XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001 KM

XV. Ulusal Kimya Kongresi, İstanbul, 2001
KM-P4
YÜKSEK KÜKÜRTLÜ LİNYİTLERİN DOĞRUDAN HİDROJENASYON İLE
SIVILAŞTIRILMASI
Ömer Gül, Belgin Gözmen, Pervane Gafarova, Arif Hesenov, Oktay Erbatur
Çukurova Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi Kimya Bölümü 01130, Balcalı/Adana
Giriş
Yakm gelecekte beklenen petrol fiyatları artışları sonucu kömür ve linyitlerden elde edilen sıvı
ürünler, teknik ve ekonomik olarak rekabet edecek seçenekleri oluşturacaktır. Özellikle doğrudan
yakıldıklarında atmosferi kirleten ve asit yağmurlarına neden olan yüksek kükürt içerikli linyitlerden,
temiz sıvı yakıt elde edilmesi çevresel açıdan da önem taşımaktadır.
Yöntem
Bu çalışma kapsamında yüksek kükürtlü Gediz, Beypazarı-Çayırhan, Bolu-Mengen ve Sivas-Kangal
linyitleri çözücülü (tetralin, tetrahidrokinolin:THQ, linyit oil), çözücüsüz, katalizörlü veya katalizör ön
bileşikli (amonyum heptamolibdatAHM, amonyum tetratiyomoiibdat:ATTM, molibdentrisülfür:MoS3
ve Ni), katalizörsüz, hızlı ve yavaş ısıtmalı bir çok kombinasyonda doğrudan hidrojenasyona tabi
tutulmuştur. Elde edilen ürünler polarite farklılıklarına göre seçilen çözücülerle ard arda ekstrakte
edilerek oil, asfalten ve preasfalten kesimlerine ayrılmışlardır.
Sonuç
Sıvılaştınlan dört değişik linyit için farklı proses kombinasyonlarında çok değişik ürün dağılımları
elde edilmekle beraber, esas hedef olan oil üretimi açısından en iyi sonuçlar Çayırhan için çözücü
THQ, katalizör ön bileşiği AHM ve 450°C sıcaklıkta % 86 oil+gaz ve % 96 toplam dönüşüm, Gediz
İçin çözücü tetralin, katalizör ön bileşiği AHM ve 450°C sıcaklıkta % 73 oil+gaz ve % 97 toplam
dönüşüm, Bolu-Mengen için çözücü tetralin, katalizör ön bileşiği ATTM ve 450°C sıcaklıkta oil+gaz
% 85 ve toplam dönüşüm % 98, Sivas-Kangal için çözücü tetralin, katalizör ön bileşiği ATTM ve
450°C sıcaklıkta oil+gaz %92 ve toplam dönüşüm % 93 olarak gerçekleşmiştir. Farklı proses
koşullarında ürünlerin bileşimleri arasında saptanan belirgin farklılıkları vurgulamak gerekirse aynı
linyit için çözücülü (tetralin) ve çözücüsüz katalitik hidrojenasyon işlemleri sonucunda, çözücülü
olanda daha yüksek oil+gaz verimi elde edildiği görülüyor. Çözücü olarak linyitlerden elde edilen oil
kullanıldığında ise, tetralinin kullanıldığı duruma göre oil+gaz verimi oldukça düşüktür. Çözücü
olarak kullanılan oılin bileşiminde tetralin yada benzeri hidroaromatik yapıların azlığının buna sebep
olduğu açıktır.
Kaynaklar
(İ) MISAG-130 Projesi, TÜBİTAK, Adana, 2001