Küresel Finans Krizi

Küresel Finans Krizi
Yrd. Doç. Cem Demiroğlu
Koç Üniversitesi
İçerik
• Finansal krizin sebepleri
• Kredi arzını baskılayan faktörler
• Krizle mücadele yöntemleri
2
Krizin sebepleri
1. Likidite bolluğu sonucunda konut seköründe oluşan fiyat balonunun
sönmeye başlaması
2. Bankaların bilançolarında biriken riskli krediler ve toksik bonolar
nedeniyle mali yapılarının bozulması
3. Toksik varlıkların banka bilançolarından temizlenememesi nedeniyle
kredi kanalının tıkanması
3
Fiyat balonu nasıl oluştu?
1.
1999-2000 teknoloji balonunun sönmesinin ardından merkez
bankaları olası bir resesyonu önleme amaçlı faiz indirimleri
yaptılar ve faizleri uzun yıllar düşük seviyelerde tuttular
2.
Likidite bolluğu sonucunda konut kredisi arzı arttı ve kredi
koşulları iyileşti
3.
Konut talebi arttı
4.
Konut fiyatları yükseldi
4
5
Eşikaltı (subprime) konut kredileri
• Krizin Amerika’da başlamasının temel nedeni konut kredilerinin
kalitesindeki ciddi düşüş ve eşikaltı bireylere kredi sağlanması
• Eşikaltı
– FICO score < 620
– Yüksek borç/gelir rasyosu…
6
Bankalar neden subprime
konut kredileri verdiler?
• Ev fiyatlarındaki düzenli artışın borçlunun evdeki sermayesini
(“home equity”) arttırması ve böylece konut kredilerinin iflas
riskinin azalması
• Bankaların seküritizasyon yoluyla bu kredilerin bir kısmını kısa
sürede elden çıkarmaları
– Kredi havuzu oluşturup, havuza gelecek faiz ve anapara ödemelerini
yatırımcılara bono olarak sattılar (CDO). Zamanında egzotik denilen bu
bonolara bugünlerde toksik bonolar diyoruz.
7
Bankacılıktaki değişim
• Bankaların finansal aracılıktan uzaklaşıp satmak için kredi vermeye
başlaması (originate-to-sell model)
– Kredi standartlarının ve kalitesinin düşmesi
8
Seküritizasyonun sonuçları
• 2002-2007 arasında konut fiyatlarının hızla yükselmesi ve
dolayısıyla iflasların çok az olması, sekürtizasyondan kaynaklanan
sorunları maskeledi.
• Böylece bankaların yatırımcılara sattığı konut kredileri ile
desteklenmiş bonoların fiyatları konusunda bir belirsizlik de
yaşanmadı.
• Ancak, krizin başlamasıyla birlikte bu bonoları değerleme
konusunca ciddi sıkıntılar baş gösterdi ve seküritizasyon durma
noktasına geldi.
9
Bankalar neden bu toksik bonoların
bir kısmını bilançolarında tuttular?
• Bankalar yatırımcıları seküritize edilen havuzdaki kredilerin
kalitesine ikna etmek için havuzun en riskli kısımlarını
bilançolarında tuttular
• Bankalar 2007 ilkbahar aylarında ciddi miktarda yüksek riskli
konut kredisi verdiler ve bu kredileri seküritize edemeden
krize yakalandılar
• Bazı bankacılar sattıkları toksik bonoların riskine göre
getirisinin oldukça tatmin edici olduğuna ikna olmuştu.
10
Kredi daralması
• Oluşan güvensizlik ortamında sermaye sıkıntısı olmayan
bankalar dahi kredi verme konusunda isteksiz davranıyorlar.
Neden?
– Resesyon nedeniyle ekonomideki kredi riskinin artması
– Mevduat sahiplerinden ve diğer müşterilerinden gelebilecek
likidite talebine hazırlıksız yakalanmak istememeleri
– Kredi vermek yerine, likitte kalarak, batması muhtemel
bankaların satışa çıkaracakları varlıkları ucuza satın alma isteği
11
Krizle başa çıkma çabaları
• Merkez bankaları piyasalara likidite verdi:
– Faiz indirimleri
– Finansal şirketlere geçici olarak ipotekli borçlanma olanaklarının
sunulması
• Hazine yardımları
– TARP (toksik varlıkların hazine tarafından satın alınması niyetiyle başlatılan bu
program kısa sürede zorunlu sermaye desteği programına dönüştürüldü)
– Bankaların devletleştirilmesi
• Bazı büyük bankalar sermayelerini özel sektör fonları kullanarak
yeniden yapılandırdı
12
Eleştiriler
• Çeşitli ülkelerde merkez bankaları finansal kuruluşlara likidite
arttırma amacıyla ipotekli kredi sağladı
– Problem: Sağlıksız bankaların iflası gecikitirildi ve likit olmayan
varlıklarını elden çıkarması önlendi
• Birçok banka devletten aldıkları kredileri ve sermaye desteğini reel
ekonomiye döndürmek yerine
– Bilançolarını sağlamlaştırma yoluna gitti
– Sermayedarlarına temettü dağıttı
– Üst düzey yöneticilerine bonus ödemesi yaptı
• Geleceğe yönelik enflasyon kaygısı ciddi miktarda arttı
13
Neler yapılmalı?
• Bankaların likit olmayan toksik varlıkları satılmadıkça finansal krizi
aşmak zor görünüyor. Nasıl?
– Hazineler ihale yoluyla bu varlıkları satın alıp uzun vadede
elden çıkarmak üzere bir fona koyabilirler
• Varlık piyasasındaki tıkanma çözülür
• Bankaların bilançolarını yeniden yapılandırmasının önü açılır
• Kredi piyasası yeniden hareketlenir
– Hükümet iyi durumda olan bankalar sermaye yardımı yapar,
diğerlerine ya el konulur ya da sağlıklı bankalara satışları teşvik
edilir.
14
Neler yapılmalı?
• Regülasyon:
– Daha şeffaf kurumlar ve piyasalar
– Daha fazla ve uluslararası koordineli regülasyon
• Sermaye sigorta sistemi
– Bankaların sermayelerini arttırıp finansman maliyetlerini yükseltmek yerine
fazla kaldıraç kullanmayan finansal kurumlardan acil durumlar için sermaye
sigortası satın alınması.
– Böylece çift yönlü denetimin önü açılmış olur:
• Bankalar risk aldıkça sigorta maliyetleri yükselir
• İsler kötüye gittiğinde eklenecek sermaya eski sermayedarların hisselerini dilute
edeceği için sermayedarların risk iştahı kontrol altına alınmış olur
• Sistemik riskleri azaltmak adına banka büyüklüklerini kısıtlamak
yerine TBTF bankaları kapatmayı kolaylaştıracak önlemler alınmalı
15
Neler yapılmamalı?
• Uluslararası ticareti baltalayacak politikalardan uzak durulmalı
– İthalata yeni vergiler getirilmemeli
– Hükümetler uluslararası şirketlere istihdamı kendi ülkelerine transfer etmeleri
için baskı yapmamalı
– Hükümetler uluslararası bankalara yurt dışındaki mevduatları ve kredileri ülke
içine kaydırmaları için baskı yapmamalı
• Kriz atmosferinden faydalanarak gereğinden fazla regülasyona
destek verilmemeli
– Kredi risk transfer mekanizmaları iyi kullanılırlarsa en fakir kesimlere bile
finansman ulaştırır ve fırsat eşitliğinin önünü açar
– Aşırı regülasyon ekonomi düzeldikten sonra regülasyonun tamamıyla terk
edilmesine neden olabilir
16
Sonuç
• Hükümetlerin aldığı önlemlerin etkisini göstermesi vakit alacak;
kriz bir süre daha devam edecek
– Krizin ne zaman biteceği hükümetlerin gereken adımları ne kadar hızlı atacağına
bağlı – tahmin yapmak zor.
• Krizin ardından uluslararası finansal yapı ciddi biçimde değişecek
17