Question Kardeşlerinin Hz. Yusuf`a (a.s) ettikleri tazim secdesi gibi

Question
Kardeşlerinin Hz. Yusuf’a (a.s) ettikleri tazim secdesi gibi bir secdeye, Ehl-i Beyt’in (a.s)
mektebine göre Hz. Muhammed’in (s.a.a) şeriatında izin verilmiş midir?
Answer:
Secde, İslam’a ve Ehl-i Beyt mektebine göre yalnızca Allah-u Teâlâ’ya mahsus olup en kamil
ve en güzel ibadet şeklidir ve Allah’tan başkasına secde etmek yasaktır.
Hz. Yusuf’a yapılan secde ibadet secdesi değildi, o gerçekte Allah’a karşı yapılan bir ibadetti.
Tıpkı bizim Kabe’ye yönelip namaz kıldığımız ve secde ettiğimiz gibi. Bizim secde ve
namazlarımızın Kâbe için olmadığı bilinen bir gerçektedir; Kâbe ona yönelerek yalnızca Allah’a
ibadet ettiğimiz bir nişanedir.
Detaylı cevaplar:
İslam’a ve Ehl-i Beyt mektebine göre ‘Tevhid’ en üstün ve değerli esas olup, imanla küfür
arasında ki sınırdır. Tevhid’in karşısında Kur’an’ın ‘büyük zulüm’[1] ve ‘bağışlanmayan
günah’[2] diye nitelediği Allah’a şirk koşmak vardır.
Tevhidin dört dört kısıma ayrılmaktadır:
1- Zatta Tevhid
2- Sıfatta Tevhid
3- Fiilerde Tevhid
4- İbadette Tevhid
İbadette tevhid, yani yalnızca Allah’a tapınmak ve O’ndan başka kimsenin tapınmaya layık
olmaması demektir; zira ibadet mutlak kemal ve kemalin mutlağına sahip olan kimse için
yapılmalıdır. Böyle biri kimseye muhtaç olmayan, bütün nimetleri veren ve bütün varlıkları
yaratan kimsedir. Bu sıfatlar Allah’tan başka kimsede yoktur.
İbadetin ana hedefi mutlak kemalin kurbuna ve sonsuz varlığa ulaşmak, Onun kemal ve
cemal sıfatlarından bir ışığı canın içinde yansımaktır. Bunun neticesi olarak insan heva ve
heveslerden uzaklaşacak, nefis tezkiyesine yönelecektir. Böyle bir hedefe mutlak kemal olan
Allah’a ibadet etmenin dışında bir şeyle ulaşmak mümkün değildir.[3]
İbadetin çok geniş bir manası vardır. Abd (kul), lügatte mevlasına ve sahibine her yönden
bağlı olan kimseye denir. İradesi mevlasının iradesine bağlıdır, isteği onun isteğidir. Onun
karşısında hiçbir şeye sahip değildir ve ona itaatte asla gevşeklik göstermez.
Başka bir ifadeyle ubudiyet mabudun karşısındaki huzu’nun son derecesidir. Bu yüzden
yalnızca bütün nimet ve ikramları veren kimse mabud olabilir ki O’da alemlerin rabbi olan
Allah’tan başkası değildir.
Dolayısıyla ubudiyet insanın tekamülünün zirvesi, Allah’a kurbu ve O’nun yüce zatının
karşısındaki teslimiyetinin son noktasıdır.[4]
Kur’an, insanın ve bütün mümkün varlıkların yaratılışının asıl nedeni olarak ibadeti zikrediyor
ve şöyle buyuruyor: ‘Ben, cinleri ve insanları, ancak bana kulluk etsinler diye yarattım.’[5]
Yani ibadet yalnızca Allah’a mahsustur; Allah, yarattıklarının içinde kendisinden başka kimseye
tapınılmasına izin vermemiştir; zira Allah’tan başkasına tapınmak ve ibadet etmek şirkin en
büyük örneğidir. Şirk ise büyük zulüm ve bağışlanmayan bir günahtır.
İbadetin en kamil ve en güzel kalıplarından birisi secdedir.[6] Çünkü secde, mabudun
karşısında ki huzu ve huşunun en son derecesidir.
İslam’a göre Allah’a secde etmek en önemli ibadet veya ibadetlerin en önemlisidir.
Rivayetlerde belirtildiği gibi insanın diğer hallerine göre Allah’a en yakın olduğu hal secde
halidir. Resul-ü Ekrem (s.a.a) ve Ehl-i Beyt (a.s) uzun uzun secde ederlerdi.[7]
Bu yüzden İslam’a göre Allah’tan başkasına secde etmek caiz değildir. Hadis kitaplarımızda
‘Allah’tan Gayrisına Secde Etmek Caiz Değildir’ başlığında bablar açılmış, Resul-ü Ekrem
(s.a.a) ve Şianın Masum İmamlarından (a.s) Allah’tan başkasına secde etmenin haram
olduğuna dair hadisler nakledilmiştir.[8]
Hz. Yusuf’a (a.s) Secde
Kur’an’da Allah’tan başkası için yapılan iki secdeden söz edilmiştir. Biri meleklerin Hz. Adem’e
(a.s) secdeleri,[9] diğeride Hz. Yusuf’a (a.s) anne, baba ve kardeşlerinin yaptıkları secdedir.
İki secde de aynı türden olduğu için biz sadece Hz. Yusuf’a (a.s) yapılan secde konusuna
cevap vereceğiz. Bununla Hz. Adem’e (a.s) yapılan secdeninde cevabı ortaya çıkmış olacak.
Kur’an şöyle buyuruyor: ‘Anasıyla babasını tahta çıkartıp oturttu ve hepsi de ona karşı
secdeye kapandılar. Babacığım dedi, evvelce gördüğüm rüya, bu işte’[10]
Bu konu hakkında çeşitli ihtimaller verilmiştir:
1- Bazı müfessirler diyorlar ki: İki çeşit secde vardır: Biri Allah’a ait olan ubudiyet secdesidir, ki
bu secde Güneşe, Aya, putlara, yıldızlara yapılan secdenin karşısında olan secdedir; diğeri
padişahlara, sultanlara, peygamberlere ve diğer büyüklere karşı tazim ve saygı amaçlı yapılan
secdedir. Bu ikincisi Allah’ın emir ve yasağına bağlıdır. İslam şeriatında bu ikincisi kesin bir
şekilde haram edilmiştir, ama şirk değildir. Allah-u Teala bu tür secdeyi Hz. Adem (a.s)
hakkında vacip etmiş ve bu da Allah’a itaatin kendisidir. Şeytan bu emre muhalefet ettiği için
kovulmuştu. Ancak Hz. İbrahim (a.s) ve Benî İsrail peygamberlerinin şeriatında caiz hatta
tasvip edilen bir şeydi. Bu iddianın delili Resul-u Ekrem’in (s.a.a) buyurduğu ‘Eğer secde
Allah’tan başkası için caiz olsaydı kadınların kocalarına secde etmelerini söylerdim.’ hadisidir.
Bu sözün manası, kadınların kocalarına tapınmaları demek değildir, onun manası, bununla (bu
tür secdeyle) kadınlar kocalarını tazim edip onlara saygı göstersinler demektir.[11]
2- Ayetin maksadı şudur: Onlar Hz. Yusuf’un (a.s) emriyle çok saygı gördüler, kendilerine
ayrılan saraya ve sultanlık tahtına oturtuldular. Hz. Yusuf (a.s) yanlarına geldiğinde yüzündeki
ilahi nura hayran kalmış ve kendilerinden geçmişlerdi. Öyle ki kendilerini kaybettiler ve
ellerinde olmadan secdeye kapandılar.
Ama bu secde ibadet için değildi. Çünkü ibadet ve tapınma manasında ki secde yalnızca
Allah’a aittir. Hiçbir dinde hiç kimse için Allah’tan başkasına tapınmaya cevaz verilmemiştir.
Bütün peygamberlerin davet ettiği tevhidin önemli bir dalı olan ibadette tevhidin manası
budur.
Dolayısıyla ne peygamber olan Yusuf (a.s) kendisine secde ve ibadet edilmesine izin verirdi,
ne Yakup (a.s) gibi büyük bir peygamber böyle bir şey yapardı, ne de Kur’an böyle bir şeyi
doğru veya en azından caiz bilebilirdi.
Buna göre söz konusu secde şükür amacıyla Allah’a yapılan secdeydi. Öyle bir Allah ki,
Yusuf’a onca bağışta bulunmuş, Ona büyük makam vermiş, Yakup ailesini büyük bir zorluk ve
müşkülden kurtarmıştır. Bu durumda secde Allah için yapılmasının yanı sıra Yusuf’un yaptığı
büyük yardımın hatırına Onun için yapılan bir yüceltme ve saygıda sayılmaktadır. Bu açıdan
bakıldığında ayette geçen ‘lehu’ ‫‘( )ﻟﻪ‬daki zamirden maksat kesinlikle Hz. Yusuf’tur (a.s);
böyle de olunca bu manayla güzel bir uyum sağlamaktadır.
Tefsir-i Nümune şöyle yazar: Bu mana akla daha çok yatkındır, özellikle Masum İmamlar’dan
(a.s) gelen çeşitli rivayetlerde onların secdelerinin Allah için yapıldığı belirtilmiştir.
Başka hadislerde de şöyle gelmiştir: Yusuf’un kardeşlerinin secdesi Allah’a itaat ve Yusuf’u
selamlamak ve saygı göstermek amaçlıydı. Adem’in hikayesinde de gelen secde, böylesine bir
varlığı yarattığı için Allah’a yapılan bir secdeydi. Bu secde Allah’a ibadet olmasının yanı sıra
Adem’e saygı ve Onun makamının azametinden kaynaklanmakta idi. Bu tıpkı çok önemli ve
değerli bir iş yapan kişinin durumuna benzer. İşte biz böyle bir kul yarattığı için Allah’a secde
ediyoruz; bu secde hem Allah içindir, hem de o kişiye saygıdan dolayıdır.’[12]
3- Secdeden maksat onun geniş manası olan huzu ve tevazudur. Zira secde her zaman bilinen
manasına gelmemektedir. Bazen her türlü tevazuyada secde denilebilmektedir. Bu yüzden
bazı müfessirler diyorlar ki: Selamlamak ve tevazu o gün ‘eğilmek ve tazim’ şeklinde yaygındı.
Söz konusu ayetteki secdeden maksat budur. Ancak ‘yere kapanmak’ manasına gelen ‘Harru’
(‫ )ﺧﺮﻭﺍ‬cümlesinin manasından onların secdelerinin eğilmek ve baş eğmek anlamına gelmediği
anlaşılmaktadır.[13]
4- Başka büyük müfessirlerde diyorlar ki: İbadet, kulun kendisini ubudiyet makamına
çıkarması, amelde kulluk ve ibadetini ispat etmesi ve kullukta daima sabit kalmasına denir.
Buna göre ibadi fiil, amelde gösterilmeli ki, mevlanın mevlalığını veya kulun ubudiyetini ortaya
koyacak duruma gelebilsin, örneğin; secde ve rükû etmek veya mevlanın ayağına kalkmak ya
da onun arkasından yürümek vb. gibi. Bu durum ne kadar çok olsa ibadet daha çok ve
ubudiyet daha belirgin olacaktır. Mevlalığın izzetine, kulluğun zilletine delil olan en açık amel
secdedir; zira secde de kul yere kapanıyor, yüzünü toprağa koyuyor. Ama ibadet secdesi zati
değildir, onda ibadet kastı da lazımdır. Bir secde de bir engel olduğu düşünülürse bu, şer’i
veya akli bir engel olacaktır. Şeriatın ve aklın yasakladığı şey, insanın yaptığı secdeyle
Allah’tan başkası için rububiyeti ispat etmesidir. Ama secdeden amaç rububiyet kastı olmadan
yalnızca selamlamak ya da saygı olursa, hatta secde etmekten amaç yalnız ve yalnız bir çeşit
saygı ve selamlama ise, böyle bir secdenin haram olduğuna dair ne şer’i delilimiz var, ne de
akli.
Ancak dindar insanların dinin zahirinden aldıkları zihni şartlanmadan kaynaklanan dini algıları,
bu ameli tümüyle Allah’a özgü kılıyor, Allah’ın dışında hiç kimse için hatta saygı ve selamlama
haddinde de olsa yere kapanmayı reddediyor. Böyle bir algı inkar edilmez. Ama Allah
konusunda ihlası ortaya koymak için yaptığımız her amel, Allah’ın dışında da başka bir şey için
yapılmayacak diye bir şey yoktur.[14]
Yakup’un, kardeşlerin ve annelerinin secdesi Allah içindi; Yusuf sadece Kâbe gibi bir kıble idi.
Bu yüzde Araplarda ‘Falancı kıbleye doğru namaz kıldı’ şeklinde bir deyim vardır.
Kâbe Allah’a ibadet ettiğimiz, kıble edindiğimiz, namaz ve ibadetlerimizi ona doğru yaptığımız
bir yerdir. Kabe’nin karşısında yaptığımız secdeyle Allah’a ibadet etmekteyiz. Zira Allah’ın ayeti
kendi başına bir anlam ifade etmez, o yalnızca bir ayet ve nişanedir. Ona secde olunuyorsa
gerçekte nişanenin sahibi olan Allah’a ibadet olunmuştur.[15]
Yukarıda anlatılanlardan anlıyoruz ki, İslam’da Allah’a yapılan belirli secdenin dışında bir secde
yoktur, hatta tazim ve saygı amaçlı olsa dahi. Öyle ki rivayetlerde bazı sahabelerin
Peygamber’in (s.a.a) yanına gelerek kendisine secde etme teklifinde bulundukları
Peygamberinde (s.a.a) ‘Hayır, yalnızca Allah’a secde edin’[16] diye buyurduğu nakledilmiştir.
Aşağıda taklit mercilerinin bu konuda ki fetvalarına yer veriyoruz:
Hz. Ayetullah-ul Uzma Hamaneî’nin Fetva Bürosu
Allah-u Teala’dan başkasına secde etmek haramdır. Masum İmamların (a.s) kabirlerini
karşısında alınlarını yere koyan bazı kimseler bunu Allah’a şükür amacıyla yapıyorlarsa
sakıncası yoktur; ama bu amaçla yapılmıyorsa haramdır.
Hz. Ayetullah-ul Uzma Lenkerani’nin (r.a) Fetva Bürosu
Allah’tan başkası için yapılan tazim ve secde caiz değildir. Yakup ve oğullarının yaptığı secde
Allah’a şükür secdesi idi. Bu konuda Merhum Seyyid Yezdi’nin ‘Urvet-ul Vuska’ adlı eserine
başvurunuz.
Hz. Ayetullah-ul Uzma Sistanî’nin Fetva Bürosu
Allah’tan başkasına secde etmek caiz değildir. Hz. Yusuf’un (a.s) konusunda Allame
Tabatabai’nin el-Mizan eseri vb. muteber tefsirlere müracaat edilebilir.
Hz. Ayetullah-ul Uzma Mekarim Şirazi’nin Fetva Bürosu
Alim ve müfessirlerin arasında yaygın olan görüş şudur: Onların secdesi Allah’ın Yusuf’a
verdiği azametten dolayı bir çeşit şükür secdesi olan Allah’a yaptıkları secdedir.Refrence:
[1] - Lokman/13: ‘An o zamanı ki hani Lokman, oğluna öğüt verirken oğulcağızım demişti,
Allah'a şirk koşma; şüphe yok ki şirk, elbette pek büyük bir zulümdür.’
[2] - Nisa/48 ‘Şüphe yok ki Allah, kendisine ortak koşanları bağışlamaz, ondan başka
dilediğinin bütün suçlarını bağışlar.’
[3] - Tefsir-i Nümune, c.27, s.447
[4] - a.g.e. c.22, s.387
[5] - Zariyat/56:
[6] - Gerçi her secde ibadet değildir. Yani secde zati ibadettir ve ibadetin dışında hiçbir isim
ona verilmez diye bir şey yoktur. Bk. El-Mizan, c.1, s.190
[7] - Mekarim Şirazi, Şia Pasuh Miguyed, 3. baskı, h.ş. 1385, s.143
[8] - Vesail-uş Şia (Müessese-i Al-ul Beyt baskısı), Kum, h.k.1409, c.6, s.385
[9] - Haşimizade Herisi Nemci, Beyan Der Mesail-i Kur’an, s.620
[10] - Yusuf/100
[11] - Seyyid Abdulhüseyin Tayyib, Atyeb-ul Kur’an Fi Tefsir-il Kur’an, c.7, s.280
[12] - Tefsir-i Nümune, c.10, s.82
[13] - a.g.e
[14] - el-Mizan (Farsça tercüme), c.1, s.189-190
[15] - Tefsir-ul Mizan (Farsça tercümesi), c.11, s.339 ve Tefsir-i Fahr-u Razi, söz konusu
ayetin tefsiri,
[16] - Müstedrek-ul Vesail (Müessese-i Al-ul Beyt baskısı), Kum, h.k.1408, c.4, s.480.
-----------------------------Kaynak:www. islamquest.net
Sunulan cevaplar zorunlu olarak Ehl-i Beyt (a.s) Kurultayı’nın görüşünü yansıtmamaktadır