Genetik Danışma
advertisement
Slaytta çok bi şey yok. Herkese kolay gelsin Genetik Danışma Prof.Dr.Yusuf Tunca TIBBİ GENETİK Tıbbi Genetik KLİNİK GENETİK EPİDEMİYOLOJİK GENETİK İMMÜNOGENETİK SİTOGENETİK GELİŞİM GENETİĞİ POPULASYON GENETİĞİ MOLEKÜLER GENETİK Genetik Danışma Endikasyonları • • • • • • • • Genetik hastalık tanısı, MR, Mental Retardasyon Gebelik kaybı, Konjenital anomali, 35 yaş üstü Mental Retardasyonlu çocuğu olan bir ailede Kanser, sonraki çocuklarda olma ihtimali var mı diye MR nedeninin genetik olup olmadığı araştırılır. İleri anne yaşı, Ülkemizde akraba evliliğinin çokluğu nedeniyle bazı hastalıkların görülme sıklığı diğer ülkelere kıyasla daha fazladır.bu hastalıklar otozomal Akrabalık, resesif tek gen hastalıklardır. (hoca oranlardan bahsetti. İşte anne baba heterozigot olursa Teratojen … 25% ihtimalle çocuğun homozigat hasta olma ihtimali var. 75% hasta olmaz.) Genetik Danışma – Prenatal – Çocuk – İleri yaş – Kanser – Kardiyoloji – Nöroloji – Endokrin Genetik Danışma – Tanı Bunlar genetik danışma için gelen bir aileye vereceğiniz bilgiler. – Klinik Ör: diyelimki size gebelik sırasında down sendromu tanısı konmuş bir hasta geldi. Aileyi yukardakiler hakkında bilgilendiriyoruz. – Prognoz (fetüs 24 haftaya kadar alınabiliyormuş.) hastaya biz nesnel bilgiler veriyoruz – İzlem yönlendirmiyoruz vs. Yineleme riskinden bahsetti. İşte otozomal – Tedavi dominant bir hastalıkta 50% imiş(ebeveynlerden biri heterozigat hasta diğeri homozigot sağlıklı old. durumlarda) – Kalıtım – Yineleme riski – Prenatal tanı Tanı • Öykü • Muayene • Tanısal değerlendirmeler Öykü ve muayene çok önemli tabiki. Genetik hastalıklarda tek bir tanısal test yok. Yani bir testle her şey önünüze dizilmiyo. Siz kafanızdaki hastalığa göre yapıyorsunuz. ör: sitogenetik( trizomili, monozomili, aplöidili), moleküler(tek gen) … İleri Yaş Genetik Hastalıkları • Huntington korea • Meme kanseri • Kolon kanseri • Alzheimer • Parkinson Prenatal tanı • Embiryo ve fetusta yapılan tanıya yönelik çalışmalar Endikasyonlar • Yaş riski Yaş riski Anne yaşı 20 25 30 35 40 45 Down sendromu riski 1900’de 1 1200’de 1 900’de 1 365’de 1 100’de 1 35’de 1 Anöploidi riski 500’de 1 475’de 1 400’de 1 180’de 1 65’de 1 18’de 1 Endikasyonlar • Genetik hastalık öyküsü Endikasyonlar Tarama testlerinde risk İkili tarama testi Üçlü tarama testi Prenatal ultrasonografi Genetik testler; zor, uzmanlık gerektiren ve pahalı old. İçin her gelene yapmıyoruz. Onun yerine ucuz uzmanlık gerektirmeyen tarama testleri yapıyoruz. Bunlarda yüksek risk saptandığı zaman genetik test yapıyoruz. Prenatal tanı kararını etkileyen nedenler • • • • • Risk algısı Düşük riski Fetal anomali deneyimi Doğum öyküsü Sosyal kültürel düzey Burda hoca kişinin sosyokültürel düzeyine göre üslubun değişeceğinden bahsediyor.(bazen hastaya anlatırsın anlatırsın, sonunda hasta, siz olsaydınız ne yapardınız diyebilir…) Biraz amniyosentez den bahsediyor. Amniyosentez invaziv, cerrahi bir işlem. Sağlıklı gebeliklerde düşüğe neden olabilir, hatta annenin ölümüne bile neden olabilir. Bu yüzden yapılacak işlem hakkında aile bilgilendirilir. Karar aileye bırakılır. Genetik Danışma • Akraba evliliği • Evlatlık • Şüpheli babalık Evlatlık olunca elbette ki çocuğun biyolojik anne ve babasına bakarız genetik açıdan Familyal Hiperkolesterolemi Familyal Hiperkolesterolemi sık görülen otozomal dominant bir genetik hastalıktır. Genellikle genetik yönüne pek önem verilmez. Yani ailede 3 kişi hastadır. Diğer bireyler de hasta olmayı bekler. Bu genetik olabilir şüphesiyle doktora başvurulsa hastalık kendini belli etmeden önlemler alınabilir koruyucu tedavi uygulanabilir. Yada aynı şey DM nin bazı türlerinde de olabilir. Erken tanı konursa komplikasyonların ort. çıkmasını çok ileriye öteleyebiliriz. Genetik Danışma Fig. 1 TOP A 2 2 2 2 burda da akraba evliliği ile iki heterozigot çekinik gen taşıyan bireyin evliliği sonucu doğan mikrosefalili çocuk vakası B 2 2 Burda da yine bir mikrosefali vakası. Ama burda daha öncesinde bir evlilikte benzer bir vaka olmasına rağmen yinede bireyler akraba evliliği yoluna gitmiş. Demek ki genetik danışmanlık almamışlar. Sonuç, çocuğun biri milrosefalili doğuyor. sonra aile çocuğun biri mikrosefalili doğunca diğer bir gebelikte genetiğe gelmiş. Soy ağacından, genlerden hastalığın genetik old. tanısı konmuş ve gerçekten de fetüsün de hasta old. anlaşılınca gebelik sonlandırılmış. Akraba evliliği bazen uzak akrabalar arasında olabilir, ve akrabalıktan sayılmaz. Yukarıdaki tablodaki gibi iki çocuğunda da O.R. bir hastalık görüldüğünde bunun akraba evliliğinden kaynaklandığını bulamazsanız ve genetik nedenli olduğunu teşhis edemezseniz 3. çocukta da aynı hastalık görülebilir. AKRABA EVLİLİKLERİ • 1968 yılında • 1983 yılında • 1988 yılında • 1993 yılında % 29.2 % 20.9 % 21.1 % 23.0 Genetik Heterojenite • Ehlers Danlos • Charcot-Marie-Tooth • Retinitis Pigmentosa Genetik heterojenite: bir hastalık, kişiden kişiye göre farklı farklı kliniklerle seyredebilir. Veya farklı farklı mutasyonlar aynı kliniğin görülmesine neden olabilir.(ör: sağırlığın oluşmasına bir sürü gen defekti neden olabilir.) buda tanıda güçlüğe sebep olur. Yenidoğan Taramaları • • • • • Fenilketonüri Konjenital hipotiroidizm Hemoglobinopatiler Sağırlık Konjenital adrenal hiperplazi Hukuk • Türkiye’de Medeni Kanun’un 136. Madde’sine göre evlenecek çiftler “evlenmeye engel hastalığının bulunmadığını gösteren sağlık raporu” (evlilik raporu) almak zorundadır. T.C. Sağlık Bakanlığı 18.03.2002 tarih ve 4134 sayılı Genelgesi • Umumi Hıfzıssıha Kanunu’nda belirtilen hastalıklara ek olarak AIDS, Hepatit B ve C hastalıkları ve genetik geçişli hastalıkların da sorgulanması gerekmektedir. Antalya da Adana da talesemi olsun orak hücreli anemi olsun sık görülüyormuş • Klinik değerlendirme • Multidisipliner yaklaşım • Doğru yöntem/yöntemler • Genetik danışma Sonuçta klinik değerlendirmede bir çok bölümden hasta gelir. Bizde bakarız genetik bir neden var mı diye. KAYNAKLAR • Medical Genetics: An Integrated Approach G. Bradley Schaefer and James N. Thompson, Jr. 9781259095191 - March 2014 • Medical Genetics. Jorde LB, Carey JC, Bamshad MJ, White RL. 1999. • Tıbbi Genetik. Thompson and Thompson. Nussbaum, McInnes, Willard. 2005. • Tıbbi Genetik. Nurettin Başaran. 1996. • Principles of Medical Genetics. Gelehrter, Collins, Ginsburg; Williams and Wilkins, 1998.
