Apo B

Lipoprotein
Metabolizması
Yrd. Doç. Dr. Ahmet GENÇ
Adıyaman Üniversitesi
Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu
Lipoproteinler
Lipoproteinler, fosfolipidler, kolesterol, kolesterol esterleri ve
trigliseridlerin çeşitli kombinasyonları ile apolipoproteinler
denen spesifik taşıyıcı proteinlerin moleküler
agregatlarıdırlar
Lipoproteinlerdeki protein olan apolipoproteinler
(apoproteinler), apo A, apo B, apo C, apo D, apo E gibi
adlandırılırlar
Kolesterol ve diğer
lipidlerin kanda taşınması,
plazma lipoproteinleri
vasıtasıyla olmaktadır
Şilomikronlar, lipoproteinlerin en büyükleri ve dansitesi en küçük
olanlarıdırlar. Yüksek oranda trigliserid içerirler
VLDL (çok düşük dansiteli lipoprotein), şilomikronlardan daha
küçüktürler. Endojen trigliserid bakımından oldukça zengindir
LDL (düşük dansiteli lipoprotein), trigliserid içerikleri çok az,
kolesterol ve kolesterol esterlerinden zengin lipoproteinlerdir.
Temel apolipoproteinleri ApoB-100’dür
HDL (yüksek dansiteli lipoprotein), LDL’lerden daha
küçüktürler. HDL kitlesinin %50’si protein, %30’u fosfolipid,
%20’si kolesteroldür
Lp (a), LDL’ye benzeyen bir lipoproteindir. Başlıca apolipoproteini
apo B-100’dür.
Ultrasantrifüjdeki yoğunluklarına göre lipoproteinler,
şilomikronlar, VLDL, IDL, LDL, HDL, Lp (a) şeklinde alt
gruplara ayrılırlar
Lipoprotein Yoğunluğu
sınıfı
(g/mL)
Çapı
(nm)
Kuru
ağırlığının
% protein
Fosfolipid
%
Kuru
ağırlığının %
trisilgliserol
HDL
1.063-1.21
8 – 11
33
29
8
LDL
1.019 –
1.063
20 – 25
25
21
4
IDL
1.006-1.019
25 - 50
18
22
31
VLDL
0.95 – 1.006
28 - 70
10
18
50
Şilomikronlar
< 0.95
50 - 200
1-2
7
84
Lipidler plazmada lipoproteinler halinde taşınır
Apolipoproteinler
Apo A, Apo AI, Apo AII ve Apo AIV olmak üzere üç tiptir. HDL’nin major
proteinleridirler. Apo AI, LCAT enziminin aktivasyonunda ve böylece
ekstrahepatik dokulardan karaciğere serbest kolesterolün HDL’de
esterleştirilmek suretiyle taşınmasında rol oynar.
Apo B, HDL dışındaki bütün lipoproteinlerin başta gelen proteinidir. Apo
B-100, Apo B-48, Apo B-26, Apo B-74 olmak üzere dört tipi vardır. Apo B100 çoğunlukla karaciğerde sentezlenir, Apo B-48 bağırsak duvarında
sentezlenir.
Apo C, Açlık durumunda VLDL ve HDL’nin yapısında bulunur. Apo CI,
Apo CII, Apo CIII olmak üzere üç tipi vardır
Apo D, Lipoproteinler arasında kolesterol esterleri ve trigliseridlerin
transferinde rol oynamaktadır.
Apo E, karaciğerde sentezlenir. Plazmada HDL’nin yapısına katılır. Apo
E’nin, Apo EI, Apo EII, Apo EIII, Apo EIV ve Apo EV olmak üzere beş
çeşidi vardır
Şilomikronlar başlangıçta ApoB-48 ve ApoA içerir. Daha sonra dolaşım
sürecinde HDL ile etkileşme sonucunda ApoE ve lipoprotein lipazı
aktive eden ApoC-II apolipoproteinleri şilomikronlara katılır
Şilomikronlar, aktive olan lipoprotein lipaz (LPL) etkisiyle trigliserid
içeriğinin çoğunu kaybederler ve daha küçük çaplı şilomikron
kalıntılarına dönüşürler. Karaciğer hücrelerindeki ApoE reseptörleri
şilomikron kalıntılarını tanır. Bu reseptörlerin etkisiyle şilomikron
kalıntıları endositoz yoluyla karaciğer hücresi içine alınırlar ve orada
yıkılırlar
Karaciğerde şilomikron kalıntılarından VLDL’ler oluşur
Yakıt olarak hemen gerekenden daha fazla yağ asidi veya
karbohidrat bulunduğu durumlarda, karaciğerde yağ asitlerinden
veya karbohidratlardan sentezlenen endojen trigliseridlerden de
VLDL yapılmaktadır
Karaciğerde oluşan VLDL’ler kana verilirler. ApoC-II, lipoprotein lipazı
aktive ederek VLDL trigliseridlerinden serbest yağ asitlerinin
salıverilmesine neden olur. Böylece lipid içeriği gittikçe azalan VLDL’ler,
yaklaşık olarak eşit miktarlarda trigliserid ve kolesterol içeren ara
dansiteli lipoprotein (IDL) ve daha sonra düşük dansiteli lipoprotein
(LDL) haline değiştirilirler
IDL’ler ApoE reseptörleri tarafından LDL’ler ise LDL
reseptörleri tarafından tanınarak karaciğer hücreleri içine
alınırlar. IDL’ler ve LDL’ler, karaciğer hücrelerinde hepatik
lipaz etkisiyle daha ileri yıkılırlar
Düz kas hücrelerinde kolesterol esterlerinin birikmesiyle arteriyel
duvarlarda aterosklerotik plaklar gelişir
HDL’ler, karaciğerde ve ince bağırsak duvarlarında sentezlenirler;
ApoA-I, ApoA-II, lesitin ve serbest kolesterol içerir
Yeni sentezlenen HDL, dolaşım sırasında ekstrahepatik hücreler ve
diğer lipoproteinlerden serbest kolesterol alır. Böylece küre şeklinde
olgun HDL oluşur
HDL’nin kolesterolü özellikle damar endoteli gibi dokulardan karaciğere
taşıma fonksiyonu antiaterojenik etki oluşturur
 Şilomikronlar, aktive olan lipoprotein lipaz (LPL) etkisiyle
trigliserid içeriğinin çoğunu kaybederler ve daha küçük çaplı
şilomikron kalıntılarına dönüşürler.
 Karaciğer hücrelerindeki ApoE reseptörleri şilomikron
kalıntılarını tanır. Bu reseptörlerin etkisiyle şilomikron kalıntıları
endositoz yoluyla karaciğer hücresi içine alınırlar ve orada
yıkılırlar.
 Karaciğerde şilomikron kalıntılarından VLDL’ler oluşur
Karaciğerde oluşan VLDL’ler kana verilirler. ApoC-II, lipoprotein
lipazı aktive ederek VLDL trigliseridlerinden serbest yağ
asitlerinin salıverilmesine neden olur.
 Böylece lipid içeriği gittikçe azalan VLDL’ler, yaklaşık olarak
eşit miktarlarda trigliserid ve kolesterol içeren ara dansiteli
lipoprotein (IDL) ve daha sonra düşük dansiteli lipoprotein
(LDL) haline değiştirilirler
 IDL’ler ApoE reseptörleri tarafından LDL’ler ise LDL
reseptörleri tarafından tanınarak karaciğer hücreleri içine
alınırlar.
 IDL’ler ve LDL’ler, karaciğer hücrelerinde hepatik lipaz
etkisiyle daha ileri yıkılırlar.
 Ekstrahepatik doku hücrelerinde bulunan spesifik yüzey
reseptörleri, ApoB-100’ü tanıyarak LDL’lerin hücre içine
alınmalarını sağlarlar.
 Ekstrahepatik doku hücrelerinde LDL’ler yıkılırlar ve
kolesterol veya bir kolesterol türevi oluşur. LDL’ler,
kolesterolü karaciğerden başka dokulara taşırlar
 Karaciğerde ve ince bağırsak duvarlarında sentezlenen bir
önemli lipoprotein sınıfı HDL’lerdir
 Yeni sentezlenen HDL; ApoA-I, ApoA-II, lesitin ve serbest
kolesterol içerir. Yeni sentezlenen HDL, dolaşım sırasında diğer
lipoproteinlerden kolesterol esterlerini alır.
 Yeni sentezlenen HDL, yapısındaki kolesterol esterlerinin
artmasıyla küre şeklinde olgun HDL’ye dönüşür
 Dolaşım sırasında kolesterolden zenginleşen HDL, karaciğere
dönünce kolesterolünü karaciğerde bırakır.
 HDL’ler kolesterolü başka dokulardan karaciğere taşırlar
Hiperkolesterolemi (kan kolesterol düzeyi yüksekliği)
Hiperkolesterolemi ile ateroskleroz ve dolayısıyla koroner kalp
hastalığı arasında ilişki olduğu bilinmektedir
Serum total kolesterolü:
200 mg/dL’den düşük ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,
200-240 mg/dL arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı riski,
250 mg/dL’den yüksek ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı riski
var demektir.
Serum LDL-kolesterol ve HDL-kolesterol düzeylerindeki
değişmeler, aterosklerotik kalp hastalığı riski bakımından
önemlidir
Serum LDL-kolesterol düzeyi
130 mg/dL’den düşük ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,
130-160 mg/dL arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı
riski,
160 mg/dL’den yüksek ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı
riski var demektir.
Serum HDL-kolesterol düzeyi
45 mg/dL’den yüksek ise düşük aterosklerotik kalp hastalığı riski,
35-45 mg/dL arasında ise orta aterosklerotik kalp hastalığı riski,
35 mg/dL’den düşük ise yüksek aterosklerotik kalp hastalığı riski
var demektir.
HİPERLİPİDEMİ:

Toplum dağılımının en yüksek % 5-10’u

Trigliserit > 200 mg/dL

Kolesterol > 240 mg/dL

Çocuklarda trigliserit > 140 mg/dL
kolesterol > 200 mg/dL
Lipoprotein Metabolizma
Bozukluğu



Birincil (genetik)
İkincil (Diabetes Mellitus, hipotiroidizm,
ilaçlar...)
İkisi birlikte
Dünya Sağlık Örgütü (WHO)
Tip Kolesterol LDL-K
I
Yüksek
trigliserit
Düşük-N Yüksek
Bozukluk
Şilomikron
IIa Yüksek-N Yüksek
Normal
LDL
IIb Yüksek
Yüksek
Yüksek
LDL-VLDL
III
Yüksek
Düşük-N Yüksek
IV
Yüksek-N Normal
Yüksek
V
Yüksek
Yüksek
Normal
Şilomikron
kalıntıları ve
IDL
VLDL
Şilomikron
ve VLDL
Ailesel Hiperkolesterolemi (Tip IIa)

LDL reseptöründe gen kusuru

Plazma total kolesterol ve LDL-kolesterol artışı

Total kolesterol heterozigotlarda 2-3 kat, homozigotlarda 3-6 kat
artar

Hiperlipidemi doğumla başlar

Erken yaşta koroner kalp hastalığı görülür
Lipoprotein Metabolizma
Bozukluklarının Önemi

Hastaların tanısı

Ailelerinin takibe alınması

Lipoprotein metabolizmasının anlaşılması

Atheroskleroz oluşumunun anlaşılması