Document

Proje No: 104 O 327
Batı Akdeniz Bölgesindeki Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp. Türlerinin
Kültüre Alınması, Süs Bitkileri Sektörüne Kazandırılması ve Moleküler
Karakterizasyonu
Dr. Özgül KARAGÜZEL
Ayşe Serpil KAYA
Köksal AYDINŞAKİR
Dr. Nedim MUTLU
Prof. Dr. İbrahim BAKTIR
Prof. Dr. Osman KARAGÜZEL
Yrd. Doç. Dr. Ramazan GÖKTÜRK
Yrd. Doç .Dr. Soner KAZAZ
Şubat 2009
ANTALYA
ÖNSÖZ
Türkiye, önemli olan çok sayıda bitkinin gen merkezi olmasına karşın, bu bitkilerin
korunması ve değerlendirilmesine yönelik yapılmış çalışmalar yetersiz kalmaktadır. Bu
çalışmada yurt dışında süs bitkisi olarak farklı amaçlarla kullanım potansiyeli olan doğal
Leucojum aestivum ve Ornithogalum türlerinin süs bitkileri sektörümüzde kullanım
olanaklarına ilişkin sonuçlar elde edilmeye çalışılmıştır.
Projenin gerçekleştirilmesindeki desteklerinden dolayı TÜBİTAK’a ve Batı Akdeniz
Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğüne, projede danışman olarak değerli bilgilerinden
yararlandığım Prof. Dr. İbrahim BAKTIR ve Prof. Dr. Osman KARAGÜZEL hocalarıma,
projede yardımcı araştırıcı olarak yer alan ve projenin farklı aşamalarında büyük desteklerini
gördüğüm değerli araştırmacı arkadaşlarıma, projede yer almamasına karşın in vitro
çalışmalarımda bizzat benimle çalışan ve büyük katkısı olan değerli çalışma arkadaşım Dr.
Beyza BİNER’e, arazi çalışmalarımda büyük yardımlarını gördüğüm bölüm arkadaşım Dr.
Saadet TUĞRUL AY ve bölümümüz teknikeri Bayram KOLAK’a, yine in vitro
çalışmalarımdaki yardımlarından dolayı Dr. Banu DAL’a, melezleme çalışmalarındaki yardım
ve katkılarından dolayı Zir. Yük. Müh. Rana ERTOK’a , projenin yetiştirme tekniği kısmında
bitki besinleri konusunda öneride bulunarak projeye yön veren Dr. Cevdet Fehmi ÖZKAN ve
toprak analizlerinin yapılmasındaki katkılarından dolayı enstitümüz toprak bölümündeki diğer
araştırıcılara şahsım adına teşekkür ederim.
Dr. Özgül KARAGÜZEL
II
İÇİNDEKİLER
Sayfa No
ÖNSÖZ.................................................................................................................….II
İÇİNDEKİLER.......................................................................................................….III
TABLOLAR DİZİNİ ..............................................................................................….VI
ŞEKİLLER DİZİNİ ................................................................................................ .VIII
ÖZET ....................................................................................................................….XI
ABSTRACT..........................................................................................................….XII
1. GİRİŞ................................................................................................................…..1
2. GENEL BİLGİLER ...........................................................................................…..3
2.1.Ornithogalum’ların Bitki Sistematiği, Botanik Sınıflandırması,
Taksonomisi ve Palinolojisi ile İlgili Yapılmış Çalışmalar………………………....3
2.2. Ornithogalum’ların Kullanım Alanları ile İlgili Yapılmış Çalışmalar………....4
2.3. Ornithogalum’ların Vegetatif ve Generatif Periyodu ile İlgili Çalışmalar…...5
2.4. Ornithogalumların Çoğaltılması ile İlgili Çalışmalar ……………………..…….7
2.5. Ornithogalumlarda Bitki Büyüme Düzenleyicilerinin Kullanımıyla
İlgili Yapılmış Çalışmalar………………………………………………………………...10
2.6. Ornithogalumların Islahı ile İlgili Yapılmış Çalışmalar ………………..………11
2.7. Ornithogalumların Kültürel İşlemleriyle İlgili Çalışmalar……………………..13
2.8. Leucojum aestivum’un Bitki Sistematiği ve Botaniği İle İlgili
Yapılmış Çalışmalar……………………………………………………………………....13
2.9.Leucojum aestivum’un Kullanım Alanları İle İlgili Çalışmalar………………..14
2.10. Leucojum aestivum’un Vegetatif ve Generatif Periyodu İle İlgili
Yapılmış Çalışmalar………………………………………………………………….…...15
2.11. Leucojum aestivum’un Çoğaltılması İle İlgili Yapılmış Çalışmalar……......15
2.12. Leucojum aestivum’da Bitki Büyüme Düzenleyicilerinin Kullanımı İle
İlgili Yapılmış Çalışmalar………………………………………………………………...17
2.13. Leucojum aestivum’un Kültürel İşlemleri İle İlgili Yapılmış Çalışmalar …17
3. GEREÇ ve YÖNTEM .......................................................................................…18
3.1. Gereç ............................................................................................................…18
III
3.1.1.Deneme Yeri...............................................................................................…18
3.1.2. Deneme Alanının İklim Özellikleri............................................................…18
3.1.3. Türlerin Doğal Populasyonlarının ve Deneme Alanının Toprak
Özellikleri …………………………………………………………………………………..21
3.1.4. Bitkisel Materyal ............................................................................................23
3.2. Yöntem ..............................................................................................................23
3.2.1. Bitki Sistematiğine Yönelik Çalışmalar…………………………………….….23
3.2.2. Lokasyon, Tür ve Doğal Populasyonların Tespiti ile Kullanım
Amaçlarına Göre Seleksiyonu………………………………………………………….23
3.2.3.Seçilen Türlerde Kültüre Alma Çalışmaları…………………………………...24
3.2.3.1. Çoğaltım Çalışmaları………………………………………………….………..24
3.2.3.1.1. Arazi Şartlarında Çoğaltım………………………………………………….24
3.2.3.1.1.1. Generatif Çoğaltım………………………………………………………....24
3.2.3.1.1.2.Vegetatif Çoğaltım…………………………………………………………..24
3.2.3.1.2. İn Vitro Çoğaltım………………….…………………………………………..25
3.2.3.2. Yetiştirme Tekniğine Yönelik Çalışmalar……………………………….…..27
3.2.3.1. Cam Serada Topraksız Ortamda Değişik Nem Düzeylerinde
Yetiştirilen Türlerde Erken Dikim Geç Hasat ve Gübrelemenin
İhracat Boyutundaki Soğan Gelişimine Etkileri İleİlgili Çalışmalar……….…….27
3.2.4. Varyasyon Oluşturma Çalışmaları………………………………………..…...30
3.2.4.1.Kolhisin İle Muamele………………….………………………………….….....30
3.2.4.2. Melezleme Çalışmaları………………………………………………………...31
3.2.5. Moleküler Markırlarla Genetik Uzaklıkların Belirlenmesi……………..…..32
3.2.5.1. DNA izolasyonu………………………………………………………………..32
3.2.5.2. DNA Amplifikasyonu………………………………………………………….33
3.2.5.3. Veri Analizleri………………………………………………………………..…35
4. BULGULAR .......................................................................................................35
4.1. Bitki Sistematiği ile İlgili Bulgular……………………………………………….35
4.2. Lokasyon,Tür ve Doğal Populasyonların Tespiti ile Kullanım
Amaçlarına Göre Seleksiyonu ile İlgili Bulgular…..…….…………………………35
4.3. Seçilen Türlerde Kültüre Alma Çalışmaları İle İlgili Bulgular
4.3.1. Çoğaltım Çalışmaları İle İlgili Bulgular …………………………………...…42
4.3.1.1. Arazi Şartlarında Çoğaltım İle İlgili Bulgular ………………..……….......42
IV
4.3.1.1.1. Generatif Çoğaltım İle İlgili Bulgular …………………………………....42
4.3.1.1.2. Vegetatif Çoğaltım İle İlgili Bulgular…………………………………….46
4.3.1.1.3. İn Vitro Çoğaltım İle İlgili Bulgular………………………………………52
4.4 Yetiştirme Tekniğine Yönelik Çalışmalar ile İlgili Bulgular………………...63
4.4.1. Cam Serada Topraksız Ortamda Değişik Nem Düzeylerinde
Yetiştirilen Türlerde Erken Dikim Geç Hasat ve Gübrelemenin
İhracat Boyutundaki Soğan Gelişimine Etkileri İle İlgili Çalışmalar
ile İlgili Bulgular…………………………………………………………………….….63
4.5. Varyasyon Oluşturma Çalışmaları ile İlgili Bulgular…………………….…70
4.5.1. Kolhisin İle Muamele Bulguları……………………………………………...70
4.5.2. Melezleme Çalışmaları ile İlgili Bulgular…………………………………..72
4.6. Moleküler Markırlarla Genetik Uzaklıkların Belirlenmesi ile İlgili
Bulgular………………………………………………………………………………...77
5. TARTIŞMA VE SONUÇ……………………………………………………………82
6. REFERANSLAR……………………………………………………………………86
V
TABLOLAR DİZİNİ
Sayfa No
Tablo 3.1. Türlerin doğal ortamlarındaki toprakların bazı özellikleri ve
besin elementi düzeyleri…………………………………………………………………22
Tablo 3.2. Türlerin yetiştirme alanındaki yetiştirme ortamının (torf:perlit)
bazı özellikleri ve besin elementi düzeyleri…………………………………………...22
Tablo 3.3. Murashige ve Skoog (1962) temel ortamın mineral madde içerikleri…..26
Tablo 3.4. Yetiştirme alanları denemesinde uygulanmış gübreler ve miktarları…..29
Tablo 3.5. DNA’larına bakılan türler …………………………………………………...32
Tablo 3.6. Değişik markır sistemleri için kullanılan PCR master mix
içerikleri, volumetrik ve konsantrasyon olarak miktarları…………………………...33
Tablo 3.7. Markır sistemleri SRAP, RAPD, ISSR, ve RGA için haritalamada
kullanılan PCR koşulları………………………………………………………………..34
Tablo 4.8. Ornithogalum cinsi ve Leucojum aestivum türlerinde yapılan arazi
çalışmaları……………………………………………………………………………….35
Tablo 4.9.Türlerin doğal populasyondaki özellikleri…………………………………36
Tablo 4.10. Çalışılan türlerin tohumlarının çimlenme özellikleri............................42
Tablo 4.11.
Leucojum aestivum türünde 1. yıl uygulanan çoğaltım
yöntemlerinin yavru soğan oluşumu üzerine etkileri………………………………...47
Tablo 4.12. Leucojum aestivum türünde 2. yıl uygulanan çoğaltım
yöntemlerinin yavru soğan oluşumu üzerine etkileri……………………………….48
Tablo 4.13. Ornithogalum montanum türünde 1. yıl uygulanan çoğaltım
yöntemlerinin yavru soğan oluşumu üzerine etkileri………………………………..49
Tablo 4.14. Ornithogalum umbellatum türünde 2. yıl uygulanan
çoğaltım yöntemlerinin yavru soğan oluşumu üzerine etkileri……………………..50
Tablo 4.15. Farklı Ornithogalum türlerinin 4 pul eksplantından in vitro çoğaltım
ile elde edilen ortalama soğan sayıları (adet)……………………………………….61
Tablo 4.16. Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerin yaprak oluşum
tarihleri…………………………………………………………………………..….…..64
Tablo 4.17. Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerin çiçeklenme
özellikleri …………………………………………………………………………………64
Tablo 4.18. Türlerin ortalama çiçek sapı uzunlukları ve bitki başına çiçekçik
sayıları……………………………………………………………………………………65
VI
Sayfa No
Tablo 4.19. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının türlerin soğan
çaplarına etkileri (cm)…………………………………………………………..…..….66
Tablo 4.20. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının türlerin
soğan ağırlıklarına etkileri (g)…………………………………………………………67
Tablo 4.21. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının hasat edilen
soğan sayısına etkileri (adet/parsel)……………………………………………….…68
Tablo 4.22 . Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının yavru soğan
sayısına (adet) ve yavru soğan ağırlığına etkileri (g)………………………………69
Tablo 4.23. Kolhisin uygulamasının türlerin yaprak çapına (cm) etkileri …….…..71
Tablo 4.24. Kolhisin uygulanan. türlere ait çiçek sapı uzunlukları (cm)…………..71
Tablo 4.25. Colchicine uygulanan. türlere ait çiçeklenme tarihleri (gün)…………71
Tablo 4.26. Elde edilen bant sayıları………………………………………………...77
VII
ŞEKİLLER DİZİNİ
Sayfa No
Şekil 3.1. Araştırma yerindeki sıcaklık ve nem değerlerinin alındığı
hobo veri cihazının görünümü…………………. ………………………………………..18
Şekil 3. 2. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen sera içi ortalama
sıcaklık değerleri……………………………………………………………………………19
Şekil 3.3 . Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen sera içi ortalama nem
değerleri……………………………………………………………………………………..20
Şekil 3.4. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen açık alan ortalama
sıcaklık değerleri……………………………………………………………………….......20
Şekil 3.5. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen açık alan ortalama
nem değerleri………………………………………………………………………….........21
Şekil3. 6 . Doğal ortamlardan söküldükten sonra cam serada topraksız ortamda
kültüre alınan Leucojum aestivum ve Ornithogalum türleri…………………………...28
Şekil3. 7. (a)Su ile topraklarından arındırılan soğanlar (b) Dikim öncesi koruyucu
ilaçlama yapılan soğanlar……………………………………………………………….…29
Şekil 4.8. Ornithogalum türlerinin çiçeklenme dönemindeki durumları…………….…39
Şekil 4.9. O. pyrenaicum türü ve O.sümbülianum türünde çimlenmiş tohumlar……43
Şekil 4.10. O. nutans türü ve O.armeniacum türünde çimlenmiş tohumlar……….43
Şekil 4. 11. O. montanum türünde çimlenmiş tohumlar………………………..………44
Şekil 4.12. O. pyrenaicum türünün tohumlarından 1. yıl sonunda oluşan
soğancıkların görünümü…………………………………………………………………...44
Şekil 4.13 . O.sümbülianum türünün tohumlarından oluşan soğancıkların
görünümü ……………………………………………………………………………...…..45
Şekil 4.14. O.lanceolatum türünün tohumlarından oluşan soğancıkların görünümü
Şekil 4.15. Bölme Yöntemleri………………………………………………………..…...46
Şekil 4.16. (a) Ornithogalum umbellatum
ve (b) Ornithogalum montanum….......46
Şekil 4.17. Leucojum aestivum türünde yapılan çoğaltım yöntemleri………….........47
Şekil 4.18.a,b,c,d,e,f. Leucojum aestivum türüne uygulanan çoğaltım
yöntemlerinden elde edilen yavru soğanların görünümleri…………………………….49
Şekil 4.19. Ornithogalum montanum türüne uygulanan tüm çoğaltım
yöntemlerinden elde edilen yavru soğanların görünümleri……………………..…….50
VIII
Sayfa No
Şekil 4.20 a,b,c. Ornithogalum umbellatum türüne uygulanan çoğaltım
yöntemlerinden elde edilen yavru soğanların görünümleri……………………...........51
Şekil 4.21. Sterilizasyonu başarılan kültür ortamındaki eksplantlar………………...52
Şekil 4.22. 4 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün
tohumundan gelişen soğanlar…………………………………………………………...52
Şekil 4.23. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O.umbellatum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………….53
Şekil 4.24. 4 mg/l BAP+0.5 mg/lNAA ortamında O.umbellatum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………....53
Şekil 4.25. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………………………….......54
Şekil 4.26. 4 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………...54
Şekil 4.27. 1 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………..55
Şekil 4.28. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………………………….….55
Şekil 4.29. 2 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar…………………………………………………..…56
Şekil 4.30. 1 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar…………………………………………………..…56
Şekil 4.31. 2 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………………………….…57
Şekil 4. 32. 4 mg/l BAP+0.25 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………57
Şekil 4.33. 1 mg/l BAP+0. 5 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………58
Şekil 4. 34. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. sümbülianum türünün
4 pul yapraklı eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………….58
Şekil 4.35. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAA ortamında O. pyrenaicum türünün
4 pul yapraklı eksplantlarından oluşan soğanlar…………………………………..59
IX
Şekil 4.36. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün
4 pul yapraklı eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………..……59
Şekil 4.37. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. montanum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar………………………………………………….….60
Şekil 4.38. 1 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar……………………………………………………...61
Şekil 4.39. 1 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O.isauricum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar…………………………………………………….62
Şekil 4.40. a, b,c,d.. Steril soğanların steril yetiştirme ortamına aktarılması.….....62
Şekil 4.41.Cam serada topraksız ortamda farklı sulama düzeylerinde
yetiştirilen türlerin görünümleri…………………………………………………...…..63
Şekil 4.42 .Türlerin çiçeklenme durumları……………………………………………65
Şekil 4.43. Kolhisin uygulaması yapılan bitkilerden genel görünüm………...…...70
Şekil 4. 44. O. montanum’da emaskulasyon işlemi…………………………………73
Şekil 4.45. O. pyrenaicum’da türler arası melezleme işlemi……………..…….….74
Şekil 4. 46. O. pyrenaicum’da melezleme sonrası izolasyon işlemi…………..…74
Şekil 4. 47. Leucojum aestivum türünde emaskülasyon işlemi………………..…..74
Şekil 4.48. Leucojum aestivum’da türler arası melezleme işlemi………..……....75
Şekil. 4.49. Leucojum aestivum’da melezleme sonrası izolasyon işlemi…….….75
Şekil 4.50. O. umbellatum X O. nutans ve O. umbellatum X O. lanceolatum
melezlemeleri…………………………………………………………………………..76
Şekil 4.51. O. umbellatum’da emaskulasyon işlemi……………………………....76
Şekil 4.52. O. narborense X O. pyrenaicum melezlemesinden elde edilen
tohumlar………………………………………………………………………………..77
Şekil 4.53
DNA bantlarının görünümü……………………………………………78
Şekil 4.54. Ornithogalum genotiplerine ait dendogram………………………...79
Şekil 4. 55. Ornithogalum türleri arasındaki temel bileşenler analizinden
(PCA) elde edilen genotiplerin iki boyutlu düzlem üzerinde dağılımı……………80
Şekil 4. 56. Ornithogalum türleri arasındaki temel bileşenler analizinden
(PCA) elde edilen üç boyutlu düzlem üzerinde genotiplerin dağılımı…………....81
Şekil 5.57. Koleksiyon bahçesine aktarılan Leucojum aestivum ve
Ornithogalum türleri…………………………………………………………………...85
X
Batı Akdeniz Bölgesindeki Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp. Türlerinin Kültüre
Alınması, Süs Bitkileri Sektörüne Kazandırılması ve Moleküler Karakterizasyonu
ÖZET
Bu çalışmada, doğadan sökülerek ihraç edilen, ancak üretimlerindeki yetersizlik nedeniyle
kontenjan uygulanan doğal çiçek soğanlarından Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp. türlerinin
doğadaki mevcut durumlarının tespiti ve veri tabanının oluşturulması, üretim ve yetiştirme tekniklerinin
geliştirilmesi, aynı zamanda çeşitli varyasyon oluşturma ve moleküler karakterizasyon çalışmalarıyla
gelecekte bu konuda yapılacak diğer ıslah çalışmalarına temel teşkil etmesi ve gen havuzu
oluşturulması hedeflenmiştir.
Araştırmada, seçilen türlerin lokasyonları, doğal populasyonların tespiti, tür teşhisleri ve kullanım
amaçlarına göre seleksiyonları yapıldıktan sonra kültüre alınmalarına yönelik olarak adaptasyon,
çoğaltma ve soğan büyütmeye yönelik çalışmalar yürütülmüştür. Türler arasındaki varyasyonu tespit
etmeye yönelik olarak moleküler karakterizasyonları ve farklı varyasyonlar oluşturmaya yönelik olarak
kolhisin uygulamaları ve melezleme çalışmaları yapılmıştır.
Araştırma sonucunda Batı Akdeniz Bölgesindeki Leucojum aestivum türü ile 15 Ornithogalum
türünün doğal populasyondaki mevcut durumları ve özellikleri belirlendikten sonra kültürel koşullarda
yetiştirildiklerinde ortama iyi uyum sağladıkları, generatif çoğaltımda özellikle Ornithogalum pyrenaicum
türünün, in vitro çoğaltım ve vegetatif çoğaltımda ise Ornithogalum umbellatum türünün yüksek
çoğaltım kapasitesine sahip olduğu belirlenmiştir. Uygulanan bölme yöntemlerinin yavru soğan
oluşturma yönünden önemli etkilere sahip olduğu belirlenmiştir. İn vitro çoğaltımda 1 mg/l BAP + 0,5
mg/l NAA ve 4 mg/l BAP+ 0,5 mg/l NAA ortamlarından en başarılı sonuçlar elde edilmiştir. Elde edilen
soğanlar dış koşullara aktarılmışlardır. Soğan irileştirmeye yönelik yürütülen yetiştirme tekniği
çalışmasında tek gübre dozu ve 2 farklı sulama uygulaması (1lt/bitki ve 2 lt/bitki) nın incelenen tüm
özellikler açısından önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Türlerde varyasyon oluşturmaya
yönelik uygulanan %0.2’lik kolhisin çözeltisinin yaprak özellikleri bakımından önemli etkiler yarattığı,
çiçeklenme özellikleri bakımından ise kontrol bitkilerinin ön planda olduğu görülmüştür. Moleküler
karakterizasyon çalışmasında ise, O. nutans
ve O. alpigenum
türlerinin birbirine en yakın türler
olduğu, O. pyrenaicum türünün ise diğer türlerden farklı genetik özellik gösterdiği saptanmıştır.
Çalışılan türler enstitü bünyesinde kurulan koleksiyon bahçesinde muhafaza altına alınmışlardır.
Anahtar Sözcükler: Ornithogalum, Leucojum, Kültüre Alma, Moleküler Karakterizasyon
XI
Cultivation of wild Leucojum aestivum and Ornithogalum spp. species grown in Western
Mediterranean region of Turkey, introduction them to floriculture industry and their molecular
characterization
ABSTRACT
In this study, it has been aimed to determination of present situation and forming database,
improvement of cultivation techniques, concurently, forming various variation and molecular
characterization to form base for further breeding studies and forming gen pool of Leucojum aestivum
and Ornithogalum spp. species having been exported by demounting from natural habitats, due to
production insufficiency neverthless, and natural flower bulbs on which quota applied. Studies were
conducted to determine location of selected species, natural population, species identification and
adaptation after selection intended for cultivation of individualls convinient to use goal, proliferation
and bulbs growth in these investigations. Colchicine applications, crossbreeding, molecular
characterizations studies were done in order to determine variations within species.
At the end of investigation, generative high proliferation capacity particularly of Ornithogalum
pyrenaicum species and proliferation in vitro conditions and vegetative high proliferation of
Ornithogalum umbellatum was determined after determination of present sittuation in natural
population and their properties, well adaptation to present conditions after growing in cultural
conditions of Leucojum aestivum species in West Mediteranean region along with 15 Ornithogalum
species. Significant effects of applied splitting methods on young bulbs formation were assessed.
Succesfull results were obtained by 1 mg/l BAP + 0,5 mg/l NAA ve 4 mg/l BAP+ 0,5 mg/l NAA
mediums in vitro proliferations.
The bulbs obtained were transplanted to outer conditions. The effect of one dose fertilizer and
two different irrigation (1l per plant and 2 l/ per plant) was shown in cultivation studies intended for
bulbs hypertrophy. The significant effects resulted from 0.2% colchicine solution intended for forming
variation within species in view of leaf and the prominent situation of control plants in terms of blossom
properties were observed. O. nutans ve O. alpigenum was the closest species, O. Pyrenaicum
showed different genetic properties from the other speicies in molecular characterization studies.
Species studied on were preserved in collection field founded in institute.
Key words: Ornithogalum, Leucojum, growth for cultivation, molecular characterization
XII
1. GİRİŞ
Dünya üzerinde, çok geniş
yayılış alanına sahip olan çiçek soğanlarının,
özellikle Balkanlar, Kafkasya ve Anadolu’da yoğunlaştığı bilinmektedir. Bu bitkiler
yüzyıllardır tıbbi amaçlarla kullanılmasına karşın, kış aylarında çiçeklenmeleri
nedeniyle geniş ölçüde bahçelerde süs bitkisi olarak da kullanılmaktadır.
Dünyada yaklaşık 43.000 hektarlık bir alanda çiçek soğanları üretimi
yapılmaktadır. Üretim alanlarının dağılımına bakıldığında en fazla üretimin Hollanda
(% 53,5) da olduğu ve yine çiçek soğanı ihracatı yapan en önemli ülkenin de
Hollanda olup dünya ihracatının % 80,4’ünü gerçekleştirdiği görülmektedir. Çiçek
soğanlarının toplam küresel ihracat değeri ise 1,1 milyar ABD dolarıdır (AİB, 2008).
Doğal çiçek soğanları yönünden ülkemiz doğası da zengin bir çeşitliliğe
sahiptir. Floramızdaki yaklaşık 700 civarındaki doğal çiçek soğanı (geofit) türünden
(Koyuncu, 2007) 162 tanesi endemiktir. Bunların büyük çoğunluğu Toros dağları,
Batı Anadolu ve Kuzeydoğu Anadolu bölgelerinde yayılım göstermektedir .
Doğal çiçek soğanı ticaretinin ağırlık kazanmaya başladığı 1960’lı yılların
sonuna doğru doğadan her yıl artan miktardaki sökümler,1970’li yılların sonları ile
1980’li yılların başlarında tahribat derecesine ulaşmıştır. Doğadan çok fazla bitki
sökülmesi, kaynakların bilinçsizce ve aşırı şekilde tüketimi adeta bitki katliamına
dönüşmüş, bu yüzden yayılış alanları daralmış, ancak sınırlı alanlara lokalize olmuş
ve bir kısmının nesli tükenme sınırına gelmiştir. Önceleri herhangi bir sınırlama
getirilmeksizin ticareti desteklenen geofitlerin, daha sonra süs bitkileri sektöründeki
gelişmeler, çevre bilincinin gelişmesi ile korunmaları ve kontrollü olarak dışsatımları
için yönetmelik ve tebliğler hazırlanmasına yol açmıştır. Yönetmeliklerle getirilen
doğadan toplama kısıtlamalarına rağmen kaçak sökümler nedeniyle halen bazı
türlerde tehlike devam etmektedir. Bu nedenle doğal çiçek soğanlarımızı korumak,
gelecek nesillere aktarmak, gerekli tedbirleri almak ancak doğal dengenin
bozulmasına neden olmadan doğal kökenli çiçek soğanlarının üretimi ve yapılacak
detaylı araştırma çalışmaları ile mümkündür. Zaten son yıllarda doğal çiçek
soğanlarının kültüre alınarak çoğaltılması önemli bir politika olarak görülmekte,
dünyanın birçok ülkesinde öncelikli araştırma konuları arasında yer almaktadır.
Avustrulya’da son yirmi yılda süs bitkileri araştırmalarının büyük bir bölümü doğal
türlerin kültüre alınması üzerine yoğunlaşmıştır (Karagüzel, 2007). Ülkemizde gerek
yetkili
kurumlar
gerekse
Tarım
Bakanlığı
tarafından
doğadan
söküm,
sınırlandırılmasına karşın kültüre alınarak çoğaltılmış olan çiçek soğanlarında
dışsatım serbest bırakılarak özendirilmektedir. Bu nedenle ekonomik koşulları ve
gelir kaynakları sınırlı olan dağ köylerinde bu biçimde bir üretim, halka yeni bir gelir
kaynağı sağlayıcı bir tarım şekli olarak umut vermektedir. Tarım ve Köyişleri
Bakanlığının "Doğal Çiçek Soğanlarının 2009 Yılı İhracat Listesi Hakkındaki Tebliği"
ne göre Leucojum aestivum’un üretim alanları dışında, Sakarya ili Karasu ve
Kaynarca ilçelerinden soğan sökümü ve yaprak hasadı yapılması yasaklanmış,
ancak ilgili kurum ve kuruluşlardan gerekli izinlerin alınması durumunda doğal
alanlardan göl soğanı yaprağı hasadı yapılmasına izin verilmiştir. 2004-2005 sezonu
itibariyle Türkiye’de doğal çiçek soğanlarının üretim alanı 226 hektara ulaşmış ve
toplam süs bitkileri üretiminin % 6’sını oluşturmuştur 2007 yılı doğal çiçek soğanı
ihracat miktarımız ise 2.917.702 FOB $’dır (AİB, 2008).
Ülkemiz süs bitkileri sektöründe üretim materyalinde dışa bağımlı olunması,
tescilli hiçbir süs bitkisi çeşidimizin bulunmaması, yine sektörde ilk sırada yer alan
kesme çiçeklerin ihracatta tek ürün ve tek pazara bağımlı bir yapı göstermesi de yeni
çeşitlerin geliştirilmesi gerekliliğini göstermektedir. Süs bitkileri sektöründe istenen bu
çeşitlilik doğal türlerin değerlendirilmeleri gerekliliğini daha önemli kılmaktadır.
Ülkemizin geniş doğal zenginliğine karşın doğal türlerin süs bitkisi olarak
değerlendirilmelerine yönelik yapılan çalışmaların yeterli olduğu söylenemez. İhracatı
yapılan yaklaşık 20 çiçek soğanı türünden ilk 5’te yer alan Leucojum aestivum türü
ve Ornithogalum spp türü ile ilgili de kültüre alınmaları konusunda detaylı bir çalışma
bulunmamaktadır.
Yukarıda verilen bilgiler doğrultusunda bu çalışmanın amacını sözü edilen
türlerin
hem
korunmaları
hem
de
sürdürülebilirlik
ve
kullanılabilirliklerinin
sağlanmasına yönelik çoğaltım, yetiştirme özelliklerinin belirlenmesi ve ıslaha yönelik
temel verilerin elde edilmesi oluşturmuştur.
2
2. GENEL BİLGİLER
2.1. Ornithogalum’ların Bitki Sistematiği, Botanik Sınıflandırması,Taksonomisi
ve Palinolojisi ile İlgili Yapılmış Çalışmalar
Ornithogalum cinsi 1986 yılına kadar Davis tarafından Liliaceae familyası
içerisinde tanımlanmasına karşılık, daha sonra Hyacinthaceae familyasına ait olduğu
kabul edilmiştir (Şabudak, 1999). Dünya üzerinde iki ana yayılış alanına sahip olup
(birincisi Güney Afrika, ikincisi Güney Avrupa, Kuzey Afrika ve Akdeniz’dir) 150
civarında tür içermektedir (Petanidou ve Vujic, 2007).
Ülkemizde ise toplam 44 tür ile temsil edilmekte olup bunların da 17 tanesi
endemiktir Antalya ilindeki mevcut 18 Ornithogalum türünden 5 i endemiktir (Davis,
1984; Ekim ve ark., 2000, Düşen ve Deniz, 2005 ; Uysal ve ark., 2005).
Türlerin çoğu beyaz çiçekli olup Güney Afrika’nın güney batısında doğal olarak
yetişen Ornithogalum dubium gibi turuncu ve birkaç sarı renkli türü de mevcuttur.
Türkçe adı Akyıldız ya da Bethlehem yıldızı olarak geçen Ornithogalum’un
farklı türleri, ülkemizin değişik yörelerinde köpek soğanı (Alanya, Antalya), kurt kirişi
(Kemah-Erzincan), karga soğanı (Dinar-Afyon), teke sakalı (Burdur), ak baldır
(Diyarbakır, Siverek), kurt soğanı, tükrük otu, sakarca, çökülce,yoğurt otu gibi adlarla
bilinmektedir (Baytop 1997).
Kandemir (1993), Davis’in 1965-1985 yılları arasında Türkiye Florasıyla ilgili
yürüttüğü kapsamlı çalışmalarda, Ornithogalum cinsine ait örneklerde tür sınırlarını
ve türler arası ilişkileri belirlemede bazı problemlerle karşılaştıklarını belirtilmektedir.
Yine aynı araştırıcı, Cullen tarafından 1967 yılında yapılan revizyonlarda Türkiye’den
toplanan örneklerde soğan yapısı, tohum kabuğu yapısı ve çimlenme tipleri hakkında
yeterli bilgilerin elde edilemediğini, bazı türlerde bazal yaprakların çiçeklenme
zamanına kadar kuruyup dökülmesi ve herbaryum örneklerinde bazı morfolojik
özelliklerin kaybolması sonucu, türler arası ilişkileri belirlemenin ve tür sınırlarını
tesbit etmenin oldukça zor olduğunu bildirmektedir. Kandemir ayrıca, morfolojik
özelliklerin türler arasında benzerlik göstermesi, türler arası hibritleşme olasılığı,
poliploidi, apomiktik durum ve türün Asya’daki yayılış alanlarında evrimsel açıdan
hızlı bir gelişme içinde bulunması gibi faktörlerin de cinse ait taksonomik problemlerin
oluşmasına
sebep
olduğunun
değişik
bildirmektedir.
3
araştırıcılar
tarafından
belirtildiğini
Karaca ve ark.(2007), Erciyes dağı’nda (Kayseri) doğal olarak yetişen bazı
geofit bitkilerin (Liliaceae, İridaceae) polen morfolojisi üzerine yürüttükleri çalışmada
Ornithogalum cinsine ait polenlerin, prolat,subprolat şekilli, perforat, perforat-retikulat
ekzin süslemeli ve 1-kolpat apertürlü olduğunu belirtmişlerdir.
2.2. Ornithogalum’ların Kullanım Alanları ile İlgili Yapılmış Çalışmalar
Ornithogalum türleri günümüzde tıbbi özellikleri bakımından değişik kullanım
alanları bulmaktadırlar. Kusturucu, idrar artırıcı, kalbin kasılmasını önleyici ve
çalışmasını düzene koyup kuvvetlendirici, iştah açıcı, sinirleri kuvvetlendirici
özelliklere sahip olup eski Yunanlılardan beri taze veya pişmiş soğanları çıbanların,
sivilcelerin üzerine bağlamak suretiyle kullanılır. Ayrıca urlara, böbrek ve idrar yolları
iltihabına, rahim akıntısına karşı da iyi gelmektedirler. Ancak fazla kullanıldıklarında
zararlı olduğu ve uzmanına danışılarak kullanılabilecek olan bitkiler olarak da
tanımlanmaktadırlar (Asımgil 2003). Bilhassa soğanlarında, kalbe etkili bazı zehirli
bileşikler (konvallaksin ve diğer glikozitler) ve saponinler taşıdığı bilinmektedir. Bu
nedenle soğanlarının yüksek miktarlarda yenilmesi bazı zararlı etkiler meydana
getirebilir (Baytop 1999; Şabudak, 1999; Anonim, 2008 a).
Aynı zamanda Ornithogalum’ların bazı türleri (O.comosum L., O.lanceolatum
Labill.,
O.latifolium
Baker,
O.pyrenaicum
L.,
O.sibthorpii
W.Greuter)
ekonomik öneme sahip olup, sebze olarak da farklı şekillerde tüketilmektedirler
(Baytop 1984). O. oligophyllum ,O. platyphyllum, O. sigmoideum türlerinin yaprak ve
gövdelerinin
yumurtalı kavurmasının yapıldığı belirtilmektedir (Özbucak ve ark.,
2006). Bazılarının kaynatılarak suyu içilir ya da yaprakları kurutulup dövülerek bala
karıştırılarak yenir (Anonim, 2008 b). Kurutulmuş soğanları, müsilaj içerdiğinden
dondurmaya kıvam verir ve bu nedenle Anadolu’nun bazı bölgelerinde toz haline
getirildikten sonra dondurma yapımında, salep yerine de kullanılmaktadırlar.
Ülkemizde Ornithogalum türlerinin süs bitkisi olarak değerlendirilmeleri ise
sadece Ornithogalum nutans türünün doğadan soğanlarının toplanarak ihraç
edilmesiyle olmaktadır. 2007 yılında 150 bin adet O. nutans soğanı doğadan
toplanarak ihraç edilmiştir (AİB, 2008). Getirilen yönetmeliklerle doğadan söküm
kontrol altında tutulsa da bu türün üretimi henüz yapılmadığından her yıl ihracatçı
4
firmalar tarafından yapılan sökümlerle doğadaki populasyonlar gittikçe azalmakta
hatta nesilleri tehlike altına girmektedir.
Ornithogalum nutans çoğunlukla Batı, Orta ve Güney Anadolu’da doğal olarak
yetişir. Yamaçlar, çayırlıklar, yol kenarları ve tarlalarda deniz seviyesi ile 1950 m
arasında bulunur. Dış tarafı yeşil renkle bezeli beyaz çiçekleri ile Ornithogalum türleri
arasında en çekici olanıdır. Gövdesi üzerinde çiçek sayıları 3-12 arasında değişir.
Mart- Mayıs aylarında çiçek açar. Gölgeli, iyi drene olmuş, kumlu ve organik
maddeler açısından zengin toprakları sever. pH:6.0-7.0 olmasını ister. Özellikle
yapraklarının gelişimi sırasında neme ihtiyaç duyar. O.nutans için en uygun çoğaltma
yöntemi yavru soğanla ve doku kültürü ile yapılan üretimdir. Bu yöntem ile bitki 1-2 yıl
içerisinde çiçeklenme büyüklüğüne ulaşır. (Anonim 2008 a, Anonim 2008 b, Atay,
1996)
2.3. Ornithogalum’ların Vegetatif ve Generatif Periyodu ile İlgili Çalışmalar
Shimada
ve
ark.
(1995), Ornithogalum
arabicum’un
çiçeklenmesinde
sıcaklığın etkilerini araştırmışlardır. Doğal koşullar altında yetişen bitkilerde çiçek
oluşumu ve çiçek tomurcuğunun gelişimini incelemişlerdir. Çiçek sapı Eylül başında
oluşmuştur. İlk çiçeklerin iç ve dış çanak yaprakları Ekim sonunda oluşmuş ve karpel
primordiası Aralık sonunda oluşmuştur. Çiçek tomurcuklarının daha fazla gelişimi
polen tetratları oluştuğu zaman Nisan sonuna kadar yavaşça devam etmiştir ve
bitkiler Mayıs ortasında çiçeklenmiştir. Ekim sonunda açık alandan seraya taşınan
(20oC’nin üzerindeki) bitkiler Şubat sonunda çiçeklenmiştir. Uzun saplı kesme
çiçekler Ocak sonuna kadar doğal düşük sıcaklığa maruz kalarak Mart ortasında elde
edilmiştir. Bitkiler 5-13 0C’de 8 hafta bekletildiğinde çiçeklenme ve sap uzunluğu
hızlanmıştır.
Soğanlar
hasattan
sonra
16
hafta
30
ve
20
0
C’nin
çeşitli
kombinasyonlarında depolandığı zaman çiçek üreten soğanların yüzdesi 30 0C’lik
depolama süresinin artması ile artmış ve 20 0C’lik depolama süresinin artmasıyla
azalmıştır.
Vuuren ve ark. (1993), O. thyrosoides’in sıcaklığın çiçeklenme zamanına olan
etkileri ile ilgili bir çalışma yürütmüşlerdir. Soğan depolama sıcaklığı (5-35 0C) ile
bitkilerin gelişme oranları arasında negatif bir ilişki olduğunu, depolama sıcaklığının
artması ile çiçeklenme zamanının geciktiğini bildirmişlerdir. Soğanların 5 0C’de 14
5
hafta depolanması en erken çiçeklenme zamanıyla (dikimden sonra 136 gün)
sonuçlanmıştır. 30 0C’de depolama ile 35 0C’de depolama arasında istatistiksel
olarak bir fark bulunmamıştır.
Kariuki (2003), Ornithogalum saundersiae’nin büyüme ve çiçeklenmesinde
dikim derinliklerinin etkilerini araştırmış ve bu amaçla soğanları 5,10,15 ve 20 cm
derinlikte dikmiştir. Hasat zamanında 5 cm derine dikilen soğanlarda en uzun boya
sahip bitkiler elde edilirken (45.2 cm), en kısa boylu bitkiler 20 cm derine dikilen
soğanlardan (37.6 cm) elde edilmiştir. Dikim derinliğinin artmasıyla sürgünlerin
ortalama sayısı, soğan başına yaprak sayısı, çiçek sapı uzunluğu azalmıştır. 5,10,15
ve 20 cm derinliklerde, çiçek sapının ortalama uzunluğu sırasıyla 85, 80, 77 ve 64 cm
olmuştur. Dikim derinliğinin artmasıyla dikimden hasata kadar geçen süre artmış,
5,10,15 ve 20 cm derinliklerde 119, 131, 125 ve 38 gün olmuştur. Yine dikim
derinliğinin artmasıyla ortalama yavru soğan sayısı ve büyüklüğü azalmıştır. Dikim
derinliği çiçek sayılarını belirgin olarak etkilememiştir. En iyi büyüme ve çiçeklenme
performansı 5 cm derinliğe dikilen soğanlardan elde edilmiştir.
Güney Afrika orijinli, Avrupa ve Kuzey Amerika’da kesme çiçek ve saksı bitkisi
olarak büyük talep gören O. dubium’un büyüme ve çiçeklenmesi ile ilgili yapılan bir
çalışmada, soğanlar dikim öncesi 3 hafta 13 oC’de bekletildiklerinde, 2,9 veya 25
o
C’de bekletilmelerine oranla daha uzun çiçek sapı oluşturmuşlardır. Kontrollü
büyüme sıcaklığı(gündüz/gece sıcaklıkları (27/22 oC) ve uzun gün denemeleri erken
çiçek oluşumuna neden olmuştur. Salkımdaki çiçekçik sayısı sıcaklığa bağlı olmuş,
her salkımda birçok çiçek 2 düşük sıcaklıkta gelişirken uzun günlerde bu sayıya
tekrar ulaşmıştır .Büyüme oranı, çiçeklenme zamanı ve yavru soğanın toplam verimi
dikilen soğanın büyüklüğüne bağlı olarak değişmiştir. Dikim öncesi yapraktan veya
topraktan uygulanan Gibberellin, 24 saat 10 ppm etilen uygulanan soğanlar gibi
tümünde çiçekli gövde uzunluğunu arttırmıştır (Luria, G. ve ark., 2002).
Hertogh ve Gallitano (1997), İsrailde yetiştirilen Ornithogalum dubium’un
depolama gereksinimlerini belirlemek amacıyla 4 yıl boyunca yürüttükleri çalışmada
4/5 ve +5cm çapındaki soğanların optimum soğan büyüklüğü olduğunu, bu soğan
büyüklüğünün genelde 2 adet ve her birinin 20cm üzeri çiçek sapı oluşturduğunu
belirlemişlerdir.Tüm soğanlar tohumdan üretildiğinden dolayı çiçek renkleri, bitki boyu
ve çiçeklenme zamanları yüksek oranda değişiklik göstermiştir. Araştırıcılar hasattan
sonra soğanların 25OC’de depolanması gerektiğini, dikimden önce saksılı bitkiler için
6
4 hafta 17 OC’de, kesme çiçekler için 9 OC’de yer alması gerektiğini belirtmişlerdir.
Soğanlar 9 OC’de depolandığında birkaç çiçek üretmekte fakat çiçek sapı daha uzun
olmaktadır. Soğanların serada tutulduklarında minumum gündüz/gece sıcaklıklarının
22/18 OC’de olması, çiçeklenme için en az 96 gün gerektiği ve. 9 saat kısa gün ya da
3 saat uzun gün, daha sonra da çok kısa kış gün uzunluğuna ihtiyacı olduğunu
belirtmektedirler.
Bir başka çalışmada da Ornithogalum saundersiae’nin çiçek kalitesi ve
çiçeklenme periyodunda soğan depolama koşullarının etkileri araştırılmıştır. Martta
hasat edilen soğanlar 6 hafta serada solarize edilmiştir. Mart başında bazı soğanlar
kontrol olarak dikilmiştir. Diğerleri 2-4 ay karanlık koşullarda 3,8 veya 20 0C’de
depolanmıştır. Sonra Mayıs başı veya Temmuz’da sürekli olarak solarize olmuş
soğanlarla birlikte dikilmişlerdir. Solarize olmuş soğanlar iyi bir çıkış oranı,
çiçeklenme oranı, soğan başına düşen çiçek salkımı sayısı ve çiçek salkımı uzunluğu
vermiştir. Soğanların 3 0C’de 4 ay depolanması %100 ün üzerinde soğan oluşumu ile
sonuçlanmıştır. 8 0C’de 4 ay depolanması Kasımda çiçeklenmeyi geciktirmiştir. 20
0
C’de 2 ay depolanan soğanların performansı sürekli solarize olmuş soğanlarla
benzer olmuştur (Meiling ve ark., 2006).
Hagiladi ve ark. (1992), bazı geofitlerin gelişimi ve çıkışında dikim derinliğinin
etkileri ile ilgili yürüttükleri çalışmada O.arabicum’un en uygun 0-90 cm derinlikte
dikildiğinde çıkış gösterebildiğini bildirmişlerdir. Dikim derinliğinin artmasıyla çıkan
bitkilerin yüzdesinin azaldığını ve çıkışın geciktiğini , gelişen sürgün sayısı, yapraklar
ve çiçek gövdeleri, yavru soğan sayısının dikim derinliği arasında negatif bir ilişki
olduğunu bildirmişlerdir.
2.4. Ornithogalumların Çoğaltılması ile İlgili Çalışmalar
Saknishi ve Yanagawa (1979), çeşitli soğanlı süs bitkilerinde (Ornithogalum
spp. Leucojum aestivum) pullarına ayırma yöntemiyle çoğaltımı yapılan bitkilerde
soğancık oluşumunu araştırmışlardır. Pulların 20 veya 25 0C’de depolanmasının 15
veya 30
0
C’de depolanmasından daha etkili olduğunu bulmuşlardır. Soğancık
oluşumunda sürekli sıcaklıkta pul parçaları inkübe edilerek mevsimsel farklılıklar
azaltılmıştır. Yaz boyunca 4 ay soğanların depolanma etkisinin soğanların
regenerasyon kapasitesinde türlere bağlı olduğunu bildirmişlerdir.
7
Blomerus (2002), Ornithogalum (2n=12) eksplantlarını doku kültüründe farklı
kolhisin konsantrasyonuna (% 0.1, 0.2 ve 0.3) farklı sürelerde (24, 48 ve 72 saat) tabi
tutmuş ve sonuçta % 54-89 oran ile doku kültüründe kolhisin uygulamalarının
tetraploit bitki oluşumunda çok etkili olduğunu bulmuştur. En etkili sonuç 48 saat %
0.2 kolhisin ile muamele edilen bitkilerden elde edilmiştir.
Ornithogalum hibritlerinin doku kültürü ile hızlı çoğaltımı amacıyla yürütülen bir
başka çalışmada MS ortamında sürekli ışık koşullarında kültüre alınan soğan pul
eksplantlarında, karanlık ortamda kültüre alınanlara oranla daha fazla kök ve sürgün
gelişimi gözlenmiş, düşük kültür sıcaklıklarında ise gelişim engellenmiştir. Eksplant
kaynağı olarak periantlar kullanıldığında ve 0.5 mgl-1 NAA ve 1.5 mg l-1
kombinasyonunda kültüre alınan bitkilerde sürgün sayısı belirgin olarak artmıştır.Aynı
zamanda sürgün ve kök sayıları 60g•L-1 sukroz ve 0.8 mg•L-1 ancymidol’ lu ortamda
artmıştır. Ayrıca soğan çapı, taze ve kuru ağırlıklar 35°C/15°C(gündüz-gece) sıcaklık
koşullarında artmıştır (Suh ve ark., 2005).
Ornithogalum saundersiae’nin soğan pul parçaları ile mikroçoğaltımında da
0.05, 0.5 veya 5 µM NAA+0,0.5, 5, 10 veya 20 µM BA kombinasyonları, 0,005, 0.5
veya 5. µM NAA+0,0.5, 5, 10 veya 20 µM BA kültür ortamı ile kıyaslanmıştır. NAA’siz
ve BA’siz ortamda eksplantlar yaşamamıştır. En yüksek yaşama oranları 5 µM NAA
+BA
kombinasyonu
(%93.3’ün
üzerinde)
ile,
0.5
µM
NAA
+10
µM
BA
kombinasyonlarından (% 88.9’un üzerinde) elde edilmiştir. NAA, BA ve ikisi
arasındaki interaksiyon, organ regenerasyonunu belirgin olarak etkilemiştir. NAA
konsantrasyonunun artmasıyla sürgün sayısı ve sürgünlü eksplantın yüzdesi
artarken, BA konsantrasyonu bu oranı etkilememiştir. Kökler 0.5 veya 5.0 µM NAA
konsantrasyonlu ortamdaki eksplantlarda oluşurken BA konsantrasyonu kök
regenerasyonunu önlemiştir. Kallus, BA’siz 5 µM NAA’li ortamdaki eksplantlarda
oluşmuştur. Çeşitli çiçek eksplantlarından O. saundersiae’nin doku kültürü
mümkündür fakat organların regenerasyonu için 0.5 µM NAA ve 2 µM BA li MS
ortamı gereklidir. Bitkicikler,sürgünler, kökler veya kallus, direkt veya indirekt
olgunlaşmamış çiçek sapı, boğum arası, pedisel ve sepallerden elde edilmiştir
(Kariuki ve Kako, 2002).
Nayak ve Sen (1995), Ornithogalum umbellatum’un direkt organesisle in vitro
çoğaltımını araştırmışlardır. O. umbellatum’un, soğan pul eksplantından sürgün
tomurcuğu oluşumu, NAA (2 mg/litre) ve BA (1 mg/litre)li MS ortamında direkt
8
oluşmuştur. Yine aynı araştırıcılar yaptıkları bir başka benzer çalışmada 30 gün
içinde ana soğandan 6-8 soğan üreten bir method tanımlamışlardır. 8 mg NAA/litre’li
MS ortamında çiçek tablasını da içeren 2-3 pula sahip soğan eksplantından kallus
oluşmuştur. Kallustan oluşan veya 2 mg NAA/litre veya 0.5 mg BA/litre li eksplant
ortamından direkt oluşan sürgünler MS yarı sıvı ortamında köklenmiştir (Nayak ve
Sen,1992).
Chung ve ark. (1980), Ornithogalum thyrosoides’in in vitro’da kallus oluşumu
ve dişi organlardan organogenesisinde bitki büyüme düzenleyicilerinin etkilerini
belirlemeye çalıştıkları araştırmada çeşitli ortamlar denemişler ve kallus oluşumu ve
bitki farklılaşması için 0.2 mg/l NAA + 2.0 mg/l kinetin destekli MS ortamının en iyi
olduğunu bulmuşlardır.
Hussey (1976) de Ornithogalum thyrosoides’de ana bitki ve kallustan bitki
rejenerasyonu ile ilgili yürüttüğü çalışmasında gövde parçası, yaprak, sepal ve soğan
pullarını bitki büyüme düzenleyicisiz MS ortamında kültüre almıştır. Ortama IAA; NAA
veya 2.4 D eklendiği zaman gövde ve yaprak parçaları kallus oluşturmuştur. Ana
bitkiden çoğalan bitkiler diploiddir (2n=12). NAA’li kallustan çoğaltılan bitkiler ilk
olarak diploiddir fakat 7.5 hafta boyunca NAA ortamında tetraploid bitkiler
oluşturmuştur.
Landby ve Neiderwieser (1992), Ornithogalum cv Rollow’un (sarı çiçekli bir
çeşit) in vitroda hızlı çoğaltımını araştırmışlar ve sonuçta in vitro sürgün oluşumunun
eksplant kaynağına bağlı olduğunu bildirmişlerdir. Araştırıcılara göre içsel büyüme
düzenleyiciler sürgün oluşumu için gerekli değilken BA ve NAA tarafından teşvik
edilmektedir. Bu çeşidin hızlı çoğaltımının yaprakların tabanındaki küçük eksplantlar
(0.5 X 0.5 cm) kullanılarak ve 0.1-1.0 mg NAA ve 1-2 mg BA/litre içeren modifiye MS
ortamında olduğunu bulmuşlardır.
Yanaga ve Ito (1988), O.arabicum soğan pul eksplantları 25 0C’de NAA ve BA
destekli White’s katı ortamında kültüre alınmıştır. Çiçek tablasının 10 mm
yukarısından alınan eksplantlarından yüksek oranda soğancık rejenerasyonu
görülmüştür.
Ornithogalum maculatum’un microçoğaltımında eksplant olarak kullanılan
olgun bitkiler ve kültüre alınan fidelerin yaprakları çeşitli BA (0, 0.5, 1.0 or 2.0
mg/dm3) ve NAA (0, 0.01, 0.1, 1.0 veya 2.0 mg/dm3) kombinasyonlu
farklı
ortamlarda [Nel, D.D., Agroplantae (1981) 13, 83-84] kültüre alınmıştır. Diğer bir
9
denemede ise değişik sakkaroz konsantrasyonları (10, 30, 50, 70 veya 100 g/dm3)
kullanılmıştır. Çoğaltım ilk çiçekler açtığı zaman ana bitkiden kesilen yapraklardan
sağlanmıştır. Kültürlerin gelişimi, kallus içermesi, sürgünler ve yaprak kısımları, 0.52.0 mg BA+0.01-2.0 mg/dm3 NAA kombinasyonundan sağlanmıştır. Sukroz
konsantrasyonu sürgün ve kalllus oluşumunu etkilemiştir. 30 g/dm3 de sürgünler kök
geliştirmiş ve kısa yapraklı 50-70 g lık soğancıklar oluşmuştur (Rensburg ve ark.,
1989).
Nel (1981), Ornithogalum hibritlerinin hızlı çoğaltımında BA ve NAA (2 ve 0.1
mg/dm3) li modifiye MS ortamında yaprak eksplantlarından sürgün rejenerasyonunu
araştırmış, kök oluşumu için de büyüme maddeleri içermeyen ortamı kullanmıştır. 6-8
hafta aralıklarla 3 kez alt kültüre alarak bir yapraktan Kasım ve Temmuz ayları
arasında 9000’in üzerinde bitki üretmiştir.
Geofitlerin doku kültürü yoluyla çoğaltımında; soğan pul yaprakları, gövde
nodları, yapraklar, olgun tohum, ince hücre katmanları, kök parçaları ve
olgunlaşmamış embriyo gibi eksplantlar kullanılmaktadır (Mirici ve ark., 2005). Buna
rağmen kullanılan eksplant türleri içinde soğan eksplantları, kök, gövde ve yaprak
eksplantlarından daha yüksek oranda büyüme potasiyeli göstermektedir (Zaidi ve
ark., 2000).
2.5. Ornithogalumlarda Bitki Büyüme Düzenleyicilerinin Kullanımıyla İlgili
Yapılmış Çalışmalar
Ornithogalum’un çiçeklenmesine bitki büyüme düzenleyicileri ve sıcaklıklarının
etkileri ile ilgili yapılan bir çalışmada O. dubium ve O. arabicum’da soğanların 10, 15
ve 20
o
C ‘de 4-6 hafta depolanması, kontrole kıyasla (25
o
C) çiçeklenmeyi
hızlandırmıştır. O. dubium’da soğanların 19/13 oC’de bekletilmeleri sonucu, 13/19
o
C’de bekletilmelerine oranla çiçeklenme daha hızlı oluşmuştur. O.dubium’da
soğanların depolama süresi 2-6 haftadan daha fazla olduğunda sıcaklığa bağlı
olmaksızın çiçek sayıları azalmıştır. Bununla birlikte O. arabicum’da etkilememiştir.
O.dubium’da soğanlar 100 mg L-1 GA3 ve Promalin [benzyladenine + gibberellins]
çözeltisine daldırıldıklarında çiçeklenme hızlanmıştır. O.arabicum ise promalin
tarafından etkilenmemiştir. Ancak 50 mgL-1 Promalin ve 200 ve 400 mgL-1 GA3’in
püskürtme şeklinde uygulanması O.arabicum’un çiçeklenmesini kontrole göre
10
hızlandırmıştır.
O.dubium’un
çiçek
sayıları
promalin
tarafından
azalmıştır.
O.arabicum’da promalinin tüm konsantrasyonları çiçeklenmeyi hızlandırırken çiçek
sayılarını azaltmamıştır (Suh JeungKeun ve ark., 2000).
Blomerus ve Schreuder (2002), Ornithogalum’un çiçeksiz yaprak çeliklerinden
hızlı çoğaltımı amacıyla O.thyrsoides ve O.thyrsoides hibritlerinde üstten ısıtma (24.5
ve 14 oC) ve 2 toprak karışımı kombinasyonunda IBA’nın (1000 ile 2000 ppm)
etkilerini araştırmışlardır. Sonuçta en fazla sayıda soğan, ısıtma yapılmayan ve 2000
ppm IBA uygulanmış bitkilerden elde edilirken en geniş soğanlar ise 24.5 ºC ısıtma
yapılan ve 1000 ppm IBA uygulamasından elde edilmiştir.
2.6. Ornithogalumların Islahı ile İlgili Yapılmış Çalışmalar
Kesme çiçek ve saksılı bitki ıslahında bazı önemli karakterler için
Ornithogalum gen bankası oluşumlarının değerlendirilmesi ile ilgili bir çalışma
yürütülmüştür. Güney Afrika orijinli Ornithogalum türleri 3 alt cinse bölünmektedir.
(Aspasia, Urophyllon ve Osmyne) O. thyrosoides türü Aspasia alt cinsine girmektedir
ve beyazdan sarı ve koyu portakal rengine kadar değişik renkli çiçeklere sahiptir. Bu
türde 2299 genotip toplanmıştır. Karşılaştırmalı koşullarda yetiştirilen ana baba
bitkiler melezleme için ölçülmüştür. İncelenen kriterler yaprak durumu, çiçek rengi ve
şekli, gövde uzunluğu,şekli, büyüklüğü ve çiçek salkım yoğunluğudur. Ek olarak
görülebilir virüs simptomlarının varlığı ve doku kültürü ile çoğaltım için yaprak çelikleri
değerlendirilmiştir. Değişimler her bir tür için ve bazı durumlarda türler içinde
gözlemlenmiştir. Yaprak durumları türler arasındaki gibi tür içinde de oldukça fazla
değişiklik gösterirken çiçek salkım karakterleri türler içinde en fazla uyumlu olan
karakterler
olarak
ölçülmüştür.
Doğal
populasyonlardaki
mevcut
çeşitlilik,
melezlemede ana baba olarak seçilen bitkilerde değerlendirilmiştir. Bu yüzden farklı
tiplerin ıslahı için ya türler içi ya da türler arası seviyede kombinasyon oluşturulması
gerekir (Littlejohn ve Blomerus, 1997).
Ornithogalum’un türler arası melezlemesinden yeni çiçek renklerinin oluşumu
ile ilgili yürütülen çalışmada O.dubium (portakal renkli kısa çiçek salkımları) ve
O.thyrosoides (beyaz çiçekli uzun çiçek salkımları) arasında hibritlerin gelişimi için
embriyo kurtarma yöntemi başarıyla kullanılmıştır. F1 hibritler kısmen döllenmiş ve
elde edilen F2’ler geriye melezlenerek yeni bitkiler elde edilmiştir.Geriye melezlenen
11
hibritlerde çiçek rengi ve çiçek salkımı özelliklerinde açılım görülmüş ve portakal
renkli fideler ve uzun çiçek salkımları elde edilmiştir (Griesbach ve ark.,1993).
Griesbach ve ark. (1993), Ornithogalum’dan yeni hibritlerin geliştirilmesi ile ilgili
yaptıkları çalışmada, ıslah amaçlarını renk sayısının, gövdedeki çiçek sayısının ve
çiçeklenme sürelerinin arttırılması olarak belirlemişler ve bu amaçla da O.dubium ile
O.throsoides türlerini melezlemişler ve türler içi hibritleri elde etmeye çalışmışlardır.
Ön denemelerde olgun tohumların klasik ıslahla elde edilemiyeceği belirlendiği için
fideler doku kültüründe ovül kültürü ile elde edilmiştir. Ovaryumları tozlanmadan 3-21
gün sonra hasat etmişler, bundan aldıkları tohum kapsüllerini % 1.5 NaOCl ‘de 30 dk
yüzey sterilizasyonuna tabi tutmuşlardır. Daha sonra da ovülleri tuz, vitamin, 30 g/l
sukroz ve 6.5 g/l agar içeren MS (Murashige-Skoog) ortamında kültüre almışlardır.
Bu ortamda 2-3 ay sonra gelişen bitkicikler seraya aktarılmış ve çiçeklenme 6-9 ay
sonra olmuştur. Yaprak parçacıklarından olan üretimde ise yine 1mg/l BA tuz ve
vitamin destekli MS ortamı kullanılmıştır. 3 hafta içinde 5 ila 20 soğanımsı bitki
oluşmuş ve bu bitkicikler hormonsuz MS ortamında köklendirilmiştir. Islah sonucunda
da 40 farklı çaprazlamadan birkaç yüz fide çiçeklenmiştir. Bunların 31 tanesi türler içi
hibrittir. Bunların 12 tanesi F1, 11 tanesi F1 geriye melez hibriti, 7 tanesi F2 hibritidir.
9 tane türler arası hibrit üretilmiştir. Bunların 5 tanesi F1 hibrit, 3 tanesi F1 geriye
melez hibriti, 1 tanesi F2 hibritidir.
Blomerus (2002), Ornithogalum’ların kesme çiçek olarak popüler bir cins
olduğunu, ıslah programlarında sadece Güney Afrika’daki birkaç türün kullanıldığını
ve bu türlerden O. thyrsoides ve O. dubium’un ıslahında, var olan bazı uyuşmazlık
problemlerinin poliploidizasyon ile çözümlenebileceğini bildirmiştir. Araştırıcıya göre
poliploidler aynı zamanda daha çok varyasyon oluşturabilmektedir. Bu amaçla in vitro
eksplantlarını farklı colchicine konsantrasyonunda (0.1, 0.2 and 0.3%) ve farklı
zamanlarda
(24,
48
ve
72saat)
bekletmiştir.
Sonuçta
in
vitro
colchicine
muamelesinden % 54-89 oranında tetraploid bitkiler elde edilmiştir. En etkili
muamelenin 48 saat % 0.2’lik colchicine uygulamasından olduğu görülmüştür.
Sonuçta
çeşitli
Ornithogalum
hibritlerinin
%
17-100
arasında
tetraploidler
oluşturabileceğini ve in vitro colchicine muamelesinin tetrapoloid bitki elde etmek için
çok etkili bir method olduğu belirtilmektedir.
İsrail’de bazı Ornithogalum taksonlarının ekocoğrafik dağılımı ve sitolojisi
çalışılmıştır. Bu taksonlar Ornithogalum narborense spp. narborense (2n=54, 54 1B),
12
Ornithogalum narborense spp. brachystachys (2n=18, 18 1B) ve Ornithogalum
fuscescens (2n=54 2B)dir. O. spp. narborense ve O. spp.brachystachys , çok az
karyomorfolojik ve morfolojik farklılıklar göstermiştir. O.fuscens’in karyotipi de
O.narborense
spp.narborense’ninkine
çok
benzer
bulunmuştur
(Kushnir
ve
ark.,1977).
Özhatay (2002), Türkiye’deki Ornithogalumların kromozom sayıları ile ilgili
yaptığı araştırmada, türlerin 2n = 12, 14, 16, 18, 20, 21, 24, 27, 28, 32, 40, 45, 54,
60, 80 arasındaki kromozomlara sahip olduğunu bildirmiştir.
2.7. Ornithogalumların Kültürel İşlemleriyle İlgili Çalışmalar
Claassens (1990), Ornithogalum’un besin içerikleri ile ilgili yaptığı çalışmada
hem vegetatif hem de soğan büyütmesi için iyi bir besin uygulamasının yapılması
gerektiğini bildirmiştir. Araştırıcıya göre P ve K gereksinimleri çok yüksek değildir
fakat yeterli K seviyeleri, erken büyüme döneminde çok önemlidir. Ornithogalum
soğanlarının N içeriği çok yüksektir ve düşük N uygulaması erken büyüme
döneminde verim açısından çok az etkilidir.
Littlejohn ve Blomerus (2000), Ornithogalum’un saksı bitkisi olarak
kullanımını etkileyen bazı kültürel faktörleri araştırmışlar, 20-25
o
C sıcaklıktaki
köklendirme odasında muhafaza etmeleri sonucu geniş soğanlar elde etmişlerdir.
Araştırıcılar ayrıca iyi drene olmuş bir saksı karışımında 5:2:4 N:P:K gübre oranlarını
tavsiye etmektedirler. Büyüme koşullarının yüksek ışık intensitesinde olması
gerektiğini belirtmektedirler.
Soğanlı bitkiler ile kesme çiçek bitkilerinden bazı türlerde tuzlulukla ilgili
yapılan bir çalışmada, sulama suyu tuzluluğunun çiçek verimi ve kalitesine etkileri
incelenmiş ve tuzluluğun Ornithogalum arabicum’da kök ağırlığı,yaprak ve soğanın
küçülmesine neden olduğu belirlenmiştir (Shillo ve ark., 2002).
2.8. Leucojum aestivum’un Bitki Sistematiği ve Botaniği İle İlgili Yapılmış
Çalışmalar
Leucojum cinsi ise Liliaceae familyası içerisinde yer almaktadır. Anavatanı,
Güney Afrika ve Akdeniz Bölgeleri olup Avrupa ve Batı Asya’da geniş alanlarda
13
kullanım bulunmaktadır. Dünyada 10 civarında türü olan göl soğanının ülkemizde
sadece Leucojum aestivum türü yetişir. Ülkemizde Trakya, Kuzey Anadolu Bölgesi
ve Beyşehir civarında doğal olarak bulunur ve deniz seviyesi ile 1100 m yükseklikler
arasındaki nemli, bataklık ve sulak alanlarda yarı gölge yerlerde yetişir. Mart-Nisan
aylarında çiçek açan Leucojum’un çan şeklindeki çiçeklerinin sayısı genellikle bir ile
beş arasında değişir.
Türkçe adı Göl soğanı olarak geçen Leucojum, ülkemizin değişik yörelerinde
inci çiçeği, mayıs çanı, akçabardak, çayırsümbülü (Edirne: Keşan), göl lalesi
(Sakarya) gibi adlarla bilinmektedir (Baytop, 1997, Anonim, 2007 a).
Kırmızı kitapta VU kategorisinde yer almaktadır (Davis, 1984, Ekim ve ark.
2000, Özhatay, 2005).
2.9. Leucojum aestivum’un Kullanım Alanları İle İlgili Çalışmalar
Leucojum aestivum’un en bol bulunduğu yöreler Samsun; Sakarya ve
Beyşehir’dir. Samsun, Bafra ve Terme’de bitkinin çiçekleri sapları ile toplanarak,
çiçekçi dükkanlarında kesme çiçek olarak satılmaktadır. Göl soğanı içermiş olduğu
amarylldaceae alkoloidleri (galanthamine, tazettin, lycorine) sayesinde tıbbi amaçlı
olarak da kullanılan soğanlı bitkilerin başında gelmektedir. Tıpta alzheimer ve çocuk
felci gibi sinir sistemini etkileyen hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır Ayrıca taze
yumru kusturucu etkiye sahiptir. Çıbanların olgunlaştınlması ve açılmasında
kullanılır. Taze yumru ezilir ve bir tülbent içinde çıban üzerine sarılır.
Göl soğanının doğadan toplanarak ihracatı yapılmaktadır. Yıllık ihracatı
4.000.000 adettir. İhracatın bir kısmı Bulgaristana yapılmaktadır. Bu ülkede bulunan
alkoloid fabrikasında işlenen soğanlardan ilaç elde edilmektedir. (Anonim, 2007 a).
Yine ilaç sanayinde kullanılmak üzere 2008 yılında göl soğanının 180 ton yaprağı
Bulgaristan’a ihraç edilmiştir.
Leucojum aestivum’un içermiş olduğu alkoloid varyasyonu ile ilgili bir
çalışma yürütülmüş, bu amaçla Bulgaristan’da 18 populasyondan toplanan ve GCMS ile çalışılan örneklerde 19 alkoloid saptanmıştır. Esas alkoloid olarak
galanthamine ve lycorine başta olmak üzere haemanthamine ve homolycorine
alkoloidleri baskın alkoloidler olarak bulunmuştur (Georgieva ve ark., 2007).
14
2.10. Leucojum aestivum’un Vegetatif ve Generatif Periyodu İle İlgili Yapılmış
Çalışmalar
Mori ve ark. (2006), yaptıkları çalışma ile Leucojum aestivum ve Leucojum
autumnale’nin
açıkta
yetiştiriciliğinde
büyüme
ve
çiçeklenme
özelliklerini
belirlemişlerdir. Her iki türde yaprak oluşumu ilkbahardan sonbahara kadar devam
etmiştir. L.aestivum’un yapraklar ve birincil çiçek salkımı Şubat başında eş zamanlı
olarak
çıkmıştır.
Yaprakların
kuruması
Mayıs
sonunda
tamamlanmıştır.
L.autumnale’de yapraklar Eylül ve Ekimde oluşmuş, çiçeklenmeden sonra kuruma
Temmuzda
sona
ermiştir.
Çiçek
oluşumu
L.aestivum’da
Mayıs
ortasında,
L.autumnale’de Mayıs sonunda başlamıştır.
2.11. Leucojum aestivum’un Çoğaltılması İle İlgili Yapılmış Çalışmalar
Ülkemizde firmalar tarafından gerçekleştirilen üretimi tohum ve yavru
soğanladır (Aksu ve ark., 2002). Yarı gölge yerlerde ve nemli topraklarda yetişmeyi
sever. Yazı dormant halde geçirir. İlkbaharda çiçeklenme ve büyüme periyodu
süresince düzenli sulama yapmak gerekir. Yavru soğanlar ana soğandan ayrılır ve
tekrar dikilir. Bitkiler bütün gelişmeleri boyunca nemli tutulmalıdır. Yetiştirildikleri
toprak organik gübre ile takviye edilmelidir. Soğuğa oldukça dayanıklıdırlar (Atay,
1996).
Leucojum
aestivum’un
tohumlarının
çimlenmesinde
strafikasyonun
etkilerinin araştırıldığı bir çalışmada tohumlar laboratuvar ortamında kumda 4 0C’de
0, 3, 6 ve 7 hafta ve 22 ºC’ de 3, 6 ve 7 hafta bekletilmişlerdir. 4 ºC’ de strafikasyon
tohum dormansisini kırmamış, dormant tohumlar 6 hafta 22 ºC’ de tutulduğunda %
73 oranında çimlenme görülmüştür. Laboratuvar ortamında strafike edilmemiş olan
tohumlarda çimlenme görülmemiştir. Arazi şartlarında da strafike edilmeden ekilen
tohumlarda ise 6 ay sonra % 82 oranında çimlenme görülmüştür (Çiçek ve ark.,
2007).
Göl Soğanı (Leucojum aestivum)’nın vegetatif yöntemlerle üretilme
olanaklarının araştırıldığı bir çalışmada, chipping (dilimlere ayırma) ve twin-scaling
(ikişerli pullarına ayırma) yöntemleri denenmiştir. Materyal olarak çevre uzunlukları 67 cm’den 12-13 cm’ye kadar olan soğanlar kullanılmış ve kontrol soğanlarına hiçbir
bölme işlemi uygulanmamıştır. Soğan iriliklerine göre dörde ve sekize dilimleme ile
15
ikişerli pullarına ayırma uygulamaları sonucunda soğancık oluşumu kontrol
uygulamalarında % 100, diğer uygulamalarda ise % 94-97 arasında bulunmuştur. İki
yıllık bir dönemin sonunda elde edilen soğan sayısı açısından en iyi sonuçlar, ikışerli
pullarına ayırma uygulamalarından, bu yöntemin uygulanamadığı daha küçük
soğanlarda ise sekize dilimleme uygulamalarından elde edilmiştir. İki yıllık süre
içerisinde ihraç boyuna ulaşan soğan oranı açısından ise en iyi sonuçlar, % 78.3 ile
% 98.3 arasında değişen oranlarda kontrol uygulamalarından elde edilmiştir (Aksu ve
ark., 2002).
Ptak ve Cierniak (2003), Leucojum aestivum soğanlarının doku kültüründe
üretimleri üzerine bir çalışma yürütmüşler, soğanlardan ayrılan yapraklar ve pul
parçalarını oksin (NAA, 2.4 D, Picloram ) ve sitokinin (BA’nin farklı oluşum ve
konsantrasyonlarında) destekli ortamda kültüre almışlar ve sonuçta 2.4 D ve
Picloram’lı ortamda somatik embriyogenesis ve embriyonik kallus oluşumu elde
etmişlerdir. Diğer yandan direkt organogenesis (soğancık ve kök oluşumu) ise
büyüme düzenleyicisiz ortamda meydana gelmiştir.
Göl soğanının hızlı çoğaltımı amacıyla yapılan bir başka çalışmada da; 2 ve 4
soğan pul yaprakları ile olgunlaşmamış embriyoları BAP ve NAA’nın değişik
konsantrasyonlarını içeren MSO besin ortamında kültüre alınmıştır. 4 ve 2 pul
yapraklı soğan eksplantlarında en fazla soğancık oluşumu sırasıyla 6.67 ve 5.83
adetle 1 mg/l BAP+1 mg/l NAA ile 2 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA içeren MSO besin
ortamından elde edilmiştir. Olgunlaşmamış embriyolarda ise en fazla soğancık 2.27
adetle 0.5 mg/l BAP+4 mg/l NAA içeren MSO besin ortamında gözlenmiştir. Soğan
pul yapraklarından gelişen soğancıklarda en fazla kök oluşumu 1 mg/l NAA içeren
MSO besin ortamından gerçekleşmiştir Köklenen sürgünler son olarak saksılara
aktarılarak dış şartlara alıştırılmıştır (Karaoğlu, 2004).
Bulgaristan’da 9 farklı populasyondan alınan L.aestivum’un in vitroda klonal
çoğaltımı amacıyla yürütülen çalışmada, 5-6 mm çapındaki soğancıklar dikey olarak
4 eşit parçaya bölünmüş ve 2 mg/l BAP+0.15 mg/l NAA destekli MS ortamında
(25°C) kültüre alınmıştır. 4 hafta sonra pullar arasında soğancıklar oluşmuştur. 1 yılın
sonunda tek bir çift puldan yaklaşık 500 soğancık elde etmişlerdir (Stanilova ve ark.,
2004).
16
Bulgaristan’da yapılan bir diğer çalışmada da L.aestivum’da in vitroda
soğancık oluşumu, büyüme düzenleyicili ve büyüme düzenleyicisiz MS ortamında
oluşmuştur. Büyüme düzenleyicili ortamda soğancıkların büyümesi daha fazla
olmuştur. En iyi kombinasyon 1 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA olarak belirlenmiştir. Aynı
ortamda alt kültüre alınan bitkiler 3-4 ayda 4-5 mm çaplı ve yapraklı soğancıklar
oluşturmuştur (Genova ve ark., 2004).
Pavlov ve ark. (2007), L.aestivum’un in vitroda galanthamine üretimi ile ilgili
yaptıkları çalışmada 4 mg/L 2,4 D+2 mg/L BAP destekli MS ortamında genç
meyveleri kallus oluşumu için kültüre almışlardır. Ayrıca .15 mg/L α-NAA+2.0 mg/L
BAP destekli MS ortamında sürgün kültürü yapmışlardır. Maksimum galanthamine
miktarı (2.5 mg/l) 80 sürgün kültüründen 35 gün sonra elde edilmiştir.
2.12. Leucojum aestivum’da Bitki Büyüme Düzenleyicilerinin Kullanımı İle İlgili
Yapılmış Çalışmalar
Samsun’da
2000-2002
yılları
arasında
yapılan
çalışmada
Leucojum
aestivum’un bazı bitki karakterleri ve soğan verimi üzerine bitki büyüme
düzenleyicileri ve gölgelemenin etkileri araştırılmıştır. İlk 2 yıl boyunca soğanlar
büyümesi için ayrılmış ve 3. yılda vegetasyon başlangıcında seçilen tekerrürler 0.635
cm polietilen örtü ile gölgelenmiş ve GA3 (50,100, 250 ve 500 ppm) ve NAA’in
(500,1000, 2500 ve 5000 ppm) farklı dozları hem gölgeli hem de gölgesiz
tekerrürlere püskürtülmüştür. Vegetasyon boyunca bitki boyu, bitki başına yaprak
sayısı ve hasat sonrası soğan çapı, soğan ağırlığı, hasat edilen soğan sayısı, soğan
verimi saptanmıştır. Hem gölgeleme hem de bitki büyüme düzenleyicileri, incelenen
kriterler üzerinde belirgin bir etki göstermiştir (Ak ve ark., 2004).
2.13. Leucojum aestivum’un Kültürel İşlemleri İle İlgili Yapılmış Çalışmalar
Samsun’da yapılan bir çalışmada Leucojum ‘un bazı bitki karakterleri ve soğan
verimi üzerine hasat zamanı ve farklı N dozlarının etkileri araştırılmış, 0,5,10,15 ve
20 kg/da N uygulanan bitkiler Haziran ve Temmuz aylarında hasat edilmişlerdir.
Çalışma sonucunda farklı hasat zamanlarının incelenen özellikler bakımından etkili
olmadığı, ancak N dozlarının soğan verimi, soğan çapı, bitki boyu , yaprak sayısı ve
17
soğanın ham protein içeriğini arttırdığı bulunmuştur (Çırak ve ark., 2004) .
3. GEREÇ VE YÖNTEM
3.1. Gereç
3.1.1. Deneme Yeri
Araştırma, bitkilerin doğal olarak bulundukları alanları ile Batı Akdeniz Tarımsal
Araştırma Enstitüsü’nün deneme alanları (kapalı ve açık) ve laboratuvarlarında
yürütülmüştür.
3.1.2. Deneme Alanının İklim Özellikleri
Türler kültüre alınırken yetiştirme alanı olarak Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma
Enstitüsündeki yeşil gölge perdesi ile korumalı ısıtmasız cam sera kullanılmıştır.
Deneme sırasında açık alan ve cam seradaki sıcaklık ve nem değerleri hobo
veri cihazıyla ölçülmüştür (Şekil 3.1).
ü
Şekil 3. 1. Araştırma yerindeki sıcaklık ve nem değerlerinin alındığı hobo veri
cihazının görünümü
2006-2008 yılları arasında denemenin sürdürüldüğü dönemlerde cam sera ve
açık alanda gözlenmiş olan sıcaklık değerleri Şekil 3. 2 ve Şekil 3.4’te sunulmuştur.
18
Buna göre açık alanda en düşük aylık ortalama sıcaklık değerleri 2.4 ºC ile 2008 yılı
Şubat ayında, serada en düşük aylık ortalama sıcaklık değerlerinin ise 3.7 ºC ile
2008 yılı Şubat ayında olduğu belirlenmiştir. En yüksek aylık ortalama sıcaklık değeri
ise açık alanda 32.3 ºC ile 2007 yılı Temmuz ayında, serada 34.2 ºC ile 2008 yılı
Temmuz ayında ölçülmüştür. Kış döneminde cam serada ısıtma yapılmadığından
açık alan ile sera arasında sadece 1.3 ºC’lik bir sıcaklık farkı oluşmuştur. Yaz
döneminde ise serada koyu gölge perdesi ile gölgeleme yapılmış ve sıcak günlerde
üstten mistleme şeklinde sulama yapılmıştır. Bu nedenle açık alan ile seradaki
sıcaklık farkı sadece 1. 9ºC olmuştur.
Aynı dönemlerde elde edilen nem değerleri ise Şekil 3.3 ve Şekil 3. 5 ’te
gösterilmiştir. Buna göre açık alanda en düşük nem değerleri % 27.2 ile 2006 Şubat
ayında, en yüksek nem değerleri ise %92.4 ile 2007 Şubat ayında ölçülmüştür.
Serada en düşük nem değerlerinin % 28.3 ile 2006 Aralık ayında ve en yüksek nem
değerlerinin ise % 91.1 ile 2007 Aralık ayında olduğu belirlenmiştir.
40,0
Ortalama Sıcaklık (C)
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
10.Haz.08
16.May.08
21.Nis.08
27.Mar.08
02.Mar.08
06.Şub.08
12.Oca.08
18.Ara.07
23.Kas.07
29.Eki.07
04.Eki.07
09.Eyl.07
15.Ağu.07
21.Tem.07
26.Haz.07
01.Haz.07
07.May.07
12.Nis.07
18.Mar.07
21.Şub.07
27.Oca.07
02.Oca.07
08.Ara.06
0,0
Tarih
Şekil 3. 2. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen sera içi ortalama sıcaklık
değerleri
19
20
Tarih
Şekil 3. 4 .Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen açık alan ortalama
sıcaklık değerleri
10.Haz.08
16.May.08
21.Nis.08
27.Mar.08
02.Mar.08
06.Şub.08
12.Oca.08
18.Ara.07
23.Kas.07
29.Eki.07
04.Eki.07
09.Eyl.07
15.Ağu.07
21.Tem.07
26.Haz.07
01.Haz.07
07.May.07
12.Nis.07
18.Mar.07
21.Şub.07
27.Oca.07
02.Oca.07
08.Ara.06
Ortalama Sıcaklık(C)
10.Haz.08
16.May.08
21.Nis.08
27.Mar.08
02.Mar.08
06.Şub.08
12.Oca.08
18.Ara.07
23.Kas.07
29.Eki.07
04.Eki.07
09.Eyl.07
15.Ağu.07
21.Tem.07
26.Haz.07
01.Haz.07
07.May.07
12.Nis.07
18.Mar.07
21.Şub.07
27.Oca.07
02.Oca.07
08.Ara.06
Ortalama Nem (%)
100,0
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
0,0
Tarih
Şekil 3. 3. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen sera içi ortalama nem
değerleri
35,0
30,0
25,0
20,0
15,0
10,0
5,0
0,0
100,0
Ortalama Nem (%)
90,0
80,0
70,0
60,0
50,0
40,0
30,0
20,0
10,0
10.Haz.08
16.May.08
21.Nis.08
27.Mar.08
02.Mar.08
06.Şub.08
12.Oca.08
18.Ara.07
23.Kas.07
29.Eki.07
04.Eki.07
09.Eyl.07
15.Ağu.07
21.Tem.07
26.Haz.07
01.Haz.07
07.May.07
12.Nis.07
18.Mar.07
21.Şub.07
27.Oca.07
02.Oca.07
08.Ara.06
0,0
Tarih
Şekil 3. 5. Araştırmanın yürütüldüğü dönemlerde gözlenen açık alan ortalama nem
değerleri
Denemenin yürütüldüğü serada ısıtma yapılmamıştır.
3.1.3. Türlerin Doğal Populasyonlarının ve Deneme Alanının Toprak Özellikleri
Bazı türlerin doğal populasyonlarından ve yetiştirme alanlarından alınan
toprak örneklerinin özellikleri ile temel besin elementi içerikleri Tablo 3.1. ve Tablo
3.2’de verilmiştir. Buna göre doğal populasyondaki bitkiler daha çok kumlu tınlı olmak
üzere killi tınlı ve tınlı bünyedeki tuzsuz alkali ya da nötr topraklarda yetişmektedir.
Doğal populasyon topraklarındaki kireç içerikleri türlere bağlı olarak değişken olup,
organik madde içerikleri yüksektir. Yetiştirme alanında kullanılmış olan torf: perlit
karışımının (1:1) ise tuzsuz ve nötr olduğu saptanmıştır. Yetiştirme alanlarındaki
harcın doğal ortamlarındaki toprak özelliklerine yakın bir ortam haline dönüştürülmesi
için toprak analiz sonuçlarına göre bitki besleme uzmanı Cevdet Fehmi ÖZKAN
tarafından bir gübreleme programı hazırlanmıştır.
21
Tablo 3.1. Türlerin doğal ortamlarındaki toprakların bazı özellikleri ve besin elementi
düzeyleri
Türler
O. narborense
O.
pyrenaicum
O. nutans
O. montanum
O.
umbellatum
O.
oligophyllum
O.
ulouphyllum
O.
armeniacum
O.
orthophyllum
O.
pamhyllicum
O.
lanceolatum
PH
(1:
2,5)
7.3
Nötr
EC
106(25C)(mhos/
cm)
685
Tuzsuz
7.9
Alkal
i
196
Tuzsuz
1.8
Az
8.3
25
453
4735
420
Kumlu 8.0
Tın
Alkal
i
Tın
7.8
Hafif
Alkal
i
Kumlu 8.2
Alkal
Tın
i
Kumlu 7.2
Tın
Nötr
187
Tuzsuz
2.6
Az
2.4
16
92
4468
350
419
Tuzsuz
16.4
Çok
Yüksek
12.6
118
607
4978
391
256
Tuzsuz
1.8
16
178
2899
265
709
Tuzsuz
33.3
Çok
Yüksek
2.3
Az
13.3
48
288
5020
515
187
Tuzsuz
4.1
Orta
4.1
20
436
5698
542
741
Tuzsuz
363
Tuzsuz
1.8
Az
13.8
Yüksek
13.2
211
799
4241
1232
11.6
89
481
5089
430
210
Tuzsuz
47.0
Çok
Yüksek
1.8
Az
4.2
19
85
1870
689
5.9
104
661
4426
365
Tekst
ür
Kumlu
Tın
Killi
Tın
Kumlu 8.2
Tın
Alkal
i
Kumlu 6.9
Tın
Nötr
Kumlu 7.8
Tın
Hafif
Alkal
i
Kumlu 8.1
Tın
Alkal
i
Tın
7.9
Alkal
i
216
Tuzsuz
Kireç
(%)
5.2
Orta
Organik
madde
(%)
13.1
P
K
Ca
Mg
(ppm (ppm (ppm (ppm
)
)
)
)
111
276 4736 381
Tablo 3.2. Türlerin yetiştirme alanındaki yetiştirme ortamının (torf:perlit) bazı
özellikleri ve besin elementi düzeyleri
Tekstür
PH
(1: 2,5)
EC
10 (25C)
Kireç
(%)
6
Çalışmadaki
türler
Organik
madde
(%)
92.0
Nötr
Tuzsuz
22
P
(%)
K
(%)
0.24
0.24
Ca
(%)
3.3
Mg
(%)
0.18
3.1.4. Bitkisel Materyal
Çalışmanın bitkisel materyalini Batı Akdeniz Bölgesinde doğal olarak
yetişmekte olan Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp. türlerinin doğal
populasyonu, bu populasyondan alınarak kültür koşullarında yetiştirilen soğanlar ve
tohumlardan elde edilen bitkiler ile kültür çeşitleri oluşturmuştur.
3.2. Yöntem
3.2.1. Bitki Sistematiğine Yönelik Çalışmalar
Çalışılan türlerle ilgili tür teşhisleri, Akdeniz Üniversitesi Fen Edebiyat
Fakültesi Biyoloji Bölümü öğretim üyesi Yrd. Doç. Dr. Ramazan GÖKTÜRK
tarafından yapılmıştır.
3.2.2. Lokasyon, Tür ve Doğal Populasyonların Tespiti ile Kullanım
Amaçlarına Göre Seleksiyonu
Çalışılan türlerin doğal olarak bulundukları lokasyonlara önce çiçeklenme
dönemlerinde gidilmiş ve projede yardımcı araştırıcı olarak görev alan Yrd. Doç. Dr.
Ramazan GÖKTÜRK tarafından türlerin teşhisleri yapılmış, lokaliteleri tanımlanmış,
populasyonları, yetişme ortamları belirlenmiş, GPS kayıtları tutulmuş, fotoğrafları
çekilmiş ve aşağıdaki fenolojik ve morfolojik gözlemler yapılmıştır.
Çiçeklenme tarihi: Alandaki bitkilerin % 50’sinin çiçeklendiği tarih esas alınarak
hesaplanmıştır
Çiçek Durumu
Bitki Boyu (cm): Toprak düzeyi ile bitkilerin en üst noktaları arasından metrik sistemle
ölçüm yapılarak hesaplanmıştır.
Yaprak Özelliği
Meyve Tipi
Soğan Durumu
Daha
sonra
aynı
lokasyonlara
soğanların
olgunlaşmaları
döneminde
(yaprakların sararıp kurumaya başladığı, tohumların oluştuğu dönem) tekrar gidilerek
23
populasyon yoğunluğuna zarar vermeyecek şekilde, göreceli olarak türlerin soğan ve
tohum örnekleri toplanmıştır. Soğanlar koruma amaçlı olarak Benlate çözeltisi
içerisinde 45 dk bekletildikten sonra da gölgede kurutulup dikim zamanına kadar
serin bir ortamda bekletilmişlerdir.
3.2.3. Seçilen Türlerde Kültüre Alma Çalışmaları:
3.2.3.1. Çoğaltım Çalışmaları:
3.2.3.1.1. Arazi Şartlarında Çoğaltım:
3.2.3.1.1.1. Generatif Çoğaltım:
Doğal populasyonlardan toplanan türlerden alınan tohum örnekleri önce torf:
perlit (1:1) karışımlı viyollere ekilmişler, daha sonra da çimlenen tohumlardan küçük
soğan oluşturanlar siyah 7 cm çapındaki plastik saksılara şaşırtılmışlardır.
3.2.3.1.1.2.Vegetatif Çoğaltım:
En uygun üretim yöntemlerinin belirlenmesi amacıyla yürütülen bu çalışmada
doğadan toplanan Leucojum aestivum türü soğanlara ilk yıl bölme (chipping)
yöntemlerinden ikiye bölme, dörde bölme, sekize bölme, ikişerli pullarına ayırma
(twin scaling) ve tekli pullarına ayırma (scaling) yöntemleri uygulanmıştır.
Ornithogalum türleri içerisinde de materyal olarak en fazla sayıda bulunan O.
montanum türünün soğanlarına dörde bölme, sekize bölme, ikişerli pullarına ayırma
yöntemleri uygulanmıştır. Bölünen ve pullarına ayrılan soğanlar soğan tablasını da
içerek şekilde birbirinden ayrılarak Benlate çözeltisinde (0.6 g/l) 30 dk bekletildikten
sonra saksılara dikilmişlerdir.
Deneme tesadüf blokları deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuş
ve her tekerrürde 3’er adet soğan kullanılmıştır. Kontrol uygulaması olarak da
soğanlara hiçbir bölme işlemi uygulanmamıştır.
İlk yıl boyunca yapılan araştırma ve gözlemlerin sonuçlarına göre soğanlara
bölme işlemleri uygulandıktan sonra soğan parçalarının ayrılmadan dikilmesinin
yavru soğan oluşturma bakımından daha etkili olduğu kanaatine varılmıştır. Bu
nedenle ikinci yıl O. umbellatum ve L. aestivum soğanlarında 2’ye, 4’e ve 8’e bölme
işlemleri
uygulandıktan
sonra
soğanlar
24
ayrılmadan
dikilmişlerdir.
Soğanlar
ayrılmadan dikildiğinden pullarına ayırma yöntemi uygulanmamıştır. Deneme tesadüf
parselleri deneme desenine göre 3 tekerrürlü olarak kurulmuş ve her tekerrürde 5’er
adet soğan kullanılmıştır.
Bu denemede elde edilen. verilere tarist istatistik programında varyans analizi
uygulanmış
ve
ortalamalar
%
5
önem
düzeyinde
Duncan
testine
göre
karşılaştırılmıştır.
3.2.3.1.2. İn Vitro Çoğaltım:
Türlerin soğan pul yapraklarıyla in vitro çoğaltımlarında, soğanların dış kabukları
ve kökleri uzaklaştırıldıktan sonra akan musluk suyu altında soğanlar deterjanla
birkaç kez yıkanmış ve daha sonra da çok farklı yüzey sterilizasyon yöntemleri
denenmiştir. Bunlar;
1. 30 dk akar su altında, 3 dk % 96’lik etil alkolde, 10 dk. % 20’lik ticari sodyum
hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda bekletme
2. 30 dk akar su altında, 3 dk % 96’lik etil alkolde, 20 dk. % 35’lik ticari sodyum
hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda bekletme
3. 30 dk akar su altında, 3 dk % 96’lik etil alkolde, 20 dk. % 80’lik ticari sodyum
hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda bekletme
4. 30 dk akar su altında, 3 dk % 96’lik etil alkolde, 30 dk. % 80’lik ticari sodyum
hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda bekletme
5. 30 dk akar su altında, 10 dk ticari sodyum hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda
bekletme, daha sonra soğanların dış pul yapraklarının uzaklaştırılıp tekrar 30 dk
% 80’lik ticari sodyum hipoklorit çözeltisinde ve 3 kez steril suda bekletme
6. 45 dk Benlate çözeltisinde (0.6 g/l) bekletme, daha sonra 5 dk
% 96’lik etil
alkolde, 45 dk. % 80’lik hipoklorik asitte ve 3 kez steril suda bekletme.
Yüzey sterilizasyonu tamamlanan soğanlardan eksplant hazırlanırken çiçek
tablasını içerecek şekilde soğanlar soğan büyüklüğüne göre ikiye veya dörde
bölünmüştür. Hazırlanan eksplantlar aşağıda farklı hormon dozları içeren MS
(Murashige-Skoog, 1962) hazır besi ortamında (Sigma 5519) kültüre alınmışlardır.
25
0.25 mg/l NAA+1 mg/l BA
0.25 mg/l NAA+2 mg/l BA
0.25 mg/l NAA+4 mg/l BA
0.5 mg/l NAA+1mg/l BA
0.5 mg/l NAA+2 mg/l BA
0.5 mg/l NAA+4 mg/l BA
Denemeler 3 tekerrürlü olarak yapılmış olup, her bir deneme için araziden
toplanan soğan sayılarına göre 3-10 adet eksplant kullanılmıştır. Denemeler ayda bir
kez alt kültüre alınmıştır.
MS ortamının mineral madde içerikleri Tablo 3.3’de verilmiştir. Ortama tüm
aşamalarda 30 g/l sukroz ve 7 g/l agar (Sigma 1296) ilave edilmiştir.
Tablo 3.3. Murashige ve Skoog (1962) temel ortamının mineral madde içeriği
Makro elementler
mg/l
Mikro elementler
mg/l
KNO 3
1900
MnSO 4 .4H 2 O
22.3
NH 4 NO 3
1650
H 3 BO 3
6.2
CaCl 2. 2H 2 O
440
ZnSO 4 .4H 2 O
8.6
MgSO 4 .7H 2 O
370
KI
0.83
KH 2 PO 4
170
Na 2 MoO 4 2H 2 O
0.25
FeSO 4 .7H 2 O
27.8
CuSO 4. 5H 2 0
0.025
Na 2 EDTA.2H 2 O
37.3
CoCl 2 .6H 2 O
0.025
Ortam hazırlığı aşamasında 4.43 g MS (1962) hazır besi ortamı 990 ml saf su
içerisinde iyice çözülmüş ve çözüldükten sonra 30 g sakkaroz ve bitki büyüme
düzenleyicileri ilave edilmiştir. Ortamların pH’ları otoklavlanmadan önce 0.1 ve 1.0
Normal (N) sodyum hidroksit (NaOH) ve 0.1 ve 1.0 N hidroklorik asit (HCl)
kullanılarak 5.7’ye ayarlanmış ve hacimleri 1 l’ye tamamlanmıştır. Otoklavlamadan
önce ortamlara 7 g agar eklenerek agar eriyene kadar kaynatılmıştır. Daha sonra
ortamlar 121 ºC sıcaklık ve 1.2 kg/ cm
2
basınç altında 20 dakika otoklavlanmıştır.
Otoklavlanan ortamlar steril kabine taşınmış ve ortamlar oda sıcaklığına gelene
kadar soğumaya bırakılmışlardır.
26
İn vitroda yapılan çalışmalarda, malzeme olarak uzun pens (Sigma 3no’lu) ve
9 cm genişliğinde steril petriler kullanılmıştır. Pensler kullanılmadan önce alüminyum
folyoya sarıldıktan sonra 121 ºC sıcaklık ve 1.2 kg/cm
2
basınç altında 20 dk.
otoklavlanmıştır. Otoklavlanan malzemeler soğuduktan sonra steril kabin içerisine
taşınmışlardır. Pensler sık sık % 96’lık alkole bandırıldıktan sonra alevden
geçirilmiştir. Kültür odasında sıcaklık 25 ºC’ye ayarlanmış ve karanlık ortam
kullanılmıştır.
Sterilizasyonlarında
başarı
elde
edilen
eksplantlardan
oluşan
küçük
soğancıkların sayımı yapılarak yeterli büyüklüğe ulaşanlar köklendirme ortamına
alınmışlardır. Köklenme ortamı olarak herhangi bir bitki büyüme düzenleyicisi
içermeyen MS, MS+0.1 mg/l NAA veya MS+0.5 mg/l NAA ortamları kullanılmıştır.
Küçük soğancıklar da belirli bir büyüklüğe ulaşana kadar ayda bir alt kültüre alınarak
belirli bir büyüklüğe gelmesi sağlanmış ve yeterli soğan büyüklüğüne ulaşanlar
plastik bardakların içerisine doldurulmuş olan
1:1 oranındaki steril torf: perlit
ortamına aktarılmışlardır.
Bu denemede elde edilen. verilere tarist istatistik programında varyans analizi
uygulanmış
ve
ortalamalar
%
5
önem
düzeyinde
Duncan
testine
göre
karşılaştırılmıştır.
3.2.3.2. Yetiştirme Tekniğine Yönelik Çalışmalar
3.2.3.1. Cam Serada Topraksız Ortamda Değişik Nem Düzeylerinde Yetiştirilen
Türlerde Erken Dikim Geç Hasat ve Gübrelemenin İhracat Boyutundaki Soğan
Gelişimine Etkileri İle İlgili Çalışmalar
Bu çalışmada ihracat boyutuna ulaşmaları uzun zaman alan çiçek
soğanlarının daha kısa sürede ihracat boyutuna getirilebilmeleri amacıyla yetiştirme
tekniğine yönelik farklı uygulamalar yapılmıştır. Bu amaçla doğal ortamlarından
toplanan soğanlar koyu gölge perdesi ile korunmalı cam sera koşullarındaki topraksız
kültür ortamına (1:1 hacimsel torf: perlit karışımlı) erken dönemde dikilip (2006
Haziran sonu) geç dönemde (2008 Eylül sonu) sökülmüş ve 2 farklı sulama düzeyi ile
tek bir gübreleme programında yetiştirilmişlerdir (Şekil 3. 6).
27
Şekil 3.6 . Doğal ortamlardan söküldükten sonra cam serada topraksız ortamda
kültüre alınan Leucojum aestivum ve Ornithogalum türleri
Dikimden önce soğanlar topraklarından arındırılmak için önce sudan geçirilmiş
(Şekil 7a-b), daha sonra dikim öncesi mantari hastalıklardan korunmak amacıyla 1 lt
suya 6 g tartılarak hazırlanan Captan 50 WP (etkili maddesi: Captan) çözeltisi
içerisinde 30 dakika bekletilmişlerdir. Dikimden sonra
mantari hastalıklara karşı
önlem olarak haftada bir dönüşümlü olarak Captan 50 WP (etkili maddesi: Captan)
ve Benomyl 50 WP (Benlate) (etkili maddesi: benzimidazole carbamic acid, 1butylcarbamoyl-methyl) ilaçları bitkilerin yapraklarına püskürtülmüştür.
Şekil3. 7. (a) Su ile topraklarından arındırılan soğanlar
ilaçlama yapılan soğanlar
28
(b) Dikim öncesi koruyucu
Uygulanan gübre solüsyonu türlerin doğal ortamlarından ve kültür ortamından
alınarak analizleri yapılan toprak örneklerine ve daha önce bu konuda yapılan
çalışmalar göz önünde bulundurularak enstitüde bitki besleme uzmanı olarak görev
yapan araştırıcı tarafından belirlenmiştir. Gübreleme; makro, mikro element ve asit
içeren gübrelerden oluşmuş stok çözeltiden (Tablo 3.4.) yapılmıştır.
Uygulama şekli; 100 litre sulama suyuna 1 litre Stok A, 1litre Stok B ve 0.2 litre
Asit ile Mikro element stoğundan B stoğunun 1 litresine 10 mililitre olacak şekilde
hazırlanmış çözeltiden saksı başına ölçü silindiri ile haftada bir 150 cc verilmiştir.
Tablo 3.4. Yetiştirme alanları denemesinde uygulanmış gübreler ve miktarları
Stok A (g)
Kalsiyum Nitrat: 24.3
Potasyum Nitrat: 31.5
Fe-EDTA: 1.12
% 33 N Amonyum
nitrat:6.2
Stok B (g)
MKP:17.0
Potasyum Nitrat:31.5
Magnezyum Sülfat:123
Mangan Sülfat. 0.17
Stok C (ml/l)
Nitrik asit: 18.4
Çinko Sülfat: 0.14
Borax: 1.14
Bakır Sülfat: 0.012
Sodyum Molibdat: 0.012
Uygulanan sulama programı
1. sulama uygulaması: Bitki başına 1lt ,
2.sulama uygulaması: Bitki başına 2 lt olacak şekilde yukarıdaki çizelgede belirtilen
gübreleme programı ile birlikte haftada bir kez uygulanmıştır.
Deneme 3 tekerrürlü olarak ve her tekerrürde 5 adet soğan bulunacak şekilde
(Doğada bulunma sayılarına göre O. narborense türünde 4 adet O. orthophyllum
türünde 2-3 adet ) iki farklı sulama düzeyi ve bir gübreleme dozu (kontrol olarak
gübresiz olmak üzere) uygulanacak şekilde bölünmüş parseller deneme desenine
göre kurulmuştur. Nem ve gübreleme programına bitkilerde yaprak oluşumunun
tamamlandığı Eylül ayında başlanmıştır. O döneme kadar yaz aylarında seradaki
sıcaklık seviyesinin düşürülmesi amacıyla mistleme ile serada belli bir nem seviyesi
oluşturulmuş, haftada bir de soğanları mantari hastalıklardan korumak amacıyla
dönüşümlü olarak Benlate ve Captan 50 WP ile ilaçlamaları yapılmıştır.
Dikimden önce soğanlarda soğan çapı ve soğan ağırlıkları ölçülmüştür.
Söküm sonrası da yine aynı ölçümler tekrarlanarak aradaki fark belirlenmiştir.
29
Çalışmada aşağıdaki gözlemler yapılmıştır.
1. Yaprak Oluşum Tarihleri (gün): Bitkilerin ilk yaprak oluşturdukları tarih esas
alınmıştır.
2.Çiçek Sapı Uzunluğu (cm):Toprak düzeyi ile bitkilerin en üst noktaları arasından
metrik sistemle ölçüm yapılarak hesaplanmıştır.
3.Dikimden çiçeklenmeye kadar geçen süre (gün): Bitkilerin ilk çiçeklendiği tarih esas
alınarak hesaplanmıştır
4.Çiçeklenme tarihleri (gün): parseldeki bitkilerin % 50’sinin çiçeklendiği tarih esas
alınarak hesaplanmıştır
5. Bitki Başına Çiçekçik Sayısı (adet/dal): Bir çiçek sapındaki çiçekçiklerin sayısı
hesaplanmıştır.
6. Soğan çapı (cm): Digital kumpasla en geniş kısımdan ekvatoral ölçüm yapılarak
saptanmıştır
7. Soğan ağırlığı (g): hassas terazi ile ölçüm yapılarak hesaplanmıştır
8.Hasat edilen soğan sayısı (adet/parsel)
9.Yavru soğan sayısı (adet)
10.Yavru Soğan Ağırlığı (g)
Bu denemede elde edilen. verilere tarist istatistik programında varyans analizi
uygulanmış
ve
ortalamalar
%
5
önem
düzeyinde
Duncan
testine
göre
karşılaştırılmıştır.
3.2.4.
3.2.4. Varyasyon Oluşturma Çalışmaları
3.2.4.1.Kolhisin İle Muamele
Bu çalışmada ilk yıl Ornithogalum sp. ve Leucojum aestivum türlerinin
soğanları 5 saat süreyle % 0.2 ve % 0.5 ‘lik kolhisin çözeltisinde bekletilmiş ve daha
sonra torf: perlit karışımlı saksılara dikilmişlerdir. Kontrol olarak steril distile su
kullanılmıştır.
İkinci yıl ise uygulama süresi arttırılmış ve 1. yıl uygulaması yapılan soğanlar
yetiştirme ortamından çıkartılarak % 0.2 ve % 0.5’lik kolhisin çözeltisinde 24 saat
bekletilmiştir. Ayrıca kimyasalın daha iyi nüfuz etmesi bakımından uygulama öncesi
soğanlarda kertik açılmıştır.
30
Çalışmada aşağıdaki gözlemler yapılmıştır.
1.Yaprak Çapı (cm): Yaprak çıkış yerinin 2 cm üzerinden ölçüm yapılmıştır. Ölçüm
kalın ve etli yaprak özelliğine sahip türlerde yapılmıştır.
2.Çiçeklenme Tarihleri (gün): Parseldeki bitkilerin % 50’sinin çiçeklendiği tarih esas
alınarak hesaplanmıştır
3.Çiçek sapı uzunluğu (cm):Toprak düzeyi ile bitkilerin en üst noktaları arasından
metrik sistemle ölçüm yapılarak hesaplanmıştır.
Bu denemede elde edilen verilere tarist istatistik programında varyans analizi
uygulanmış
ve
ortalamalar
%
5
önem
düzeyinde
Duncan
testine
göre
karşılaştırılmıştır.
3.2.4.2. Melezleme Çalışmaları
Proje teklifinde de belirtildiği gibi ön deneme mahiyetinde melezleme
çalışmalarının yapılmasına çalışılmıştır. Melezlemede farklı renkte çeşitler elde
edilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle de çalıştığımız türlerle aynı dönemde çiçekte
olan ve farklı renklerdeki Fressia sp. ve Fritillaria persica türleri ve ayrıca
Ornithogalum’un kültür çeşitleri (O.mount fuji) baba bitkiler olarak kullanılmıştır.
İlk olarak ana bitki olarak seçtiğimiz doğal türlerde erkek organlar uzaklaştırılmış
(emasküle edilmiş) daha sonra da baba bitki olarak seçilen bitkilerden erkek organlar
alınarak ana bitki üzerindeki dişicik tepesi üzerine bir fırça yardımıyla sürülerek
tozlama işlemi gerçekleştirilmiştir. Daha sonra yabancı tozlanmaya karşı çiçekler bir
tülbent yardımıyla kapatılmıştır. Tozlama işlemi sabah erken saatlerde yapılmış ve
erkek organlar anthesis aşamasında toplanmıştır.
31
3.2.5. Moleküler Markerlarla Genetik Uzaklıkların Belirlenmesi
3.2.5.1. DNA izolasyonu:
15.12.2006 tarihindeki DNA izolasyonu için
bitkilerin taze uç yaprakları
kullanılmıştır. Karşılaştırılan 13 farklı Ornithogalum türünden (Tablo 3.5.) DNA
izolasyonu
DNA
ekstraksiyon
kiti
(Promega)
kullanılarak
yapılmıştır.
örneklerden iki defa çıkarılan DNA konsantrasyonları agaroz jelde belirlenmiştir.
Tablo 3.5. DNA’larına bakılan türler
Sıra No
Tür
1
O. pamphyllicum
2
O. lanceolatum
3
O. orthphyllum
4
O. armeniacum
5
O. ulouphyllum
6
O. umbellatum
7
O. montanum
8
O. nutans
9
O. wiedemanni (daha sonra Muscari
muscarimi olduğu anlaşıldı)
10
O.pyrenaicum
11
O.narborense
12
O.alpigenum
13
O.oligophyllum
14
Leucojum aestivum (kontrol)
15
Lilium candidum (kontrol)
16
Stenbergia lutea (kontrol)
32
Aynı
3.2.5.2. DNA Amplifikasyonu:
16 genotipte toplam 315 markır (249 RAPD, 57 ISSR ve 9 SRAP markırı)
oluşturulmuştur. Bunun için 19 RAPD primeri, 6 ISSR primeri ve 2 SRAP primer
kombinasyonu kullanilmistir (Tablo 3.6, 3.7).
OPERON RAPD primerlerinden I16, L04, M04, M05, M10, M11, I03, I04, I07,
I08, I11, I15, M19, F08, F10, B06, F12, ve B03; ISSR (inter simple sequence
repeats) primerlerinden (CA)7, (CAC)6, (CA)7C, (CA)7T, (GT)8G, ve (TCC)7; SRAP
primerlerinden Me1-Em1, ve Me2-Em1 kombinasyonları kullanılmıştır.
Tablo 3.6. Değişik markır sistemleri için kullanılan PCR master mix içerikleri,
volumetrik ve konsantrasyon olarak miktarları
PCR
master Konsantrasyonlar
SRAP
RAPD ISSR
mix
Buffer
1X
1.5 µl
1.5 µl
1.5 µl
dNTP
0.1 mM
1.0 µl
1.0 µl
1.0 µl
MgCl2
2.5 mM
1.5 µl
1.5 µl
1.5 µl
Primer1
3-10 µM
2 µl
2 µl
2 µl
Primer2
3-10 µM
2 µl
-
-
TAQ enzimi
0.6 U
0.2 µl
0.2 µl
0.2 µl
DNA
20 ng/µl
1.0 µl
1.0 µl
1.0 µl
5.8
7.8
7.8
15 µl
15 µl
15 µl
Su
Toplam hacim
15 µl
33
Tablo 3.7. Markır sistemleri SRAP, RAPD, ISSR ve RGA için haritalamada kullanılan
PCR koşulları
SRAP
RAPD
ISSR
1-94 0C 5:00
1-94 0C 3:00
1-94 0C 2:30
2-94 0C 1:00
2-94 0C 1:00
2-94 0C 0:40
3-35
0
C 1:00
3-38 0C 0:45
3-48 0C 0:45
4-72
0
C
4- 72 0C 2:00
4- 72 0C 1:30
5-GO TO 2, 5 TIMES
5-GO TO 2, 35 TIMES
5-GO TO 2, 35 TIMES
6-94 0C 1:00
6-72 0C 10 TIMES
6-72 0C 10 TIMES
7-50 0C 1:00
7-END
7-END
1:00
8-GO TO 6, 35 TIMES
9-72 0C 5 TIMES
10-END
3.2.5.3. Veri Analizleri:
DNA bantlarının değerlendirilmesi, bant varsa “1” , yoksa “0” olarak
yapılmıştır. Elde edilen bant verileri, NTSYS-pc version 2.0 (Numerical Taxonomy
Multivariate Analysis System, NTSYS-pc version 2.1 Exeter Software, Setauket,
N.Y., USA, Rohlf, 1993) programında değerlendirilmiştir.
Genotipler arasındaki
genetik benzerlik, NTSYS-pc programı içerisindeki UPGMA (unweighted pair-group
method algorithm)’ daki cluster analiz (SAHN) kullanılarak belirlenmiştir, benzerlik
indeksleri Dice (1945)’e göre hesaplanmıştır.
34
4. BULGULAR
4.1. Bitki Sistematiği İle İlgili Bulgular
Çalışılan türlerle ilgili tür teşhisleri Davis (1984,1988)’in Flora of Turkey adlı
kitabından ve ilgili makalelerden yararlanılarak projede yardımcı araştırıcı olarak
görev alan Akdeniz Üniversitesi Botanik Bölümü Öğretim Üyesi tarafından
yapılmıştır.
4.2. Lokasyon, Tür ve Doğal Populasyonların Tespiti ile Kullanım
Amaçlarına Göre Seleksiyonu İle İlgili Bulgular
Çalışılan türlerin doğal olarak bulundukları lokalitelerde yapılan arazi
çalışmaları ve yapılan fenolojik gözlemlerde belirlenen vegetatif ve generatif
dönemler Tablo 4.8 ‘de verilmiştir.
Tablo 4.8. Ornithogalum cinsi ve Leucojum aestivum türlerinde yapılan arazi çalışmaları
TARİH
LOKALİTELER
20.03.2006 Antalya Merkez (Akdeniz Üniversitesi
Kampus alanı)
09.04.2006 Antalya- Akseki-Manavgat çevreleri
14.04.2006 Antalya -Korkuteli-Elmalı Finike-Kumluca
çevreleri
17.04.2006
20.04.2006
21.04.2006
01.05.2006
ÇİÇEKLENME
DÖNEMİNDE
BELİRLENEN
TÜRLER
O. narborense
O. montanum
O. orthophyllum
OLGUNLAŞMA
DÖNEMİNDE
TOPLANAN TÜRLER
O. narborense
O. ulophyllum,
O. pyrenaicum
O. montanum
O. lanceolatum
O. orthophyllum
O. orthophyllum
Antalya-Geyik bayırı-Feslikan Saklıkent
O. nutans,
yaylaları ve Manavgat Köprülü kanyon Zerk O. pamhyllicum
üzeri
O. wiedemannii
Antalya-Kemer Tahtalı dağı, KumlucaO. alpigenum
Finike çevreleri
Antalya- Serik İbradı-Akseki-Manavgat
O. umbellatum
çevreleri
O. oligophyllum
Antalya-Gündoğmuş Akseki-İbradı—
O. oligophyllum
35
Manavgat çevreleri
15.05.2006 Antalya- Merkez Termessos- KorkuteliElmalı Finike-Kumluca çevreleri
O. narborense
22.05.2006 Antalya-Serik çevresi, Feslikan ve
Saklıkent yaylası
09.06.2006 Antalya-Manavgat Köprülü Kanyon Zerk
üzeri, Akseki-Beyşehir çevreleri
23.06.2006 Antalya-Korkuteli-Elmalı çevresi
26.02.2007 Antalya Manavgat Köprülü Kanyon çevresi O. sigmoideum
19.03.2007 Antalya Manavgat Köprülü Kanyon çevresi
Gündoğmuş çevresi
27.04.2007 Antalya Kemer Beycik köyü Üçoluk Yaylası O. oligophllum
14.05.2007 Antalya Akdeniz Üniversitesi Kampus alanı O. narborense
21.05.2007 Antalya İbradı, Akseki-Beyşehir çevresi
Kurucuova Yeşildağ-İskele arası
22.05.2007 Antalya Manavgat Köprülü Kanyon Zerk
üzeri
31.05.2007 Antalya Kemer Çıralı, Antalya Geyikbayırı
Feslikan Yaylası
08.06.2007 Antalya Korkuteli Elmalı, Finike Kumluca
çevresi
O. orthophyllum
O. armeniacum
O. montanum
O. lanceolatum
O. ulophyllum
O. umbellatum
O. nutans,
O. pamhyllicum
Leucojum aestivum
O.narborense
O. pyrenaicum
O. sigmoideum
O. isauricum (endemik)
Leucojum aestivum
O.armeniacum (tohum)
O. pyrenaicum (tohum)
O. nutans (tohum)
O. sümbülianum
O.narborense (tohum)
O.pyrenaicum (tohum)
Yürütülen arazi çalışmaları sonucu belirlenen Ornithogalum cinsine ait türler
ve Leucojum aestivum türünün lokaliteleri, populasyonları ve bazı bitkisel özellikleri
Tablo 4.9 ‘da verilmiştir.
36
Çizelge 4.9. Türlerin doğal populasyondaki özellikleri
Tür
O. armeniacum
Adı
Lokalite
Termesos dağı
Gündoğmuş’a 23
km kala
Serinyaka köyü
girişi
İbradı Yukarı
mah. Hisar önü
Elmalı Sedir
Araştırma
Ormanı yolu
başlangıcı
Akseki Cevizli
Çakıllı Geçidi
O. narborense
O.
lanceolatum
O. montanum
İbradı Ormana
Köyü
Makilik al.
Kayalıktaş
lık yamaç
Kayalık
nemli alan
Düşük
(20-30
civarı)
Düşük
(20 civarı)
Makilik
taşlık alan
Yüksek
(300
civarı)
Çok
yüksek
(600-700
civarı)
Yüksek
(200
civarı)
Makilik
taşlık alan
Makilik
kireçtaşlı
kayalık
alanlar
Rakım
(m)
GPS
Değerleri
Nisan
başı
620
620
Çiçeklen
me Tarihi
(gün)
364735.1
314957.2
4-5 Nisan
1075
370550.3
313602.5
Nisan
ortası
1089
363602.3
295735.3
Nisan
ortası
Çiçek
Durumu
Salkım
silindirik
(çiçek
sapı
gövdesi
tüylü)
Çiçe
k
Sapı
Uzu
n
(cm)
1025
Yaprak
Özelliği
Meyve
Tipi
Soğ
an
Duru
mu
İnce uzun
şeritsi ve
tüylü,
çiçeklenme
de tüyler
kayboluyor
Kapsül
yuvarlak
5-6 loblu
Orta
yuva
rlak
1210
371028.7
314758.3
Mayıs
başı
978
370436.8
313538.3
Nisan
ortası
Ranunculus
Muscari
Makilik
kireçtaşlı
kayalık
alanlar
Yüksek
(300
civarı)
12731313
arası
363528.5
295835.0
Nisan
sonu
Yıldız
şekilli
1025
cm
(en
fazla
40
cm)
Mat gri
yeşil, kalın
etli kaşıksı
Kanatsız
kalın
yuvarlak
kapsül
Büyü
k
Yuva
rlak
beya
z
renkli
Elmalı Sedir
Araştırma
Ormanı
Çamkuyusu
Lojmanları
Taban
suyunun
çekildiği
oldukça
nemli düz
çayırlık
alan
Yol kenarı
Makilik
alan
Çok
yüksek
(500
civarı)
1593
363521.5
300126.4
Nisan
ortası
Salkım
hemen
hemen
toprak
seviyesi
nde
Yok
sayılı
r
Parlak, açık
yeşil kalın
etli, kıvırcık
ters
mızraksı
Kanatsız
kalın
yuvarlak
kapsül
Büyü
k
Oval
Düşük
(30 civarı)
49
365352.8
303952.9
Nisan
ortası
25-35
cm
İnce
uzun
Kapsül
Büyü
k,
yuva
rlak
Yol kenarı
nemli,
kireçtaşlı
alanlar
Orta
(50-75
civarı)
1210
371028.7
314758.3
Mayıs
sonuna
yakın
Yıldız
şekilli
çıplak
gövdede
primidal
salkım
şeklinde
(başak
gibi)
Açık düz
çayırlıklar
Düşük
(20-30
civarı)
1080
363815.3
302533.1
Mayıs
ortası
Çok
kayalık
kireçtaşlı
yamaçlar
Düşük
(30
civarı)
645
370218.8
313731.2
Nisan
sonuMayıs
başı
Akdeniz
Üniversitesi
Kampüs Alanı
Sağlık Bilimleri
Meslek Yüksek
Okulu ve Kreş
önü
Akseki Cevizli
Çakıllı Geçidi
Kemer Ovacık
Yaylası
İbradı Gembos
yaylası
(Karamuklu
mevkii)
Nemli
açık
yamaçlar
Yüksek
(300
civarı)
Alandaki
diğer
bitkiler
Geranium
Elmalı Sedir
Araştırma
Ormanı yolu
başlangıcı
Manavgat
Altınbeşik
Mağarası Girişi
O.
oligophyllum
Yetişme
Ortamı
Populasy
on
Yoğunluğ
u (adet)
1478
371238.1
312938.4
Mart
ortasını
geçince
(20 Mart
civarı)
37
Doğrusal
yarı dik
gri-yeşil
Frittillaria
pinardi
Muscari
Ranunculus
Muscari
neglectum
30-35
cm
Yıldız
şekilli
30-35
cm
10-15
cm
Geniş
puslu
uzunluğu
yaklaşık
20 cm
Kanatsız
kalın
yuvarlak
kapsül
Küçü
k
yuva
rlak
Birçok
soğanlı
bitki
(geofit
cenneti)
O. umbellatum
O. orthopyllum
O. pamphylicum
(endemik)
Nemli
açık
Çayırlıklar
Akdeniz
Üniversitesi
Kampüs Alanı
Sağlık Bilimleri
Meslek Yüksek
Okulu önü
Eski Korkuteli
Yolu Yenice
Köyü Girişi
Feslikan
Yaylasına
gelmeden
Sakarpınarı
mevkii
Elmalı
Çığlıkara
Ormanı
Taşlık,
kayalık
kireçtaşlı
yamaçlar
Feslikan
Yaylası
Yol
kenarı,
nemli az
yamaçlı
kumluk
açık
alanlar
Orta
(100-150)
Kemer Tahtalı
Dağı
Kayalık,
oldukça
dik
yamaç,
step arazi
Korkuteli
Kızılcadağ
arası
Elmalı Finike
arası Göltarla
mevkii
O.pyrenaicum
O. ulouphyllum
O.
alpigenum
(endemik)
O. nutans
Serik
Burmahancı
Köyü
Akseki Ömer
Duruk Tesisleri
Önü
Orta
(50 civarı)
15
365628.8
310350.1
Mart
ortasına
gelmeden
(8 -10
Mart
arası)
Yol kenarı
düz alan
Düşük (30
civarı)
35
365349.7
303915.1
Mart
ortasına
gelmeden
(8 -10
Mart
arası)
Yol kenarı
kireçtaşlı
düz alan,
ağaç altı
Orta (5080 civarı)
402
370043.3
302902.1
Orta (80100)
1787
365049.2
302449.4
Mart
ortasını
geçince
(20 mart
civarı)
Mayıs
ortası
2016
364858.8
302226.6
Mayıs
ortasını
geçince
(20
Mayıs)
Mayıs
başı
Yüksek
(300-350)
17972010
arasın
da
363227.4
302509.1
Mayıs
ortasını
geçince 25 Mayıs
civarı
Kireçtaşlı,
kayalık
yamaçlar
Orta
(100-150
civarı)
663
370102.3
295825.6
Mayıs
ortası
Yamaç,
makilik
alan
Orta (100
civarı)
1172
363319.7
295820.8
Mayıs
ortasını
geçince25 Mayıs
civarı
Yol
kenarı,
düz alan
10-20
cm
Yaprağın
üst kısmı
beyaz düz
çizgili
İnce
uzun
kapsül
Bir
sapta 310 arası
çiçek
tomurcu
ğu
5-10
cm
Çok ince
şeritsi
Yuvarlak
kapsül
Bir
sapta 27 çiçek
tomurcu
ğu
7-8
3-13 adet
ince
şeritsi
Yumurta
msı,
yumurta
msısilindirik
Çok
sayıd
a diş
şekli
nde
yavr
u
soğa
n
orta
yuva
rlak
Küçü
k
yuva
rlak
O.narboren
se,
Bellavalia
Küçü
k,
uzun
oval
Tulipa
38
20-60
cm
Şeritsi,
yarı dik
10-15
cm
Şeritsi,
tüy gibi
çok ince
Küçük
yıldız
şekilli
20-25
cm
İnce
şeritsi
Petaller
yeşil
çizgili
20-45
cm
İnce
şeritsi
Yıldız
şekilli,
aşağı
doğru
bakmakt
a,
gümüşbeyaz
renkte,
petaller
yeşil
çizgili
Küçük
yıldız
şekilli
İri, kalın
uzun
kapsül
Çok
sayıd
a
soğa
ncıklı
orta
büyü
klükt
e,
yuva
rlak
Uzun
-oval
küçü
k
Küçük
yuvarlak
kapsül
Geranium
,
Cyclamen
,
Anemone
blanda
Orta
büyü
klükt
e,
uzun
-oval
Küçü
k
oval
Maki,
çalılar
O. sigmoideum
O. isauricum
(endemik)
Leucojum
aestivum
Manavgat
Köprülü
Kanyon
Taşağıl
mevkiini
geçince
Beşkonak’a
gelmeden
Manavgat
Gündoğmuş
arası
Beyşehir
çevresi
Kurucuova
Yeşildağ-İskele
arası
Nemli düz
, kumul bir
alan
Orta
(50-80
civarı)
74
370437.2
311411.7
Şubat
ortası
Bir
sapta 35 çiçek
10-15
cm
doğrusal
İri kalın
kapsül
Yol kenarı
Çok
sayıda
kireçtaşlı
yamaçlar
Orta
(50-60
civarı)
600
364728.7
314947.7
Mart
ortası
5-10
cm
doğrusal
Küçük
yuvarlak
kapsül
Küçü
k
yuva
rlak
Pinus
brutia
altında
bulunuyor
Göl
kenarı,
bataklık,
sazlık
alanlar
Yüksek
(500
civarı)
1142
373418.4
312831.9
Nisan
sonu
Bir
sapta
oldukça
çok
çiçek
(20’ye
yakın)
Bir
sapta 35 çiçek
15-35
cm
Parlak
koyu yeşil
doğrusal
İri kalın
kapsül
Orta
büyü
klükt
e
oval
Butomus
umbellatus
Çalışılan türlerin çiçeklenme durumları Şekil 4. 8 a-n ‘de verilmiştir.
Şekil 4.8. Ornithogalum türlerinin çiçeklenme dönemindeki durumları
(a) O. armeniacum
(b) O. alpigenum (endemik)
(c) O. lanceolatum
(d)
39
O. oligophyllum
Anemone,
Gagea,
daphne
serica,
Romulea
(e) O. narborense
(f) O .montanum
(g)O. nutans
(h) O. pyrenaicum
40
(I) O. pamphyllicum (endemik)
(k)
(İ)
O. orthophyllum
(l)
…………(m) O. sigmoideum
O. isauricum (endemik)
(n)
41
O. umbellatum
Leucojum aestivum
4.3.Seçilen Türlerde Kültüre Alma Çalışmaları ile İlgili Bulgular
4.3.1. Çoğaltım Çalışmaları ile İlgili Bulgular
4.3.1.1. Arazi Şartlarında Çoğaltım ile İlgili Bulgular
4.3.1.1.1. Generatif Çoğaltım ile İlgili Bulgular
Doğal ortamlarından Mayıs-Haziran ayları döneminde toplanan Ornithogalum
ve Leucojum türlerine ait tohumlar çimlenmenin kolaylaştırılması amacıyla 24 saat
GA 3 çözeltisiyle muamele edildikten sonra bekletilmeksizin yaz döneminde torf: perlit
(1:1) karışımlı saksılara ekilmişlerdir. Ancak bu dönemde yaz aylarındaki yüksek
sıcaklıklardan dolayı tohumların dormansi göstermesi ihtimali nedeniyle tohumlarda
çimlenme faaliyeti gözlenmemiştir. Daha sonra tohum ekimleri Ekim başında
tekrarlanmıştır. Bu dönemin sonunda türlerde elde edilen çimlenme miktarları ve
yüzdeleri Tablo 4.10’da, çimlenen tohumların görünümleri Şekil 4.9, 4.10. ve 4.11 ’de
verilmiştir. Tohum ekiminden yaklaşık 3 ay sonra soğancık oluşumlarının
başlamasıyla bitkiler saksılara şaşırtılmışlardır. Bir yılın sonundaki soğancıkların
görünümü Şekil 4.12 , 4.13 ve 4.14’te gösterilmiştir.
Tablo 4.10. Çalışılan türlerin tohumlarının çimlenme özellikleri
Türler
O. lanceolatum
Ekilen tohum Çimlenen
sayısı (adet) tohum sayısı
(adet)
600
60
Çimlenme
yüzdesi
(%)
10.0
O.armeniacum
600
45
7.5
O. narborense
600
150
25
O. ulouphyllum
600
--
--
O. nutans
600
55
9.2
O. pyrenaicum
600
600
100.0
O. sümbülianum
600
135
22.5
Leucojum aestivum
600
30
5.0
O. montanum
600
36
6.0
42
Şekil 4.9 O. pyrenaicum türü ve O.sümbülianum türünde çimlenmiş tohumlar
Şekil 4. 10. O. nutans türü ve O.armeniacum türünde çimlenmiş tohumlar
43
Şekil 4.11. O. montanum türünde çimlenmiş tohumlar
Şekil 4.12. O. pyrenaicum türünün tohumlarından 1. yıl sonunda oluşan
soğancıkların görünümü
44
Şekil 4.13 .O.sümbülianum türünün tohumlarından oluşan soğancıkların görünümü
Şekil 4.14 .O.lanceolatum türünün tohumlarından oluşan soğancıkların görünümü
45
4.3.1.1.2. Vegetatif Çoğaltım İle İlgili Bulgular:
Uygulanan çoğaltım yöntemleri Şekil 15 a, b, c‘de verilmiştir.
Şekil 4.15. Bölme Yöntemleri (a) İkiye bölme
(b)
Dörde bölme
(c) Sekize Bölme
Ornithogalum umbellatum ve Ornithogalum montanum türlerinde yapılan
çoğaltım yöntemlerine ait görünüm Şekil 16 a, b‘de verilmiştir.
Şekil 4. 16. (a) Ornithogalum umbellatum
46
(b) Ornithogalum montanum
Leucojum aestivum türünde yapılan çoğaltım yöntemleri ise Şekil 4.17‘de verilmiştir.
Şekil 4. 17. Leucojum aestivum türünde yapılan çoğaltım yöntemleri
İlk yıl vegetatif çoğaltım yöntemi uygulanan Leucojum aestivum türüne ait
bulgular Tablo 4.11 ‘de, elde edilen yavru soğanların görünümleri ise Şekil 4.18 a-f
de verilmiştir.
Tablo 4.11. Leucojum aestivum türünde 1. yıl uygulanan çoğaltım yöntemlerinin
yavru soğan oluşumu üzerine etkileri
BÖLME YÖNTEMLERİ (1. yıl)
Leucojum
aestivum
Kontrol
4’ e bölme
8’e bölme
2’ li pullarına
Tekli
ayırma
pullarına
ayırma
Oluşan yavru
3.67 c*
8.67 ab
13.00 a
10.00 ab
8.00 b
2.44 a*
1.78 b
1.56 b
1.43 b
1.42 b
4.53 b**
31.49 a
7.73 b
5.84 b
4.60 b
0.72* a
0.54 a
0.21 b
sayısı (adet)
Yavru soğan çapı
(cm)
Yavru soğan
Ağırlığı (g)
Bölme başına elde
edilen yavru
soğan sayısı (adet)
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
47
0.22 b
Tablo 4.11’den de görüldüğü gibi Leucojum aestivum türünde 1. yıl uygulanan
çoğaltım yöntemlerinin yavru soğan oluşumu ile soğan çapı üzerinde istatistiksel
anlamda (P <0,05) ve ağırlıkları (P <0,01) üzerinde önemli etkileri olmuştur. Bölme
miktarı arttıkça yavru soğan sayısı artmış, ancak bölme başına elde edilen yavru
sayısı bakımından en az bölme yöntemi uygulanan soğanlardan en iyi sonuçlar elde
edilmiştir.
Leucojum aestivum türünde ikinci yıl uygulanan vegetatif çoğaltım yöntemine ait
bulgular ise Tablo 4.12’de verilmiştir.
Tablo 4.12. Leucojum aestivum türünde 2. yıl uygulanan çoğaltım yöntemlerinin
yavru soğan oluşumu üzerine etkileri
BÖLME YÖNTEMLERİ (2. yıl)
Leucojum aestivum
Kontrol
2 ye bölme
4 e bölme
8 e bölme
Oluşan yavru sayısı (adet)
4.33 d**
7.67 c
14.67 b
21.67 a
Yavru soğan çapı (cm)
1.77 a**
1.52 b
1.30 c
1.01 d
Yavru soğan Ağırlığı (g)
4.53 a **
4.76 a
3.35 a
1.46 b
0.77 a*
0.73 a
0.55 b
Bölme başına elde edilen
yavru soğan sayısı (adet)
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
2. yıl değerlerinde de benzer sonuçlara ulaşılmış, bölme yöntemlerinin yavru
soğan oluşumu ile soğan çapı ve ağırlıkları (P <0,01) üzerinde istatistiksel anlamda
önemli etkileri olmuştur.
(a)
Kontrol
(b) 2’ye bölme
48
(c) 4’e bölme
(d) 8’e bölme
(e) İkili pullarına ayırma
(f) Tekli pullarına ayırma
Şekil 4.18.a,b,c,d,e,f. Leucojum aestivum türüne uygulanan çoğaltım
yöntemlerinden elde edilen yavru soğanların görünümleri
Ornithogalum montanum türüne ait bulgular Tablo 4.13’de, elde edilen yavru
soğanların görünümleri Şekil 4.19’ da, Ornithogalum umbellatum türüne ait bulgular
Tablo 4.14’de, elde edilen yavru soğanların görünümleri ise Şekil 4.20 a-c’de
verilmiştir.
Tablo 4.13. Ornithogalum montanum türünde 1. yıl uygulanan çoğaltım yöntemlerinin
yavru soğan oluşumu üzerine etkileri
BÖLME YÖNTEMLERİ (1. yıl)
Ornithogalum
montanum
Kontrol
4’e bölme
8’e bölme
2’li pullarına
Tekli
ayırma
pullarına
ayırma
Oluşan yavru
3.00 c**
8.33 b
11.67 ab
12.00 a
1.73 a**
1.14 c
1.01 cd
0.93 d
10.33 ab
sayısı (adet)
Yavru soğan çapı
49
1.46 b
(cm)
Yavru soğan
4.03
ağırlığı (g)
bc**
Bölme başına elde
3.44 c
6.86 a
5.05 b
6.90 a
0.69 a**
0.48 b
0.25 c
0.29 c
edilen yavru
soğan sayısı (adet)
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Şekil 4.19. Ornithogalum montanum türüne uygulanan tüm çoğaltım yöntemlerinden
elde edilen yavru soğanların görünümleri
Tablo 4.14. Ornithogalum umbellatum
türünde 2. yıl uygulanan çoğaltım
yöntemlerinin yavru soğan oluşumu üzerine etkileri
BÖLME YÖNTEMLERİ (2. yıl)
Ornithogalum umbellatum
Oluşan yavru sayısı (adet)
Kontrol
2’ye bölme
4’e bölme
8’e bölme
4.33 c**
7.33 bc
10.33 ab
14.33 a
**
Yavru soğan çapı (cm)
1.53 a
1.55 a
1.14 b
1.09 b
Yavru soğan ağırlığı (g)
2.73 aö.d.
4.73 a
2.78 a
5.77 a
0.73 a*
0.52 ab
0.36 b
Bölme başına elde edilen
yavru soğan sayısı (adet)
50
(a) 2’ye bölme
(b)
4’e bölme
(c) 8’e bölme
Şekil 4.20 a,b,c. Ornithogalum umbellatum türüne uygulanan çoğaltım
yöntemlerinden elde edilen yavru soğanların görünümleri
Ornithogalum türlerinde de uygulanan çoğaltım yöntemlerinin yavru soğan
oluşumu ile soğan çapı ve ağırlıkları üzerinde istatistiksel anlamda (P <0,01) önemli
etkileri olmuştur. Bölme miktarı arttıkça yavru soğan sayısı artmış, ancak bölme
başına elde edilen yavru sayısı bakımından en az bölme yöntemi uygulanan
soğanlardan en iyi sonuçlar elde edilmiştir.
51
4.3.1.1.3. İn Vitro Çoğaltım İle İlgili Bulgular
Yöntem kısmında belirtilen soğanlara uygulanan farklı yüzey sterilizasyon
yöntemlerinden en etkili olanı; soğanların dış kabukları ve kökleri uzaklaştırıldıktan
sonra akan musluk suyu altında soğanların deterjanla birkaç kez yıkanması, iyice
durulanan
soğanların
% 10’luk
ticari
sodyum
hipoklorit
çözeltisinde
sürekli
karıştırılarak 10 dakika bekletilmesi, 3 kez 5’er dakika steril su ile durulandıktan
sonra soğanların dış pul yapraklarının uzaklaştırılıp tekrar % 80’lik ticari sodyum
hipoklorit çözeltisinde sürekli karıştırılarak 30 dakika bekletilmesi ve 3 kez 5’er dakika
steril su ile durulanmasıdır.
Hormon destekli MS ortamında kültüre alınan eksplantlardan 15-20 gün içinde
sonra yeni soğancık oluşumu başlamıştır. 5 aylık kültürlerde soğanlar oldukça iyi
gelişmiş olup, köklenme ortamına transfer edilecek duruma gelmişlerdir (Şekil 4. 2139). Elde edilen bulgular Tablo 4.15.‘de verilmiştir.
Ayrıca tohumdan in vitro çoğaltım yönteminin denendiği çalışmada O.
lanceolatum türünün tohum ekimleri yapılmış, önce kallus oluşmuş sonra, kallus
yüzeyinden soğan ve yeni yaprak oluşumları elde edilmiştir (Şekil 4.22).
Şekil 4.21. Sterilizasyonu başarılan kültür ortamındaki eksplantlar
Şekil 4. 22. 4 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün tohumundan
gelişen soğanlar
52
Şekil 4. 23. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O.umbellatum türünün explantlarından
oluşan soğanlar
Şekil 4. 24. 4 mg/l BAP+0.5 mg/ lNAA ortamında O.umbellatum türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
53
Şekil 4.25. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar
Şekil 4. 26. 4 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
54
Şekil 4.27. 1 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAA ortamında O. oligophyllum türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
Şekil 4.28. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar
55
Şekil 4.29. 2 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar
Şekil 4.30. 1 mg/l BAP+ 0.5 mg/l NAAA ortamında O. sigmoideum türünün
eksplantlarından oluşan soğanlar
56
Şekil 4.31. 2 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
Şekil 4.32. 4 mg/l BAP+0.25 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
57
Şekil 4.33. 1 mg/l BAP+0. 5 mg/l NAA ortamında O. narborense türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
Şekil 4.34. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. sümbülianum türünün 4 pul yapraklı
eksplantlarından oluşan soğanlar
58
Şekil 4.35. 1 mg/l BAP+ 0.25 mg/l NAA ortamında O. pyrenaicum türünün 4 pul yapraklı
eksplantlarından oluşan soğanlar
Şekil 4.36. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün 4 pul yapraklı
eksplantlarından oluşan soğanlar
.
59
Şekil 4.37. 4 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. montanum türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
Şekil 4.38. 1 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O. lanceolatum türünün eksplantlarından
oluşan soğanlar
60
Şekil 4.39. 1 mg/l BAP+0.5 mg/l NAA ortamında O.isauricum türünün eksplantlarından oluşan
soğanlar
Tablo 4.15. Farklı Ornithogalum türlerinin 4 pul eksplantından in vitro çoğaltım ile elde edilen ortalama
soğan sayıları (adet)
1 BAP+
0.25 NAA
1 BAP+
0.5 NAA
O. umbellatum
19.00 Aax
7.00 Ba
HORMON DOZLARI
2BAP+
2 BAP+
4 BAP+
0.25
0. 5 NAA
0.25 NAA
NAA
3.67 Ba
6.67 Ba
6.67 Ba
O.oligophyllum
O.sigmoideum
O.narborense
14.33 Ab
3.00 Ac
3.67 ABc
5.33 Babc
2.33 Abcd
6.33 Aab
4.00 Ba
2.67 Aa
4.00 Aba
O.sümbülianum
O.pyrenaicum
O.lanceolatum
O.isauricum
O.montanum
O.nutans
ORT
2.33 Ac
1.33 A c
3.00 Bc
0.00 Ac
0.00 Ac
0.00 Ac
4.67**
5.00 Aabc
1.67 Acd
7.33 Aa
1.33 Acd
3.33 Aabcd
0.00 Ad
3.97
3.33 Aa
2.67 Aa
2.33 Ba
0.00 Aa
0.00 Aa
0.00 Aa
2.27
TÜRLER
5.00 Bab
1.67 Abc
4.33
ABabc
4.33 Aabc
1.67 Abc
2.67 Babc
1.33 Abc
0.00 Ac
0.00 Ac
2.77
4 BAP+
0.5 NAA
ORT
(adet)
21.67 Aa
10.78**
2.00 Bbc
2.33 Ab
1.67 Bb
4.33 Bbc
4.33 Ab
6.33 Ab
5.83
2.72
4.39
2.33 Abc
2.67 Abc
2.67 Bb
2.67 Ac
0.00 Abc
0.00 Ac
2.30
2.33 Abc
2.33 Abc
5.67 ABb
0.00 Ac
2.00 Abc
0.67 Ac
4.97
3.28
2.06
3.94
0.89
0.89
0.11
3.49
x: Büyük harfler yatay verilen ortalamaların (satır boyunca), küçük harfler ise dikey (sütun boyunca) verilen ortalamaların
karşılaştırmalarını göstermektedir.
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir *,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1
alfa düzeyinde önemli.
61
İn vitro çoğaltımda elde edilen soğan sayıları açısından ortama eklenen farklı
hormonların istatistiksel açıdan (P<0,01) önemli olduğu bulunmuştur. 1 BAP+0.5 NAA ve 4
BAP+ 0.5 NAA ortamları soğan oluşturma bakımından en etkili ortamlar olmuştur. En fazla
soğan sayısı O. umbellatum türünden elde edilmiştir. Leucojum aestivum türünde ise
bulaşıklık probleminin üstesinden gelinememiştir.
İn vitrodan elde edilen steril ve yeterli soğan büyüklüğüne ulaşmış olan soğanlar 1:1
oranındaki steril torf: perlit ortamına aktarılmışlardır (Şekil 4. 40 a, b, c, d).
a
b
c
d
Şekil 4. 40. a, b, c, d. Steril soğanların steril yetiştirme ortamına aktarılması
62
4.4 Yetiştirme Tekniğine Yönelik Çalışmalar ile İlgili Bulgular
4.4.1. Cam Serada Topraksız Ortamda Değişik Nem Düzeylerinde Yetiştirilen
Türlerde Erken Dikim Geç Hasat ve Gübrelemenin İhracat Boyutundaki Soğan
Gelişimine Etkileri İle İlgili Çalışmalar ile İlgili Bulgular
Cam serada topraksız ortamda farklı sulama düzeylerinde yetiştirilen türlerin
görünümleri Şekil 41’ de verilmiştir.
Şekil 4.41.Cam serada topraksız ortamda farklı sulama düzeylerinde yetiştirilen
türlerin görünümleri
Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerde yaprak oluşum tarihi (gün),
Tablo 4.16, dikimden çiçeklenmeye kadar geçen süre (gün) ve çiçeklenme tarihleri ile
ilgili bulguları Tablo 4.17 ‘de, ortalama çiçek sapı uzunlukları ve bitki başına çiçekçik
sayıları da Tablo 4.18’de verilmiştir.
63
Tablo 4.16. Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerin yaprak oluşum tarihleri
Türler
İlk Yaprak Oluşum Tarihleri (gün)
1. yıl
1 Ekim 2006
2. yıl
1 Aralık 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 2 ay sonra)
5 Aralık 2006
5 Aralık 2007 (1.yıldaki ile aynı dönemde)
1 Aralık 2006
20 Eylül 2006
25 Eylül 2006
1 Eylül 2006
1 Ekim 2006
1 Eylül 2006
6 Ekim 2006
14 Aralık 2006
14 Eylül 2006
14 Aralık 2006
7 Ağustos 2006
5 Aralık 2007 (1.yıldaki ile yaklaşık aynı dönemde)
15 Ekim 2007 (1.yıldaki ile yaklaşık 1 ay sonra)
15 Ekim 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 3 hafta sonra)
5 Aralık 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 3 ay sonra)
1 Kasım 2007 (1.yıldaki ile yaklaşık aynı dönemde)
1 Ekim 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 2 hafta sonra)
15 Ekim 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 1 hafta sonra)
15 Ocak 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 1 ay sonra)
1 Ekim 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 2 hafta sonra)
15 Ocak 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 1 ay sonra)
15 Ağustos 2007 (1.yıldakinden yaklaşık 1 hafta sonra)
O. narborense
O. pyrenaicum
O. nutans
O. montanum
O. umbellatum
O. oligophyllum
O. ulouphyllum
O. armeniacum
O. orthophyllum
O. pamhyllicum
O. lanceolatum
O. alpigenum
Leucojum aestivum
Tablo 4.17. Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerin çiçeklenme özellikleri
Türler
Dikimden
Çiçeklenmeye
Kadar Geçen Süre
(gün)
Çiçeklenme Tarihleri
(gün)
1.yıl
2.yıl
266
8
20 Mart 2007
25 Mart 2008 (1. yıldaki ile yaklaşık aynı
dönemde)-
O. narborense
268
10
22 Mart 2007
O. pyrenaicum
O. nutans
1 Nisan 2008 (1. yıldakinden yaklaşık 10 gün
sonra)
228
5
10 Şubat 2007
O. montanum
247
7
01 Mart 2007
O. umbellatum
237
6
19 Şubat 2007
O. oligophyllum
210
3
23 Ocak 2006
O. ulouphyllum
295
11
15 Nisan 2007
O. armeniacum
268
9
22 Mart 2007
O. orthophyllum
213
4
26 Ocak 2006
O. pamhyllicum
302
12
25 Nisan 2007
O. lanceolatum
176
1
20 Aralık 2006
O. alpigenum
307
13
30 Nisan 2007
Leucojum aestivum
183
2
27 Aralık 2006
3 Mart 2008 (1. yıldakinden yaklaşık 3 hafta
sonra)
15 Şubat 2008 (1. yıldakinden yaklaşık 2 hafta
önce)
15 Şubat 2008 (1. yıldaki ile yaklaşık aynı
dönemde)15 Şubat 2007 (1. yıldakinden yaklaşık 3 hafta
sonra)
27 Nisan 2008 (1. yıldakinden yaklaşık 2
hafta sonra)-25 Mart 2008 (1. yıldaki ile yaklaşık aynı
dönemde)15 Şubat 2007 (1. yıldakinden yaklaşık 3
hafta sonra)
15 Nisan 2008 1. yıldakinden yaklaşık 2 hafta
önce)
5 Aralık 2007 (1. yıldakinden yaklaşık 2
hafta önce)
15 Nisan 2008 1. yıldakinden yaklaşık 2 hafta
önce)
13 Aralık 2007 (1. yıldakinden yaklaşık 2
hafta önce)
64
Tablo 4.17.’de görüldüğü gibi ilk çiçeklenme O.lanceolatum ve Leucojum
aestivum türlerinde Aralık sonunda gerçekleşmiştir. Doğal ortamlarında yapılan
gözlemlerde ise bu türlerin ilk çiçeklenmesinin 2. gelişme raporunda da bildirildiği
gibi Mart ortasından itibaren başladığı görülmektedir. Türlerin çiçeklenme
durumlarına ait görünümleri ise Şekil 4. 42 ‘de verilmiştir.
Şekil 4.42 .Türlerin çiçeklenme durumları
Tablo 4.18. Türlerin ortalama çiçek sapı uzunlukları ve bitki başına çiçekçik sayıları
Türler
O. narborense
O. pyrenaicum
O. nutans
O. montanum
O. umbellatum
Ortalama Çiçek Sapı Uzunluğu
(cm)
Ortalama Bitki Başına Çiçekçik Sayısı
(adet/dal)
Kontrol
52.00 aö.d
26.00 aöd
1.sulama
2.sulama
Kontrol
1.sulama
2.sulama
Kontrol
1.sulama
2.sulama
Kontrol
1.sulama
2.sulama
Kontrol
1.sulama
55,75 a
57,33 a
17.93 a öd.
21,50 a
21,75 a
7.17 aöd.
9,13 a
7,33 a
9.79 b *
13,00 a
12,00 ab
15.13 b*
18,00 a
31.67 a
39,33 a
10.00 aöd
14,33 a
15,00 a
3.33 aöd
5.33 a
4,55 a
8.50 aöd.
13.82 a
15,00 a
5.33 b*
14,19 a
Sulama
65
2.sulama
17,80 a
Kontrol
8.00 b*
1.sulama
9,25 a
O. oligophyllum
2.sulama
8,20 b
Kontrol
5,88 aöd.
1.sulama
6,63 a
O. ulouphyllum
2.sulama
5,63 a
Kontrol
5.03 ab*
1.sulama
6,00 a
O. armeniacum
2.sulama
4,50 b
Kontrol
2.77 aöd.
1.sulama
3,00 a
O. orthophyllum
2.sulama
2,67 a
Kontrol
4.57 a
1.sulama
4,00 a
O. pamhyllicum
2.sulama
3,50 a
Kontrol
2.00 a
1.sulama
2,00 a öd
O. lanceolatum
2.sulama
2,00 a
Kontrol
6.03 a*
1.sulama
5,00 ab
O. alpigenum
2.sulama
4,00 b
Kontrol
21.17 aöd
Leucojum
1.sulama
20,80a
aestivum
2.sulama
23,00 a
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
15.00 a
7.60 aöd.
7,60 a
7,50 a
9.00 b**
10.78 a
7.08 c
6.67 b*
8,00 ab
10,00 a
9.33 aöd
10,00 a
9,33 a
2.00 aöd
2,50 a
2,50 a
5,67 aöd
4.80 a
3,33 a
6.00 a öd
8.33 a
6.33 a
2.67 ab*
3.56 a
2.00 b
Cam serada topraksız ortamda yetiştirilen türlerde farklı sulama düzeyleri ve
gübre uygulamasının soğan çaplarına etkileriyle ilgili veriler ve istatistiksel
değerlendirmeler Tablo 4.19., soğan ağırlıklarıyla ilgili veriler Tablo 4.20.’de,
parselden hasat edilen soğan sayıları ise Tablo 4.21.’de verilmiştir.
Tablo 4.19. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının türlerin soğan çaplarına
etkileri (cm)
TÜRLER
Kontrol
1. sulama (1lt/bitki)
2. sulama (2lt/bitki)
2.28 b**
3.13 a
3.39 a
1.72 aöd.
1.83 a
1.67 a
1.88 c**
2.31 a
2.14 b
O. montanum
2.43 b*
2.86 ab
2.99 a
O. umbellatum
1.83 b*
2.60 a
2.13 ab
O. oligophyllum
1.27 b**
1.56 a
1.43 a
O. narborense
O. pyrenaicum
O. nutans
66
O. ulouphyllum
1.87 b*
2.33 a
2.29 a
O. armeniacum
1.70 b**
1.74 b
2.14 a
O. orthophyllum
1.08 aöd.
1.43 a
1.64 a
O. pamhyllicum
0.65 b**
0.99 a
1.07 a
**
O. alpigenum
1.56 a
1.24 b
1.19 b
O. lanceolatum
1.67 b*
2.02 a
1.78 b
3.40 a
3.34 a
Leucojum aestivum 3.26 aöd.
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Tablo 4.20. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının türlerin soğan
ağırlıklarına etkileri (g)
TÜRLER
Kontrol
1. sulama (1lt/bitki)
2. sulama (2lt/bitki)
12.32 aöd.
22.67 a
24.70 a
3.88 aöd.
4.25 a
3.57 a
3.73 c**
7.82 a
6.25 b
O. montanum
10.30 b*
16.19 a
13.17 ab
O. umbellatum
4.42 b*
11.12 a
9.82 a
O. oligophyllum
1.90 b*
2.43 a
2.02 b
O. ulouphyllum
2.63 b**
11.30 a
10.88 a
O. armeniacum
3.21 b*
4.03 b
6.03 a
O. orthophyllum
3.16 aöd.
4.05 a
6.27 a
O. pamhyllicum
0.72 b**
1.13 a
1.44 a
O. alpigenum
2.20 b**
3.54 a
3.79 a
**
6.75 a
4.64 b
26.23 a
25.39 a
O. narborense
O. pyrenaicum
O. nutans
O. lanceolatum
2.72 c
Leucojum aestivum 18.11 b**
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Tablo 4.19.
ve Tablo 4.20’de görüldüğü gibi farklı sulama uygulamalarının
Ornithogalum türlerinin soğan çapları ve ağırlıkları üzerinde önemli etkilere neden
olduğu belirlenmiştir. Çoğu türde 1. sulama uygulamasının daha etkili olduğu
67
görülmüştür. Leucojum aestivum soğanlarında ise soğan çapı üzerinde istatistiksel
olarak bir fark bulunmamasına karşın yine 1.sulama uygulamasının ön planda olduğu
görülmektedir.
Tablo 4.21. Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının hasat edilen soğan
sayısına etkileri (adet/parsel)
TÜRLER
Kontrol
1. sulama (1lt/bitki)
2. sulama (2lt/bitki)
1.00 aöd
0.75 a
0.83 a
0.80 aöd
0.93 a
0.80 a
0.80 aöd
0.73 a
0.67 a
O. montanum
0.20 b*
0.73 a
0.73 a
O. umbellatum
0.60 aöd
0.80 a
0.73 a
O. oligophyllum
0.80 aöd
O. narborense
O. pyrenaicum
O. nutans
1.00 a
0.73 a
O. ulouphyllum
*
0.40 b
0.73 a
0.60 ab
O. armeniacum
0.40 b*
0.73 a
0.47 ab
O. orthophyllum
1.00 aöd.
0.80 a
0.83 a
O. pamhyllicum
0.80 aöd.
0.60 a
0.60 a
O. alpigenum
0.20 aöd.
0.20 a
0.40 a
O. lanceolatum
0.40 b*
0.93 a
1.00 a
1.00 a
1.00 a
Leucojum aestivum 1.00 aöd.
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Hasat edilen soğan sayıları bakımından da yine çoğu türde 1. sulama
uygulamalarının ön planda olduğu görülmektedir. En fazla soğanın hasat edildiği
türler ise Leucojum aestivum ile O.orthophyllum ve O.narborense türleri olmuştur.
68
Tablo 4.22 . Farklı sulama düzeyleri ve gübre uygulamasının yavru soğan sayısına
(adet) ve yavru soğan ağırlığına etkileri (g)
Yavru Soğan Ağırlığı (g)
Yavru Soğan Sayısı (adet)
TÜRLER
O. arborense
Kontrol
1.
sulama 2. sulama Kontrol
(1lt/bitki)
(2lt/bitki)
4
2
18
1. sulama 2. sulama
(1lt/bitki)
(2lt/bitki)
10.78
2.60
19.48
O. pyrenaicum
O. nutans
4
1
----
4.99
1.09
---
3
10
13
3.93
7.40
14.56
O. montanum
1
--
---
12.80
O. umbellatum
12
30
19
65.7
145.7
82.07
O. oligophyllum
4
2
2
0.91
1.28
3.84
O. ulouphyllum
2
--
--
2.82
---
---
O. armeniacum
2
3
1
3.26
2.27
0.29
O. orthophyllum
2
2
1
4.07
4.31
0.24
O. pamhyllicum
1
--
--
0.90
---
----
O. alpigenum
--
--
--
---
---
----
O. lanceolatum
1
--
--
3.20
---
----
Leucojum aestivum 5
4
2
21.66
177.8
205.49
TOPLAM
54
56
41
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Yavru soğan sayıları ve ağırlıkları bakımından da farklı etkiler görülmüş (Tablo
4.22.), en fazla ve en ağır yavru soğanın oluştuğu tür O. umbellatum türü olmuştur.
69
4.5. Varyasyon Oluşturma Çalışmaları ile İlgili Bulgular
4.5.1.Kolhisin İle Muamele Bulguları
Şekil 4. 43. Kolhisin uygulaması yapılan bitkilerden genel görünüm
Varyasyon
oluşturmak
amacıyla
yürütülen
bu
çalışmada
kolhisin
uygulamalarının bitkilerin yaprak özellikleri üzerinde önemli etkilere neden olduğu
görülmüştür. % 0.2’lik Kolhisin uygulamaları yapılan bitkilerin yaprak çaplarının
kontrol ve % 0.5’lik Kolhisin uygulamasına göre daha büyük olduğu görülmüştür
(Tablo 4.23).
Ayrıca yapılan subjektif gözlemlerde % 0.2’lik Kolhisin uygulaması
yapılmış bitkilerin yapraklarının diğer uygulamalara göre daha koyu renkli yapraklar
oluşturduğu gözlemlenmiştir. Çiçek özellikleri bakımından Kolhisin uygulamalarının
etkileri incelendiğinde ise çiçek sapı uzunluklarının kontrol bitkilerinde daha fazla
olduğu
görülmüştür
(Tablo
4.24.).
Çiçeklenme
tarihleri
olarak
da
2.
yıl
uygulamalarında yine kontrol bitkilerinin ön plana çıktığı görülmektedir (Tablo 4.25).
70
Tablo 4.23. Kolhisin uygulamasının türlerin yaprak çapına (cm) etkileri
TÜR ADI
O. pyrenaicum
O. montanum
O. ulouphyllum
O. lanceolatum
Leucojum aestivum
Çiçek Sapı Uzunluğu (cm)
% 0.2 Colchicine
% 0.5 Colchicine
0.53 ab
0.68 a
1.02 b
1.35 a
0.55 ab
0.63 a
1.06 b
1.35 a
1.40 b
1.89 a
Kontrol
0.44 b*
0.92 b**
0.48b*
1.15 ab*
1.15 b**
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.
*,**,***; sırasıyla % 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Tablo 4.24. Kolhisin uygulanan türlere ait çiçek sapı uzunlukları (cm)
TÜR ADI
O. pyrenaicum
O. montanum
O. ulouphyllum
O. lanceolatum
O. nutans
O. narborense
O. umbellatum
O. oligophyllum
O. armeniacum
O. alpigenum
Leucojum aestivum
Çiçek Sapı Uzunluğu (cm)
% 0.2 Colchicine
% 0.5 Colchicine
17.75 b
17.31 b
10.62 a
8.77 b
4.48 a
4.37 a
2.09 a
2.27 a
7.68 b
7.34 c
58.05 b
62.83 b
15.50 aa
15.47 a
6.95 b
8.29 a
4.40 a
4.65 a
3.35 b
3.16 c
16.76 a
16.50 a
Kontrol
20.50 a*
10.83 a*
5.13 aöd.
2.07 aöd.
8.15 a**
61.73 a**
15.86 aöd.
7.82 a**
4.32 aöd.
3.58 a**
17.50 aöd.
Duncan testine göre % 5 önem düzeyinde farklı ortalamalar ayrı harflerle gösterilmiştir.*,**,***; sırasıyla
% 5, % 1 ve % 0.1 alfa düzeyinde önemli.
Tablo 4.25. Kolhisin uygulanan. türlere ait çiçeklenme tarihleri (gün)
TÜR ADI
1. yıl gözlemleri (2007 yılı )
Kontrol
% 0.2
% 0.5
Colchicine
Colchicine
15 Nisan
20 Nisan
01 Nisan
2. yıl gözlemleri (2008 yılı)
Kontrol
20 Mart
% 0.2
Colchicine
01 Nisan
% 0.5
Colchicine
01 Nisan
05 Mart
20 Mart
13 Aralık
2007
10 Mart
01 Nisan
10 Mart
10 Mart
10 Nisan
20 Mayıs
01 Şubat
O. pyrenaicum
O. montanum
O. ulouphyllum
O. lanceolatum
O. nutans
O. narborense
O. umbellatum
O. oligophyllum
O. armeniacum
O. alpigenum
Leucojum
aestivum
13 Şubat
20 Nisan
01 Nisan
15 Mart
25 Mart
01 Mart
25 Mart
01 Nisan
20 Mart
15 Şubat
20 Nisan
20 Mart
10 Mart
01 Nisan
10 Mart
25 Mart
25 Mart
01 Mart
15 Mart
25 Mart
01 Mayıs
15 Şubat
20 Mart
01 Nisan
05 Mart
20 Şubat
01 Nisan
15 Mayıs
01 Şubat
01 Nisan
15 Nisan
20 Mart
01 Mart
30 Nisan
30 Mayıs
15 Şubat
05 Mart
25 Mart
03Mart
03 Mart
01 Nisan
15 Mayıs
03 Mart
20 Mart
25 Mart
05 Mart
10 Mart
10 Nisan
20 Mayıs
15 Şubat
71
4.5.2. Melezleme Çalışmaları ile İlgili Bulgular
Ornithogalum ve Leucojum aestivum türlerinde proje teklifinde de belirtildiği
gibi ileride yapılması planalanan ıslah çalışmalarına temel oluşturması açısından ön
deneme
mahiyetinde
melezleme
çalışmalarının
yapılmasına
çalışılmıştır.
Melezlemede ilk yıl farklı renkte çeşitler elde edilmesi amaçlanmıştır. Bu nedenle de
ilkbahar döneminde türler arası melezleme yapılmış, çalıştığımız türlerle aynı
dönemde çiçekte olan ve farklı renklerdeki Fressia sp. ve Fritillaria persica türü baba
bitkiler olarak kullanılmışlardır. İkinci yıl ise Ornithogalum’da tür içi melezleme için
kültür çeşitleri baba olarak kullanılmıştır. Melezleme yapılan türler aşağıda belirtilmiş
olup Şekil 44-51’de bazı türlere ait melezleme işlemleri gösterilmiştir.
1. yıl
O. montanum X Fressia sp. (pembe renkli)
O. montanum X Fressia sp. (sarı renkli)
O. montanum X Fritillaria persica
O. umbellatum X Fritillaria persica (uygulama açık alandaki bitkiler üzerinde
yapılmıştır)
O. pyrenaicum X Fritillaria persica
O. armeniacum X Fritillaria persica
2. yıl
O. umbellatum (ana) X O. lanceolatum (baba) (5 adet)
O. umbellatum X Leucojum aestivum (3 adet)
O. umbellatum X O. nutans türlerinde (5 adet)
O. narborense X O. pyrenaicum (5 adet)
O. umbellatum X O.narborense (5 adet)
O. umbellatum X O. pyrenaicum (5 adet)
O. mount fuji (Ornithogalum ‘un kültür çeşidi) X O.pyrenaicum (3 adet)
O. mount fuji X O. narborense (8 adet)
O. mount fuji X O. pyrenaicum (3 adet)
O. mount fuji X O. narborense (3 adet)
72
Yaklaşık bir hafta sonra tülbent ile izole edilen türler kontrol edilmiş, çiçeklerin
canlı olduğu ve tohum bağlama özelliğine yakın olduğu gözlemlenmiştir. Ancak daha
sonraki kontrollerde ise türlerin tohum bağlamadıkları görülmüş sadece 15.04.2008
tarihinde O. narborense X O. pyrenaicum türleri arasında yapılan melezlemeden
04.06.2008 tarihinde tohum elde edilmiştir (Şekil 52).
Şekil 4.44. O. montanum’da emaskulasyon (erkek organların uzaklaştırılması) işlemi
Şekil 4.45. O. pyrenaicum’da türler arası melezleme işlemi (O. pyrenaicum X
Fritillaria persica)
73
Şekil 4.46. O. pyrenaicum’da melezleme sonrası izolasyon işlemi
Şekil 4. 47. Leucojum aestivum türünde emaskülasyon (erkek organların
uzaklaştırılması) işlemi
74
Şekil 4. 48. Leucojum aestivum türler arası melezleme işlemi (Leucojum aestivum X
Fritillaria persica)
Şekil. 4. 49. Leucojum aestivum’da melezleme sonrası izolasyon işlemi
75
Şekil 4.50. O. umbellatum X O. nutans ve O. umbellatum
X O. lanceolatum
melezlemeleri
Şekil 4.51. O. umbellatum’da emaskulasyon (erkek organların uzaklaştırılması)
işlemi
76
Şekil 4.52. O. narborense X O. pyrenaicum melezlemesinden elde edilen tohumlar
4.6. Moleküler Markerlarla Genetik Uzaklıkların Belirlenmesi ile İlgili Bulgular
Yapılan analizler sonucunda
her genotipte 315 moleküler markır ile elde
edilen toplam band sayısı ve ve türlerin tahmini haploid kromozom sayıları Tablo
4.26.’da, DNA bantlarının görünümü Şekil 4.53’de, elde edilen dendrogramlar ise
Şekil 4. 54, 4. 55 ve 4.56’da verilmiştir.
Tablo 4.26.
Sıra No
Elde edilen bant sayıları
toplam band sayısı
1
82
2
119
3
98
4
126
5
96
6
85
7
86
8
109
9
85
10
89
11
106
12
107
13
92
14
88
15
64
16
73
Haploid kromozom
sayıları (n)
10 veya 11
8
?
7 ile 10 arası
10?
17 veya 18
7 ile 9 arası
7 ile 20 arası
6 ile 11 arasında
9
7
9
10 veya 12
11 veya 12
?
5-10 veya 11
77
12 34567 8 9101112 13141516
12 3 45678910111213141516
12 3 45678910111213141516
12 34567 8 9101112 13141516
12 3 45678910111213141516
12 3 45678910111213141516
Şekil 4. 53
DNA bantlarının görünümü
78
Şekil 4. 54. Ornithogalum Genotiplerine ait dendogram
79
Şekil 4. 55. Ornithogalum türleri arasındaki Temel Bileşenler Analizinden (PCA)
elde edilen genotiplerin iki boyutlu düzlem üzerinde dağılımı
80
Şekil 4. 56. Ornithogalum türleri arasındaki Temel Bileşenler Analizinden (PCA)
elde edilen üç boyutlu düzlem üzerinde genotiplerin dağılımı
Toplam band sayısı o türün genomunun kompleksitesini gosterir. Daha cok
band veren turlerin ya haploid kromozom sayıları daha fazladır, veya ploidi seviyeleri
2n=2x den fazladir (4x, 5x, 6x, 8x gibi). Bu bulgular ışığında 4, 2, 8, 11, ve 12 inci
türlerin kromozom sayılarının diğerlerinden daha yüksek olması gerekir. 15 ve 16.
türler en düşük kromozom sayısına (veya ploidi seviyesine) sahip olmalıdır. 3, 5, ve
13 türler ile 1, 7, 9, 10 ve 14 türler birbirine daha yakın genom kompleksitesine sahip
görünmektedirler. Ancak detaylı sitogenetik çalışmaları gerektiren kromozom sayımı
ile gerçek ploidi seviyeleri ortaya çıkarılabilir.
Filogenetik ilişkileri verilen genotiplerden 8 nolu genotip olan O. nutans ve 12
nolu genotipi temsil eden O. alpigenum gerçekten de birbirine kısmen daha yakın
bulunmuştur.
81
5. TARTIŞMA VE SONUÇ
Bu çalışmada süs bitkisi olarak değerlendirilme potansiyeli olan Batı Akdeniz
Bölgesinde doğal olarak yetişen Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp. türlerinin
doğal
populasyonlarındaki
mevcut
durumlarının
tespitine,
veri
tabanının
oluşturulması ve toplanmasına, morfolojik ve moleküler karakterizasyonlarının
yapılmasına, çoğaltılmalarına ve soğan olarak ihraç edilen bu türlerin soğan
irileştirmesi gibi bazı yetiştirme tekniklerine yönelik bilgilerin oluşturulmasına, ıslah
çalışmalarına temel oluşturması açısından bazı varyasyon oluşturma çalışmaları ile
ilgili bulguların elde edilmesine ve toplanan türlerin koleksiyon bahçesinde
muhafazasına çalışılmıştır.
Doğal populasyon üzerinde yürütülen çalışmalarda en son yıllara ait kayıtlar
da taranmış ve Davis’in 1965-1985 yılları arasında Türkiye Florasıyla ilgili yürüttüğü
kapsamlı çalışmalarda rastlanılmayan yeni Ornithogalum türlerine de ulaşılmış,
bunlarla ilgili veri tabanı oluşturulmuş, çoğaltım çalışmaları yürütülmüş ve bu türler
ensitüde oluşturulan koleksiyon bahçesinde muhafaza altına alınmışlardır. Ancak
yine Davis’in 11 ciltlik kitabında Batı Akdeniz Bölgesinde bulunduğu belirtilen
Ornithogalum cinsine ait iki türe (O. macrum ve O. wiedemanni) yürütülen arazi
çalışmalarında rastlanamamıştır. Türlerin bulunduğu belirtilen alanlara çiçeklenme
dönemi öncesi, çiçeklenme dönemi, çiçeklenme dönemi sonrası ve meyve
dönemlerinde 2 yıl boyunca gidilmiş, ancak türler bulunamamıştır. Bunun olası
sebebi olarak alanda hayvan ve insan baskılarının olduğunun gözlemlenmesi, ya da
özellikle endemik olan O. macrum türünün sınırlı populasyona sahip olduğu ve
türlerin zaman içerisinde ekolojik faktörlerin etkisi altında kaldığının düşünülmesidir.
Türlerin çoğaltılmalarına yönelik yürütülen çalışmalarda generatif çoğaltımda
en yüksek çimlenme oranı Ornithogalum pyrenaicum türünden elde edilmiş olup,
tohumların % 100 çimlendiği ve soğan oluşturduğu görülmüştür. Leucojum aestivum
türünde ise % 5 oranında çimlenme ve soğan oluşumu görülmüştür.
Leucojum aestivum ile Ornithogalum montanum ve Ornithogalum umbellatum
türlerinde uygulanan vegatif çoğaltım yöntemlerinden bölme yönteminde, uygulama
şekilleri arasında önemli farklılıklar gözlenmiştir. Soğanların bölünme miktarı arttıkça
elde edilen yavru soğan sayısı artmış, ancak bölme başına elde edilen yavru soğan
sayısı bakımından en yüksek oran az sayıda bölme uygulanan soğanlardan elde
82
edilmiştir. Elde edilen yavru soğanların çapları ve ağırlıkları bölme miktarı artıkça
azalmıştır. Aksu ve ark (2002)’nın Leucojum aestivum üzerinde yürüttüğü benzer
çalışmada da 9-10 cm iriliğindeki soğanlarda üç yıllık büyütme periyodu sonunda,
kontrol uygulamasından elde edilen soğanların %81’i ihraç boyuna gelirken, bu oran
4’e bölme uygulamasında %77, 8’e bölme uygulamasında % 63, pullarına ayırma
uygulamasında ise % 52 olmuştur.
İn vitro çoğaltım çalışmalarında, 4 soğan pul yaprak eksplantları ile denemeye
alınan Ornithogalum türlerinde en yüksek soğan oluşumu ortalama 10.78 adet ile O.
umbellatum türünden elde edilmiştir. Kullanılan hormon destekli ortamlar arasında en
fazla soğan oluşumunun görüldüğü ortam türlere göre değişmekle birlikte en başarılı
sonuçlar 1 mg/l BAP + 0,5 mg/l NAA ve 4 mg/l BAP+ 0,5 mg/l NAA ortamlarından
elde edilmiştir. Gelişen soğanlar köklendirilmiş ve topraklı ortama başarıyla
aktarılmıştır. Leucojum aestivum türünün soğanlarında görülen aşırı bulaşıklığın
üstesinden ise gelinememiştir. Mirici ve ark. (2008) da endemik bazı çiçek
soğanlarında yürüttüğü benzer çalışmada Muscari mirum Speta bitkisinde soğan pul
yaprakları eksplantları (2 ve 4 pulyaprakları) ile denemeye alınan ortamlar arasında
en yüksek soğan oluşumunu (19,13 adet) 0,05 mg/l TDZ ve 0,25 mg/l NAA ve 4 mg/l
BAP 0,25 mg/l NAA (23,5 adet) ortamlarından elde etmişlerdir. Ayrıca embriyo
eksplantında en yüksek soğan sayısı (9,07 adet) 4 mg/l BAP 0,5 mg/l NAA içeren
ortamdan elde edilmiştir. Bellavalia tauri bitkisinde de yine en iyi sonuç (1,60 adet)
olgunlaşmamış embriyo eksplantında 1 mg/l BAP 0,5 mg/l NAA içeren MS besin
ortamından elde edilmiştir. Araştırıcılar da Bellavalia taurinin soğanlarından
sterilizasyon problemi nedeniyle başarılı sonuç elde edememişlerdir.
Çalışılan türlerin süs bitkileri sektöründe soğanları değerlendirildiğinden ve
soğanları ihraç edildiğinden soğan irileştirmeye yönelik yürütülen yetiştirme tekniği
çalışmasında bitkilerin öncelikle kültürel koşullardaki bitkisel özellikleri incelenmiştir.
Doğal ortamlarındaki özellikleri ile kıyaslandıklarında cam serada yetiştirilen türlerin
yaprak ve çiçek oluşumlarının en az 15 gün daha erken olduğu ve bu sürenin 2 aya
kadar uzayabildiği görülmüştür. Bu sonuçlar Karagüzel ve ark. (2001)’nın belirttiği
gibi sera koşullarının daha az değişken ve sıcaklık koşullarının nispeten yüksek
olmasının erkencilik üzerinde etkili olduğu görüşünü desteklemektedir. Yine bu sonuç
Kodaira ve ark. (1996) ile
benzerlik göstermektedir.
Karagüzel ve Baktır (2005) ın yürüttüğü çalışmalarla
Kültür koşullarındaki bitkiler doğal ortamdaki bitkilerle
83
çiçek sapı uzunlukları bakımından kıyaslandığında O. narborense türünde daha fazla
olmuş, O.pyrenaicum, O.montanum, O. umbellatum, O.lanceolatum ve Leucojum
aestivum türlerinde ise benzer sonuçlar elde edilmiştir. Diğer türler de ise kültür
koşullarında daha kısa saplı bitkiler elde edilmiştir. Nitekim Karagüzel ve ark (2002),
süs bitkisi potansiyeli olan doğal Lupinus varius (acı bakla) üzerinde yürüttükleri
çalışmada kültür koşullarındaki bitkilerin doğal populasyondaki bitkilere göre
incelenen tüm özellikler bakımından daha yüksek değerler vermesini, üzerinde
çalışılan türün kültür koşullarına çok iyi uyum sağlayabildiği ve farklı amaçlı
kullanımlar
için
bir
potansiyel
oluşturma
özelliği
göstermesi
şeklinde
yorumlamışlardır.
Soğanların irileştirilmesi amacıyla tek gübre dozu ve 2 farklı sulama
uygulaması (1lt/bitki ve 2lt/bitki) yapılmış ve uygulamaların incelenen tüm özellikler
açısından önemli bir etkiye sahip olduğu görülmüştür. Çiçek sapı uzunlukları,
ortalama bitki başına elde edilen çiçekçik sayısı ve hasat edilen soğan sayıları
bakımından 1 lt/bitki sulama uygulamasının ön planda olduğu belirlenmiştir. Soğan
çapı, soğan ağırlığı, yavru soğan sayısı ve ağırlıkları bakımından sulama
uygulamaları, sulama yapılmayan kontrol bitkilerine kıyasla önemli etkiler göstermiş
ancak türlere göre bu etkiler değişkenlik göstermiştir.
Türlerde varyasyon oluşturmaya yönelik uygulanan kolhisin çözeltisinin yaprak
özellikleri bakımından önemli etkiler yarattığı görülmüş, yaprak çaplarının %0.2 lik
kolhisin uygulamasında kontrol ve % 0.5 lik colchicine uygulamasına göre daha fazla
olduğu belirlenmiştir. Yine yapılan subjektif gözlemlerde yaprak renginin % 0.2’lik
uygulamalarda daha koyu olduğu görülmüştür. Çiçek sapı uzunlukları bakımından ise
kontrol bitkilerinin daha etkili olduğu, kolhisin uygulamaları ile daha kısa saplı bitkiler
oluştuğu görülmüştür. Çiçeklenme zamanları yönünden de türler arasında farklı
uygulamalar ön plana çıkmıştır.
Ön deneme mahiyetinde yürütülen melezleme çalışmalarında başarı şansı
düşük olmuştur. Bu durumun türler arası melezlemelerde tohum bağlama oranlarının
oldukça düşük olması ile ilişkili olduğu düşünülmekte ve çok fazla sayıda türün
melezlenmesi ile ancak başarı şansının yakalanacağı düşünülmektedir. Ayrıca tür
içinde yapılan melezlemelerde farklı renkte çiçek tipleriyle çalışılamamıştır.
84
Ornithogalum
türlerinin
kendi
içlerindeki
ve
aralarındaki
belirlenmesi için yürütülen moleküler çalışmada, O. nutans
varyasyonun
ve O. alpigenum
türlerinin birbirine en yakın türler olduğu, O. pyrenaicum türünün ise diğer türlerden
farklı genetik özellik gösterdiği saptanmıştır.
Çalışma sonucunda türler, bu konuda ileride yapılması planlanan ıslah
çalışmalarında değerlendirilmek üzere enstitü içerisinde oluşturulan koleksiyon
bahçesinde muhafaza altına alınmışlardır (Şekil 57).
Genel olarak elde edilen sonuçlar değerlendirildiğinde türlerin kültürel koşullara
uyum
sağladığı,
süs
bitkileri
sektörü
içerisinde
Ornithogalum
türlerinin
değerlendirilmeleri bakımından kesme çiçek olarak O. narborense ve O.pyrenaicum
türlerinin, saksılı bitki olarak O. montanum ve O. narborense türlerinin, yer örtücü
olarak da O. lanceolatum türünün ümitvar türler olduğu belirlenmiş, bundan sonra bu
türlerle çalışmaların yönlendirilmesi gerektiği kanısına varılmıştır. Türlerin süs bitkileri
sektöründe kullanımları elde edilen bu sonuçların ışığında geliştirilmiş yetiştirme
tekniklerinin
kullanılması
ile
ve
ıslah
çalışmalarının
yapılmasıyla
mümkün
olabilecektir.
Şekil 5. 57. Koleksiyon bahçesine aktarılan Leucojum aestivum ve Ornithogalum
türleri
85
6. REFERANSLAR
AİB, Çiçek Soğanları. T.C.Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı Antalya
İhracatçı Birlikleri Genel Sekreterliği, 2008.
AK., A. Kurtar,E.., Çırak-C., Kevseroğlu-K., "Bulb Yield and Some Plant
Characters of Summer Snowflake (Leucojum aestivum L.) Under Shading as
Affected by GA3 and NAA At Different Concentrations" Pakistan Journal of
Agronomy, Vol. 3, No. 4, Pp. 296-300, (2004,)
AKSU, E., Görür, G. ve Çelikel, F.G. 2002. Göl Soğanı (Leucojum aestivum)’nın
Vegetatif Yöntemlerle Üretilme Olanaklarının Araştırılması. II. Ulusal Bahçe
Bitkileri Kongresi, 224 Ekim 2002. s:29-34.
ANONİM 2007 a (http://www.babylon.com/definition/Leucojum/Turkish 2007
ANONİM 2008 a agaclar.net/forum/showthread
ANONİM 2008 b, Şifalı bitkiler
http://www.yemenbaharat.com/sifalibitkiler_detay.asp?id=140
ARSLAN, N. , Soğanlı Bitkilerin Genel Kültürü. Doğal Süs Bitkilerin Kültüre
Alınması ve Herbaryum Teknikleri Kurs Notları. (2007)
ASIMGİL, A., Şifalı bitkiler Kitabı. Hayat-sağlık 352 sayfa. (2003)
ATAY, S. 1996. Soğanlı Bitkiler. Türkiye’den İhracatı Yapılan Türlerin Tanıtım ve
Üretim Rehberi. Doğal Hayatı Koruma Derneği. 84 ss.
BAYTOP, T., Türkçe Bitki Adları Sözlüğü, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu, Türk Dil Kurumu Yayınları, 578, Ankara, (1997).
BAYTOP T.
Türkiyede Tıbbi Bitkiler ile Tedavi. s: 146, 161, 275,301, 350.
2.baskı, İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi Yayınları, İstanbul, (1999).
BLOMERUS, L.M. Ornıthogalum: from Diploid to Tetraploid. ISHS Acta
Horticulturae 570: VIII International Symposium on Flowerbulbs 2002.
BLOMERUS L.M. and Schreuder, HA., Rapid Propagation of Ornithogalum
Using Leaf Cuttings. ISHS
Acta
Horticulturae
570:
VIII
International
Symposium on Flower Bulbs. (2002)
CHUNG, J.-D.; Chun, C.-K.; Suh, Y.-K.; Lee, D.-W.; Byun, S.-K.; Park, J.-K.
Studies on tissue culture of Ornithogalum thyrsoides in vitro. I. Effect of plant
growth regulators on callus formation and organogenesis from tissues of
86
female organs (stigma, style and ovary). Journal of the Korean Society for
Horticultural Science 21 (2) : 198-203 (1980).
CLAASSENS, A. S.The nutrient requirements of Ornithogalum and Lachenalia,
two indigenous South African flowering bulbs. Plant nutrition - physiology and
applications. Proceedings of the Eleventh International Plant Nutrition
Colloquium, Wageningen, Netherlands, (30 July - 4 August 1989).
ÇIRAK, C., Ayan, A.K., Kurtar, E.S., Kevseroğlu, K. ve Çamas, N. The effects of
different N doses and harvesting times on bulb yield and some plant
charecters of summer snow flakes (Leucojum
aestivum). Asian Journal of
Plant Sciences 3(2), 192-195. (2004).
ÇİÇEK, E. Aslan, M. and Tilki, F. Effect of Stratification on Germination of
Leucojum Aestivum L. Seeds, a Valuable Ornamental and Medicinal Plant.
Research Journal of Agriculture and Biological Sciences, 3(4): 242-244, (2007).
DAVIS, P. H., Flora of Turkey and The East Agean Islands, University Pres
Edinburgh, ,Vol.:8 (1984).
DÜŞEN,O.,.Deniz, İ.G Ornithogalum sumbulianum (Hyacinthaceae), a New
Endemic Species from South West Anatolia. Pak.J.Bot., 36 (4):33-36,2005.
EKİM, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z. ve Adıgüzel, N. Türkiye
Bitkileri Kırmızı Kitabı. (Eğrelti ve tohumlu Bitkiler), Ankara,196 ss. (2000)
GENOVA,
E.,
Bogdanova,
J.,
Berkov,
S.,
Stanilova,
M.
In
Vitro
Micropropagation and Acclimatizatıon Of Leucojum aestıvum L. (Summer
Snowflake) In Bulgarıa 3rd Conference on Medicinal and Aromatic Plants of
Southeast European Countries, Abstract Book, p:63, (2004).
GEORGIEVA, L.A, Berkov, S., Kondakova V., Bastidab, J Viladomat . F.,
Atanassova, A. and Codina C. Alkaloid Variability in Leucojum aestivum from
Wild Populations 627-635 (2007); received March 2/April 3, (2007)
GRIESBACH, R. J.; Meyer, F.; Koopowitz, H. Creation of new flower colors in
Ornithogalum via interspecific hybridization. Journal of the American Society
for Horticultural Science 118 (3) : 409-414 (1993)
HAGILADI, A.; Umiel, N.; Ozeri, Y.; Elyasi, R.; Abramsky, S.; Levy, A.;
Lobovsky, O.; Matan, E.
The effect of planting depth on emergence and
development of some geophytic plants. Acta Horticulturae (No. 325) : 131-137
(1992)
87
HERTOGH, A. A. DE; Gallitano, L. Basic forcing requirements for Israeli-grown
Ornithogalum dubium. Acta Horticulturae (No. 430) : 227-232 (1997)
HUSSEY,
G.Plantlet
regeneration
from
callus
and
parent
tissue
in
Ornithogalum thyrsoides. Journal of Experimental Botany 27 (97) : 375-380
(1976)
JANSEN VAN VUUREN, P. J.; Holtzhausen, L. C. Influence of temperature on
the flowering date of Ornithogalum thyrsoides Jacq. Acta Horticulturae (No.
337) : 153-159 (1993)
OZBUCAK T., KUTBAY H. G. AKCIN O E., The Contribution of Wild Edible
Plants to Human Nutrıtion in the Black Sea Region of Turkey (2006).
KARACA , Z. Yaşar, A., Vural, E. , Vural, C. Erciyes Dağı’nda (Kayseri) Doğal
Olarak Yetişen Bazı Geofit Bitkilerin (Liliaceae, Iridaceae) Polen Morfolojisi
Erciyes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi 23 (1-2) 37- 46 (2007)
KANDEMİR, A. Orta Karadeniz Bölgesindeki Bazı Ornithogalum L. (Liliaceae)
Türleri Üzerinde Taksonomik ve Morfolojik Bir Çalışma.Yüksek Lisans Tezi,
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, 1993.
KARAGÜZEL, O., Baktır İ., Çakmakçı, S., Ortaçeşme V., Aydınoğlu,Atik, M.
Yetiştirme Ortamı ve Ekim Zamanlarının Güney Anadolu Doğal Lupinus’larının
Büyüme ve Çiçeklenme Özelliklerine Etkileri. Akd. Üniv. Derg. 16(2) 187197.(2002).
KARAGÜZEL, O, BAKTIR, İ. Süs Bitkisi Olarak Kullanılabilecek, Antalya
Yöresinde Yetişen Üç Endemik Allium Türünün junceum Subs. tridentatum, A.
robertianum, A. sandrasicum)Kültüre Alınma ve Çoğaltılabilme Olanaklarının
Araştırılması. Akdeniz Üniversitesi
Fen Bilimleri Enstitüsü, Doktora Tezi.s:
138, (2005).
KARAGÜZEL, O., Doğal Tür ve Genotiplerden Süs Bitkisi Olarak Yararlanma
Stratejileri: Avantajlar ve Zorluklar. Doğal Süs Bitkilerin Kültüre Alınması ve
Herbaryum Teknikleri Kurs Notları. (2007).
KARAOĞLU, C. Göl Soğanı (Leucojum Aestivum L.)’nın In Vıtro Koşullarında
Hızlı Çoğaltımı.Yüksek Lisans Tezi Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü
Tarla Bitkileri Anabilim Dalı, 38 syf (2004)
KARİUKİ, W. and Kako, S., Micropropagation of Ornithogalum saundersiae
Bak. Acta Horticulturae (No.624) : 521-526 (2002)
88
KARİUKİ, W. Effect of planting depth on growth and flowering of Ornithogalum
saundersiae Bak. Acta Horticulturae (No.624) : 217-221 (2003)
KODAIRA, E., Mori, G. and Imanıshı, H.. Effects of temperature on the growth
and flowering of Allium cowanii Lindl. Journal of the Japanese Society for
Horticultural Science 64(4): 891-897. (1996)
KOYUNCU, M., Türkiye Geofitleri. Doğal Süs Bitkilerin Kültüre Alınması ve
Herbaryum Teknikleri Kurs Notları. (2007).
KUSHNIR, U.; Galil, J.; Feldman, M. Cytology and distribution of Ornithogalum
in Israel. II. Section Beryllis (Salisb.) Bak. Israel Journal of Botany 26 (2) : 83-92
(1977)
LANDBY, P. A.; Neiderwieser, J. G.In vitro propagation of Ornithogalum
'Rollow'. African Society for Horticultural Sciences 2 (1) : 50-54 (1992)
LEE MEILING; Huang ChaurChuang; Chen IJu; Chang TsuLiang Bulb storage
conditions influence flowering period and flower quality of Ornithogalum
saundersiae Bak. Journal of the Taiwan Society for Horticultural Science 52 (1)
53-60 (2006)
LITTLEJOHN, G. M.; Blomerus, L. M. Evaluation of Ornithogalum genebank
accessions for some characteristics of importance for breeding cut flowers or
pot plants Genetic Resources and Crop Evolution 44 (3) : 227-234 (1997)
LURIA, G.; Watad, A. A.; Cohen-Zhedek, Y.; Borochov, A.2002. Growth and
flowering of Ornithogalum dubium. Acta Horticulturae (No.570) : 113-119 (2002)
MİRİCİ S, Parmaksız I, Özcan S, Sancak C, Uranbey S, Sarıhan EO, Gümüşcü A,
Gürbüz B, Arslan N
Efficient in vitro bulblet regeneration from immature
embryos of endangred Sternbergia fischeriana. Plant Cell, Tissue and Organ
Culture, 80:239-246. (2005)
MİRİCİ S, Baktır, İ., Nasırcılar, A.,Eren, Ö.,Karagüzel, Ö.2008. Ekonomik
Potansiyele Sahip Bazı Endemik Soğanlı Bitkilerin İn-Vitro Koşullarda Hızlı
Çoğaltımı. Tübitak Projesi. Proje No: 105O246.
MORİ, G., Kawabata, H., Imanishi, H., Sakanishi, Y. Growth and flowering of
Leucojum
aestivum
L.
and
L.
autumnale
L.
grown
outdoors.
591,Japan. Journal of the Japanese Society for Horticultural Science (2006.)
NAYAK, S.; Sen, S. Propagation of Ornithogalum umbellatum L. through tissue
culture. Nucleus (Calcutta) 35 (4) : 74-77 (1992)
89
NAYAK, S.; Sen, S. In vitro propagation of Ornithogalum umbellatum through
direct organogenesis. Indian Journal of Experimental Biology 33 (2) : 144-146
(1995)
NEL, D. D. Rapid propagation of Ornithogalum hybrid in vitro. Agroplantae 13
(3) : 83-84 1981
ÖZHATAY, N. Diversity of bulbous monocots in Turkey with special reference.
Chromosome numbers*Pure Appl. Chem., Vol. 74, No. 4, pp. 547–555, (2002).
PETANIDOU, T and
Vujic A. Genetic diversity & mutual dependence of
Ornithogalum plants and Merodon hoverflies across a climatic gradient within
the Mediterranean. (2007).
PTAK, A. and Cierniak, O. 2003. Regeneration of summer snowflakes
(L.aestivum) in in vitro cultures. Biotechnologia, 4/63, 139-245.
RENSBURG, J. G. J. VAN; Vcelar, B. M.; Landby, P. A.Micropropagation of
Ornithogalum maculatum. South African Journal of Botany 55 (1) : 137-139 1989
SAKANISHI, Y.; Yanagawa, T.Bulblet formation on scale pieces of various
bulbous ornamentals. Studies from the Institute of Horticulture, Kyoto
University 9 : 100-107 (1979)
SHILLO, R.; Ding Mu; Pasternak, D.; Zaccai, M. : Cultivation of cut flower and
bulb species with saline water. Scientia Horticulturae 92 (1) : 41-54 (2002)
SHIMADA, Y.; Mori, G.; Imanishi, H. Effect of temperature on the flowering of
Ornithogalum arabicum L.. Journal of the Japanese Society for Horticultural
Science 64 (3) : 617-623 (1995)
STANILOVA, M., Bogdanova, Y., Berkov, S., Bosseva, Y., Gussev, Ch. In Vıtro
Clonal Propagatıon Of Leucojum aestıvum L. 3rd Conference on Medicinal and
Aromatic Plants of Southeast European Countries,. Abstract Book, p:45, (2004)
SUH, J.-K.
;
Lee A.K; Lee JS;
Flowering response of Ornithogalum as
influenced by temperature and plant growth regulators treatment. Acta
Horticulturae (No. 541) : 335-341 (2000)
SUH, J.-K. Lee, W.-H.
Lee, A.-K.
New Plantlet Proliferation and Bulbing
Promotion In In Vitro Culture Of Ornithogalum Hybrid. ISHS Acta Horticulturae
683: V International Symposium on New Floricultural Crops (2005)
90
ŞABUDAK,T.
Trakya
bölgesinde
yetişen
Ornithogalum
umbellatum
(Hyacinthaceae) L. bitkisinin kimyasal bakımdan incelenmesi. Yüksek lisans
tezi. Edirne. (1999).
UYSAL, T.,Ertuğrul K. and Dural, H. A new species of Ornithogalum (Liliaceae)
from South Anatolia, Turkey. Botanical Journal of the Linnean Society
148,501–504. , (2005).
YANAGAWA, T.; Ito, I. Differences in the capacity for bulblet regeneration
between bulb-scale explants excised from different parts of Hymenocallis and
Ornithogalum bulbs. Journal of the Japanese Society for Horticultural Science
57 (3) : 454-461 (1988)
ZAIDI N, Khan NH, Zafar F, Zafar SI (2000) Bulbous and cormous
monocotyledonus ornamental plants in vitro. Quaterly Science Vision, 6(1): 58-
91
TÜBİTAK
PROJE ÖZET BİLGİ FORMU
Proje No: 104 O 327
Proje Başlığı: Batı Akdeniz Bölgesindeki Leucojum aestivum ve Ornithogalum spp.
Türlerinin Kültüre Alınması, Süs Bitkileri Sektörüne Kazandırılması ve Moleküler
Karakterizasyonu
Proje Yürütücüsü ve Araştırmacılar: Dr. Özgül KARAGÜZEL,Ayşe Serpil KAYA, Köksal
AYDINŞAKİR, Dr. Nedim MUTLU, Prof. Dr. İbrahim BAKTIR, Prof. Dr. Osman KARAGÜZEL, Yrd.
Doç. Dr. Ramazan GÖKTÜRK, Yrd. Doç .Dr. Soner KAZAZ
Projenin Yürütüldüğü Kuruluş ve Adresi: Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü
ANTALYA
Destekleyen Kuruluş(ların) Adı ve Adresi:
Projenin Başlangıç ve Bitiş Tarihleri: 1.6.2005 -1.2.2009
Öz (en çok 70 kelime)
Bu çalışmada Batı Akdeniz Bölgesinde doğal olarak yetişen Leucojum aestivum ve
Ornithogalum
spp.
türlerinin
doğal
ve
kültürel
koşullardaki
morfolojik
ve
moleküler
karakterizasyonları yapılmış, ıslah çalışmalarına yönelik ön çalışmalar yürütülmüştür.
Araştırma sonucunda türlerin kültürel koşullara adapte oldukları görülmüş, süs bitkileri
sektöründe kullanımlarının
tekniklerinin
kullanılması
ise elde edilen bu sonuçların ışığında geliştirilmiş yetiştirme
ile
ve
ıslah
çalışmalarının
yapılmasıyla
mümkün
belirlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Ornithogalum, Leucojum, Kültüre Alma, Moleküler Karakterizasyon
Yapılan Yayınlar:
Yok
olabileceği