Kazanılan fakat alınmayan gelir
advertisement
MİLLİ GELİRİN HESAPLANMASI GSYİH ve GSMH • Gayri Safi Yurt içi Hasıla (GSYİH) – Yurtiçinde bulunan üretim faktörlerince yaratılan gelir • Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) – Bir ülkenin vatandaşları tarafından yurt içinde ve yurt dışında yaratılan gelir GSYİH ve GSMH • Net Dış Alem Faktör Gelirleri=Dış Ülkelerden Elde Edilen Faktör Gelirleri-Dış Ülkelere Yapılan Faktör Geliri Ödemeleri • GSMH = GSYİH + Net Dış Alem Faktör Gelirleri • GSYİH = GSMH - Net Dış Alem Faktör Gelirleri Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi Bir ekonomide bir yılda üretilen nihai malların piyasa değeri, hem alıcıların bu malları satın almak için ödedikleri para miktarına, hem de üretim faktörlerinin elde ettikleri gelirlerin toplamına eşittir. 1. Üretim Yöntemi 2. Harcama Yöntemi 3. Gelir Yöntemi Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi • Üretim Yöntemi – Ekonomideki yaratılan katma değerin toplamı • GSYİH = (Tüm) İşletmelerin Katma Değerlerinin Toplamı Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi • Harcama Yöntemi – Ekonomideki tüm harcamaların toplamı Y=C+I+G+X-M Milli Gelirin üç hasaplama yöntemi • Gelir Yöntemi – Üretim faktörlerine ödenen gelirlerin toplanması – YİH = Ücret + Rant + Faiz + Kâr – MG = (Ücret + Rant + Faiz + Kâr) + Net Faktör Gelirleri Safi Milli Hasıla (SMH) SMH = GSMH - Amortismanlar MİLLİ GELİR MG = SMH – Dolaylı Vergiler Kişisel Gelir Kişisel Gelir = MG – Kazanılan fakat alınmayan gelir( Kurumlar vergisi+ Dağıtılmayan Kârlar + Sosyal Güvenlik Prim Ödemeleri ) + Alınan fakat kazanılmamış gelir (kamu ve özel sektör transfer ödemeleri) Kullanılabilir Gelir • Kullanılabilir Gelir = Kişisel Gelir – Dolaysız Vergiler • Kullanılabilir Gelir = Tüketim Harcamaları(C) + Tasarruf (S) GSMH Özet NFG X-M Yıpranma Dolaylı Vergiler G NFG Kâr Faiz Net Hük.Gel Dolaysız vergiler I GSMH GSYİH Kira S NYİH YİH C Kişisel HarcanaGelir Bilir MG Ücret Gelir C Üretim Yöntemi Tarım Sektörü Katma Değeri Gelir Yöntemi Harcama Yöntemi Tüketim 1000 Harcamaları 2000 700 Kârlar Yatırım 850 Harcamaları 450 İnşaat Sektörü Katma Değeri 300 Kira Kamu 200 Harcamaları 1000 Ticaret Sektörü Katma Değeri 600 Faiz 450 Net İhracat 150 Sanayi Sektörü Katma Değeri 500 Ücret ve Maaş Hizmet Sektörü Katma Değeri 1500 GSYİH 3600 YİH 2500 GSYİH 3600 (+)Net Fak Geliri -200 (+)Net Fak.Gel -200 (+)Net Fak Gel -200 GSMH 3400 MG 2300 GSMH 3400 (-)Amortismanlar SMH (-)Dolaylı Vergiler MG 400 (+) Dolaylı Vergiler 3000 SMH 700 (+)Amortisman 2300 GSMH 700 (-)Amortismanlar 3000 SMH (-)Dolaylı 400 Vergiler 3400 MG 400 3000 700 2300 ÜLKELER - COUNTRIES Milyar $ (2008) Payı ABD-USA 14.334,0 20,71 Çin-China 7.890,3 11,40 Japonya-Japan 4.405,2 6,36 Hindistan-India 3.305,4 4,77 Almanya-Germany 2.919,5 4,22 Rusya-Russia 2.285,2 3,30 İngiltere-UK 2.231,5 3,22 Fransa-France 2.125,2 3,07 Brezilya-Brazil 1.975,9 2,85 İtalya-Italy 1.821,3 2,63 Meksika-Mexico 1.550,3 2,24 İspanya-Spain 1.400,3 2,02 Kanada-Canada 1.307,1 1,89 G. Kore-S. Korea 1.278,9 1,85 TÜRKİYE-TURKEY 937,1 1,35 Endonezya-Indonesia 909,1 1,31 FİYAT DEĞİŞMELERİ VE GSYİH • Mal ve hizmetlerin üretildikleri yılın piyasa fiyatları üzerinden hesaplanan GSYİH değerine Cari fiyatlarla GSYİH veya Nominal GSYİH adı verilir. NOMİNAL GSYİH • 2006 Yılında, • 2000 adet ekmek ve 300 kg elma üretildiği varsayılırsa • Ekmek fiyatı; 1 YTL Elma fiyatı; 2 YTL • Nominal GSYİH = (2000x1) + (300x2) • Nominal GSYİH = 2600 YTL REEL GSYİH • Fiyat değişikliklerinin etkisinin giderilmesi amacıyla, belirli bir yılda üretilen malların ve hizmetlerin temel bir yılın piyasa fiyatları üzerinden değerine reel GSYİH denir. GSMH’daki Nominal ve Reel Değişmeler 2004 2005 2006 Miktar Fiyat Miktar Fiyat Ekmek 1000 0.5 1500 Elma 100 Cari GSYİH Reel GSYİH 600 YTL 1 200 Miktar Fiyat 0.75 2000 1.5 300 1 2 1425 YTL 2600 YTL (1500x0.5)+(200x1) (2000x0.5)+(300x1) = 950 = 2005 Reel = 1300 = 2006 Reel GSYİH GSYİH 600 YTL 950 YTL 1300 YTL Nominal GSMH ’nın Reel GSMH ’ya Çevrilmesi • Nominal GSMH’yı reel GSMH ya çevirebilmek için GSMH Deflatörü adı verilen endeks sayılarına ihtiyaç vardır. • GSMH Deflatörüne, GSMH Zımni Fiyat Deflatörü adı da verilmektedir. GSMH Deflatörü • GSMH Deflatörü, belirli bir baz (temel) yıla göre GSMH’yı meydana getiren bütün mal ve hizmetlerin fiyatlarındaki değişmeleri gösteren bir endeks sayısıdır. • Türkiye’de GSMH Deflatörü TÜİK tarafından hesaplanır DEFLATÖR • Ölçüme konu olan sepet, ülkede üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerden oluşan bir sepet biçiminde tanımlanabilir. Bu şekilde hesaplanan fiyat endeksine deflatör denir. Reel GSYİH Nominal GSYİH Reel GSYİH = ---------------------------- X100 Deflatör 2007 2008 2009 Cari fiyatlarla GSYH Gelişme hızı Sabit fiyatlarla GSYH Gelişme hızı Dönem (Milyon YTL) % (Milyon YTL) % I* 187 951 17.4 22 844 8.1 II* 203 280 10.7 24 581 3.8 III* 232 257 8.9 27 772 3.2 IV* 219 691 9.1 26 057 4.2 Yıllık* 843 178 11.2 101 255 4.7 I* 215 846 14.8 24 518 7.3 II* 239 244 17.7 25 258 2.8 III* 262 905 13.2 28 104 1.2 IV 232 149 5.7 24 448 -6.2 Yıllık 950 144 12.7 102 328 1.1 I* 209 433 -2.8 20 984 -14.3 II 228 817 -4.4 23 513 -7.0 TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ Hanehalkları tarafından belirli bir ihtiyacı karşılamak amacıyla satın alınan tüm mal ve hizmetlerin endeks kapsamı içinde yer alması imkansız olduğu için, en çok tüketim harcaması yapılan mal ve hizmetler endeks kapsamına alınmaktadır. TÜKETİCİ FİYAT ENDEKSİ Grubun Ağırlığı • 29.42 4.67 8.09 16.91 6.47 2.71 10.42 4.82 3.60 2.15 5.87 4.87 100.00 ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ • Üretici Fiyatları Endeksi (ÜFE), belirli bir referans döneminde ülke ekonomisinde üretimi yapılan ve yurtiçine satışa konu olan ürünlerin üretici fiyatlarını zaman içinde karşılaştırarak fiyat değişikliklerini ölçen fiyat endeksidir. ÜRETİCİ FİYAT ENDEKSİ • Üretici fiyatı, yurtiçinde üretimi yapılan ürünlerin, KDV ve benzeri vergiler hariç, peşin satış fiyatıdır. • Üretici fiyatları endeksinde tarım, avcılık, ormancılık ve balıkçılık sektörlerinde faaliyet gösteren üreticilerin yetiştirdiği ve piyasaya arz ettiği ürünlerin ilk el satış fiyatları izlenmektedir. Tarım sektörüne ilişkin bu fiyatlar, “Üreticinin Eline Geçen Fiyatlar”olarak adlandırılmaktadır. • Sanayi sektörüne ilişkin ürünlerin fiyatları da doğrudan sanayi sektöründeki üretici firmalardan alınmaktadır. ÜFE Kapsamındaki Maddelerin Sektörlere Göre Dağılımı FİYAT ENDEKSİ • Belirli bir mal sepetinin cari yıl fiyatıyla aynı sepetin temel bir yıl fiyatı arasındaki oranın 100 ile çarpımına eşittir. Bir Mal Sepetinin Cari Yıldaki Fiyatı Fiyat Endeksi = --------------------------------------------- X 100 Aynı Mal Sepetinin Temel Yıldaki Fiyatı Kişi Başına Milli Gelir • Kişi Başına Düşen Milli Gelir Milli Gelir = ------------------------• Ülke Nüfusu • Fert başına düşen milli gelir iktisadi refahın ölçüsüdür. 2008 Yılı Kişi başına GSYİH değeri • Cari fiyatlarla 13 367 TL, • ABD doları cinsinden 11 463 $ • SAGP göre 13 447 $ (dünya sıralamasında 62.) Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • İki ülkenin iktisadi refahını karşılaştırırken, söz konusu ülkelerin belirli bir yıldaki dolar cinsinden fert başına düşen GSMH’larının kullanılır. • Örnek olarak fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan bir A ülkesi ile 3 bin dolar olan bir B ülkesini ele alalım. Buna göre A ülkesinin iktisadi refahı B ülkesininkinden on kat daha fazladır. • Acaba gerçekte durum böyle midir? • Bu soruyu cevaplandırabilmek için her iki ülkenin iç fiyat seviyelerini de dikkate almak gerekir. Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • Örnek olarak domates fiyatlarını inceleyelim. • Fert başına düşen GSMH sı 30 bin dolar olan A ülkesinde domatesin kilosu 5 dolar, buna karşılık fert başına düşen GSMH sı 3 bin dolar olan B ülkesinde domatesin kilosu 1 dolar ise • Domates bakımından B ülkesi daha ucuzdur. • A ülkesi 30 bin dolar ile 6 bin kilo domates alabilirken, • B ülkesi 3 bin dolar ile 3 bin kilo domates alabilmektedir. • Demek ki iki ülke arasındaki iktisadi refah farkı dolar cinsinden hesaplandığı gibi on kat değil, bir doların alabileceği domates cinsinden düşünürsek ancak iki kattır. Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • Satın alma gücü paritesi (SAGP), ülkeler arasındaki fiyat düzeyi farklılaşmasını ortadan kaldıran para birimi dönüştürme oranıdır. • Eldeki toplu bir para parite oranı ile farklı bir para birimine dönüştürüldüğünde, tüm ülkelerde aynı sepetteki mal ve hizmetler satın alınabilir. Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • Bu yöntemde 1 doların değeri ABD’deki satın alma değeri olarak tanımlanır. • Belli bir mal ve hizmet sapeti oluşturularak bu sepetteki mal ve hizmetlerin satın alınması için ödenmesi gereken dolar miktarı ve aynı mal ve hizmetlerin başka bir ülkede satın alınması durumunda ödenmesi gereken ulusal para birimi bulunur. Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) • Sepetteki mal ve hizmetlerin satın alınması için ödenmesi gereken dolar miktarı = 20 • ve aynı mal ve hizmetlerin başka bir ülkede satın alınması durumunda ödenmesi gereken ulusal para birimi = 5 • Paritede kullanılan kur oranı; 5 / 20 = 0.25 Kişi Başına Düşen Gelir Sıralaması 1 Katar-Qatar 86.669,6 2 Lüksemburg-Luxembourg 81.730,3 3 Norvec-Norway 55.199,0 4 Singapur - Singapore 51.649,2 5 Brunei-Brunei 50.595,7 6 ABD-USA 47.025,3 7 Hong Kong-Hong Kong 44.413,0 8 İsviçre-Switzerland 42.840,6 9 İrlanda-Ireland 42.779,9 10 Kuveyt-Kuwait 40.943,3 11 Hollanda-Netherlands 40.433,9 12 İzlanda-Iceland 39.664,9 13 Avusturya-Austria 39.647,1 14 Kanada-Canada 39.338,9 15 Birl. Arap Emirl.-United Arap Em. 39.076,5 16 Danimarka-Denmark 38.207,9 Kişi başına milli gelir 15000 – 40000 dolar civarında olan ülkeler Yüksek derecede gelişmiş ülkeler Batı Avrupa, Kuzey Amerika, Japonya Kişi başına milli gelir 5000 – 15000 dolar civarında olan ülkeler Orta derecede gelişmiş ülkeler İsrail, Rusya, Türkiye Kişi başına milli gelir 5000 ‘in doların altında olan ülkeler Az gelişmiş ülkeler Sudan, Nijerya BÜYÜME HIZI Ülke nüfusu dikkate alınmadan MG'deki yıllık artış hesaplandığında elde edilen artış, brüt büyüme hızını verir. Örneğin MG bir yıl içinde % 5 artmışsa, yıllık brüt büyüme hızı % 5'dir. Net büyüme hızı = brüt büyüme hızı - yıllık nüfus artışı Milli gelirin % 5 arttığı yılda, nüfus % 1.5 artmışsa Net büyüme hızı = %5- %1 = % 3.5 Ancak bir ülkede yıllık büyüme hızı, fert başına milli gelirdeki yüzde artış göz önüne alınarak hesaplanırsa doğrudan doğruya net büyüme hızı elde edilir. Ekonomik Büyüme • Bir ülke ekonomisinin temel verilerinde bir yıldan diğer yıla ortaya çıkan değişmelerdir. – GSYİH’da bir yılda ortaya çıkan değişmelerdir. EKONOMİK GELİŞME ve KALKINMA • Bir ülkenin gelişmesi hem milli gelirdeki reel artışı, hem ekonomideki yapısal değişmeyi hem de toplumdaki sosyal, kültürel ve politik değişimleri içerir. Ekonomik Gelişme • Ekonomik büyümenin devamı olarak o ekonomideki sektörler arası bütünleşmenin, ekonomide yapısal değişimin olduğu, elde edilen gelirin veya yaratılan refahın dengeli dağıldığını ortaya koyan süreçtir. Gelir Dağılımı • Lorenz Eğrisi, gelir dağılımını açıklamakta kullanılan, her iki ekseninde de yüzde değer bulunan bir eğridir. • 1905 yılında Max Otto Lorenz tarafından gelir dağılımının ifade edilmesi amacıyla geliştirilmiştir. • Gelir dağılımı söz konusu olduğunda grafiği çaprazlamasına ikiye bölen doğru "tam eşitlik" durumunu ifade eder. Bu durumda ülkedeki hane halklarının %50'si gelirin %50'sine, %80'i %80'ine vb. sahiptir. • Zaman içinde eğrinin tam eşitlik doğrusundan uzaklaşması, o ülke de gelir dağılımının bozulduğunu gösterir. LORENZ EĞRİSİ Gini KATSAYISI • Gelir dağılımındaki eşitsizliği ölçmeye yarayan bir katsayıdır. İtalyan istatistikçi Corrado Gini tarafından geliştirilen Gini katsayısı, 0 ile 1 arasında değerler alır ve 1’e yakın değerler daha büyük eşitsizliği ifade eder. A Gini Katsayısı(G) = ----------------B Gini KATSAYISI • Örneğin herkesin aynı gelire sahip olduğu bir toplumun Gini katsayısı 0 iken tüm gelirin bir kişide toplandığı (birden çok kişinin var olduğu) toplumun Gini katsayısı 1'dir. • Türkiye'de Gini katsayısı en son ölçümlere göre % 0.49 dolayında olup dünyanın en adil olmayan gelir dağılımlarından birisine işaret etmektedir. Gini KATSAYISI • Macaristan 0.24 Gini katsayısıyla gelirin en fazla adil dağıldığı ülke konumundadır. • Belçika, Çek Cumhuriyeti, Danimarka ve İsveç 0.25 • Slovakya 0.26, • Finlandiya 0.27, • Almanya ve Slovenya 0.28, • Yunanistan 0.35, • İngiltere, İrlanda ve İtalya, 0.36 • Estonya 0.37 REFAH ÖLÇÜSÜ OLARAK GSMHGSYİH'NIN KULLANIMINDAKİ YETERSİZLİKLER • Piyasa dışı faaliyetler • Kayıt dışı işlemler • Yeni ürünlerin ve kalite değişikliklerinin değerlendirilmesindeki güçlükler • Tüm nihai mal ve hizmetlerin kapsanması • Üretimin yol açtığı olumsuz etkilerin dikkate alınmaması • Boş zamanın dikkate alınmaması •
