenin başarısızlığı öğrenciyi yaşam boyunca olumsuz etkiler. HALİL GÖRMÜŞ-2014 62 Eiğitim yöneticisi,toplumun,öğretmenin ve öğrencinin hakları arasında sağlıklı bir denge kurmalıdır. Öğrenciler öğretmeni değiştirme gücüne sahip değildirler. Bu nedenle zayıf öğretmenlerin geliştirilmesi ve başarılı hale getirilmesi için teşvik edilmeleri okul yöneticilerine bağlıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 63 5-)TOPLUMLA İLİŞKİLERİN GELİŞTİRİLMESİ Okulla ilişkili bir çok kişi kendisini okulun bir parçası olarak hissetmez. İyi ve etkili okul yöneticileri,okulla toplum arasında iyi bir ilişki ve etkileşim kurarlar. Okul sıcak ve çekici bir yer haline gelirse ,öğrenci,öğretmen ve veliler bu kurum tarafından istendikleri hissederler. Paylaşılan amaçlara ve değerlere dayalı bir okul toplumu yaratma çabası,etkili bir eğitim yöneticisinin birincil amacı olmalıdır. HALİL GÖRMÜŞ-2014 64 6-)BÜTÜN GURUPLARIN HAKLARI ARASINDA DENGE KURULMASI Okul içindeki farklı gurupların haklarının dengelenmesi zor bir iştir. Burada önemli olan etik açıdan bütün guruplara eşit hakların verilmesidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 65 7-)HERKES TARAFINDAN İSTENEN KARAR,HER ZAMAN DOĞRU KARAR DEĞİLDİR. Eğitim yöneticilerin,herkes tarafından istenen,beklenen kararlar ile doğru kararları birbirinden ayırması gerekmektedir. Bazen istenen kararlarla doğru kararlar birbiri ile bağdaşmaz. Bilinçli eğitim yöneticisi sorunları bütün yönleri ile ele alırlar ve etik sorunları gözardı etmezler. HALİL GÖRMÜŞ-2014 66 8-) KARARLARDA BELİRLEYİCİ OLARAK,OKULUN ÜYELERİ İÇİN DOĞRU OLAN KARARI ALMAK Kararlarında belirleyici olarak yalnızca örgüt için iyi olanları alan eğitim yöneticileri,örgütlerin üyelerinin gereksinimlerini karşılamak zorunda olduklarını unuturlar. Böylece okullar ,aile’lerinin yakınmalarını görmezlikten gelir,öğrencilerin gereksinimlerini göz önüne almaz, yöneticiler sadece belli işleri yapan bireyler olarak görülür. HALİL GÖRMÜŞ-2014 67 Okul yöneticisinin birincil amacı,hizmet etmektir.Hizmetin amacı: Öğrencilerimize,öğretmenlerimize ve velilerimize nasıl yardımcı olabiliriz? Öğrencilerimize,öğretmenlerimize ve velilerimize yardım yollarını nasıl geliştirebiliriz? HALİL GÖRMÜŞ-2014 68 9-)ETİK KONULARDA CESARETİN,EĞİTİM YÖNETİCİSİNİN ROLERİNİN AYRILMAZ BİR PARÇASI HALİNE GETİRİLMESİ Etik davranış,etik cesaret olmaksızın olanaksızdır. Eğitim yöneticisi davranışının etik olduğunu iddia edebilir,ancak kızgın bir veli ile,üst düzey yöneticiler ile,öğretmenlerle,ya da bir baskı gurubu temsilcisi ile karşı karşıya kaldığında etik cesaretini kaybederse,davranışını savunamaz. Eğitim yöneticisi okulunun veya kurumunun kuralları ihlal edildiğinde hayır diyebilmelidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 69 10-)ETİK DAVRANIŞ,DOĞRULUK VE AHLAKİ EYLEMLERİN BÜTÜNLEŞMESİ Eğitim yöneticisi etik değerleri astları ile paylaşamıyorsa,okulda etik bir hava yaratılamaz. Eğitim yöneticisi,toplumun değerlerine dayalı bir etik ilkeler dizisi geliştirilmeli ve bunu mutlaka okulun diğer üyeler ile paylaşmalıdır. Eğitim yöneticisinin etik bakımdan da lidrelik yapması gerekir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 70 1. 2. 3. 4. 5. 6. Etik liderlik; Okulun kaynaklarının doğru kullanımı, Bireylere adil davranmak, Öğretmenlerin etkili bir öğrenme ortamı sunmaları, Programların toplumsal gereksinimleri karşılaması, Öğrenci başarısı ve kendini gerçekleştirmelerinin sağlanması, Okula katılımı ve öğrenme sürecinde işbirliğinin sağlanması ile yakından ilgilidir. HALİL GÖRMÜŞ-2014 71
