İDRARDA AMİLAZ,AMİLAZ,ANTİ MİTOKONDRİAL ANTİKOR,ALKALİ
advertisement
İDRARDA AMİLAZ Amilaz pankreas ve tükürük bezlerinden salgılanan ve karbonhidrat sindirimini sağlayan enzimdir. İdrarda amilaz laboratuvar testi ile idrarda atılan miktar ölçülür. Bkz: Kanda Amilaz. Spot idrarda yada 24 saatlik idrarda bakılır. Testten önce idrarda amilaz miktarını arttırtan ilaçların kesilmesi gerekir. İdrarda amilazı arttıran ilaçlar: Aspirin, Doğum kontrol ilaçları, Kolinerjik ilaçlar, Kodein, Kortizon içeren ilaçlar, İndometazin, Diüretilk ilaçlar, Metildopa, Morfin, Pentazosin. İdrarda amilaz ne için bakılır? Özellikle pankreas iltihapları ve pankreas hastalıklarının teşhis için bakılır. 24 saatlik idrarda amilaz için normal değerler: 2,6 – 21,2 IU/h dir. İdrarda amilaz miktarının artmasına amilazüri denir ve aşağıdaki hastalıklara işaret eder: Akut pankreatit, Alkol alımı, Pankreas kanseri, Over kanseri, Akciğer kanseri, Kolesistit, Dış gebelik, Safra kesesi hastalıkları, Tükürük bezi iltihabı, tıkanması, Kabakulak, Barsak tıkanması, Pankreas kanal tıkanması, Pelvik inflamatuar hastalık, Ülser perforasyonu. İdrarda amilaz miktarını düşüren sebepler: Pankreas hasarı, Böbrek hastalıkları, Pankreas kanseri, Gebelik zehirlenmesi. Referanslar: 1. Owyang C. Pancreatitis. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 147. 2. Tenner S, Steinberg WM. Acute pancreatitis. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010:chap 58. AMİLAZ Amilaz pankreas ve tükürük bezinden salgılanan enzimdir. Şekerlerin sindirilmesini ve emilmesini sağlar. Pankreas bezinin iltihapları ve tıkanmalarında, tükürük bezlerinin iltihaplarında kanda amilaz artar. Amilaz birçok hastalıkta yükselir ancak özellikle pankreas ve tükrük bezi hastalıklarının teşhisinde amilaz testi değerlidir. Test kanda yada idrarda bakılır. Test öncesinde alkol alınması sonucu bozar. Bazı ilaçlar test sonucunu bozar: Aspirin, Doğum kontrol ilaçları, Kolinerjik ilaçlar, Asparaginaz, Metil dopa, Opiatlar ( kodein, meperidin, morfin), Tiazid diüretikler amilaz testinin sonucunu bozar. Amilaz testi ne için yapılır? Akut pankreatit teşhisi ve takibi amacıyla, Kabakulak teşhisi, Kronik pankreatit takibi, Pankreas psödokist takibi amacıyla yapılır. Amilaz için normal değerler: Erişkin: 25 – 35 Unit/ Lt bazı laboraturlarda 40-140 U/L dir. Kanda amilazı arttıran sebepler: Akut pankreatit, Pankreas kanseri, Over kanseri, Akciğer kanseri, Kolesistit, Safra taşı tıkanması, Ciddi gastroenteritler, Tükrük bezi tıkanması, Tükrük bezi iltihapları, Kabakulak, Barsak tıkanmaları, Makro amilazemi, Pankreas veya safra kanalı tıkanması, Perfore ülser, Tubal gebelik ( dış gebelik ), Amilaz miktarını düşüren sebepler: Pankreas kanseri, Pankreas zedelenmesi ve hasarları, Böbrek hastalıkları, Gebelik toksemisi. Referanslar: 1. Owyang C. Pancreatitis. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 147. 2. Tenner S, Steinberg WM. Acute pancreatitis. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010:chap 58. ANTİ MİTOKONDRİAL ANTİKOR AMA; Otoantikor; Hücrelerin bir parçası olan mitokondri kısmına karşı gelişen antikordur. Mitokondri hücrelerin enerji üreten kısmıdır ve önemli bir parçasıdır. Vücudun kendi dokularına karşı savaş açtığı hastalıklara otoimmün hastalıklar denir. Anti mitokondrial antikor otoimmün hastalıkların araştırılmasında kullanılan bir laboratuar testidir. Aç karnına alınan kandan bakılır. Anti mitokondrial antikor ne için bakılır? Test primer bilyer siroz teşhisinde kullanılır. Safra kaynaklı sirozlar ile hepatit, alkol, tıkanmaya bağlı siroz ve karaciğer problemlerinin birbirinden ayrılmasında kullanılır. Anti Mitokondrial Antikor için normal değerler: AMA normalde negatif tir. AMA pozitifliği ne anlama gelir? Anti mitokondrial antikor testi primer bilyer siroz teşhisinde kullanılır. Ayrıca diğer otoimmün karaciğer hastalıklarında da pozitif olur. ALKALİ FOSFATAZ İZOENZİMLERİ ALP İzoenzimleri; Alkali fosfataz tüm dokularda bulunan ancak karaciğer ve kemiklerde yoğun olarak bulunan bir enzimdir. ALP izoenzimleri yüksek ALP miktarının hangi dokudan kaynaklandığını bulmak için yapılan laboratuar testleridir. Bkz: Alkali Fosfataz Test aç karnına alınan kandan bakılır. Bazı ilaçlar Alkali Fosfataz testi sonuçlarını bozar: Allopürinol, Antibiyotikler, Ağrı kesici ilaçlar ( NSAİ), Doğum kontrol ilaçları, Diyabet ilaçları, Klorpromazin, Kortizon, Erkeklik hormonları, Metildopa, Narkotik ilaçlar, Propranolol, Trankilizanlar, Trisiklik anti depresan ilaçlar Alkali Fosfataz test sonuçlarını bozar. Alkali fosfataz izoenzim testi ne gösterir? ALP testi yüksek ise yüksekliğin hangi dokudan kaynaklandığını tespit amacıyla ALP izoenzimleri ne bakılır. Aşağıdaki hastalıkların teşhisine yardımcı olur. Kemik hastalıkları, Karaciğer, safra kesesi ve safra yolu hastalıkları, Karın ağrılarının kaynağının tespiti, Paratiroid bezi hastalıkları, Vitamin D eksikliği, Alkali Fosfataz İzoenzimleri için normal değerler: Erişkin: 20 – 140 IU/L dir. Çocuklarda daha yüksektir. Çocuklarda büyüyen kemikler ALP değerini yükseltir. Büyüme dönemlerindeki çocuklarda ALP değeri 500 IU/L dek çıkabilir. Bu yüzden Alkali fosfataz testi çocuklara yapılmaz, Yüksekliği bir hastalığı göstermez. Alkali Fosfataz yapılır? İzoenzimleri testi ne için ALP izoenzimleri ALP yüksekliğinin karaciğerden mi kemiklerden mi kaynaklandığını araştırmak amacıyla yapılır. ALP arttıran sebepleri birbirinden ayırmak için yapılır birçok dokuda ALP mevcuttur bu yüksekliğin hangi dokudan kaynaklandığını anlamak amacıyla ALP izoenzimlerine bakılır. Aşağıdaki hastalıkalrın birbirinden ayrılmaıs içi nALP izoenzimleri bakılır: Kemik hastalıkları, Kırık, Kırıkların iyileşme dönemleri, Kemik tümörleri, Hiperparatiroidi, Paget hastalığı, Safra taşları, Safra yolu hastalıkları, Karaciğer hastalıkları, Hepatit, Lenfoma, Lösemi. ALP düşüren sebepler: Kötü beslenme ( malnutrisyon), Protein eksikliği, Wilson hastalığı. Hastalık bulguları yoksa normal değerden hafifçe yüksek değerler bir hastalığa işaret etmez. Referanslar: Pratt DS. Liver chemistry and function tests. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier;2010:chap 73. ALP Alkali Fosfataz Alkali Fosfataz; Alkalen Fosfataz; Tüm vücut dokularında bulunur, en çok karaciğer, safra yolları ve kemiklerde bulunur. Bkz :ALP izoenzimleri. Açken alınan kandaki miktarına bakılır. Birçok ilaç ALP seviyesini etkiler: Allopürinol, Antibiyotikler, Doğum kontrol ilaçları, Şeker ilaçları, Klorpromazin, Kortizon, Erkek hormonları, Metildopa, Narkotik ağrı kesiciler, Ağrı kesiciler ( NSAI), Propranolol, Trankilizanlar, Trisiklik antidepresanlar. Alkali Fosfataz testi ne için yapılır? Alkali fozfataz testi karaciğer ve kemik hastalıklarının tespitinde kullanılır. Karaciğer fonksiyon testlerinden birisidir. Alkali Fosfataz için normal değerler: Erişkin. 44-147 IU/L dir. ALP yi arttıran sebepler: Safra yolları tıkanması, Kemik hastalıkları, B ve O kan gurubu insanlarda aşırı yağlı gıda ALP arttırır, Kemik kırıkları, Hepatit, Hiperpartiroidi, Lösemi, Karaciğer hastalıkları, Lenfoma, Kemik tümörleri, Osteomalazi, Paget hastalığı, Riketsiya, Sarkoidoz. Alkali Fosfataz hangi hastalıkların teşhisinde kullanılır? Alkolizm, Alkolik karaciğer harabiyeti ( hepatit / siroz), Safra yolları hasarı, Safra taşları, Dev hücreli temporal arterit ( Giant Cell Temporal Arteritis), Multipl Endokrin Neoplazi tip II ( MEN II), Pankreatit, Renal hücreli karsinom hastalıklarının teşhisinde ve tedavi takibinde ALP önemli bir testtir. Alkali Fosfataz seviyesini düşüren sebepler ( hipofosfatazemi): Kötü beslenme, Protein eksikliği, Wilson hastalığı. Referanslar: 1. Berk PD, Korenblat KM. Approach to the patient with jaundice or abnormal liver test results. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 150. 2. Pratt DS. Liver chemistry and function tests. In: Feldman M, Friedman LS, Brandt LJ, eds. Sleisenger and Fordtran’s Gastrointestinal and Liver Disease. 9th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2010:chap 73. ALFA FETO PROTEİN AFP; Alfa feto protein; Karaciğerde ve anne karnındaki bebeğin plasentasına yapılan bir proteindir. Doğumdan sonra miktarı düşer. Bkz: 4 lü test. Kandaki miktarı ölçülür. AFP testi ne için yapılır? Anne karnındaki bebeğin gelişimini incelemek amacıyla, Bazı karaciğer hastalıklarının teşhisi amacıyla, Bazı kanser türlerinin tespiti ve takibi amacıyla yapılır. Gebelik sırasında AFP amniyosentez ile birlikte değerlendirilerek bebekte spina bifida , spinal ve nöral tüp defektleri gibi doğumsal anormalliklerin varlığı araştırılır. Alfa feto protein için normal değer: Erişkin: < 40 mcg/L dir. Alfa feto protein arttıran sebepler nelerdir? Kanserler Testis, Over, Safra kesesi, safra yolu kanserleri, Mide, Pankreas kanseri. Karaciğer sirozu, Karaciğer kanseri, Malign teratoma, Hepatit. Hamilelikte AFP yüksekliği ( 4 lü test ile birlikte ) sebepleri nelerdir? Doğum defektleri: Anansefali ( beyin gelişim bozukluğu), Duodenal atrezi ( barsak gelişim bozukluğu), Gastroşizi, Omfalosel, Spina bifida, Fallot tetralojisi ( kalp gelişim bozukluğu), Turmer sendromu ( kromozom anormalliği ). Genetik anormallikler ( Down sendromu), Son Adet Tarihi ve doğum tarihi uyuşmazlığı, Rahim içi bebek ölümü, İkiz, üçüz .. gebeliklere bağlı olabilir. Referanslar: 1. Simpson JL, Otaño L. Prenatal genetic diagnosis. In: Gabbe SG, Niebyl JR, Simpson JL, eds. Obstetrics – Normal and Problem Pregnancies. 5th ed. Philadelphia, Pa: Elsevier Churchill Livingstone; 2007:chap 7. 2. Lee P, Pincus MR, McPherson RA. Diagnosis and management of cancer using serologic tumor markers. In: McPherson RA, Pincus MR, eds. Henry’s Clinical Diagnosis and Management by Laboratory Methods. 21st ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2006:chap 74. 3. Cunningham FG, Leveno KJ, Bloom SL, et al. Prenatal diagnosis and fetal therapy. In: Cunnigham FG, Leveno KL, Bloom SL, et al, eds. Williams Obstetrics. 23rd ed. New York, NY: McGraw-Hill; 2010:chap 13. ALFA 1 ANTİ TRİPSİN Alpha-1 antitrypsin; A1AT test; Kanda bulunan alfa-1 antitripsin miktarının ölçüldüğü laboratuvar testidir. Alfa-1 antitripsin karaciğerde yapılır ve akciğer ile karaciğeri korur. Alfa-1 antitripsin eksikliği amfizem ve nadir karaciğer hastalıklarına ( siroz ) neden olur. Eksikliği genetiktir aileden gelir. Alfa 1 anti tripsin için normal değerler: Bu laboratuvarlar arasında değişiklik gösterir. değer Alfa – 1 antitripsin seviyesini düşüren sebepler. Siroz, Amfizem, Karaciğer tümörü, Tıkanma sarılığı, Portal hipertansiyon . Referanslar: 1. Anthonisen N. Chronic obstructive pulmonary disease. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2007:chap 88. ALERJİ TESTLERİ Allergy testing; Patch tests – allergy; Scratch tests – allergy; Skin tests – allergy; RAST test; Alerji testleri birkaç guruptan oluşan laboratuar testleridir. Testin amacı kişinin alerjisi olduğu düşünülen madde veya maddelerin tespitidir. Birkaç çeşit alerji test metodu vardır bunlar arasında en sık lullanılanlar : Deri testi, Eliminasyon tipi alerji testleri, Kan testleri ( spesifik IgE, Radiyoallergosorban RAST test ) dir. Deri Testleri; PRİCK test en sık kullanılan alerji test metodu dur. Alerji yaptığı düşünülen maddelerden küçük miktarlar deri üstüne konur ve deride kızarıklık kaşıntı olup olmadığına bakılır. Kol veya sırta yapılır. Kısa sürede (15 – 20 dk) cevap alınır. aynı anda birçok alerjen madde test edilebilir. Deri içine enjeksiyon yoluyla da yapılabilir (intradermal deri testi). PATCH test alerjen içeren bantların deriye yepıştırılıp 48 saat bekletilir 24 ve 48. Saatlerde bakılarak değerlendirilir. Deri testleri aşağıdaki alerjilerin teşhisinde çok değerli güvenilir ve hızlı sonuç verir: Gıda alerjileri, Alerjik rinit ve astım alerjenlerinin tespitinde: Küf, Polen, Hayvan tüyü vb., Penisilin alerjisi, Venom alerjisi, Alerjik dermatit tespitinde deri testleri hızlı ve güvenilir sonuç verir. Eliminasyon Testleri Eliminasyon testleri özellikle gıda alerjilerinin tespitinde kullanılan bir test yöntemidir. Sorumlu olduğu düşünülen madde gıdadan çıkarılarak hastanın şikayetleri değerlendirilir. Uzun ve zahmetli bir test yöntemidir. Kan Testleri Kanda yapılan alerji testleridir. Kan içinde alerjiye neden olan spesifik IgE antikorlar ortaya çıkarılmaya çalışılır. Deri testi yapılamadığı yada yardımcı olmadığı zaman başvurulan bir yöntemdir. Eozinofil sayısı ve Total IgE ile birlikte Spesifik IgE bakılır. Provokasyon Testleri Kontrollü şartlarda alerjisi olduğu bilinen madde verilerek reaksiyona bakılır. Gıda ve solunum alerjilerinde yapılır. Doktor kontrolünde yapılmalıdır. Deri testleri yapılmadan önce alerji ilaçları kesilmelidir. Alerji testleri en çok aşağıdaki şikayetler nedeniyle istenir: Alerjik rinit, astım, Anjioödem, Gıda alerjileri, Kontak dermatit, Penisilin alerjisi tespiti için. Dikkat: penisilin ve penisilin türevi ilaçlar deri yoluyla alerji testi test edilebilecek tek ilaçtır. Diğer ilaçların deri yoluyla alerji testlerinin yapılması son derece sakıncalıdır. Alerji testleri için normal değerler: Normal erişkinde alerji testlerinin negatif olması beklenir. Pozitif değer bu alerjen maddeye hassasiyet olduğunu gösterir. Hassasiyet her zaman alerjik reaksiyon yapacak anlamına gelmez. Ev tozuna hassasiyetiniz olabilir ancak ev tozu sizde her zaman alerji, astım yapacak anlamına gelmez. Testde hassasiyet belirmesine karşın günlük hayatta bu maddeye karşı hiçbir reaksiyonunuz olmaya bilir. Referanslar: 1.Bernstein IL, Li JT, Bernstein DI, Hamilton R, et al. American Academy of Allergy, Asthma and Immunology; American College of Allergy, Asthma and Immunology. Allergy diagnostic testing: an updated practice parameter. Ann Allergy Asthma Immunol. 2008 Mar;100(3 Suppl 3):S1-148. 2.Demoly P, Bousquet J, Romano A. In vivo methods for the study of allergy. In: Adkinson NF Jr, ed. Middleton’s Allergy: Principles and Practice. 7th ed. Philadelphia, Pa: Mosby Elsevier; 2008:chap 71. 3.Gober MD, DeCapite TJ, Gaspari AA. Contact dermatitis. In: Adkinson NF Jr, ed. Middleton’s Allergy: Principles and Practice. 7th ed. Philadelphia, Pa: Mosby Elsevier; 2008:chap 63 ALDOSTERON Aldosteron tansiyon ve vücut sıvı dengesini ayarlayan böbrek üstü bezlerinden salgılanan bir hormondur. Kandaki miktarına bakılır. Aldosteron testi ne için yapılır: Bazı sıvı ve elektrolit metabolizma bozukluklarının tespiti, Kontrolü zor hipertansiyonların nedeninin araştırılması, Ortostatik hipotansiyon sebebini araştırmak için bakılır. Aldosteron su ve sodyumun böbreklerden geri emilimini sağlar ve potasyumun atılmasını arttırır. Aldosteron testi tek başına değerlendirilemez genellikle beraberinde aşağıdaki testler de istenir. ACTH infüzyon testi, Kaptoril testi, Plazma renin aktivitesi, Renin / aldosteron oranı Aldosteron testi ile birlikte değerlendirilir. Aldosteron için normal değerler: Normal değer yaşa ve vücudun o andaki pozisyonuna göre değişir, Erişkin için: 4-31 ng/dL ayakta iken. Aldosteron miktarının arttıran sebepler: Primer hiperaldosteronizm, Kalp hastalığı, böbrek hastalığı gibi sebeplere bağlı sekonder hiperaldosteronizm, Düşük tuzlu beslenme, Bartter sendromu. Aldosteron miktarını düşüren sebepler: Addison hastalığı ( böbrek üstü bezi yetmezliği), Konjenital adrenal hiperplazi, Hiporeninemik hipoaldosteronizm, Çok tuzlu beslenme. Aşağıdaki durumlar aldosteron ölçümünü etkiler: Diyetteki tuz miktarı, Aşırı egzersiz, Stres, Aşağıdaki etkiler: ilaçlar Aldosteron ACE inhibitörleri, Kalsiyum kanal blokerleri, test sonucunu Diüretikler, Heparin, Lityum, Ağrı kesici ilaçlar ( non steroid anti inflamatuar ilaçalr ), Propranolol sonucu etkiler. Referanslar: 1. Nieman LK. Adrenal cortex. In: Goldman L, Ausiello D, eds. Cecil Medicine. 23rd ed. Philadelphia, PA: Saunders Elsevier; 2007: chap 245. 2. Young Jr WF. Endocrine hypertension. In: Melmed S, Polonsky KS, Larsen PR, Kronenberg HM, eds. Williams Textbook of Endocrinology. 12th ed. Philadelphia, Pa: Saunders Elsevier; 2011:chap 16. ALDOLAZ Serum Aldolaz; Kaslarda bulunan ve bazı şekerleri enerjiye çeviren enzim proteindir. Karaciğerde yapılır. Aldolaz laboratuar testiyle kandaki miktarına bakılır. Açken bakılmalıdır. Karaciğer ve kas hastalıklarının teşhisinde kullanılan bir testtir. Aldolaz için normal değerler: Erişkin:1,0-7,5 farklıdır. Unit/L dir. Erkek ve kadın Aldolaz miktarını arttıran sebepler: Kas hastlıkları, Hepatitler, normalleri İnfeksiyöz mononükleoz, Karaciğer, pankreas ve prostat kanseri, Kas distrofisi, Kalp krizi, Polimiyozit. Aldolaz testi diğer karaciğer ve kas enzim sonuçları ile birlikte değerlendirilmelidir. ( ALT, AST, CPK vb.).
