salıverilme öncesi mahkum gelişim programı

SALIVERİLME ÖNCESİ
MAHKUM GELİŞİM PROGRAMI
UYGULAYICI EL KİTABI
1
Avrupa Konseyi/ Avrupa Birliği Ortak Programı “Türkiye’de Model Cezaevi
Uygulamalarının Yaygınlaştırılması ve Cezaevi Reformunun Desteklenmesi
Projesi” kapsamında basılmıştır.
Avrupa Konseyi
İnsan Hakları ve Hukukun Üstünlüğü Genel Müdürlüğü
Bilgi Toplumu ve Suçla Mücadele Müdürlüğü
Suçla Mücadele Dairesi
Cezaevleri ve Polis Reformu Birimi
F-67075 Strasbourg Cedex, Fransa
Bu kitapta yer alan değerlendirmeler, yazarların kişisel fikirleridir. Söz
konusu değerlendirmelerden, bu değerlendirmelerde sözü edilen hukuki
belgeler üzerinde Avrupa Konseyi’ne veya Avrupa Birliği’ne üye devletlerin
yönetimlerini, Avrupa Konseyi’nin veya Avrupa Birliği’nin yasal organlarını
ya da Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ni veya Avrupa Konseyi’nin uluslar
arası sözleşmelerine dayanılarak tesis edilmiş herhangi bir kurumu
bağlayıcı nitelikte resmi yorumlar yapıldığı anlamı çıkarılmamalıdır.
2012, Ankara
Baskı
ŞEN MATBAA
Özveren Sk. No: 25/A-B Demirtepe - ANKARA
Tel&Fax: 0.312 229 64 54 • www.senmatbaa.com
2
İÇİNDEKİLER
El Kitabına Giriş..........................................................................................5
Salıverilme Öncesi Programının Teorik Temeli ....................................5
Eğitimde Kullanılacak Yöntem Ve Teknikler:........................................8
Program İçeriği.....................................................................................9
Giriş Oturumu...........................................................................................11
Oturum 1: İletişim Becerileri - I..............................................................15
Ek-1: Resimler ...................................................................................26
Ek-2: Kalıp Yargılar . ..........................................................................29
Ek-3: Dinleme ....................................................................................30
Oturum 2: İletişim Becerileri - II.............................................................33
Ek-1: Gözlemci Formu . .....................................................................38
Oturum 3: İletişim Becerileri - III............................................................39
Oturum 4: Sorun Çözme..........................................................................50
Oturum 5: Müzakere Becerileri...............................................................55
Ek-1: Sel Tanımlama Formu ..............................................................61
Oturum 6: Karar Verme............................................................................62
Ek-1 ‘Aya İniş’ Karar Formu................................................................69
Ek-2 ‘Aya İniş’ Gözlemci Formu..........................................................70
Ek-3 Yanıt Formu...............................................................................71
Oturum 7: Veriminizi En Üst Düzeye Çıkarmak - I.................................73
Aileniz Ve Arkadaşlarınızla İlişkiler Kurma..........................................73
Ek 1-Etkili İlişki Planı..........................................................................78
3
Oturum 8: Veriminizi En Üst Düzeye Çıkarmak - II................................79
Yapılandırılmış Faaliyetler Ve Stres Yönetimi.....................................79
Ek-1 Özgeçmiş Şablonu.....................................................................86
Oturum 9: Haklar, Sorumluluklar Ve Sosyal Yardım Kurumları............87
Oturum 10: Gelecek Planlaması..............................................................93
4
EL KİTABINA GİRİŞ
Bu El Kitabı, İngiltere’den iki uzman ile birlikte çalışan T.C. Adalet Bakanlığı personeli tarafından revize edilmiştir. El kitabı büyük ölçüde
2005 yılında T.C. Adalet Bakanlığı, Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü, Salıverilme Öncesi Mahkûm Gelişimi Eğiticileri tarafından hazırlanan bir programa dayanmaktadır. Bu program, Ceza İnfaz Kurumlarında psiko-sosyal yardım servisi personeli tarafından yürütülecektir.
Program, şartlı tahliyeleri yaklaşan hükümlülere yönelik olarak 10 oturumdan oluşmaktadır. Her oturum 90 dakika sürecek şekilde tasarlanmıştır. Program sırasıyla; iletişim becerileri, sorun çözme ve diğer ilgili
beceriler, salıverilmeleri sonrasında hükümlülerin karşılaştığı sorunlar
ve sağlanabilecek sosyal destekleri içermektedir. Tüm oturumlar hükümlülerin yeni beceriler edinmeye başlamasına ve mevcut becerilerini
geliştirmelerine olanak sağlamaktadır.
Salıverilme Öncesi Programının Teorik Temeli
Program başarılı bir salıverilme için hükümlülerin hangi becerilere ihtiyacı olduğu ile ilgili araştırmalara dayanmaktadır ve bu becerilerin edinilmesi ile ilgili olarak bilişsel davranışsal bir yaklaşım kullanılmaktadır.
Yeniden suç işlemenin önlenmesi ve hayat planlaması gibi konular tüm
oturumların odağını oluşturmaktadır.
2002 tarihinde yapılan bir araştırma da yeniden suç işleme ile yakından
ilişkili 7 faktör tespit edilmiştir. Temel becerilerin eksikliğinin suç işleme
ile yakından ilişkili olduğunu gösteren kanıtlar olmamasına rağmen eğitim-öğretim yetersizliği, işsizlik ve sosyal dışlanmanın temel faktörler
olduğunu bilinmektedir. Bu nedenle, bu el kitabına iletişim becerileri ve
hükümlülerin ihtiyaçlarını dile getirme, başkalarını dinleme ve kendilerini ifade etme becerisi programa dahil edilmiştir.
Ceza İnfaz Kurumları tutuklu-hükümlülerin yalnızca özgürlüklerinin ellerinden alındığı yerler değil aynı zamanda davranışlarının değişiminin
desteklendiği ve rehabilitasyon faaliyetlerinin yürütüldüğü yerlerdir. Rehabilitasyonun ve değişimin gerçekleşmesi için süreç, suçlunun Ceza
İnfaz Kurumuna girdiği andan itibaren başlamalıdır. Ceza infaz kuru5
muna gelen hükümlülerin, bireysel ihtiyaçlarını ve hem kendileri hem
de diğer kişiler için taşıdıkları risk düzeyini gösterecek bir değerlendirme aracına gerek vardır. Bu değerlendirme tutuklu-hükümlülerin ihtiyaç
duyduğu program ve müdahale yaklaşımlarına kara vermede yardımcı
olur. Cezanın başladığı andan itibaren salıverilme ve tekrar topluma
katılmaya kadar her personelin, hükümlülerin rehabilitasyon sürecinde
destekleyici ve teşvik edici bir rolü olduğu ve sürekli bu sürecin bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Ne bu program ne de başka herhangi bir
program, ‘sihirli bir değnek’ gibi yeniden suç işlemeyi önlemede başarıyı sağlayan bir kısa yol değildir. Bu salıverilme öncesi program da dâhil
olmak üzere tüm programlar cezanın süresi boyunca uygulanmalıdır.
Personel hiçbir zaman tutuklu-hükümlülerin rutinlerini yöneten, iyi ve
kötü davranışlarla ilgili hakemlik yapan ve zor durumları kontrol eden
kişiler olarak görmemelidir. Hapsetmenin yanı sıra rehabilitasyonun,
rehabilitasyonun yanı sıra, insan yönetiminin eşit öneme sahip olduğu
hiçbir zaman unutulmamalıdır. Günün sonunda Ceza İnfaz Kurumunun
başarısını veya başarısızlığını gösterecek olan rehabilitasyon sürecidir.
Eğiticiler için Notlar
Oturum Planlaması:
Grup lideri, her oturum başlamadan önce, her bir faaliyetin hedeflerini
ve amacını anlamak için her oturumu iyice okumalı ve hazırlanmalıdır.
Oturum sırasında kullanılmak üzere gerekli materyaller ve kaynaklar
hazırlanmalıdır.
Bazı kaynaklar (Giriş Oturumunda belirlenen kurallar) tüm oturumlarda
açık bir şekilde sergilenmeli ve duvara asılmalı böylece gerektiği takdirde katılımcılara gösterilebilmeli, tartışılabilmeli ve pekiştirilebilmelidir.
Gerekli Materyaller:
Bütün oturumlarda kullanmamız gerekecek kırtasiye malzemeleri ve
ekipmanlardır. Kağıt, flipchart sehpası, büyük boy kağıt, tahta kalemleri, bilgisayar ve Powerpoint slaytlarını göstermek için bir projeksiyon
cihazı ve perdesine ihtiyaç duyulacaktır. Gerekli durumlarda, notların
yanı sıra kağıt çıktıları da verilebilir.
6
Oturumlar sırasında yapılan tüm uygulamaları saklamak üzere hükümlü için bir dosya açılması ve bu dosyaların oturumların tamamlanmasına kadar grup lideri tarafından saklanması motivasyonun artırılması
açısından önemlidir.
Oturum hedefleri:
Hükümlüler oturum hedeflerini anlamaları için grup lideri oturum hedeflerini her oturumun başında gruba açıklamalı ve yine oturumun başında
soru işareti olan noktaların açıklığa kavuşturulmasını sağlamalıdır.
Her oturumda eğiticiyi yönlendirecek notlar bulunmaktadır. Grup liderlerinin bu notları dikkatli bir şekilde incelemesi ve her alıştırmanın
veya etkinliğin oturum hedefleri ile nasıl bağlantılı olduğunu anlaması
da önemlidir. Grup liderleri, etkinlikleri ve tartışmaları grup hedeflerine
ulaşmaya yönlendirmeli ve süreci engelleyecek durumlara karşı da dikkatli olmalıdır.
Eğiticilerin değerlendirmesi gereken hususlar şunlardır:
•
Birden fazla eğitici olması durumunda hangi alıştırmayı veya etkinliği yöneteceğinin detaylı olarak planlanmalıdır.
•
Bir eğitici oturumu yönetirken diğer eğiticinin oynayacağı rol önceden belirlenmeli ve ikinci eğitici de sürece katılmalıdır. Bu rollere örnek olarak grup içersindeki süreci gözlemlemek, daha az konuşan
veya grubu sabote eden, katılımcıları gruba dahil etmek, geri bildirimleri tahtaya yazmak, verilebilir. Eğiticiler arasında bu görevlerin
paylaşımı önceden kararlaştırılmalıdır.
•
Tüm katılımcıların uygulamalara katılması önemlidir. Aksi takdirde,
istenen öğrenme sonuçlarına ulaşamazlar. Bazı katılımcıların teşvik edilmesi gerekirken bazılarının tartışmayı baskılamamaları için
iyi yönetilmeleri gerekebilir.
•
Grup lideri her oturumdan sonra oturumda ortaya çıkan önemli noktaları değerlendirmeli ve bunları not almalıdır.
7
Eğitimde Kullanılacak Yöntem ve Teknikler:
Senaryolar
Senaryolar oturumlardaki önemli noktaları açıklamakta ve tartışmayı
yönlendirmede kullanılabilecek önemli bir yöntemdir. Senaryolar aktarılırken hükümlülerin anlayabileceği açık ve net bir dil kullanılmalıdır.
Grup liderleri bir sunum ya da tartışma yoluyla da bu senaryoları genişletebilir, böyle bir durumda senaryonun saptırmamasına-bozulmamasına ve anlamının-odağının kaymamasına dikkat etmelidirler.
Uygulamalar
Programın tüm oturumlarında Bilişsel Davranışçı yaklaşım göz önünde
bulundurulduğundan, tutuklu/hükümlülerin uygulamalara aktif katılımının sağlanması önemlidir. Bu önem, grup üyelerinin spesifik ihtiyaçları
ve grup dinamiği ön planda tutularak, ikili veya küçük gruplar aracılığı
ile uygulamalar tamamlanmalıdır. Yönergelerin kitapçıkta verildiği şekliyle aktarılması ve sonunda mutlaka geri bildirim verilerek toparlanması
gerekir. Geri bildirim tutuklu/hükümlünün grup sürecine katkısına değer verildiğinin gösterilmesi, öğrenmeye katkı sağlaması ve motivasyon açısından önemlidir. Uygulamalar sırasında konunun uzaması ve
sapması ihtimaline karşı eğitici zamanı iyi yapılandırmalıdır. Uygulamalar arasında denge kurulmalıdır.
Oturumun Değerlendirilmesi
Her oturumun başında bir önceki oturumun özetlenmesi bilgilerin pekiştirilmesi ve programın devamlılığı açısından önemlidir. Her oturumun
sonunda katılımcılara oturumun hedefine ulaşıp ulaşmadığı sorulmalı
ve bu değerlendirme için zaman ayrılmalıdır.
8
PROGRAM İÇERİĞİ
Bu program kısa bir süre içerisinde şartlı tahliyesi olacak hükümlülere yöneliktir. Bu programdaki oturumlar salıverilme sonrasında ihtiyaç
duyulabilecek becerilerin geliştirilmesi veya yeniden oluşturulması ve
katılımcıların topluma yeniden kazandırılmaları için dikkate almaları gereken hususlarla ilgili bilgi vermektedir. Tüm hükümlülerin ihtiyaçları,
geçmiş deneyimleri göz önünde bulundurarak programdaki tüm oturumlara katılmalarının sağlanması gerekmektedir.
Amaçlar
•
Katılımcıların şartlı tahliyelerinden sonra karşılaşacakları çeşitli durumlarla ilgili olarak gerekebilecek iletişim becerilerini geliştirmek.
•
Katılımcıların sorun çözme, tartışma ve karar verme becerilerini iyileştirmelerine yardımcı olmak
•
Katılımcıların kişisel ilişkilerini düzenlemek ve zamandan daha iyi
faydalanmalarına olanak tanımak.
•
Yeniden suç işleme olasılığını azaltmak.
•
Şartlı tahliyeyi takiben sosyal uyum sürecini hızlandırmak.
Hedefler
Programın hedefleri aşağıdaki gibidir:
•
Sosyal durumlarda ve ortamlarda başarılı olabilmeleri için katılımcıların iletişim becerilerini geliştirmek
•
Katılımcıların suçtan uzak, topluma kazandırılmalarını sağlamak
•
Salıverilmeyi takip eden sosyal uyum sırasında katılımcıların yeniden ceza infaz kurumuna dönmeleri ile sonuçlanmayacak kararlar
almalarına yardımcı olmak.
9
Hedef Grup
Programa katılacak hükümlüler, psiko-sosyal yardım servisi tarafından
belirlenecektir. Katılımcıların programa katılmadan önce psiko-sosyal
yardım servisi ile görüşmeleri faydalı olacaktır. İlave olarak, programa
katılmak için gerekli sözlü becerilere ve okuma yazma becerilerine sahip olmaları gerekmektedir. Ayrıca, kurumun psiko-sosyal yardım servisi ilave kriterler belirleyebilecek ve seçimlerini kuruma özgü farklılıkları
dikkate alarak yapabilecektir. Program devam ederken katılımcılar psiko-sosyal yardım servisi ile görüşmeye devam edebilirler, ancak yapılan bireysel görüşmelerde program ile ilgili hususlara yer verilmemesi
uygun olacaktır.
10
GİRİŞ OTURUMU
1. Katılımcılara “hoş geldiniz” deyin.
2. Gruba kendinizi tanıtın ve gruptakilerin kendilerini tanıtmalarını isteyerek oturumu başlatın.
Eğitici Notu: Bu oturumun amacı ve odağı, Salıverilme Öncesi
Mahkum Gelişim Programını katılımcılara tanıtmak ve katılımcıların bununla ilgili sahip olabilecekleri endişeleri gidermektir. Tutuklu-hükümlüleri salıverilmeye hazırlamanın onların topluma yeniden kazandırılmasında önemli bir rolü olduğu unutulmamalıdır.
Giriş oturumun amacı katılımcıların birbirleri, eğiticiler ve materyaller ile tanışma sürecini başlatmaktır. Hükümlüler bu aşamada
kendilerini korumasız hissedebilirler bu nedenle kişilerden kendileri hakkında çok fazla bilgi paylaşmaları istenmemelidir. Bunun
yerine bu oturum temel kuralların belirlenmesi, program içeriğinin
açıklanması, oturumun akışı, katılımcıların programa dair beklentilerinin alınması ve şartlı tahliyelerinden sonra hangi becerilere
ihtiyaç duyacakları konularına odaklanmalıdır.
3. Salıverilme Öncesi Programının amacı hakkında bilgi vererek oturuma giriş yapın.
“Bu program, Ceza İnfaz Kurumdan ayrıldığınızda karşılaşabileceğiniz
sorunlar ile başa çıkmanıza yardımcı olmak ve gelecekte suç işleme
ihtimalinizi daha aza indirmek üzere tasarlanmıştır. Program, bilgi ve
tavsiye almak için nereye gideceğinizi bilmenize yardımcı olacak ve
amaçlarınızı başarmanız konusunda kendinize güveninizi arttıracaktır.”
4. Aşağıdaki açıklama ile devam edin.
“Hiçbirimiz kurallar ve düzenlemeler olmadan var olamayız ve bu çerçeve içinde çalışmak başarıyı artıran önemli bir faktördür.
Salıverilme Öncesi Program, Ceza İnfaz Kurumundan ayrılmanızdan
sonra karşılaşacağınız baskıları olumlu bir şekilde yönetmenize yardımcı olmayı ve yeniden suç işlemenizi önlemeyi amaçlar.
a) Ceza İnfaz Kurumu tutuklu-hükümlüleri toplumdan uzaklaştırır.
Şartlı tahliye sonrasında toplumun içinde olmak ve bunun getirdiği
birçok baskıya ve zorluğa uyum sağlamak zaman alabilir.
11
b) Birçok insan Ceza İnfaz Kurumuna girmeden önce de toplumla
uyumlu olmayabilir, toplum içinde sorunlarla başa çıkmak ve ayakta kalmak için üzerine eğilmeleri gereken beceri eksikliklerine ve
anti-sosyal tutumlara sahip olabilirler.
c) Ceza İnfaz Kurumlarının tek amacı tutuklu-hükümlünün rehabilitasyonu değil aynı zamanda hükümlülerin güvenli koşullarda infaz
sürecini tamamlamalarını sağlamaktır.
d) Ceza İnfaz Kurumu yapısı gereği sorunları artırabilir ve sorunlar
daha da kötüleştirebilir.”
5. Uygulama ile devam edin.
Gruba katılan hükümlülerden kendilerini tanıtmalarını isteyin. Grup üyelerinden sonra sizde kendinizi tanıtın. Katılımcılardan isimlerini bir kağıda yazmalarını ve görülecek şekilde yere koymalarını isteyin. Yumuşak
küçük bir top ile oyunu başlatın ve bir katılımcının ismini söyleyerek
topu ona atın. Daha sonra katılımcılardan da aynı şekilde arkadaşlarının isimlerini söyleyerek topu birbirlerine atmalarını isteyin. Birkaç dakika sonra yerde duran ve üzerinde katılımcıların isimlerinin bulunduğu
kağıtları kaldırmalarını isteyin. Aynı oyunu isimlikler olmadan oynamalarını sağlayın. Böylece katılımcıların artık birbirlerinin isimlerini akılda
tutmaları gerekecektir.
6. Daha sonra birlerini daha iyi tanımalarını sağlayacak ikinci uygulamayı yaptırın.
Katılımcıları ikişerli gruplara ayırın ve eşlerin birbirlerine isimlerini ve
kendileri hakkında iki bilgiyi söylemelerini isteyin. (Benim adım Ali, evliyim, iki çocuğum var ve spor yapmayı severim gibi.)
Her grubun aralarında bilgi paylaşımı yapmaları için beş dakika kadar
süre verin. Daha sonra katılımcılardan grup arkadaşlarını tanıtmalarını
isteyin.
Eğitici Notu: Eğiticiler de uygulamaya dahil olabilirler. Uygulamanın amacı, temel bilgileri paylaşmak ve katılımcıların konuşmaya
ve birbirlerini dinlemeye alışmalarını sağlamaktır. Katılımcıları kişisel sorunları ortaya koymaları için zorlamamak önemlidir.
7. Grup üyelerinin birbirini tanımaya başlamasından sonra programın
12
hangi konuda kendilerine yardımcı olmasını beklediklerini paylaşmalarını isteyin. Bu konuda aşağıdaki örnekleri vererek sorunun daha iyi
anlaşılmasını sağlayın.
- “Salıverildiğimde yaşayabileceğim uygun bir yerim yok ve kiralamak
için makul fiyatlı bir daire bulma konusunda yardım almak isterim.”
- “İş bulmak ve bunun için gerekli adımlar konusunda daha fazla bilgi
almak isterim.”
Eğitici Notu: Katılımcılar paylaşımda bulunmaya isteksiz olabilirler. Bu noktada yeni tanıştıkları insanlarla konuşmaya başlamanın
her zaman kolay olmadığını ve insanları tanımaya başladıkça bir
şeyleri paylaşmanın kolaylaşacağını vurgulayın.
Aynı zamanda, eğiticiler böyle bir alıştırma ile katılımcıların “sorun
paylaşma” yoluna gidebileceklerinin farkında olmalıdır. Böyle bir
durumda, eğiticiler katılımcıya sorunun program dışında daha detaylı çalışabileceklerini ifade edin.
Katılımcılara bu uygulamada kendileri ile ilgili bilgileri paylaştıkları için
teşekkür edin. Bu uygulamanın amacının yalnızca tanışmak değil birbirimizi dinlemek de olduğunu belirtin.
8. Hayat Planlaması uygulaması ile devam edin.
Gruba “bir uygulama yapacağız” deyip uygulamayı aşağıdaki gibi aktarın.
“12 ay sonra kendinizi nerede görüyorsunuz? Şimdi sizden Salıverilmenizi takip eden ilk 12 ay içinde yapmak istediğiniz ve başarabileceğinizi düşündüğünüz üç şeyi sıralamanızı ve dağıttığım kağıda yazmanızı
istiyorum. Hedeflerinizin gerçekçi, başarılabilir ve net olmasına dikkat
edin. Örneğin “İş bulmak istiyorum, düzenli bir barınma imkânım olsun
istiyorum.vb.” Daha sonra bu kağıdı size verdiğim zarfa koyun ve zarfın
üzerine yazın. Zarf programın sonunda son oturum sırasında sizlere
yeniden dağıtılıp açılacaktır.”
9. Daha sonra gruptan zarflarını toplayın ve grup kurallarına giriş yapın.
“Hayatımızda, ilişkilerimizde ve dahil olduğumuz tüm süreçlerde kurallara ihtiyaç duyarız. Örneğin bankada fiş alarak sıra bekleriz, kapalı
13
alanlarda sigara içmeyiz vs. Tıpkı bunlar gibi futbol da kurallarla ilerler.
Örneğin maç kırk beşer dakikalık iki devreden oynanır ve tamamı doksan dakika sürer. Sadece kaleciler topu elle oynayabilir ve takımlar on
bir kişiden oluşur. Oyuncu sayısında veya oyunun süresi konusunda bir
mutabakat olmasaydı ortaya çatışma ve kaos çıkardı.”
“İçinde bulunduğumuz ceza infaz kurumundaki bazı kurallar vardır ve
bu kurallar kurum idaresi tarafından belirlenir. Bunun yanında bizim de
programımızın sorunsuz ve iyi bir şekilde işlemesi için kurallara ihtiyacımız vardır. Şimdi sizden bunların neler olabileceği konusunda düşüncelerinizi almak istiyorum. Verdiğiniz fikirleri büyük boy kağıda yazacağım.”
Eğitici Notu:
Bazı kurallar katılımcılar tarafından dile getirilebilir. Ancak aşağıdaki kurallar da grubun sağlıklı bir şekilde ilerleyebilmesi için söylenmemiş olsa da kural olarak grupla paylaşılmalıdır:
•
Birisi konuşurken sözünü kesmeden dinlemek.
•
Grupta duyduğumuz şeyleri grup dışında başka hükümlülere
anlatmamak
•
Oturumlara tam anlamıyla katılmak.
•
Küfür ve kavga etmemek.
Grup kuralları ile ilgili olarak bir mutabakata varılması, dinleme ve
müzakere becerilerini modellemenin iyi bir örneğidir. Grup kuralları listesinin detaylı olmasına gerek yoktur, ancak başlıca temel
kuralları içermesi gerekir. Burada eğitici gruptan gelebilecek bir
kuralın iyi bir kural mı yoksa kötü bir kural mı olduğu ile ilgili olarak gruba dönmeli, katılımcıların bir görüş birliğine varmasını sağlamaya çalışmalıdır.
10. Katılımcılardan gelebilecek soruları yanıtlayın.
11. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun zamanını hatırlatarak oturumu kapatın.
14
OTURUM 1: İLETİŞİM BECERİLERİ - I
1. Oturuma katılımcıları selamlayarak başladıktan sonra, temel mesajları hatırlatarak GİRİŞ OTURUMU’nu özetleyin.
2. Bu oturumda temel iletişim tekniklerinin neler olduğunu, günlük hayatta nasıl uygulanabileceğini, ilk izlenimler, basmakalıp görüşler, gerçekler ve varsayımlar arasındaki farkı kavrayacaklarını söyleyin.
3. İletişim konusuna aşağıdaki gibi giriş yapın.
“İletişim, bireyler ve kurumlar arası bilgi, düşünce ve duyguların ortak
semboller kullanılarak paylaşımı ve aktarımıdır. Temel amaç; ortak noktalarda anlaşma ve uzlaşmaya varmak, gereksinimlerimizi gidermektir.”
“İletişim, yalnızca bir mesajı iletmek değil, aynı zamanda mesajı almaktır.”
“Her iki aşamada da yanlışlıklar olabilir; biz insanları yanlış anlayabiliriz,
onlar da bizi yanlış anlayabilirler.”
“Bazı insanlar başkaları ile rahat bir şekilde iletişim kurarken; bazıları
da iletişimi başlatma ve sürdürme konusunda zorlanabilirler. Bazen mesajımızı karşı tarafa aktarırken başarısız olabiliriz.”
“Bizim için kolay da olsa, zor da olsa başkaları ile iletişim kurabilmeliyiz.”
“İnsanlar iletişim kurma becerilerini geliştirebilirler. İletişim kurma becerimizi artırmanın yolları vardır. Örneğin iletişim becerileri pratik yapılarak geliştirilebilir.”
“Gerek kişisel, gerekse mesleki yaşamımızda mutlu ve başarılı olabilmemiz için iletişime dair bilgi ve becerilerimizi artırmak zorundayız.”
“Demokratik bir toplumda toplumsal yaşama etkin bir şekilde katılma,
bireylerin iletişim becerilerini yeterince edinmiş olmalarını gerektirmektedir. Çünkü demokratik bir toplum her şeyden önce duygu, düşünce,
izlenim ve tasarılarını doğru ve eksiksiz aktarabilen, iletilenleri de doğru
anlayabilen; sorunlarını iletişim becerilerini kullanarak çözmeyi alışkanlık haline getirmiş bireylere gereksinim duyar.”
15
4. İletişimin pek çok farklı yolla kurulabileceğini söyleyin. Katılımcılardan
insanların nasıl iletişim kurduklarına dair örnekler vermelerini isteyin.
“İnsanlar pek çok farklı yolla iletişim kurabilir. Bu yollar neler olabilir?”
5. Alınan cevapların ardından kişilerarası iletişimi aşağıdaki gibi aktarın.
“Kişilerarası iletişimi genel olarak ikiye ayırabiliriz; sözlü iletişim ve sözsüz iletişim.
“Sözlü iletişim içinde; kişilerin konuşma tarzı, neyi, nasıl söyledikleri,
ses tonu, sesin hızı, hangi kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar ve
benzeri özellikler önem kazanır.”
“SÖZLÜ İLETİŞİM
KONUŞMA
Tartışma
İtiraz
Şarkı söyleme
Hitabet
Sohbet
Ders verme
YAZMA
Notlar
Mektuplar
Şiirler
Romanlar, dergiler, gazeteler
Duvar yazıları
Görme engelliler için kabartma yazılar”
16
Eğitici Notu:
“Sözsüz iletişimde, konuşma ya da yazı olmaksızın insanlar birbirlerine birtakım mesajlar (iletiler) iletirler. Bu iletişim şeklinde, insanların ne söyledikleri değil, ne yaptıkları ön plana çıkar. Sözsüz
iletişim yüz ve beden ifadelerini, bedensel teması, mekan ya da
alan kullanımını ve çeşitli araçların kullanımını kapsar.”
Sözsüz İletişimde Yüz ve Beden: Yüzümüzdeki ifade, el ve vücut
hareketlerimiz, vücudumuzun duruşu ve göz temasımız, sözsüz
iletişimde önemli yer tutar. İnsan vücudunun en dikkat çeken yeri
yüzüdür. Yüz ile neşe, hüzün, kırgınlık, kızgınlık, şaşkınlık, hoşnutluk, hoşnutsuzluk gibi birçok anlatım gerçekleştirilebilmektedir.
Yüzde dikkat çeken bir diğer nokta gözlerdir. Dinleme sırasında
karşıdaki kişinin gözlerine bakmak veya bakışı kaçırmak farklı anlamlara gelebilir. Göz teması, iletişimin etkisini arttırmaktadır.
Sözsüz İletişimde Bedensel Temas: Sözsüz iletişim yollarından
biri de bedensel temastır. Farklı bedensel temaslar kurarak karşımızdakine çeşitli mesajlar vermeye çalışırız. Eller, kişinin kendini anlatmasında en etkili ve en duyarlı organıdır. El hareketleri,
konuşmaya ritim ve vurgu katarak düşüncenin duygusal yönünü
ortaya koyar. Örneğin, karşımızdakinin dostluğunun bizim için
önemli olduğunu göstermek istediğimizde, elini avuçlarımızın arasına alarak sıkarız.
Sözsüz İletişimde Mekân Kullanımı: İnsanlar, kendi çevrelerinde
oluşturdukları boş mekânlar yoluyla da iletişimde bulunurlar. Başka insanlara olan uzaklığımızı ayarlayarak, onlara uzak ya da yakın
durarak, birtakım mesajlar iletiriz. Sevdiğimiz insanlara yakın durmayı tercih ederken, daha az sevdiklerimizle aramızda biraz daha
fazla mesafe bulunmasına dikkat eder, hiç tanımadığımız insanlara
ise daha da uzak dururuz.
Sokakta tanımadığımız birisi, 5cm kadar yanımıza yaklaşıp bize
adres sormak isterse, pek çoğumuz en az bir adım uzaklaşmak
isteriz. Bu davranışımızla o kişiye, “seni tanımıyorum, bu kadar
fazla yaklaşma” mesajını vermiş oluruz.
17
Mekânların kullanılış şekli, dostluğun bir göstergesi olabileceği
gibi, statünün de göstergesi olmaktadır. Örneğin, krallar, sultanlar,
yüksek rütbeli yöneticiler vb. kişiler önde yürürler; yargıçlar, profesörler yüksek kürsülerde otururlar.
Sözsüz İletişimde Araçlar: Kişilerarası iletişimde mesaj iletmek
için başvurduğumuz yollardan birisi de, birtakım araçlar kullanmaktır. Rozetler ya da takılar takarak, kokular sürerek, belirli kıyafetler giyerek, çevremize çeşitli mesajlar iletebiliriz. Örneğin, giyindiği siyah elbiseleriyle bize matemde olduğu mesajını veren bir
kişinin yanında kahkaha atmamaya özen gösteririz.
Kendimizi gerçekten güçlü hissetmediğimiz zamanlarda, bu araçlara olan ihtiyacımız artabilir.
“SÖZSÜZ İLETİŞİM
MİMİKLER VE JESTLER
Dikkatle bakmak
Göz atmak
Gözlerini dikmek
Başını sallamak
Gülümsemek
Somurtmak
Göstermek
İşaret etmek
TEMAS
El sıkışmak
El sallamak
Öpüşmek
Dürtmek
18
Kucaklaşmak
Kucaklamak
Yumruk tokuşturmak
SESLER
Homurdanmak
Islık çalmak
İnlemek
Bağırmak
Çığlık atmak
Fısıldamak
SUNUM
Kıyafet
Görünüş
Saç tarzı
Dövmeler
Takılar
Giyim
Kişisel Hijyen.”
Eğitici Notu:
Eğiticinin sözsüz iletişimin önemini vurgulamak amacıyla örneklerle açıklama yapması konunun pekiştirilmesinde faydalı olacaktır.
6. İlk izlenimin iletişimde önemli bir yeri olduğunu belirterek, ilk izlenim
konusuna giriş yapın.
“İnsanlarla ilk karşılaştığımızda, nasıl insanlar oldukları ve onlardan
hoşlanıp hoşlanmayacağımız hakkında bir anda zihnimizde fikirler
19
oluşmaya başlar. Örneğin yeni bir yerde işe başladığımızda hem bizde hem de beraber çalışacağımız kişilerde bir takım fikirler oluşmaya
başlayacaktır. Şimdi fikirlerimizin nasıl şekillendiğini daha iyi görmek
amacıyla bir uygulama yapacağız.”
7. Uygulamayı yapmadan önce EK-1’i hazırlayın. Uygulamayı aşağıdaki gibi yaptırın.
“Şimdi sizlere bazı resimler göstereceğim. Resimlere bakmanızı ve resimdeki kişilerin yaşı, mesleği ve o kişiye güven duyulup duyulmayacağı hakkında fikirlerinizi paylaşmanızı istiyorum.”
8. Katılımcılara tüm resimleri sırasıyla gösterin ve herkesin değerlendirmelerini almaya çalışın. Daha sonra aşağıdaki gibi devam edin.
“Karşılaştığımız insanları yalnızca dış görünümleriyle değerlendirmemizin yanıltıcı olabileceğini, ilk izlenim alıştırmasında gördük. Başka insanlarında bizimle ilgili böyle yanıltıcı ilk izlenimlere sahip olabileceğini
unutmamak gerekir. Farklı etkenler vardığımız yargıları etkileyebilir ve
hata yapmamıza neden olabilir.”
“İletişim, yalnızca söylenileni dinlemek ve anlaşılır şekilde konuşmak
değil, aynı zamanda gördüğümüzden ve duyduğumuzdan ne anladığımızdır. Bir insan hakkında gerçekte ne düşündüğümüz ve ne hissettiğimiz, bize söylediğinden ne anladığımızı etkileyebilir. Bu da onun davranışlarını nasıl yorumlayacağımızı etkileyebilir.”
“Bazen ilk izlenimden hareketle, kişilerle iletişim kurmadan onlar hakkında yorumlar yapabiliriz. Kişiler hakkında yaptığımız bu yorumların
gerçekle uyuşmadığı durumlar olabilir. Başka bir deyişle insanlar hakkında genel varsayımlarda bulunuruz.”
“İyi bir izlenim bırakmaya çalışmak iletişim için çok önemlidir. İletişimin
devam etmesini istiyorsak iyi bir ilk izlenim oluşturmak faydalı olacaktır.”
İlk izlenim oluştururken insanlar çoğu zaman aşağıdaki noktaları
dikkate alır:
20
Görünüm (görünüş ve kendinizi sunma biçiminiz)
Konuşma (ne söylediğiniz)
Beden dili (ne şekilde hareket ettiğiniz)
9. Kalıp yargılar konusuna giriş yapın. Katılımcılara, “kalıp yargılar” deyince akıllarına ne geldiğini sorun ve her bir katılımcının yanıtını almaya
çalışın. Daha sonra aşağıdaki bilgilendirmeyi yapın.
“Hiç birimiz, karşılaştığımız kişiler hakkında bilmemiz gereken her şeyi
bilemeyiz; çoğu zaman çok az kişisel bilgiye dayanarak hareket etmek
zorunda kalırız. İnsanlar hakkındaki genel inanışlara güveniriz. Bu inanışlar, tüm insanlar hakkında olabilir:” kadınlardan şoför olmaz”, “erkek
adamın erkek oğlu olur” gibi. Bunları yaparak insanları çeşitli kategorilere yerleştirmiş oluyoruz, buna da kalıp yargı diyoruz.”
“Kalıp yargılar, bireyler hakkındaki eksik bilgilerimizi gidermede büyük
rol oynar. Doğru tahmin yapmamız konusunda bize yardımcı olabilirler.
Diğer taraftan, önyargılı olmamıza, ayrımcılık yapmamıza ve adaletsiz
davranmamıza yol açabilirler.”
10. Daha sonra grubu ikiye bölün ve aşağıdaki gibi devam edin.
“Şimdi sizlerle bir uygulama yapacağız. Her iki gruba da üzerinde bir takım özelliklerin yazılı olduğu kartlar ile bunlarla eşleştirmek için üzerinde milliyetlerin yazılı olduğu başka kartlar vereceğim (EK-2). Sizlerden
grup olarak bu özellikler ile milliyetleri 10 dakika içinde eşleştirmenizi
istiyorum. Eşleştirme tamamlandıktan sonra sonuçlar üzerinde konuşacağız.”
11. Grupların eşleştirme sırasında neler yaşadığını, grup üyeleri arasında fikir farklılıkları yaşanıp yaşanmadığını sorun ve aşağıdaki açıklamayı yapın.
“Fikir farklılıkları yaşamamış olmanız, bu görüşün doğru olduğunu göstermez. Hepimiz aynı kültürün parçası olarak ortak önyargılara sahip
olabiliriz. Örneğin bu alıştırma diğer ülkelerden birinde yapılmış olsaydı, sonuçları benzer mi olurdu yoksa farklılık mı gösterirdi?”
21
“Kalıp yargılar dünyaya bakışımızı basitleştirir ve yanıldığımız zaman
bile dünyaya bakışımızı kolaylaştırır. Tüm kalıp yargılar, gruplar arasındaki farklılıkları ve birbirleriyle olan benzerlikleri abartır. Bir bireye
kalıp yargı uygularken, onun şahsı hakkında pek çok şeyi ihmal ederiz.
Onu gruptan ayıran her şeyi, ona yakıştırırız. Bir bireye basmakalıp düşünceyi uyguladığımız için onun hakkında bilmemiz gereken her şeyi
bildiğimizi zannederiz. Sonuç olarak, kişinin gerçekte nasıl biri olduğunu öğrenmek için çaba göstermeyiz. Bir bireyi, kendi grubumuzun
dışındaki bir gruba ait olarak kabul ettiğimizde, aslında birbirimize ne
kadar benzediğimizi görmek ve ne kadar yakınlaşabileceğimizi anlamak açısından engeller koymuş oluruz.”
12. Tartışma tamamlandıktan sonra gruba dönerek aşağıdaki soruyu
yöneltin.
“Başkaları hakkında karar verirken yapılan ortak yanlışlar nelerdir?”
Cevapları her katılımcıdan aldıktan sonra aşağıdaki açıklamayı yapın.
“Ortak yanlışlar, insanların başkaları hakkında bir karar vermesiyle ilgilidir. Ancak bunlar, yeni bilgiyi algılamaya açık olup olmadığımıza ve
başkalarının söylediklerini ya da yaptıklarını nasıl yorumlayacağımıza
etki eder. Bunlardan bazıları;
Karşımızdakinin fiziksel görünümü ve aksanının etkisinde kalma,
Kendimize yakın özellikteki insanları daha fazla onaylama-beğenme,
Yakın gördüğümüz kişilerin yalnızca olumlu yönlerini görme, olumsuz
taraflarını görmeme,
Ayrımcılık yapma,
Saldırganlık gösterme,
Tüm olumlu ya da olumsuz durumlar karşısında kişiden ve koşullardan
hep aynı özellikleri göstermesini bekleme (hep sakin olmasını bekleme,
öfkelenince şaşırma vb.),
22
Başkalarının davranışlarını yorumlarken olayı hep kendi penceresinden görme olabilir.”
13. Yukarıdaki açıklamanın ardından sözlü iletişime giriş yaparak konuşma ve sohbet konusunu aktarın.
“İletişimde; mesajın aktarılması ve iletişim kuran insanlar arasındaki
ilişki önemlidir. Sözlü iletişim ile mesajımızı aktaracak olursak, karşımızdaki kişilerle ilişkimize bağlı olarak sıklıkla sohbeti tercih ederiz.”
Konuşmanın insan yaşamında neden önemli olduğunu grupta tartışın
ve konuşmayı etkileyecek faktörler üzerinde durun:
“Üzerinde konuşmadan bir sorunu nadiren çözebiliriz. Konuşmak, benzer geçmiş yaşantılara sahip insanlar arasında genellikle daha kolaydır.
Bazı kişiler, daha yüksek bir sosyal statüde ve rütbedeki biriyle ya da bir
üstle sohbette zorluk çekebilir. Bu durumda ortak noktaları, deneyimleri
veya ilgileri ortaya koymak, aynı seviyeye gelmeye genellikle yardımcı
olur. Derin fikir ayrılıkları olsa bile, ortak ilgi alanından bir konu konuşuluyorsa konuşma daha tatmin edici olur.”
“İyi bir sohbet doğal bir akıcılıkla ilerler ve kendiliğinden gelişir: Kişi ne
söyleyeceğini, karşısındaki kişinin bir önceki söylediğinden edinir; esnektir, bir plan ya da çerçeveyle sınırlı değildir. Sohbet, yalnızca sesten ibaret değildir. Görme ve dokunma da sohbeti daha canlı kılar ve
karşılıklı hale getirir. Sohbet sırasında göz teması kurulması, yüz ifadeleri kullanılması, başımızın hareketleri iletişimi zenginleştirir. Sohbetler bazen saçma ve sıradan konularla (havadan, sudan, kalabalıktan,
vb.) başlar. Bununla birlikte, konu önemsiz bir konu olsa da, bu konu
hakkında yapılacak sohbet, en azından bir dostluğun göstergesi olarak
sürüp gidebilir.”
14. İletişim konusunda dikkat edilmesi gereken dört önemli kuralı anlatmadan önce iletişim uygulaması yaptırmak üzere gruptan bir gönüllü
seçin. Gruba uygulamayı anlatmadan önce gönüllüyü dışarı çıkarın.
Daha sonra gruba aşağıdaki gibi açıklama yapın.
“Seçilen arkadaşınız birazdan gelip sizlere bir şeyler anlatacak. İletişim
23
kurmaya çalışacak. Sizler de slayttan (EK-3) gösterdiklerim doğrultusunda davranmaya çalışacaksınız. Örneğin, “Ben konuşurken sözümü
kesin.” cümlesini gördüğünüzde, onun sözünü kesmeye çalışacaksınız.
Slaytları takip etmeniz ve ona uygun davranmanız gerekiyor.”
Sınıfın dışında bekleyen katılımcıya da şu açıklamayı yapın.
“Sınıfa döndüğünde seçtiğin bir konuda arkadaşlarına bir şeyler anlatmanı, onlarla iletişim kurmanı istiyorum.”
Eğitici Notu:
Gönüllüden ceza infaz kurumunda bir günü nasıl geçirdiğini, neler
yaptığını ayrıntılı olarak anlatmasını isteyebilirsiniz. Gönüllü katılımcı sınıfa alındıktan sonra slaytlar arkasında kalacak şekilde
konumlandırın ve hikayesini anlattırın. Bu arada arkadaki slaytları
değiştirerek sınıfın bu davranışları sergilemesini sağlayın.
15. Sunum bittiğinde gönüllü katılımcıya diğer katılımcıların neler yaptığını, onun bu durumda neler hissettiğini sorun ve gruptan geribildirim
alın. Geribildirimlerin alınmasından sonra insanlarla konuşurken dikkat edilmesi gereken 4 önemli kuralı anlatmaya başlayın.
KURAL 1
DİNLEMEK
KURAL 2
İLGİLİ OLMAK
Eğer konuşmayı dinlemezseniz, sohbet imkânsızdır.
Eğer, dinlemeyi biliyorsanız iletişimde
başarılı olursunuz. Dinleme konsantrasyonu ve söyleneni almayı gerektirir.
Konuşulan konu ilgi çekici değilse konuya ilgi duymak çoğunlukla zordur.
İlgisizliğiniz belli olursa, karşıdaki kişi
buna içerleyecektir.
24
KURAL 3
SÖYLEYECEK SÖZÜ
OLMAK
Eğer dinler ve ilgi gösterirseniz, sıra
size de gelecektir. Siz de söylemek istediklerinizi aktarabilirsiniz.
Bazen sözünüzü söylemek size zor
gelebilir. Sakin olun.
Herkes bazen böyle hissedebilir. Nefes alın, kendi kendinize söylemeye
değer bir sözünüz olduğunu söyleyin.
Söylemek istediğiniz şeyi düşünerek
onu tane tane dile getirin.
KURAL 4
VE ONU SÖYLEMEK
16. İletişimde 4 önemli kuralı anlattıktan sonra, dinlemenin önemi konusuna vurgu yapın ve gelecek oturumda bu konuda daha detaylı olarak
durulacağını belirtin.
17. Bu oturumda nelerden bahsettiğinize yönelik kısa bir özet yapın ve
katılımcıların öğrendikleri bir konu hakkında konuşmalarını teşvik edin.
Daha sonra katılımcılara teşekkür ederek oturumu bitirin.
25
EK-1: RESİMLER OTURUM 1
26
27
28
EK-2: KALIP YARGILAR
OTURUM 1
LİSTE A – NİTELİKLER
•
Kavgacı, çabuk kızar, esprili, dindar,
•
Zeki, sinsi, ilerici, kurnaz,
•
Duygusal, misafirperver, hazırcı, tembel,
•
Sanatsal, hırslı, düşüncesiz,
•
Kuralcı, vurdumduymaz, çalışkan, bilimsel,
•
Maddeci, ilerici, hırslı, dışadönük,
•
Geleneksel, zeki, sportmen, utangaç,
LİSTE B – MİLLİYETLER
AMERİKALI
ALMAN
İNGİLİZ
JAPON
ARAP
İTALYAN
TÜRK
29
EK-3: DİNLEME
OTURUM 1
DİKKATLE DİNLEYİN
ARANIZDA KONUŞUN
GÜLÜP GEÇİN
30
ORTADA OTURAN İKİ KİŞİ
ARANIZDA KONUŞUN
KONU İLE ALAKALI OLMAYAN
BİR SORU SORUN
SÖZÜNÜ KESİN
31
ÖĞÜT VERİN
SÖYLEDİĞİNİN TERSİNİ
SÖYLEYİN
BİRBİRİNİZLE İLGİLENİN
32
OTURUM 2: İLETİŞİM BECERİLERİ - II
1. Oturumu “hoş geldiniz” diyerek başlatın. Bu oturumda etkin dinleme
becerileri üzerinde durulacağını belirtin.
2. Birinci oturumun içeriğini özetleyin.
“Bir önceki oturumda; insanların birbirleriyle iletişim kurma yolları,
gündelik olarak karşılaşabileceğimiz farklı durumlarda daha kolay nasıl iletişim kurabileceğimiz, ilk izlenimlerin üzerimizde ve başkalarının
üzerinde yaratabileceği etki, gerçekler ve varsayımlar arasındaki farkı
bilmenin önemi üzerinde durmuştuk.”
3. İkinci oturumun; dinleme becerileri odaklı olduğunu belirterek giriş
yapın.
“İletişim becerileri odaklı bu oturumda; dinleme becerilerinin sosyal beceriler üzerindeki önemi ve etkili iletişim, başkalarından öğrenme ve
başkaları ile işbirliği yapma becerisi açısından önemi üzerinde durulacaktır.”
4. İlk oturuma atıfta bulunarak aşağıdaki açıklamayı yapın.
“İlk oturumda etkili iletişimin dört kuralını öğrenmiştik. Aranızda bu dört
kuralın ne olduğunu hatırlayan var mı?” diye sorun ve etkili iletişimin
dört kuralının; dinlemek, ilgilenmek, söyleyecek sözü olmak ve söylemek olduğunu hatırlatın.
“İletişim için iyi bir dinleme şarttır. İletişim genellikle taraflardan birinin
karşısındaki kişiyi o kişinin bakış açısından dinlememesi ve anlamaya
çalışmaya devam etmemesi durumunda kopar.
Dinlemek, kulaklarını açmak, arkaya yaslanmak ve diğerlerinin dediklerini dinlemek değildir. Dinlemeye ilave olarak, dinlediğinizi göstermeniz
de gerekir. Dinlediğimizi göstermek insanları konuşmaya teşvik eder ve
bize saygı duymalarını sağlar. Gerçekten ilgili olmaya çalışmanız da
faydalı olacaktır.”
5. Katılımcılara dinlemenin önemini vurgulayarak;
“O halde, etkili dinleme nedir? Karşınızdaki insana onu dinlediğinizi nasıl gösterirsiniz ve karşınızdaki insanın sizi dinlediğini nasıl anlarsınız?”
diye sorun. Her katılımcıdan bu soruların cevabını alın ve toparlayın.
33
6. Etkili dinleme kavramını aşağıdaki gibi açıklayın.
“Sizin de söylediğiniz gibi, etkili dinleme, doğru jestler, göz teması,
söyleneni takip etmek ve ilgilenmek gibi unsurları içerir. Biri ile iletişim
halinde iken çok sık hareket etmemek, konuşan kişiye doğru dönmek,
konuşan kişiye doğru bakmak, ancak kızgın bir şekilde bakmamak, başımızın hareketleri ile onaylamak ve gülümsemek gerekir. Etkili bir iletişim kurmak için, karşımızdaki kişiyi sözlü olarak teşvik etmek (hımm,
anlıyorum, evet gibi sözlerle), söylediği şeyleri özetlemek, ilgilendiğimizi gösteren sorular sormak, kişinin sözünü kesmemek ve konuşmadan
önce doğru zamanı beklemek de çok önemlidir. Karşımızdaki kişiye
onu dinlediğimizi ve anladığımızı göstermemiz gerekir.”
7. Parçaları Birleştirme uygulaması ile devam edin.
Gruba “Şimdi bir uygulama yapacağız.” deyin ve grubu ikiye bölün.
Grupların beşer kişiden oluşması en idealidir. Her grup için bir çalışma
masası temin edin ve bu masaların katılımcıların birbirlerini göremeyecek bir şekilde ve mesafede yerleştirilmesine özen gösterin. Açıkta
kalan kişileri gözlemci olarak görevlendirin ve bu kişilere birer gözlemci
formu verin. Gruba dönerek şunları söyleyin:
“Birçoğumuz tamamen kendi başımıza çalışabilirken, bazılarımız bir
grup içinde veya başkaları ile birlikte daha kolay çalışabilir. Bir grup
içinde çalışmak, başkalarının istediği şekilde davranacağımız anlamına
gelmez.”
Her gruba ayrı olarak “parçaları birleştirme” setini içeren bir zarf verin
(her grup üyesine bir zarf verilecek). Zarfların işaret verilene kadar kapalı tutulması gerektiği konusunda uyarıda bulunun.
“Her gruba verilen zarflar içinde, kareler yapmak için kullanılacak karton
parçaları mevcuttur. Grupların görevi, işaret verildiğinde eşit boyutlarda
beş kare yapmaktır. Her bir katılımcı eşit boyutlarda bir kare yapana kadar grup üyelerinin görevi bitmiş sayılmayacaktır. Uygulama bitene kadar konuşulmaması, fikir alışverişinde bulunulmaması gerekmektedir.”
Herhangi bir gruba dâhil olmayan katılımcı yoksa eğitici olarak siz gruplar arasında dolaşarak onları gözlemleyin. Gözlemciler, gözlemci formunda (Ek-1) yazılı olan noktalara dikkat etmelidir.
8. Grubun Gözlemci Formundaki (Ek-1) yönergeleri anlayıp anlamadığını görmek için sorular sorun ve aşağıdaki açıklamayı yapın:
34
“Bu uygulamada uymanız gereken bir takım kurallar vardır. Uygulama
bitene kadar konuşulmaması, fikir alışverişinde bulunulmaması gerekmektedir. Doğrudan grup üyesi arkadaşınıza parça verebilirsiniz ancak
diğer üyelerden, onlar size parça vermedikçe alamazsınız. Bir kare
yapmış olsanız bile zarfınızdaki tüm parçaları verebilirsiniz.”
Eğitici Notu:
Parçaları birleştirme setinin oturumun başlamadan hazırlayın. Bir
set doğru yerleştirildiğinde eşit boyutlarda beş kare oluşturan,
farklı şekillerde kesilmiş karton parçalar içeren beş zarftan oluşur.
Seti beş kişiden oluşan gruplardan her birine verin. Bir set hazırlamak için, beş karton parça 15X15cm ebatlarında kesin. Kareleri sıraya koyun ve aşağıdaki şekilde okunabilir bir biçimde bir kurşun
kalemle hafifçe işaretleyin.
35
Bu çizgiler, parçalar birbiri ile aynı olacak şekilde çizilerek kesilmelidir. Tüm A’lar birbiri ile aynı ebatta, yine tüm C’ler birbiri ile
aynı ebatta olmalıdır. Bir veya iki kare oluşturabileceğiniz çeşitli
kombinasyonlar olmasına rağmen, 15X15cm ebatlarında altı kare
ile oluşturulabilecek sadece bir kombinasyon vardır. Karelerin içine çizgileri çizdikten ve her parçayı bir büyük harf ile işaretledikten
sonra, çizgilerden keserek yapbozun küçük parçalarını oluşturun.
Her bir zarfı 1’den 5’e kadar numaralandırın. Karton parçaları beş
zarfa şu şekilde dağıtın: Zarf 1: I, H ; Zarf 2: A, A, A; Zarf 3: A, J; Zarf
4: D, F; Zarf 5: G, B, F, C.
Kesilen parçalar üzerindeki harfleri silin ve bunun yerine zarf numaralarını yazın. Bu şekilde, grup görevini tamamladıktan sonra
kullanılmak üzere, doğru parçanın doğru zarfa konduğundan emin
olun. Her set farklı bir renk kartondan yapılabilir.
9. Uygulama tamamlandıktan sonra gruplardan tecrübelerini tartışmalarını isteyin. Gözlemcilere izlenimlerinin neler olduğunu sorun. Gözlemci yoksa kendi gözlemlerinizi grupla paylaşın. Daha sonra şunları
söyleyin:
“Parçaları bir araya getirme görevi, takım arkadaşları arasında işbirliği olmadan tamamlanamaz. Başarılı bir işbirliği için, öncelikle herkesin
ne yapması gerektiğini anlaması önemlidir. Görevin amacı tam kavranamamışsa, hiçbir işbirliği olamaz. İnsanlar kareyi tamamladıklarında
çoğunlulukla memnun olur ve işi yaptıklarını zannederler. Ancak, bu
kare doğru bir kare olmayabilir. Bu nedenle, “Ben bilirim” iddiasından
vazgeçmek ve yeni fikirlere açık olmak, grubun başarısı için en temel
noktadır. Bu arada, boş durmamak, yardım istemek, başkasının elindeki parçalarla uğraşmak yerine elinizdeki parçalarla bir kare yapılabileceğini düşünmek, size zaman ve enerji kazandıracaktır. Grubun
görevini yapma bahanesiyle bencil olmak, bütün parçaları toplamaya
çalışmak, veya kendi işini tamamladıktan sonra diğerlerine yardım etmek yerine bir köşeye çekilmek veya işini tamamlamış görüntüsü vermeye çalışmak, işbirliğini ve takım ruhunu önler. Ancak, gereksiz paylaşımlar, parçalarını karesini tamamlamış biri ile paylaşmaya çalışmak
da anlamsızdır. Doğru gözlemler yapmak, grubun elindeki parçalardan
36
birini, karesini tamamlamak için parça arayan kişiye vermek, başkalarına yardım etmeye istekli olmak, etkili işbirliğinin temel taşlarıdır. Grup
olarak bir strateji geliştirmek veya birinin parçaları toplayarak bir araya getirmesi için bir grup kararı alınması da zamanı etkin kullanmanızı
sağlayabilir.”
10. Uygulama sırasında grupların kendi arasında kullandığı sözsüz iletişim unsurlarının altını çizin.
“Bu uygulama sırasında konuşmanıza izin verilmediğinden birçoğunuz
sözsüz iletişimi kullandınız. Örneğin bir kısmınız kollarınızı bağladınız, arkanıza yaslandınız ve yüz hareketleriyle takım arkadaşlarınıza
yardım etmeye çalıştınız. Bu esasında bir kural ihlali olmakla beraber
iletişim kurmak için ne kadar güçlü bir ihtiyaç olduğunu göstermektedir. Bazılarınız başınızı sallayarak, gülümseyerek, arkadaşlarınızın sırtını sıvazlayarak ve onları teşvik ederek arkadaşlarınızı onayladınız,
bazılarınız kaşlarınızı kaldırarak veya ellerinizle yüzünüzü kapatarak
onaylamadığınızı gösterdiniz, bir kısmınız da dişlerinizi sıkarak veya
ellerinizi masaya vurarak memnuniyetsizliğinizi veya başkalarının başarısızlığına gülerek durumdan mutlu olduğunuzu gösterdiniz. Sözsüz
iletişimin örnekleri birçok grupta görülebilir, ancak normalde bunun farkına varılmayabilir.”
11. Grup üyelerinin her birinden bu oturumda daha etkili iletişim kurma
ile ilgili öğrendiği bir bilgiyi paylaşmasını isteyin.
12. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun
zamanını hatırlatarak oturumu kapatın.
37
EK-1: GÖZLEMCİ FORMU OTURUM 2
Yapboz parçalarını vermeyi kim istiyor?
Yapbozunu erken tamamlayıp grubun sorun çözme sürecine katılmaktan kaçınan bir üye var mı?
Sürekli parçalarla uğraşan kimse var mı?
Parçaları bir araya getirmeye çalışan kaç kişi var?
Grupta görünür bir hayal kırıklığı ve endişe var mı? Varsa, ne derecede?
Grubun işbirliği yapmaya başladığı bir dönüm noktası var mı?
Konuşmak veya işaret vermek suretiyle kuralları çiğnemeye çalışan bir üye var mı?
38
OTURUM 3: İLETİŞİM BECERİLERİ - III
1. Bu oturumda katılımcılara kendine güvenin önemi, etkili iletişimin ne
olduğu, sen dili, ben dili, iletişim tarzları, kişinin kendini ifade etmede
beden dilinin önemi üzerinde konuşulacağını belirtin.
2. Bir önceki oturumun içeriğini katılımcılara özetleyin ve önceki oturumla ilgili soruları veya anlamadığı bir nokta olup olmadığını sorun.
3. “Bugün başka insanlarla nasıl etkili iletişim kuracağımızı ve özellikle
başkaları ile aynı fikirde olmadığımız durumlarda nasıl uzlaşacağımızı
tartışacağız”. Gruba aşağıdaki iki örnek arasındaki davranış farkını söyleyerek özgüven ile aşırı güven arasındaki farkı açıklamaları ile başlayacağınızı belirtin.
Eğitici Notu:
Dinleme becerilerinin önemini pekiştirmek için A ve B davranışlarını yüksek sesle okuyun.
“A: Doktora gidiyorsunuz ve göğsünüzde şiddetli ağrı belirtileri olduğunu söylüyor ve son defa başınızdan geçenlere dayanarak, bunun kalbinizle ilgili olması gerektiğini anlatıyorsunuz.
B: Doktora gidiyorsunuz ve şiddetli göğüs ağrısı hissettiğinizi açıklıyor
ve daha sonra da bu ağrıyı daha detaylı anlatmanız istendiğinde doktorun sorularını yanıtlıyorsunuz. Doktorun tüm sorularını yanıtladıktan
sonra, doktorun göğüs ağrınızla ilgili olarak koyacağı teşhisi bekliyorsunuz.”
Eğitici Notu:
Grubun açıklamasını istediğiniz temel fark, A Davranışında aşırı
güvenle doktorun uzman teşhisi de dahil olmak üzere bilinmesi
gereken her şeyi bilmeden ve açıklamadan ağrınızın nedeninin
ne olduğuna karar vermenizdir. B örneğinde ise doktorun doğru
teşhisi koymasına yardımcı olmak için doktorun sorularını tam ve
doğru olarak yanıtlayabilmeniz için ağrının sizi tam olarak nasıl
etkilediği açıklayacak özgüvene sahip olmanız gerekecektir.
39
4. Grup üyelerinin her birinden Aşırı güven ve Özgüven sergiledikleri
birer örnek vermelerini isteyin. Bu örnekleri büyük kağıtlara yazın ve
farkı kısaca tartıştıktan sonra aşağıdaki açıklamayı yapın.
“Aşırı güven, potansiyel olarak saldırgan, yardımcı olmayan davranışlara, başkalarının bakış açılarını dinlememeye ve değer vermemeye
neden olur. Özgüven, gündelik sorunların çözülmesinde, bir iş bulmak
veya yaşamak için makul bir yer bulmak gibi istenen amaçlara ulaşmada faydalıdır. Özgüven, ihtiyacın olduğunda yardım istemek ve kendine
de nasıl yardımcı olabileceğin konusunda açık bir fikir sahibi olmaktır.
Özgüven, aynı zamanda kendine ve duygularına değer vermek ve bunların bir duruma en iyi şekilde nasıl katkıda bulunabileceği ile ilgilidir.”
5. Açıklamanın ardından aşağıdaki soruyu sorun.
“Özgüven sahibi olmakla aşırı güven sahibi olmanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?”
Bu konuyla ilgili bir grup tartışması yapın ve grup üyelerinin verdiği geri
bildirimleri büyük kâğıtlara yazın.
6. Çalışmayı bitirdikten sonra aşağıdaki gibi devam edin.
“İnsanların ne söylediğimizi doğru bir şekilde anlayabilmesi için açıkça
anlaşılmasını istediğimiz şeyleri ifade etmekle ilgili bir uygulama yapacağız. Bir hikâye anlatmaya başlayacağım ve sonunu anlatmadan duracağım. Herkesin sonunu tahmin etmesini isteyeceğim.”
7. Hikâyeyi anlatın.
“Bir gün yaşlı bir kadın Ankara’dan İstanbul’a gitmek için trene biner.
Kondüktöre sürekli olarak, tren Eskişehir’e geldiğinde haber vermesini
söyler. Kondüktör mesajı alır, ancak tren Eskişehir’i geçtikten sonra aklına gelir. Hemen makiniste gider ve olanları anlatır.” …..…
Hikâyeyi burada kesin. Katılımcılardan geri bildirim alın.
40
Hikâyenin Devamı: “Makinist anlayışlı bir adamdır ve treni Eskişehir istasyonuna geri döndürür. Kondüktör yaşlı kadının yanına gider ve kadını uyandırır. Kadına Eskişehir’de olduklarını söyler. Yaşlı kadın kondüktöre teşekkür eder, çantasından ilaçlarını çıkarır ve ilaçlarını yutarak
kondüktörün şaşkın bakışları arasında tekrar uykuya yatar.”
8. Hikâye çalışması bittikten sonra şu açıklamayı yapın.
“Başka biri ile iletişim kurarken ilişkiyi sürekli yönlendiririz, yani iletişim
kurma şeklimizle bu ilişkinin ne tür bir ilişki olacağını belirleriz. Bu nedenle, etkili iletişim için, beden dilimizin ve ses tonumuzun, sözcüklerimizin veya davranışlarımızın etkileşim kurduğumuz kişileri nasıl etkilediğini dikkate almamız, yer ve zamanın farkında olmamız gerekir.”
Etkili iletişim ile ilgili aşağıdaki noktaları vurgulayın.
“İletişim kurduğumuz yer mesajı etkiler mi? (kalabalık bir caddede veya
ortak kullanılan bir alanda iletişim ile bir kişiyle baş başa iletişim birbirinden farklıdır)
Söylemek istediğimiz şeyi tartışmak veya iletmek için doğru zaman mı?
(örneğin bir kişi bıkkın veya kızgın iken bu durum iletişim kurduğunuzda
bu kişinin neyi duyduğunu etkileyecektir.)”
9. Katılımcılara etkili iletişim ile ilgili ne anladıklarını sorun. Her grup
üyesinden yanıtları alın. Aşağıdaki bilgi notlarını kullanın.
“İnsanlar, konuşmayla ve davranışlarıyla iletişim kurarlar. İletişim kurmamak mümkün değildir. Hiçbir şey yapmamak, hiç konuşmamak bile
anlamlı bir mesaj teşkil eder ve bir şeyler iletir.”
“Günlük hayatta kurduğumuz iletişimlerde ilişki düzeyleri kendi kendine oluştuğu için sorun yaşanmaz. İlişkide bir kopma yaşandığında ise,
aynı içerikle aynı mesaj verilse bile, insanlar arasında sorun yaşanır.
Örneğin bir öğrencinin öğretmenine “Okula gidecek misin?” [samimi,
sen] diye sorması durumunda öğretmenin olumsuz tepki vermesi beklenir. Bu öğrenci saygısız, olarak kabul edilir; çünkü böyle bir ilişkide
öğrencinin kendini öğretmene eşit ya da ondan üstün gördüğü izlenimi
41
doğar. Öğrenci “Ben sadece öğretmenimin okula gitmeyi isteyip istemediğini öğrenmek istedim” diyemez. Öğrenci, içerik düzeyinde değil, ilişki
düzeyinde bir hata yapmıştır. Kültürel yansımalar kurduğumuz iletişim
içerisinde de kendini gösterir.”
10. Ben dili ve sen dili konusuna giriş yapın ve aşağıdaki gibi devam
edin.
“Ben dili, kişinin o anda karşılaştığı durum veya davranış karşısında,
kişisel tepkisini duygu ve düşünceleri ile açıkladığı bir ifade tarzıdır. Ben
dili karşımızdaki kişiye ‘ben böyle hissediyorum ama bu davranışın herkese böyle hissettirmeyebilir’ anlamını içeren bir ileti gönderdiğinden
karşıdaki kişiyi suçlamadan kişinin kendisini gözden geçirmesine ve
olumlu iletişimi başlatmasına olanak tanır.”
“Olası iletişim sorunlarında ‘sen dili’ yerine ‘ben dili’ kullanmak bu sorunların çözümünde etkili bir rol oynar. İkili ilişkilerde kendini ifade etme
becerilerine sahip ve bu becerileri kullanan insanlar olumlu sonuçlar ile
karşılaşır.”
11.“Ben dili cümlesi içerisinde 3 öğe yer almaktadır; durum, somut etki
ve duygu” diyerek aşağıdaki örnekleri verin ve 3 öğenin cümleler içerisinde neler olabileceğini sorarak büyük kâğıtlara yazın.
- Sen dili: Nöbete geç kaldın; Sen hatalısın, yanlış davranıyorsun.
- Ben dili: Saat 09:00’daki nöbete 10:00 da geldiğinde yapacağım
işleri ertelemek zorunda kalıyorum ve buna öfkeleniyorum.
Durum: Nöbete 1 saat geç gelmek
Somut Etki: Yapılacak işlerin ertelenmesi
Duygu: Öfkelenmek
42
- Sen dili: Çok kabasın, beni hiç dinlemiyorsun.
- Ben dili: Ben bir şey anlatırken yüzüme bakmadığında dinlenilmediğimi düşünmek beni üzüyor.
Durum: Konuşurken yüzüne bakılmaması
Somut Etki: Dinlenilmediğini düşünmek
Duygu: Üzülmek
- Sen dili: İstediğim müziği dinlerim sen ne karışıyorsun.
- Ben dili: Dinlediğim müziğe “bu ne biçim müzik” denildiğinde tercihlerime saygı göstermediğini düşünüyorum bu da beni sinirlendiriyor.
Durum: Dinlediği müziğe “bu ne biçim müzik” diyerek tepki göstermek ya da yorum yapmak
Somut Etki: Tercihlerine saygı gösterilmediğini düşünmek
Duygu: Sinirlenmek
12. Örneklerden sonra sen dili ve ben dilinin özelliklerini aşağıdaki gibi
ifade edin.
SEN DİLİ
• Kişiliğe yöneliktir.
• Genele yöneliktir.
• İletişimi kopartır.
• İlişkilere zarar verir.
• İşbirliği yapmak zorlaşır.
43
BEN DİLİ
• Davranışa yöneliktir.
• O ana/duruma yöneliktir.
• İletişimi devam ettirir.
• İletişimi geliştirir.
• İşbirliği isteği yaratır.
Eğitici Notu:
Ben dilini kullanarak kendini ifade etmek ilk zamanlarda zor olsa
da pratik yaptıkça bu ifade biçiminin günlük konuşma dilimize kolayca adapte olacağı yönünde bir açıklama yaparak katılımcıları
günlük hayatının içinde sık sık pratik yapmaları konusunda pekiştirin ve gelecek oturuma ben dili ile ilgili en az 3 cümle örnekle
gelmelerini isteyin.
13. Aşağıdaki davranış türlerini açıklayarak oturuma devam edin.
“İnsanlarla ilişkilerimizde farklı tarzlara sahibizdir. Bu tarzları çeşitli nedenlerle seçeriz. Ancak iletmek istediğimiz mesajı iletirken bu tarzlar
bazen uygun bazen de uygun değildir.”
Çekingen Davranış Tarzı: Duyguların, düşüncelerin, ihtiyaçların ve isteklerin reddedilmemek için ifade edilmemesidir. Bazen çekingen bir
şekilde iletişim kurmak uygundur, ancak bu, ihtiyaçlarımızı açık bir şekilde iletmemizi, hakkımız olanı almamızı engeller. Çekingen bir şekilde
davranan kişiler istismara da açık olabilir.”
Çekingen Davranış Gösteren Kişilerin Özellikleri:
•
Kendileri ile barışık değillerdir,
•
Duygularını, düşüncelerini, ihtiyaçlarını ve dileklerini ifade edemezler,
•
Başkalarını incitmekten, reddedilmekten ve yalnız olmaktan korkarlar,
44
•
Haklarını bilmezler ve bilseler bile aramazlar,
•
Amaçlarına ulaşamazlar,
•
Kendi çıkarlarına bile olsa çatışmadan kaçınırlar.
Saldırgan Davranış Tarzı: Düşünce, duygu ve ihtiyaçların, karşıdaki
kişiyi kıracak ve küçük düşürecek, hakkını ihlal edecek şekilde ifade
edilmesidir. Kızgın olduğunuzu belirtmek uygundur, ancak böyle bir ifade tarzı kişilerle ilişkilerimize hasar verir.”
Saldırgan Davranış Gösteren Kişilerin Özellikleri:
•
Kendileri ile barışık ve ikili ilişkilerde kötüdürler,
•
Kendilerini ifade ederken başkalarını incitmekten kaçınmazlar,
•
Başkalarının duygularını umursamazlar ve fark etmezler,
•
Her şeyi yapma hakkına sahip olduklarını düşünürler,
•
Başkalarını incitmek pahasına da olsa amaçlarına ulaşırlar,
•
Çatışmalarda tek amaçları istediklerini almaktır.
Atılgan Davranış Tarzı: Düşünce, duygu ve ihtiyaçlarımızı kendimizi küçük düşürmeden ve başkalarını kırmadan ifade etmeyi içerir. Bu
davranış tarzında kendi hakkımızı korurken karşıdaki kişinin de hakkı
korunmuş oluruz.
Atılgan Davranış Gösteren Kişilerin Özellikleri:
•
Kendileri ile barışıktırlar ve insanlarla uyumlu ilişkiler içindedirler,
•
Kendilerini ifade ederken başkalarının ihtiyaçlarına ve dileklerine
saygı gösterirler,
•
Kendi duyguları kadar başkalarının duygularını da umursarlar,
•
Kendi haklarını bilirler ve başkalarının haklarına saygı duyarlar,
•
Her zaman amaçlarına ulaşamayabileceklerini bilirler,
•
Çatışmalarda her iki tarafı da memnun edecek çözümler ararlar.
45
14. Beden dili konusuna aşağıdaki soru ile başlayın.
“İnsanlar kendilerini nasıl ifade ederler?”
Gruba kullandığınız sözcükler kadar kendinizi ifade ederken söylediklerinizin vücut hareketlerinizden de etkileneceğini anlatın. Gruptan iletişim kurma yollarımızla ilgili beyin fırtınası yapmasını isteyin ve bunları
büyük kağıtlara listeleyin ve sözsüz iletişimin çoğu zaman kullandığımız
sözcüklerden daha fazla etkisi olduğunu açıklayın.
Örneğin:
- Göz teması - Jestler - Vücut hareketleri
- Yüz İfadesi
- Ses tonu
- Sözcükleri kullanma şeklimiz
- Zamanlama
15. Dinleyen kişiyi (bir arkadaş, bir ceza infaz kurumu görevlisi, başka
bir hükümlü, bir çalışan, anne, baba, çocuklar, yönetici, polis, akrabalar,
arkadaşlar vb.) incitmeden iletişim kurma yolları aşağıdaki başlıklarla
özetlenebilir. Aşağıdaki siyah başlıkları büyük boy kâğıtlara yazarak
açıklamaları yapın.
Yanlış anlaşılmayı önlemek için iyi açıklayın.
* İnsanların ne düşündüğünüzü/hissettiğinizi bilmesine izin verin.
* İnsanların ne düşündüğünü/hissettiğini anlamaya çalışın.
* Söylediklerinizle ne demek istediğinizi açıklayın.
* Nedenlerinizi açıklayın.
46
* İnsanların ne söylediklerini dinleyin.
* Söylediklerinin nedenlerini anlamaya çalışın.
* Gerçekleri saptırmayın.
Başkalarının bakış açısıyla görmeye çalışın.
* Kendinizi onların yerine koyun.
* Duygularını kabul edin.
* Ne söyleyeceklerini dinleyin.
* Onları anladığınızı gösterin.
Diğerlerinin endişelerini ortadan kaldırmaya çalışın.
* Diğerlerinin korkularını azaltın.
* Sorunlarını umursadığınızı gösterin.
Uzlaşma arayın.
* Siz bir adım atın ve karşınızdaki kişiye de adım atması için fırsat
verin.
* Diğer kişiyi göz ardı etmeyin.
* İsteklerinize ulaşabilmek için her iki tarafı memnun edecek çözüm
yolları arayın.
Yapmadan önce düşünün.
* Konu sizin için ne kadar önemli?
* Bakış açınızı kabul ettirmek için en iyi çözümü düşünün.
* Seçeneklerinizi değerlendirin.
47
*Önemli kararlarınızı hemen vermeyin.
*Kendi tutumunuzu/düşüncelerinizi sorgulayın.
Durumu sakince karşılayın.
* Olumsuz duygularınızı kontrol etmeye çalışın.
* Tehdit etmeyin.
* Diğerlerini sakinleştirmeye çalışın.
* İnsanları suçlamaktan kaçının.
Eğitici Notu:
Aşağıdaki alıştırma oturumun kilit bir alıştırmasıdır. Grup üyeleri öğretilen tüm becerilerin pratiğini yaparlar (örneğin aşırı güvene karşı özgüvenli olma, edilgen veya saldırgana karşılık atılgan
olma, uygun beden dili kullanma, karşıdaki kişinin bakış açısını
dinleme, anlama ve uzlaşma arama).
16. Gruptan iki üye seçin ve başka insanlarla ilişki kurmada karşılaştıkları bir sorunu belirlemelerini (örneğin bir şey ile ilgili endişeni ifade
etmek, konuştuğun kişininkinden farklı iken bakış açısını ifade etmek,
şikayet etmek, hakkını aramak) ve bu durumla ilgili rol çalışması yapmasını isteyin. Rol çalışmasını gerçekleştirirken böyle bir durum aklına
gelmeyen katılımcılar için aşağıdaki örneklerden birini önerin:
- Tren istasyonundasın ve tren şirketi yetkilisine trenin 7 dakika erken
yola çıktığı ve bu nedenle treni kaçırdığınız konusunda bir şikayette
bulunmak istiyorsunuz. Bu tren günün son treni idi ve artık gitmek istediğiniz yere ulaşmanızın bir imkanı yok.
- Arkadaşınızın beraber tatile çıkma fikrine katılmıyorsunuz.
48
- Bayramda başka planlarınız var ama eşiniz bayramda köye ailesinin
yanına gitme konusunda ısrar ediyor.
- Çocuğunuz ders çalışmayı bıraktı, sürekli arkadaşlarıyla geziyor. Sizde okuldaki başarısı ile ilgili endişe duyuyorsunuz.
17. Grubun diğer üyelerinden aşağıdaki farklı iletişim türlerinin biri veya
daha fazlasını gözlemlemeye odaklanmalarını, notlar yazmalarını ve
gruba gözlemleri ile ilgili geri bildirimde bulunacaklarını belirtin.
Eğitici Notu:
Rol oynama çalışmasında dikkat edecekleri beden dilini hatırlamaları için büyük kâğıda yazabilirsiniz.
Rol çalışması 5 dakika sürdükten sonra ilk önce gözlemcilerden ve
daha sonra da rol çalışmasında görev alan iki kişiden geri bildirim
alın. Tartışma iletişimle ilgili neyin etkili olduğu, neyin daha farklı
yapılabileceği ve katılımcıların söylenenlerle ilgili ne hissettiğine
odaklanmalıdır. Grup üyelerinin farklı davranış türlerini fark etmesini sağlayın.
18. Katılımcılardan bu oturumda öğrendikleri bir konu hakkında konuşmalarını sağlayın ve teşekkür ederek oturumu bitirin.
49
OTURUM 4: SORUN ÇÖZME
1. Oturuma katılımcıları selamlayarak ve bir önceki oturumu özetleyerek başlayın.
2. Sorun çözme oturumunda katılımcıların, sorun çözme basamaklarını öğrenerek bu beceriyi kendi sorunlarına uygulayacaklarını ve
bu süreci öğrenmede çok fazla pratik yapmanın ne kadar önemli
olacağını belirtin.
3. Sorun çözme konusuna aşağıdaki şekilde giriş yapın.
“Bu oturum, sırasıyla göreceğimiz Sorun Çözme, Müzakere ve Karar
Verme oturumlarının ilkidir. Bu becerilerin üçü de çatışmaya, sözlü veya
fiziksel şiddete ve başkaları ile iletişimden kaçmaya/kaçınmaya gerek
kalmadan hayatımızı etkili bir şekilde yönetmemize imkân veren önemli
sosyal becerilerdendir ve hayati önem taşımaktadırlar. Zira bu becerilerin olmaması durumunda karşılaştığımız olumsuz olaylarla başa çıkmada zorluklar yaşarız. Çoğunlukla bu becerileri öğrenmenin zor ve karmaşık olduğunu düşünürüz. Oysaki bunlar öğrenilebilir ve geliştirilebilir
becerilerdir. Sorun çözme konusuna odaklanan bu oturum, becerilerin
öğrenilmesi ve geliştirilmesini desteklemek için bilgi aktarımını, çeşitli
uygulama ve tartışmaları içermektedir.”
Eğitici Notu:
Eğitici alıştırmaları, katılımcıların özellikleri ve ihtiyaçları doğrultusunda gruba uygun hale getirebilir. Konu ile ilgili uygun göreceği
başka bir uygulamadan da yararlanabilir.
4.Son oturumun kısa bir özeti ile konuya giriş yapın.
“Bir önceki oturumda çekingen veya saldırgan değil, atılgan bir biçimde
davranmanın önemi üzerinde durduk. Özgüven konusunu inceledik ve
kendimize ve duygularımıza değer vermenin önemi ile ilgili bir uygulama yaptık. Bugün salıverilme sonrasında bize yardımcı olacak bir başka beceri olan “Sorun Çözme” üzerinde duracağız.”
50
5.Konuya aşağıdaki şekilde devam edin.
“Bu becerinin kazanılması ve iyileştirilip geliştirilmesi çok büyük önem
taşımaktadır. Çünkü ceza infaz kurumlarından tahliye olan kişilerin karşılaştıkları temel sorunlardan bir tanesi, sorunların çok hızlı çözülmesini istemeleridir. Kişiler tahliye sonrasında aynı anda bir dizi sorunla
başa çıkmak zorunda kalmaktadır. Karşılaşılan sorunların çözümü her
zaman kolay olmamakla birlikte bazen çözümü zaman alabilir. Ayrıca
sorunları çözerken beklenmeyen durumlarla karşılaşılabilir. Bu nedenle
sorunu tek başımıza çözmeye çalışmak yerine, yetkin ve deneyimli kişilerden, arkadaşlar, meslektaşlar, akrabalardan yardım istemek faydalı
olmaktadır. Yardım isteyeceğiniz bu kişilerle aranızdaki ilişkinin niteliği çözüm sürecini etkileyecektir. Bu nedenle sorun çözme, müzakere,
karar verme ve başkaları ile birlikte çalışma becerilerini kazanmak ve
geliştirmek, tahliye sonrasında topluma uyum sağlama sürecinde temel
teşkil eder. Bu becerilerin yeterince geliştirilmemesi ya da kullanılmaması ve her şeyin birden olmasını beklemek kişilerin daha fazla sorunla
karşılaşmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, bu oturumdan itibaren
birkaç oturumda bu beceriler üzerinde duracağız.”
6.Sorun çözmenin tanımını aşağıdaki şekilde yapın.
“Problem çözme, bir hedefe ulaşırken karşılaşılan zorluklara çözüm
bulma sürecidir. Bu, öğrenilebilecek bir beceridir. Problem çözme; bilişsel, duygusal ve davranışsal etkinlikleri içeren karmaşık bir süreç olmakla birlikte basit kısımlara da ayrılabilmektedir.”
“En basit şekliyle sorun çözme, aşağıdaki basamaklardan oluşmaktadır:
•
Problemi açık ve net bir şekilde tanımlamak
•
Problemle ilgili bilgi toplamak
•
Çözüme ilişkin seçenekleri belirlemek ve her bir seçeneğin sonuçlarını değerlendirmek
•
En iyi seçeneğe karar vermek
•
Belirlenen seçeneği uygulamak
•
Sonuçları değerlendirmek”
51
7.Basamaklara ilişkin kısa açıklamaları aşağıdaki gibi aktardıktan sonra uygulamayı başlatın.
“Bir problemi çözmeye çalışmadan önce, problemin var olduğunun farkına varmak ve bu problemi net ve açık bir şekilde ifade edebilmek
gerekir. Net ve açık bir şekilde kelimelere dökülemeyen problemin çözümü mümkün olmayacak bu da yaşanan sıkıntının artmasına neden
olacaktır.”
“Problem çözmede elde edilen bilgilerin; kişilerin düşünme biçimlerine, soruna yaklaşım yöntemlerine ve aldıkları kararlara olumlu katkısı
olacaktır. Kişilerin sadece belirli şeyleri bilmeleri ya da bildiklerini düşünmeleri, bazı kararların alınmasını, çözüme ulaşılmasını zorlaştırmaktadır. Kişilerin işe yaramayan bilgilerden uzaklaşıp, yenilerini elde
etmeleri durumunda, çözülmeyeceğini düşündükleri problemlerin üstesinden gelmeleri kolaylaşacaktır.”
“Sorunla ilgili bilgilerin toplanmasının ardından bizleri çözüme götürebilecek birden çok alternatif düşünmek ve bunları hedefimiz doğrultusunda değerlendirmek gerekir. Farklı alternatiflerin sonuçlarının ne
olabileceğini öngörebilmek ve karşılaşılabilecek engelleri kestirebilmek
ise çözüme ulaşmamızı kolaylaştıracaktır. Problemin çözümünü en iyi
gerçekleştirecek alternatifin seçilerek uygulamaya konulmasının ardından sonucun değerlendirilmesiyle problem çözme adımları tamamlanmış olur. Uygulanan seçeneğin işe yaramaması durumunda süreç ya
en baştan ya da duruma göre diğer problem çözme basamaklarından
başlar.”
8. Uygulamayı başlatın. Katılımcıları gruplara ayırmadan önce alıştırmanın amacını açıklayın ve bunun için katılımcılara çoğu sorunun
birden çok çözümü olduğunu ve her çözümün de farklı sonuçları beraberinde getireceğini söyleyin. Katılımcıları ikişerli gruplara ayırın ve
her gruptan, bulundukları yerden İstanbul’a gitmek için en az iki yol belirlemelerini isteyin. Gruplardan, belirledikleri bütün ulaşım biçimlerinin
meydana getireceği sonuçları ve avantaj-dezavantajları belirlemelerini
isteyin (süre, maliyet, rahatlık vb.). Bu alıştırma için 15 dakika süre verin ve sürenin tamamlanmasının ardından grupların tercihlerini ve tercihlere ilişkin avantaj ve dezavantajlarını büyük grupla paylaşmalarını
sağlayın, alınan cevapları tartışın.
52
9. Tartışmaların ardından diğer uygulamayı başlatın. Katılımcıları 3’erli
gruplara ayırın.
“Şimdi sizlerle başka bir uygulama yapacağız. Bunun için ceza infaz
kurumundan salıverildiğinizi ve kurumdan çıkışınızı kutlamak için arkadaşlarınızdan ve aile üyelerinizden oluşan 4-6 kişilik bir grubu evinizde
yemeğe davet edeceğinizi düşünmenizi istiyorum. Ancak bu davet için
bazı hususları göz önünde bulundurmanız gerekiyor:
•
Kimi davet edeceksiniz?
•
Misafirleriniz için neler pişireceksiniz?
•
İnsanları masada nereye oturtacaksınız?
•
Ne kadarlık bir bütçe ayıracaksınız? (Yemeği hazırlamak için üç
saatiniz ve servis ve yemek için de iki saatiniz var.)
•
Misafirleriniz ne zaman gelecek ve ne zaman ayrılacaklar?
•
İnsanlar evinize nasıl gelecek ve nasıl geri dönecekler? (bazılarının
ya da hiçbirinin aracı olmadığını varsayın)
•
Eğlence olacak mı? (örneğin fon müziği veya canlı müzik)”
“Bütün bu yemek organizasyonunu düzenlemek için sadece 20 dakikanız var. Organizasyonunuz ile ilgili bütün detayları bir düzen içinde
büyük boy kâğıtlara yazın.” deyin.
10. Süre tamamlandıktan sonra küçük grupların çalışmalarını büyük
grupla tartışın. Katılımcıların birbirlerine soru sormalarına imkân verin.
Daha sonra buradaki amacın, sorunların grupla birlikte nasıl çözüldüğünü görmek olduğunu vurgulayın ve gruplardan gelen cevapları mutlaka
problem çözme adımlarını göz önünde bulundurarak değerlendirin.
11. Aşağıdaki açıklama ile konuyu sonlandırın.
“Sorun çözme, bu uygulamalardan da anlaşılacağı üzere adım adım
ilerleyen bir süreçtir. Bu basamaklı yaklaşım, sorunun kontrol edilebilir
ve parçalara ayrılarak çözülebilir olduğunu göstermesi açısından olduk53
ça yararlıdır. Sizler de sorunlarının çözümü için bu basamaklı yaklaşımı
tercih eder, sorunlarınıza uygularsanız çözülemez olduğunu düşündüğünüz sorunların üstesinden gelebildiğinizi görürsünüz.”
Eğitici Notu:
Katılımcıların problem çözme adımlarını anlamadığını düşündüğünüz durumda bir uygulama daha gerçekleştirebilirsiniz. Bunun
için grubu 2’ye ayırabilir ve 2 gruba farklı problem örneği verebilirsiniz. Gruplardan yukarıda aktarılan problem çözme adımlarını
göz önünde bulundurarak problemleri çözmelerini isteyebilirsiniz.
Sıkıntı yaşanılan basamakları belirleyebilir, katılımcıların eksikliklerini tamamlayabilirsiniz. Problem çözmede, problemin açık ve
net bir şekilde ifade edilememesinin ek sıkıntılara neden olacağını
düşünerek bu becerinin geliştirilmesi üzerinde durabilirsiniz.
12. Katılımcılardan oturum ile ilgili sorularını ve düşüncelerini alın. Katkılar için teşekkür edin.
54
OTURUM 5: MÜZAKERE BECERİLERİ
1. Oturuma bir önceki oturumu özetleyerek başlayın ve
“Bu oturumda;
•
Başkaları ile fikir alıverişinde bulunurken nelerin dikkate alınması gerektiği,
•
Gündelik hayatta küçük ve büyük kararlar verirken hangi konuların dikkate alınması gerektiği,
•
Çatışma yönetimi ilkelerinin neler olduğu ve
•
Bir çatışmaya neden olabilecek durumları tırmandırmak yerine
nasıl sakinleştirebileceği konularına odaklanılacaktır” diyerek
oturuma devam edin.
2. Müzakere ile ilgili açıklamayı aşağıdaki şekilde yapın.
“Hem işimizde hem de özel hayatlarımızda etkili olabilmemiz için uzlaşma ve müzakere gündelik olarak kullanmamız gereken çok önemli becerilerdir. Uzlaşma, müzakere, olayları farklı açılardan görme ve başka
görüş ve tutumları da dikkate alma becerilerini kullanamama sorunlara
neden olabilir. Bu nedenle, ceza infaz kurumundan ayrılıp toplumda başarılı olmaya hazırlananların bir öncelik olarak müzakere becerilerini
geliştirmeleri çok önemlidir.
“Müzakere, uzlaşma ile ilgilidir, rekabet veya bir durumu tırmandırma ile
ilgili değildir. Bir kazan-kazan durumu yaratmaya çalışma ile ilgilidir. Kazan-kaybet durumu yaratmaya çalışmakla ilgili değildir. Çoğu insan için,
müzakere becerileri ve bir uzlaşmaya nasıl ulaşılacağını öğrenmek, doğal olarak gerçekleşmez, öğrenilmesi gerekir. Birçok durumda başkalarının istediğinden farklı bir sonuç isteriz ve diğer insanların ihtiyaçlarını
ve dileklerini nasıl dikkate alacağımızı ve nasıl onlarla uzlaşacağımızı
öğrenmemiz gerekir. Örneğin, siz arkadaşlarınızı ziyaret etmek isterken
eşiniz veya partnerinizin annesini ziyaret etmek istemesi durumunda
her ikinizin de isteklerini empoze etmeye çalışması yerine genellikle ne
55
yapacağınız konusunda müzakere etmeniz daha iyi olacaktır. İsteklerinizi başkalarına empoze etmeye çalışmak durumu gerginleştirebilir.
Tartışma, sözlü veya fiziksel kavga gibi çatışmalara neden olabilecek
durumlarla karşılaştığımızda, durumu tırmandırmak yerine çözmek
veya sakinleştirmek için öğrenebileceğiniz müzakere teknikleri mevcuttur. Müzakere hemen hemen her zaman çatışma ve ihtilafları çözmek
için en iyi yol olabilir, bu yüzden de bu oturum programdaki en önemli
oturumlardan birisidir.”
3. Müzakere ile ilgili alıştırmaya şöyle başlayın.
“Hayatınızda, çoğu zaman kesin doğru veya yanlış yanıtların olmadığı
durumlarda başkaları ile müzakere etmeniz gerekir. Örneğin, bir aile
mensubunun aniden hayatını kaybetmesi durumunda, ailenin geriye
kalan mensupları mirası paylaşmakla ilgili müzakere etmek zorunda kalabilir veya eşiniz ve çocuklarınızla tatil için nereye gitmek istediğinize
karar vermekle ilgili durumlar söz konusu olabilir.”
Bu noktada her katılımcıdan başkaları ile müzakere etmek durumunda
kaldıkları birer örnek vermelerini isteyin ve bu örnekleri büyük boy kağıda yazın.
“Şimdi yapmanızı istediğim alıştırma böyle bir karar verme süreci ile
ilgili. Günlük hayatta muhtemelen bu alıştırmada verilen örnekle karşılaşmayacaksınız, ancak bu örnek günlük hayatta karşılaşabileceğimiz
sorunlara işaret etmektedir.”
Katılımcılara, bu alıştırmada bir kriz durumunda nelerin önemli olduğu
ile ilgili çok ciddi bir karar vermeleri gerekeceğini açıklayın. Tüm katılımcılara Sel Tanımlama Formlarının kopyalarını dağıtın (EK-1). Okumaları
için zaman verin ve en önemli dört şeyi seçmeleri için beş dakika ayırın. Herkes dört maddelik seçimini yaptıktan sonra dört veya beş kişilik
gruplar oluşturun ve her gruba grup olarak kurtaracakları dört maddeyi
seçmek için on dakika verin. Bir grup kararı almalarının önemli olduğunu vurgulayın.Süre bitmeden üç dakika önce kalan süreyi hatırlatın.
56
4. Her gruptan bir sözcü seçmesini isteyin ve odanın ortasında bir sözcüler grubu oluşturun. Sözcüler grubun tüm üyeleri için bir mutabakata
varmak üzere birlikte müzakere etmelidir. Hem sözcülerden hem de
gruplardan birbirleri ile iletişim kurarken aşağıdaki kurallara uymalarını
isteyin:
•
“Katılımcılar birbirleri ile konuşabilir ve sözcüyü dinleyebilir; sözcüleri ile ancak notlar yazarak iletişim kurabilirler.
•
Tüm tartışma boyunca, sadece iki yazılı not gönderebilirsiniz.
•
Sözcü herhangi bir katılımcı tarafından gönderilen mesajları yanıtlayamaz.”
Sözcülere ortak bir karar müzakere etmeleri için on dakika verin. Durum
ile ilgili grup içinde bir mutabakata varıldıktan sonra grup tartışması için
en az 10 ila 15 dakika verin.
5. Aşağıdaki notları kullanarak üzerinde ortak bir karar verilen müzakere sürecinin ana noktalarını katılımcılara açıklayın.
“Grubun, gruptaki herkesin görüşlerinin yeterince ifade edilmesinden
sonra bir karara varması durumuna mutabakat adı verilir. Grup kararı
herkesin ilk görüşü ile aynı olmayabilir. Belli ödünler verilebilir, ancak en
iyi mutabakat, grubun oybirliği için baskı yapmak yerine, müzakere ve
grubu ikna etmeye dayanır.”
6. Müzakere alıştırması ve tartışma tamamlandıktan ve bir karar verildikten sonra grubun birlikte çalışmasını olumsuz bir şekilde etkileyen
davranış biçimlerinin neler olduğunu sorun ve cevapları tamamlayın.
Örneğin, başkalarının bir kelime bile konuşmasına izin vermemek, sürekli başkalarına müdahale etmek, araya girmek, nedensiz olarak ihtilaflar ortaya çıkarmak, başkalarını aşağılamak, gösteriş yaparak zaman
israf etmek, kendini geri çekmek ve sorumluluk almamak.
Daha sonra "Mutabık kalınmış bir karar alınırken müzakere etmede
grup süreci ne kadar sağlıklıydı?" sorusunu katılımcılara sorun ve aşağıdaki sorular çerçevesinde tartışın.
57
•
Her bir katılımcı tarafından yapılan katkılar sorunu çözmeye/bir karara ulaşmaya yardımcı oldu mu?
•
Bir uzlaşma ruhu var mıydı yoksa yok muydu?
•
Herhangi bir çatışma ortaya çıktıysa bunun nasıl üstesinden gelindi?
•
Herkes müzakereye katıldı mı?
•
Katılımcılar etkili dinleme becerileri sergiledi mi?
•
Bir lider veya başkan varmıydı?
•
Varsa kendiliğinden mi ortaya çıktı yoksa seçimle mi seçildi?
•
Lider etkili miydi ve çatışmayı nasıl yönetti?
•
Lider olarak hareket etmeye çalışan başka kimse var mıydı?
•
Grup belirtilen görevi etkili ve doğru bir şekilde yerine getirdi mi?
•
Kararlar nasıl verildi?
7. Katılımcılara çatışmayla ilgili aşağıdaki açıklamayı yapın.
“Çatışma, aile, arkadaşlar, meslektaşlar ve üzerimizde otoritesi olanlar
ile sağlıklı ilişkilerimizin normal ve gerekli bir parçasıdır. Nihayetinde, iki
insanın her zaman ve her konu üzerinde mutabık olmaları beklenemez.
Bu nedenle, çatışmadan kaçınmayı değil çatışma ile başa çıkmayı öğrenmek çok önemlidir.
Çatışma yanlış yönetildiğinde, karşınızdaki kişi ile ilişkinize zarar verebilir. Ancak, saygılı ve olumlu bir şekilde ele alındığında, büyüme için bir
fırsat sağlar ve iki kişi arasındaki bağı kuvvetlendirir. Başarılı çatışma
çözümlemesi için ihtiyacınız olan becerileri öğrenerek, anlaşmazlıklarla
güvenle yüzleşebilir, kişisel ve profesyonel ilişkilerinizi güçlü tutabilir,
büyütebilirsiniz.”
8. Çatışmaları başarılı bir şekilde çözme becerisi için gerekli becerileri
aşağıdaki gibi açıklayın.
“Uyanık ve sakin kalırken stresi çabuk bir şekilde çözme kabiliyeti: Sakin kalarak sözlü ve sözsüz iletişimi doğru bir şekilde okuyabilir ve
yorumlayabilirsiniz.
58
Duygularınızı ve davranışlarınızı kontrol etme kabiliyeti: Duygularınız kontrolünüz altında olduğunda ihtiyaçlarınızı başkalarını tehdit etmeden, korkutmadan veya cezalandırmadan iletebilirsiniz.
Başkalarının söyledikleri sözlerin yanında ifade edilen duygulara
da dikkat etme kabiliyeti
Farklılıkların farkında ve farklılıklara saygılı olma: Saygısızca sözcükler ve eylemlerden kaçınarak sorunu daha hızlı bir şekilde çözebilirsiniz.”
9. Aşağıdaki çatışma çözme basamaklarını aktarın.
•
Söylenenin yanı sıra hissedileni de dinlemek:Dinlediğimizde
kendimizin ve başkalarının ihtiyaçlarına ve duygularına daha derin bir şekilde bağlanırız. Bu şekilde dinlemek aynı zamanda bizi
güçlendirir, bilgilendirir ve başkalarının bizi duymasını kolaylaştırır.
•
Çatışmada çözüme ulaşmayı, kazanmak veya "haklı olmanın" yerine öncelik haline getirmek: Tartışmayı "kazanmak" yerine ilişkiyi
sürdürmek ve güçlendirmek her zaman birinci önceliğiniz olmalıdır.
Karşınızdaki kişiye ve bakış açısına saygı duyun.
•
Şimdiki zamana odaklanmak: Eski yaralara ve kırgınlıklara tutunuyorsanız, mevcut durumun gerçekliğini görme kabiliyetiniz zarar görecektir. Geçmişe bakmak ve suçlamak yerine burada ve şu
anda sorunu çözmek için ne yapabileceğinize odaklanın.
•
Seçiminizi yapmak: Çatışmalar bunaltıcı olabilir, bu yüzden meselenin gerçekten zaman ve enerjinize değip değmeyeceğini dikkate
almanız önemlidir. Örneğin bulduğunuz park yerine başkası park
etmiş olabilir. Ama onlarca boş park yeri varsa tek bir park yeri için
tartışmak buna değmeyecektir.
•
Affetmeye istekli olmak: Affetmek istemiyorsanız veya affedemiyorsanız, bir çatışmayı çözmek imkansız olacaktır. Çözüm, hiçbir
zaman kayıplarımızı telafi edemeyecek olan ve hayatlarımızı daha
da tüketerek ve boşaltarak yaralarımızı artıracak olan cezalandırma dürtüsünü serbest bırakmakta yatar.
59
•
Bir şeyden ne zaman vazgeçeceğini bilmek: Bir mutabakata varamıyorsanız, mutabık olmamakta mutabık olun. Bir tartışmayı devam ettirmek için iki kişi gerekir. Bir çatışma hiçbir yere gitmiyorsa,
bırakmayı ve yolunuza devam etmeyi tercih edebilirsiniz.”
10. Uygulama ile oturuma devam edin. Katılımcıları ikişerli gruplara
ayırın. Bir arkadaş, aile mensubu, meslektaş veya üzerlerinde otoritesi
olan bir kişi ile çatışma yaşadıkları bir duruma örnek vermelerini isteyin.
Çiftlerden birinin çatışmayı tırmandırdığı bir örnek ve diğerinin durumu
sakinleştirdiği birer örnek vermesini isteyin.
Her çiftten geri bildirimlerini alın. Bir çatışmayı tırmandırdıklarında davranışlarının kendileri için ne anlama geldiğini, bunu sakinleştirmek için
ne yapabileceklerini belirlemelerini isteyin. Katılımcılarla gelecekte çatışmaları yönetmek için neler yapabilecekleri ile ilgili bir tartışma yapın.
Yanıtları ve çözümleri büyük boy kâğıda yazın.
11.Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun zamanını hatırlatarak oturumu sonlandırın.
60
EK-1: SEL TANIMLAMA FORMU OTURUM 5
Tatilden eve dönüyorsunuz ve yaşadığınız şehre üç gündür aralıksız bir şekilde yağmur yağıyor. Eve girer
girmez, yoldan geçmekte olan bir polis minibüsünden, nehir yatağının taşma tehlikesi nedeniyle herkesin
evlerini tahliye etmesi gerektiği anons ediliyor. Evinize bir iki dakikalığına girip değerli bir kaç şeyi almak
için polis memurundan ricada bulunuyorsunuz ve sonunda polis memuru kabul ediyor. İçeri girdiğinizde ne
alacağınıza karar vermek için en çok beş dakikanız olduğunun farkına varıyorsunuz ve evi terk etmeden
önce yalnızca en fazla dört parça eşya kurtarabileceksiniz. Aşağıdaki malzemelerden hangi dört tanesini
kurtarırdınız? Eğer zamanınız varsa, dört malzemeyi öncelik sırasını göre belirleyin.
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Bir kaç aydır üzerinde çalıştığınız ve yılda bir yapılan yerel bir yarışmaya vermek için en
sonunda hazır hale getirdiğiniz ahşap yelkenli gemi modeli.
Çocuğunuzun ilk üç yaşlarının fotoğraf albümü.
Taksidini ödemeye devam ettiğiniz diz-üstü bilgisayarınız,
Size veya eşinize düğünde takılan ya da sizin kendi düğününüz için sakladığınız
büyükannenizin alyansı.
Geçen yılki günlüğünüz.
On bir yaşında, altı hafta boyunca hasta yatarken yaptığınız şişe içindeki gemi maketi.
Uzun bir süre para biriktirerek aldığınız, çaldığınız zaman sesi önceki gitarınıza göre 50
defa daha iyi ses çıkaran pahalı bir bağlama.
Taraftarı olduğunuz futbol takımının üyelik kayıtları ve imzalı forması.
Yürüyüşte ve çalışırken giydiğiniz kaliteli bir çift bot.
Adres defteriniz.
İlkokuldan bu yana sakladığınız okul karneleriniz ve sınav sonuç belgeleriniz.
Bir arkadaşınızdan ödünç aldığınız güzel ciltli bir 1887 yılına ait atlas.
Amcanızın Isparta’dan getirdiği ve oturma odanızda serili olmasından mutlu duyduğunuz
değerli bir halı
Yetiştirilmesinin zorluğuyla bilinen, ancak sizin yetiştirmeyi başardığınız ve ilk
tomurcuklarını yeni yeni vermeye başlayan bir tepsi dolusu saksı çiçek.
Babanızın 1950’li yıllardan beri topladığı ve binlerce TL değerinde olan özel pul
koleksiyonu.
İlk gerçek erkek / kız arkadaşınızın aşk mektupları.
Önemli günler için sakladığınız içinde özel şarkıların olduğu bir kaset.
UNUTMAYIN, KURTARMADIĞINIZ HERŞEY SEL YÜZÜNDEN TAHRİP OLACAKTIR. KARAR
VERMEK İÇİN BEŞ DAKİKANIZ VAR.
61
OTURUM 6: KARAR VERME
1.Oturumun hedeflerini açıklayarak konuya giriş yapın.
“Bu oturumda, bir grubun parçası veya bir birey olarak tek başına karar
verirken neleri göz önünde bulundurmamız gerektiği, hayatımız için küçük ya da büyük kararlar verirken ve bunları uygularken nelere dikkat
etmemiz gerektiği üzerinde duracağız,”
“Grup kararının verilmesi, bir takım iletişim becerisi ve sürecini içerir.
Grup kararı alma, gruptaki üyelerin mutabakata varması yoluyla gerçekleşmektedir. Bu oturumdaki uygulamalar kişilerin karar verme becerilerini pekiştirecektir. Karar alma oturumu, daha önce görmüş olduğumuz müzakere ve çatışma çözme becerilerinin üzerine inşa edilecektir.”
Eğitici Notu:
Konuya giriş yapmadan önce iletişim becerilerinin önemi ve iletişimin karar verme sürecindeki rolü üzerinde durmanız, tekrar yapmanız gerekebilir.
2. Oturumdaki alıştırmaların, grup içinde karar verme konusunu gözden
geçirmeyi ve kişilerin salıverildikten sonra yüzleşmelerinin olası olduğu karar verme durumlarında neler yapılabileceğini göstermeyi amaçladığını, bu uygulamalarla, durumu doğrudan tecrübe etmeden karar
verme becerilerini değerlendirip ve geliştirmenin mümkün olduğunu
açıklayın.
3.Aya İniş Uygulamasını başlatmadan önce uygulamanın amacını ve
önemini açıklayın.
“Uygulama, başkalarıyla ne kadar etkili iletişim kurabildiğimizi fark etmemizi ve başkalarıyla çalışma kabiliyetimizi geliştirmemizi sağlamak
açısından oldukça önemlidir. Bu uygulama ile;
•
Bir gruba karar vermede yardımcı olacak yöntemlerin neler
olduğunu,
62
•
Karar vermeye yardımcı olacak veya bu süreci zorlaştıracak
davranış türlerinin neler olduğunu ve
•
Bir karara varmanın farklı yolları olduğunu göstermek amaçlanmaktadır.”
4. Uygulamayı şu şekilde açıklayın.
“Şimdi karar verme ile ilgili bir alıştırma yapacağız. Ceza infaz kurumundan ayrıldığınızda neye karar vereceğinizden ne yapacağınıza kadar değişen birçok durumla yüz yüze geleceksiniz. Örneğin, nerede yaşayacağınıza, kalacağınıza, nasıl bir işte çalışacağınıza, bütçenizi nasıl
düzenleyeceğinize karar vermeniz gerekecek. Şimdi bu alıştırmada, dışarıda karşılaşabileceğiniz bir durum olmasa da, bir karar vermeniz istenecek. Önemli olan, bu karara nasıl vardığınız ve bunun en iyi karar
olup olmadığıdır. Bu arada, birbirinizle yarışmadığınızı unutmayın ama
bir takım olarak çalışmalı ve mümkün olan en iyi kararı vermek için
birbirinizden en yüksek verimi almalısınız.”
5. Her katılımcıya Aya İniş Senaryosunun (EK-1) bir kopyasını ve karar
formunu (EK-1) verin. Senaryoyu gruba yüksek sesle okuyun ve katılımcılardan listedeki maddeleri 5 dakika içinde önem sırasına göre tek
başlarına sıralamalarını isteyin. Bu aşamada kişilerin kendi içlerinde
tartışmalarına izin vermeyin.
6. Çalışmanın tamamlanmasının ardından grubu 4’erli gruplara ayırın.
Her gruptan birinin gözlemci olmasını isteyin. Gözlemci formunu gözlemcilere dağıtın ve gözlemcilerden bu formu grubu gözlemleyerek doldurmalarını isteyin. Her küçük gruba birer karar formu dağıttıktan sonra
çalışma için gruplara 7 dakika süre verin. Grubun maddeleri sıralama
konusunda bir grup kararına ulaşması gerektiğini söyleyin. Bu aşamada grup üyelerinin birbirleri ile tartışmalarına imkân sağlayın.
7. Uygulama bittikten sonra karar verme sürecini tartışın. Gruplardan
sırasıyla geribildirimleri alın. Bunun için önce gözlemcilere sonra da
üyelere söz hakkı tanıyın. Alınan geribildirimler neticesinde grubun karar alma sürecinde karşılaştıkları güçlüklere ve süreci kolaylaştıran etkenlere vurgu yapın.
63
8. Katılımcılardan “Aya İniş Yanıt Formu” nu kullanarak ihtiyaç sırasına
göre maddeleri 1’den 14’e kadar sıralamalarını (En çok ihtiyaç duyulan 1, en az ihtiyaç duyulan 14 olacak şekilde) isteyin. Yanıtları yüksek
sesle okuyun. Bireysel doldurulan formlar ile grupla doldurulan formları
puanlayın ve aradaki farklılıkları grupla birlikte değerlendirin. Bireysel
karar verme süreci ile grup karar verme sürecini tartışın.
9. Tartışmaların ardından başkaları ile çalışırken nelere dikkat edilmesi
gerektiği ve hangi davranışların bu çalışma sürecini kolaylaştıracağını
ya da zorlaştıracağını aktarın.
“Bir karara varmak için bir grup içinde başkaları ile iyi bir şekilde çalışmak gerekmektedir. Bunun için grup üyelerinin bu sürece yardımcı
olacak şekilde davranmaları beklenir. Yardımcı davranışlar;
•
Grubun ne yapması gerektiğini belirlemeye yardımcı olmak,
•
Konu ile ilgili bilgileri ve fikirleri ifade etmek,
•
Bilgi ve fikir sormak,
•
Fikirler geliştirmek,
•
Açıklığa kavuşturmak,
•
Rahat ve dostane bir şekilde davranmak,
•
Başkalarının fikirleri ile ilgilendiğinizi göstermek,
•
İhtilafları çözmeye yardımcı olmak,
•
Gerginlikleri gidermek,
•
Hataları kabul etmek ve
•
Diğerlerini teşvik etmektir.”
“Bu sürece katkısı olmaktan çok çalışmayı zorlaştırıcı davranışlar ise;
•
Başkalarının konuşmasına izin vermemek,
64
•
Başkalarına sürekli müdahale etmek, sözünü kesmek,
•
Nedensiz ihtilaflar ortaya çıkarmak,
•
Başkalarını aşağılamak veya kabadayılık yapmak,
•
Gösteriş yaparak zaman israf etmek ve
•
Kendini geri çekmek, sorumluluk almamak olarak sıralanabilir.”
10. Mutabakat kavramına aşağıdaki şekilde giriş yapın.
“Gruptaki herkesin görüşleri yeterince ifade edildikten sonra grup ortak
bir karara varırsa, buna mutabakat denir. Grup kararı herkesin ilk kararı
ile aynı olmayabilir. Karar verme sürecinde belli ödünler verilebilir. En
iyi mutabakat yolu, grubun oybirliği için baskı yapması yerine birbirlerini
ikna etmeye çalışmaktan geçer.”
11. Aşağıdaki şekilde mutabakat konusuna devam edin.
“Her zaman mutabakata varmaya çalışmak çok anlamlı olmayabilir.
Mutabakata ulaşma çabası aşağıdaki durumlar için daha uygundur:
•
Grup nispeten küçükse
•
Gruptaki görüşler çoğu zaman örtüşüyorsa;
•
Açık bir şekilde doğru veya yanlış bir yanıt/karar yoksa ve
•
Herkesin görüşünü ifade etmesi için zaman varsa ve ani bir karar
vermek gerekmiyorsa mutabakat için uygun bir zemin var demektir.”
12. Mutabakatın avantaj ve dezavantajlarını açıklayın.
“Avantajları;
* Genellikle herkesin en iyi görüşü yoluyla oluşturulur.
* Herkesin kararda bir rolü vardır. Grup içinde uyum yaratır.
65
*Grup içinde azınlıkta olan kişilerin kendilerine kabul edilemez bir fikrin
dayatılmaya çalışıldığını düşünme ihtimalleri daha azdır.
* Herkesin kendi görüşünü ifade etme fırsatı vardır.
* Bir grup kararına ulaşmak gerekli olduğu için, grup içindeki kişilerin
birbirleri ile rekabet etmelerinin önüne geçer.”
“Dezavantajları;
* Mutabakata varılarak bir karar almak, grup üyeleri açısından büyük
sabır gerektirebilir.
* Görüşler arasında büyük farklılıklar varsa bir karar vermek çok zor
olabilir.”
13. Grup içinde mutabakata vararak bir karar alabilmek için bazı kriterlerin yerine getirilmesi gerektiğini söyleyin ve aşağıdaki kriterleri sıralayın.
•
“Dikkatle dinleme,
•
Uzlaşmaya hazır olma,
•
Sabırlı olma,
•
Diğerlerini görüşlerini ifade etme için teşvik etme,
•
Grup içindeki azınlıkların görüşlerine saygı gösterme
•
Kendini başkalarının yerine koyma; olayları onların bakış açısından
görebilme (empati)”
14. Açıklamaların ardından, her grup üyesinden, hayatlarında vermek
zorunda oldukları önemli bir karar belirlemelerini ve bu kararı belirlerken aşağıdaki kriterler üzerinden değerlendirme yapmalarını isteyin.
•
“Kararı verirken hangi faktörleri dikkate aldınız?
•
Bir karara nasıl vardınız?
•
Aldığınız karar iyi bir karar mı? Öyleyse neden?
66
•
Karar verme sürecine yardımcı olmak için yaptıklarınız ve sürece
yardımcı olan ve olmayan şeyler neler?
•
Gelecekte bu veya benzer bir karar vermeleri gerektiğinde neyi
daha farklı yapacaksınız?”
15. Katılımcıların bilgilerini tazelemek ve bireysel karar verme konusunu Oturum 3’te aktarılan çekingen, atılgan ve saldırgan davranış kavramları ile ilişkilendirin ve aşağıdakileri aktarın.
“Hatırlayacağınız üzere 3. Oturumda çekingen, atılgan ve saldırgan
davranış tarzları üzerinde durmuştuk. Bireysel karar verme sürecinde
bu davranış tarzları da etkin rol oynamakta, karar verip veremeyeceğimizi veya nasıl bir karar vereceğimizi büyük oranda etkilemektedir. ”
“Karar vermemize yardımcı olan davranışlar:
•
Konu ile ilgili daha fazla bilgi ve fikir bulmak (atılgan)
•
Tüm alternatifler veya seçenekleri ve her bir seçeneğin avantajları
ve dezavantajlarını düşünmek (atılgan)
•
Başkalarına danışmak ve başkalarının fikirleri ile ilgilendiğinizi göstermek (atılgan)
•
Fikirler geliştirmek (atılgan)
•
Açıklığa kavuşturmak (atılgan)
•
Hataları kabul etmek,(atılgan)
•
Seçiminizi bir veya iki seçenekle sınırlamak ve bu seçenekler arasında bir karar vermek (atılgan)
•
Kararı uygulamak veya kararda değişiklikler yapmak (atılgan)
•
Sonucu değerlendirmektir.(atılgan)”
67
“Yardımcı olmayan davranış tarzları ise:
•
Başkalarının sizin adınıza bir karar vermesi için çalışmak (çekingen)
•
Avantajları ve dezavantajları veya size tavsiyede bulunabilecek diğer kişilerin tepkilerini dikkate almamak (çekingen veya saldırgan)
•
Zamanı israf etmek (çekingen)
•
Kendinizi bir karar vermenize gerek olmadığına ikna etmek (çekingen)
•
Geri çekilmek, sorumluluk almamak (çekingen veya saldırgan)
•
Sizin için yanlış olduğunu bildiğiniz, ancak başkalarını memnun
edecek bir karar vermek (çekingen)
•
Örneğin çok zor olduğu için kararı uygulamamaya karar vermek
(çekingen)
•
Kararı uygulamaya başlamak ama tam uygulamamak (çekingen)”
16. Oturuma son vermeden önce katılımcılara, kendi karar verme davranışları ile ilgili nelerin farkına vardıklarını, kendilerinde bu becerileri ile
ilgili ne gibi eksiklikler gördüklerini ve bunu nasıl telafi edebileceklerini
sorun ve bu geribildirimleri tartışın
17. Katılımları için grup üyelerine teşekkür edin ve oturumu sonlandırın.
68
EK-1 ‘AYA İNİŞ’ KARAR FORMU
OTURUM 6
YÖNERGELER
Ayın aydınlık yüzeyinde ana uzay gemisi ile ilk defa karşılaşması planlanan
bir uzay gemisinin mürettebatının bir üyesisiniz. Ancak, matematik hesapları
nedeniyle buluşma noktanızın 350 km ötesine iniş yapmanız gerekti. Tekrar
inmeye çalışırken ekipmanın çoğu hasar gördü ve 350 kmlik bir yolculuğa
başlamadan önce en önemli şeyleri seçmeniz gerekiyor, çünkü hayatınız ana
gemiye ulaşabilmenize bağlı olacak.
İniş sırasında zarar görmeyen ve sağlam bir durumda olan 14 şey aşağıda
sıralanmıştır. Göreviniz, mürettebatınızı buluşma noktasına götürecek olan
bu şeyleri önem sırasına göre sıralamak. En önemliye 1, en önemsize 14
numara vererek parçaları önem sırasına göre sıralayın.
-------------- kibrit
-------------- konserve gıda
-------------- 50 m naylon ip
-------------- süt
-------------- portatif ısıtıcı
-------------- iki adet 9 mm tabanca
-------------- iki adet oksijen tüpü
-------------- yıldız haritası
-------------- uyku tulumu
-------------- pusula
-------------- 5 damacana su
-------------- işaret fişekleri
-------------- ilkyardım çantası
-------------- güneş enerjili telsiz
69
EK-2 ‘AYA İNİŞ’ GÖZLEMCİ FORMU
OTURUM 6
Bir gözlemci olarak aşağıdakilere dikkat edin:
Liderliği kim üstlendi?
İlginç fikirleri olan kimse var mıydı?
Kararlar nasıl alınıyor? Örneğin:
Oylama ile
Liderin kararıyla
Bir mutabakata varılarak
Grup içinde herhangi bir çatışma var mı? Varsa neden?
Notlar:
70
EK-3 YANIT FORMU
OTURUM 6
AYA İNİŞ – YANIT FORMU
MALZEME
FAYDASI
UZMAN
YANITI
Kibrit
Zaman israfı. Ay atmosferinde oksijen
olmadığı için kibritler yanmaz.
14
Konserve Gıda
Temel gıdalar alınacaktır. Enerji için bunlara
ihtiyaç vardır. Yolculuk çok zor olabilir
4
Naylon İp
Ekipmanı bağlamak gereklidir. Dağlık
alanlardan geçmek gerektiğinde tırmanmaya
yardımcı olacaktır.
6
Portatif Isıtıcı
Giysileriniz yeterince ısı vereceğinden gerekli
değildir.
12
Tabancalar
İşaret fişeklerini yakmak için gereklidir.
7
Süt
Ekstra gıda.
11
Oksijen
Yaşam için gerekli.
1
Yıldız Haritası
Nerede olduğunuzu ve nereye gittiğinizi
gösteren en önemli malzemedir.
3
Uyku Tulumu
Bir siper olarak kullanılabilir.
8
Pusula
Faydasız olacaktır.
8
Su
Su olmadan 2-4 günden fazla yaşamak
mümkün değildir. Yolculuğun ne kadar
süreceğini bilemeyiz.
2
71
SİZİN
YANITINIZ
PUAN
FARKI
İşaret Fişekleri
Ufak da olsa ana uzay gemisinin dikkatini
çekme olasılığı vardır.
9
lkyardım Çantası
Ağızdan alınan ilaçlar kullanılabilir ve yük için
bandajlara ihtiyaç olabilir.
7
Güneş Enerjili
Telsiz
Bazı noktalardan ana uzay gemisine
mesaj göndermek mümkün olabilir.
Kaybolduğunuzda veya zor bir durumda
kaldığınızda özellikle önemlidir.
5
TOPLAM
72
OTURUM 7: VERİMİNİZİ EN ÜST DÜZEYE ÇIKARMAK – I
AİLENİZ VE ARKADAŞLARINIZLA İLİŞKİLER KURMA
1. Oturuma “hoş geldiniz” diyerek başlayın ve Bu oturumda hükümlülerin aileleri ve arkadaşlarıyla etkili iletişim kurması ve bunu sürdürmesinin önemi üzerinde durulacağını açıklayarak oturuma giriş yapın. Aynı
zamanda bu oturumda, yakın çevre ve diğer tanıdıklarla ilişkilerdeki
farklılıklar üzerinde durulacağını söyleyin.
2. Etkili ilişkiler kurmanın önemini aşağıdaki şekilde vurgulayın.
“Hayatımızı sürdürebilmek için başkaları ile ilişkiler kurmamız, geliştirmemiz ve devam ettirmemiz gerekir. İlişkilerin yaşam kalitemizin
yükselmesinde önemli katkıları vardır. Etkili ilişkiler kurmak ve devam
ettirmek için her zaman başkalarına karşı nasıl davrandığımızın farkında olmamız gerekir. Başkalarına karşı davranış biçimimiz başkalarının
bize karşı olan davranış biçimlerini de büyük oranda belirleyecektir.”
3. Katılımcılara karşı tarafa olumlu davranmanın ilişkilerde uzlaşmayı
sağlayacağını ve engelleyici olmanın ilişkilerde çatışmalara neden olacağını açıklayın. Aşağıdaki örneği katılımcılara aktarın ve kendi örneklerini vermelerini isteyin.
“İnsanlar başkalarının davranışlarını yansıtır. Örneğin size karşı saldırgan davranırsam sizin tepkinizin de saldırgan olma ihtimali yüksektir.
Aynı şekilde, sizi dinliyorsam, sizin de beni dinleme ihtimaliniz yüksek
olacaktır.”
4. Davranışın çeşitli durumlara göre değişken olması gerektiğini vurgulayın.
“Davranışlarımız her zaman sabit değildir, değişken olabilir. Bir olay
karşısında ne yapacağımıza karar verirken doğru davranışı seçmemiz
gerekir. Karar verme oturumunda bahsettiğimiz gibi bu konuda farkındalık sağlanırsa doğru davranışı seçmek zor olmayacaktır.”
73
5. İnsanların stres altındayken uygun olmayan şekilde davranabildiklerini belirtip duygusal tepki vermenin ilişkileri olumsuz etkileyeceğini
vurgulayın. Aşağıdaki örneği vererek konuyu açıklayın.
“Paranız olmadığı ve aç olduğunuz için stresliyseniz, birinin sizden yardım istemesi ve sizden taleplerde bulunması durumunda kızmanız, sıkılmanız ve uygun olmayan bir şekilde davranmanız daha olasıdır. Bu
da o kişiyle sorun yaşamanıza neden olacaktır.”
“Ancak bazı durumlarda kişiye yardımcı olmak ilişkinin kurulması ve
sürdürülmesi için en uygun yoldur. Örneğin çok meşgulsem, parmağı
kanayan ve yardım isteyen birini görmüşsem; şu an çok meşgul olduğumu söylemek yerine hemen yardım etmek daha uygundur.’
6. Katılımcılara iyi, etkili ve kaliteli bir ilişkinin temel kriterlerini sorun
ve aldığınız cevapları büyük boy kâğıda yazın. Katılımcılardan alınan
cevaplar arasında aşağıdaki maddelerin bulunmasına dikkat edin, gerekirse eklemelerde bulunun.
Önerilen temel kriterler listesi:
•
Sık Temas,
•
Güven,
•
Şefkat,
•
Zaman,
•
Mizah,
•
Destek,
•
Başkalarının ihtiyaçlarını dinlemek ve anlamak,
•
Eleştiride bulunurken yapıcı olabilmek,
•
Diğer kişilere yardımcı olabilmek için zaman zaman önceliği karşımızdakine verebilmek,
•
Paylaşma,
•
Empati.
74
Eğitici Notu: Eğitici, katılımcıların önerdikleri ancak etkili iletişimler için uygun olmayan nitelikleri de tartışmalıdır. Bunu yaparken
belli bir niteliğin neden uygun olmadığını açıklamalarını katılımcılardan istemelidir.
7. Temel kriterler listesini oluşturduktan sonra katılımcılara listenin yakın arkadaşlara kıyasla aile üyeleri için daha farklı olup olmayacağını
sorun. Tartışmanın ardından katılımcılara şu açıklamayı yapın.
“Aile içindeki ve dışındaki ilişkiler çoğu zaman farklı koşullarda doğup
gelişebilir ve farklı kurallara sahiptir. Ancak aile üyeleri ve yakın arkadaşlar ile ilişkiler kurmanın ve devam ettirmenin gerektirdiği kriterler çok
fazla farklılaşmaz.”
8. Yakın arkadaş kavramını açıklayarak oturuma devam edin.
“İyi anlaştığımız birçok arkadaşımız varken bazı insanların hiç yakın
arkadaşı olmayabilir. Çoğu insanın da bir veya iki yakın arkadaşı vardır. Bazen yakın arkadaşlar kısa süredir tanıdığımız insanlar olabilirken
çoğu zaman yakın arkadaşlarımız kendileri ile düzenli görüşmesek de
yıllardır tanıdığımız ve karşılıklı çıkarlar, benzer tutumlar veya inançlar
nedeniyle ilişki içinde olduğumuz kişilerdir. Yakın bir dostluktaki birçok
nitelik başka arkadaşlarımız ile ilişkilerimizde de mevcuttur ancak daha
az yoğunlukta veya kalitededir.”
9. Katılımcılardan sırayla tanıdıklarına kıyasla kendilerine daha yakın
olan arkadaşlarının kimler olduğunu ve hangi özellikleri nedeniyle yakın
arkadaşları olduklarını söylemelerini isteyin.
10. Ceza infaz kurumunda olmanın sonucunda aile üyeleri ile iletişim
kurmakta ortaya çıkabilecek olumsuzlukları katılımcılara açıklayın.
“Ceza infaz kurumunda olmanızdan dolayı aileniz ve yakın arkadaşlarınız ile yaşayabileceğiniz iletişim sorunları ile ilgilidir. Ceza infaz kurumunda iken dışarıdaki sorunlarla ilgilenmek için olumlu bir tutum benimsemeniz size yarar sağlayacaktır. Bu aile üyelerine ve yakın arkadaş
yardımcı olmak için sağlayabileceğiniz veya size yardımcı olmak için
onların sağlayabileceği fiziksel kaynaklar ile ilgili değildir. Sizin ve on75
ların arasında mevcut olan veya geliştirilmesi gereken iletişim ve sorun
çözme becerileri ve nitelikleri ile ilgilidir.”
11. Katılımcıları iki gruba ayırın ve aşağıdaki soruları cevaplamaları için
10 dakika süre verin.
Cevaplarını büyük boy kâğıda yazmalarını isteyin. Grupların cevaplarını katılımcılarla tartışın.
•
Ceza infaz kurumunda olmanızla aile mensuplarınız ve yakın arkadaşlarınız hangi önemli şeyleri kaybetti?
•
Ceza infaz kurumundayken yakın arkadaşlarınız ve ailenize yönelik
hangi tür tutumlar ve eylemler onlarla daha olumlu ilişkiler kurmanızı sağlayacaktır?
Eğitici Notu:
Eğitici grupların cevaplarını almalı ve uygun geribildirimlerle katılımcıları yönlendirmelidir.
12. Ceza infaz kurumundayken yakın arkadaşlar ve aile üyeleriyle daha
olumlu ilişkiler kurabilmeyi sağlayacak davranışları aktarın.
“İlişkilerinize olumlu katkısı olabilecek bazı davranışlar şunlardır:
•
Arkadaşlarınıza ve ailenize size para göndermeleri için baskı yapmayın.
•
Mektupların geç gönderilebileceğini kabul edin.
•
Ziyaret gününün önceden haber verilmeden değiştirilebileceğini kabul edin.
•
Yakın arkadaşlarınıza ve ailenize öncelik verin.
•
Yakın arkadaşlarınız ve ailenizle mümkün olduğunca sık temas kurun.
76
•
Ceza infaz kurumundaki uzmanlardan tavsiye alın.
•
Ceza infaz kurumundaki zamanınızı verimli bir şekilde kullanmaya
çalışın (eğitim, kurs, spor vb.).
•
Ziyaret saatlerini durumunuzla ilgili şikâyet ederek veya kendiniz
hakkında konuşarak harcamayın. Ziyaretçilerinizin yaptıklarına da
ilgi gösterin.
•
Özsaygınızı yeniden kazanmaya çalışın.
•
Düşüncelerinizi arkadaşlarınızla veya ceza infaz kurumundaki uzman personelle paylaşabilirsiniz, ama hangi konunun kiminle paylaşılabileceğine dikkat edin.”
13. Katılımcılara eylem planı oluşturacakları bilgisini verin. Bunun için
ETKİLİ İLİŞKİ PLANI (EK-1) sayfasını katılımcılara dağıtın. Ceza infaz
kurumundayken yakın arkadaşlarına ve aile üyelerine yardımcı olup sorunlarını anlamak ve bu sorunlarla ilgili salıverildiğinde neler yapabileceğine yönelik farkındalık yaratmak için aşağıdaki açıklamaları yaparak
tabloyu doldurmalarını isteyin.
“Etkili ilişki planının ilk sütununa sorun yaşadığınız kişiyi, ikinci sütuna,
bu kişiyle yaşadığınız sorunu, üçüncü sütuna bu sorunu olumlu şekilde
çözümlemek için yapabileceklerinizi, son sütuna ise bu çözüm yolunun
size nasıl yardımcı olacağını yazın.”
14. Katılımcıların eylem planlarını doğru bir şekilde doldurduklarından
emin olduktan sonra, grupla paylaşmalarını isteyin. Geribildirimlerde
bulunun.
15. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun
zamanını hatırlatın.
77
EK 1-ETKİLİ İLİŞKİ PLANI
OTURUM 7
Sorun
Yaşanan
Kişi
Yaşanan
Sorun
Çözüm İçin
Yapılanlar
Bunun Nasıl
Yardımcı
Olacağı
Kız/Erkek
Arkadaş
Ziyaretine
gelmemesi
Mektup yazarak
iletişime geçmeye
çalışması
İlişkinin
devamına
yönelik çaba
78
OTURUM 8: VERİMİNİZİ EN ÜST DÜZEYE ÇIKARMAK - II
YAPILANDIRILMIŞ FAALİYETLER VE STRES YÖNETİMİ
1. Bu oturumda sabit bir işe sahip olmanın ve yapılandırılmış faaliyetlerin topluma uyum üzerindeki etkileri üzerinde durulacağını açıklayın.
Ceza infaz kurumunda ve toplumda edinmiş oldukları iş becerileri ile,
geliştirmeleri gereken iş becerileri ve faaliyetlerinin belirleneceğini, stresi azaltmalarına yardımcı olacak tekniklerden bahsedileceğini söyleyin.
2. Yapılandırılmış faaliyet konusuna aşağıdaki şekilde giriş yapın.
“Bundan sonraki oturumlarda programın ilk yedi oturumunda verilen
becerilerin nasıl uygulanacağını göreceğiz. Ayrıca sizlerin topluma yeniden başarılı bir şekilde uyum sağlamak için farkında olmanız gereken
bir dizi beceriyi işleyeceğiz. Bu beceriler, iş bulmayı, işin devamlılığını
sağlamayı ve zamanı etkili kullanmayı içerir.”
3. Katılımcılardan bu programda işlenen iletişim, sorun çözme ve ilişkilerle ilgili becerilerden birer örnek vermelerini isteyin. Öğrendikleri hangi
beceriyi nerede ve nasıl kullandıklarını belirtmelerini isteyin. Katılımcılara bu beceriler üzerinde çalışıp onları geliştirmelerinin önemli olduğu vurgusunu yapın. Katılımcıların örnek vermekte zorlanması halinde
aşağıdaki cümleleri okuyun.
Örnek 1: Mahmut beni aşağılamaya başladığında, kızmak ve onu
aşağılamak yerine sadece güldüm. Sakin bir şekilde, olanları yanlış
anladığını ve beni aşağılamasının durum üzerinde bir etkisi olmayacağını söyledim.
Örnek 2: Bu hafta anneme bir mektup yazdım. Mektupta kendi ihtiyaçlarım ve ne yapmasını istediğimi yazmak yerine, buradayken
onun için neler yapabileceğimi sordum.
Eğitici Notu:
Eğitici, katılımcıların ilgili beceriyi göstermek için yeterince spesifik bir örnek vermesini sağlamalıdır. Ayrıca ilgili beceriyi anlamış
79
olmalarını ve başka bir katılımcının daha önce kullandığı bir örneğin aynısını vermemelerine dikkat etmelidir. Örnek iyi bir örnekse
ve özellikle hükümlünün bu programa başlamadan önce davranmayacağı bir şekilde davrandığı durumlarda, katılımcılara mutlaka
olumlu geri bildirim verilmelidir.
4. İş bulma, zamanı etkili kullanma ve eğitsel faaliyetlerle ilgili aşağıdaki
açıklamayı yapın.
“Bu oturumda topluma uyum sağlamak için gerekli olan iş bulma, zamanın etkili kullanımı ve eğitsel faaliyetleri inceleyeceğiz. Bu faaliyetler
amaçlı, yapıcı ve olumludur. Becerilerinizi ve özgüveninizi geliştirmek
için size yardımcı olacaktır. Hem ceza infaz kurumundayken hem de
toplum içindeyken iş ve eğitim hayatında da yer almaya çalışın. Temel
okuma yazma ve matematik becerileri, olumlu alışkanlıklar geliştirmek
ceza infaz kurumunda bulunma ve bir sabıka kaydına sahip olmak gibi
istihdamın önündeki engelleri aşmak için size yardımcı olacaktır. Ceza
infaz kurumunda sabıka kaydınızın olması bir iş bulmanızı zorlaştırabilir. Şu anda böyle düşünmeseniz bile, ilginizi çeken, spor, el sanatları
gibi yeni boş zaman faaliyetlerinde yer almak ve bunları geliştirmek sizlere katkı sağlayacaktır.”
“Bu oturum salıverilme sonrası iyi bir hayat yaşayabilmeniz için geliştirebileceğiniz becerileri ve ele alabileceğiniz beceri eksikliklerinizi
belirlemeye yardımcı olmalıdır. Önemli olan sizin tutumunuz ve yaklaşımınızdır. Denemenin bile güç olduğunu düşünmek yerine yeni veya
farklı bir şey yapmak, daha önce geliştirmeye başladığınız bir beceriyi
geliştirmek için cesarete sahip olmak önemlidir.”
5. Aşağıdaki başlıkları büyük boy kâğıda yazın. Katılımcılardan başlıklara uygun olarak kendilerine temel beceriler şablonu oluşturmasını ve
bunu grupla paylaşmasını isteyin. Bunun için katılımcılara 10 dakika
süre verin.
•
Becerileriniz (Örneğin dost canlısı bir karaktere sahiptir. Kendine güvenir.)
•
İyi yönleriniz (Gerçekçi olmaya özen gösterin.)
80
•
İyileştirilmesi gereken yönleriniz (İş bulmanıza yardımcı olacak hangi becerilere sahipsiniz.)
•
Yapmış olduğunuz işler
•
Ne iş yapmak istersiniz?
Paylaşımlarda aşağıdaki soruların cevaplarının verilip verilmediğine
dikkat edin.
•
Katılımcı becerilerini hafife mi alıyor?
•
Katılımcının bahsetmediği başka ilgili becerileri var mı?
•
Bir iş bulmak için hangi becerileri kazanmaları gerekir ve paylaşımları gerçekçi midir?
6. Katılımcılara ÖZGEÇMİŞ ŞABLONUNUN (EK-1) bir kopyasını verin
ve doldurmalarını isteyin. Nasıl dolduracaklarını anladıklarından emin
olmak için katılımcılara formu açıklayın. Katılımcılardan mümkün olduğunca çok bilgi vermelerini isteyin.
7. Uygulamanın tamamlanmasından sonra katılımcılara özgeçmiş yazımı ile ilgili aşağıdaki ipuçlarını aktarın.
•
“Dürüst olun, sadece doğru ve gerçek bilgileri yazın.
•
Özgeçmişinizi düzenli ve sizinle ilgili önemli noktaların kolay
anlaşılabileceği bir şekilde hazırlayarak özgeçmişinizin alındığı anda ve diğer başvuranlardan önce okuması için işe alacak kişinin ilgisini çekecek şekilde işle ilgili fark yaratabilecek
yönlerinizi belirtin.
•
İşe alan kişide sizinle ilgili pozitif bir duygu oluşturun.
•
Kendinize bu özgeçmişin ilgilendiğiniz iş için size bir mülakat
sağlayıp sağlamayacağını sorun.”
8. Katılımcılarla iş bulma ve zamanı etkili kullanmayla ilgili kaynakların
neler olabileceğini sorun ve aldığınız cevapları büyük boy kâğıda sıralayın. Beklenen cevaplar arasında serbest meslek sahibi olmak, aile
işinde çalışmak gibi alternatifler olabilir.
81
9. Katılımcılarla iş bulmanın önemini tartışın. Tartışmayı aşağıdaki sorularla yönlendirin.
•
“İş bulmanın avantajları ve dezavantajları nelerdir?
•
İnsanların meşru bir iş sahibi olması neden önemlidir?
•
İş bulmanın insanlara sunup da işsizliğin sunmadığı şeyler nelerdir?”
10. Oturumun bu bölümünde stres kavramı üzerinde duracağınızı söyleyin ve aşağıdaki açıklamayla konuya giriş yapın.
“İnsanlar stres terimini kendilerinden istenen talepler fazlalaştığında ve
bu talepleri karşılayamayacaklarını düşündüklerinde yaşadıkları duyguyu tarif etmek için kullanırlar. İnsanlar çoğu zaman baskı ile stresi birbirine karıştırırlar, ancak bunlar iki farklı şeydir. Baskı, bizden taleplerde
bulunulduğunda karşılaştığımız zorluklar olabilir. Çoğu zaman biraz
baskı altında olmak bizi motive edip daha çok çalışmamızı sağlayabilir.
Meşgul olmak, ihtiyaç duyulduğunu hissetmek, işleri yetiştirmemiz gereken süreler olması ve yapacak işlerimizin olması gibi baskıların hepsi
bize olumlu yönde motivasyon sağlayabilir. Bu baskılar çok büyüdüğünde ve başa çıkamadığımızı düşündüğümüzde strese dönüşür. Bu
nedenle, baskı iyi bir şey olabilir, ancak çok fazla baskı stresle sonuçlanabilir. Doğru dengeyi kurmak, size yüklenen talepleri etkili bir şekilde
yönetmek için anahtardır.”
11. Stresin duygularımızı, düşüncelerimizi ve davranışlarımızı etkileyeceğini belirtin. Katılımcılara stresli olduğumuzu nasıl anlayacağımızı
sorun. Geribildirimleri aldıktan sonra aşağıdaki stres belirtilerini katılımcılarla tartışın.
“Stres belirtilerini kategoriler halinde ele alabiliriz. Bunlar:
Duygular
•
Bıkkın hissetmek
•
Kızgın hissetmek
•
Sabırsız hissetmek
•
Umutsuz hissetmek
82
Düşünceler
•
Bunu yapamam
•
Bunu asla bitiremeyeceğim
•
Başa çıkamıyorum
Davranışlar
•
Görevlere başlayıp bitirmemek
•
Konsantre olamamak
•
Karşımızdakilere bağırmak
Fiziksel
•
Vücut ısısının yükselmesi
•
Kalbin hızlı hızlı atması
•
Uyku problemi
•
Terlemek
•
Mide ağrısı
•
Baş ağrısı”
12. Katılımcılara stresin üstesinden gelinebileceğini söyleyin ve başa
çıkma yollarının neler olabileceğini açıklayın.
“Stresin belirtileri ile başa çıkmak için kullanılabilecek yöntemler şunlardır:
•
Kendinize biraz yer açın.
•
Sınırlarınızı bilin.
•
Fiziksel olarak rahatlamayı öğrenin.
•
Konuşun.
•
Kendinize dikkat edin.”
83
Kendinize biraz yer açın.
Kendinizi stresli hissediyorsanız, bir adım geri atın ve kendinizi
stresli durumun dışında tutun. Neler olduğunu genel olarak anlamaya
çalışın, koşullarınızı gerçekçi bir şekilde değerlendirin. Daha sonra her
gün kendinize yapmaktan gerçekten zevk aldığınız bir şeyi yapmak için
10 veya 15 dakika ayırın.
Sınırlarınızı bilin.
Yapabileceğinizden daha fazlasını üstlenmeyin. Bazı insanlar her
şeyi yapabileceklerini düşünürler, ancak bunun mümkün olmadığı oldukça açıktır. Neyi yapabileceğinizi veya potansiyelinizin ne olduğunu
en iyi bilecek kişi sizsinizdir. Her zaman bunun bilincinde olun ve her
zaman kabiliyetlerinizin sınırları dâhilinde çalışın. İhtiyacınız olduğunda
mola verin.
Fiziksel olarak rahatlamayı öğrenin.
Bedensel rahatlama sağlamayı ve nefesinizi kontrol etmeyi unutmayın. Rahatlama sadece nefesinizi kontrol ve bedeninizi rahatlatmak
ile ilgili değil; aynı zamanda yürümek, koşmak veya bir spor yapmakla
da ilgilidir. Bu etkinlikler rahatlamanıza yardımcı olacaktır. Bazı insanlar
sigara ve içki içmenin de rahatlamaya yardımcı olacağını düşünse de
bu doğru değildir.
Konuşun.
Arkadaşlarınız, meslektaşlarınız ve konuşabileceğiniz diğer kişilerden oluşan bir destek ağı oluşturmanın stresli durumlarla başa çıkmanıza yardımcı olacağını unutmayın. Sorunları başkaları ile konuşmak
her zaman faydalıdır.
Kendinize dikkat edin.
Zinde kalmak ve koşmak, yürümek, spor yapmak gibi fiziksel alıştırmaların önemini vurguladık. Yapabileceğiniz başka şeyler de vardır.
Düzenli beslenin, sağlığınızı koruyun.”
84
13. Açıklamaların ardından “Yüzümüzü Güldüren Şeyler” uygulaması
ile devam edin.
“Şimdi sizlerden gerçekten sevdiğiniz 10 şeyi listelemenizi istiyorum.
Listenize yazdığın her şey yüzünüzde bir gülümseme oluşturmalı ya
da moralinizi düzeltmelidir. Bu geçmişten hatırladığınız bir olayla, kişi,
herhangi bir eşya ya da komik bir anıyla ilgili olabilir. Listenizi tamamladıktan sonra yapmanız gereken bütün bunları ezberlemek ve stres
durumlarında ve bununla başa çıkamadığınızda aklınıza getirmenizdir.”
14. Bu uygulama için katılımcılara 10 dakika süre verin ve katılımcıların
listelerini kimseyle paylaşmamaları gerektiğini vurgulayın.
15. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun
zamanını hatırlatın.
85
EK-1 ÖZGEÇMİŞ ŞABLONU
OTURUM 8
I. KİŞİSEL BİLGİLER
Adı Soyadı
Cinsiyeti
Doğum Tarihi
Adres
II. İŞ TECRÜBESİ
(En son işiniz ile başlayın. Okuldan ayrıldığınızdan bu yana yaptığınız tüm işler için bunları tekrarlayın.)
Çalışma Tarihleri
Unvanı
İş Adresi ve Telefon Numarası
III. EĞİTİM
(Bitirdiğiniz ve devam ettiğiniz okulları, katıldığınız kursları tarihleriyle birlikte yazın.)
IV. NİTELİKLER
V. BECERİLER
(Somut ve soyut beceriler de dahil olmak üzere tüm ilgili becerileri ekleyin.
Örnek: SOMUT BECERİLER - Temel bilgisayar becerileri kursu, ilkyardım kursu
Örnek: SOYUT BECERİLER - Çalışkan ve güvenilir)
VI. REFERANSLAR
(Tercihen size iş vermiş aile mensupları ya da beceri ve kabiliyetlerinize tanıklık edebilecek 2 kişinin
isimlerini ve adreslerini yazın.)
Referans Adı
İş Pozisyonu
Adres - Telefon Numarası
Sizi Nereden Tanıdığı (örneğin işveren, öğretmen)
Referans Adı
İş Pozisyonu
Adres - Telefon Numarası
Sizi Nereden Tanıdığı (örneğin işveren, öğretmen)
VII. İMZA ve TARİH
86
OTURUM 9: HAKLAR, SORUMLULUKLAR VE SOSYAL YARDIM
KURUMLARI
1.Katılımcılara insan hakları kavramı ile ilgili neler bildiklerini sorarak
oturumu başlatın. Alınan yanıtlardan sonra insan hakları kavramını kısaca açıklayın ve aşağıda verilen haklar konusunu hükümlülere aktarın.
“İnsanca Yaşama Hakkı:
Hiç kimse insan haysiyetiyle bağdaşmayan işkence ve eziyet, ceza
veya muameleye tabi tutulamaz.
Hürriyet:
Kişi hürriyeti ve güvenliğine sahipsiniz. Bu hürriyet ve güvenliğiniz, kanunlarla belirlenen tutuklama, gözaltına alma, cezaevine gönderme ve
resmi müessesede gözlem altına alınma hallerinin dışında hiçbir kişi
veya kurum tarafından ihlal edilemez, kesintiye uğratılamaz. Yasa tarafından belirtilmeyen gerekçelere ve usullere dayanılarak özgürlüğünüz
kısıtlanamaz.
Tutuklanma Nedenini Öğrenme Hakkı:
Kanunlarla belirlenen usul ve esaslar doğrultusunda; tutuklanma sebebinin en kısa zamanda tarafınıza bildirilmesi, haklarınızın neler olduğunun anlatılması ve tutuklandığınızın yakınlarınıza bildirilmesi zorunludur. Yakalanmanız veya tutuklanmanız durumunda en kısa sürede
hâkim önüne çıkarılmanız, tutuklanmanız veya yakalanmanızda kanuna uygun olmayan bir unsurun varlığında hemen serbest bırakılmanızı
sağlamak amacıyla yetkili bir yargı merciine başvurma hakkına sahipsiniz.
Özel Hayatın Gizliliği:
Özel hayatınıza ve aile hayatınıza saygı gösterilmesini isteme hakkına
sahipsiniz. Özel hayatınızın ve aile hayatınızın gizliliğine dokunulamaz.
Kanunlarla belirlenen esaslara göre verilen arama kararları bu konuda
bir istisnadır.
Konut Dokunulmazlığı:
Konut dokunulmazlığı en tabii hakkınızdır. Kanunun açıkça gösterdiği
hallerde usulüne göre verilen hâkim kararı olmadıkça, gecikmesinde
87
sakınca bulunan hallerde ise Cumhuriyet Savcıları ve gerekli izinlere
sahip güvenlik güçleri dışında hiç kimse konutunuza giremez, arama
yapamaz ve buralardaki eşyanıza el koyamaz.
Avukat İsteme Hakkı:
Herhangi bir suçlamayla yakalanmanız veya gözaltına alınmanız durumunda; soruşturmanın her hal ve derecesinde bir veya birden fazla
avukatın hukuki yardımından faydalanma hakkına sahipsiniz. Sorgu
işleminde ancak bir avukat bulundurabilir, sonraki savunmalarda ise
ancak üç avukat bulundurabilirsiniz. Hangi makam veya kişi tarafından yapılırsa yapılsın soruşturmanın her safhasında avukatınızın sizinle görüşmesi, ifade alma ve sorgu müddetince yanınızda bulunup,
hukuki yardımda bulunması engellenemez veya kısıtlanamaz. Maddi
yetersizliklerden dolayı avukat seçebilecek durumda olmamızın halinde
ise Barolar Birliği tarafından görevlendirilecek bir avukatın hukuki yardımından ücretsiz faydalanabilirsiniz.
Delil Toplatma Hakkı:
İfadenizin alınması veya sorgunuz sırasında üzerinizde yoğunlaşan
şüpheden kurtulmak gayesiyle belirteceğiniz konularda somut delillerin
toplanmasını talep edebileceğinizin ve aleyhinize olan şüpheleri ortadan kaldıracak somut delilleri ileri sürme hakkınızın olduğunun da hatırlatılması zorunludur.
Geçersiz İfade:
Herhangi bir nedenle alınan ifadenin özgür iradenizle alınmış ve aynı
doğrultuda kayıtlara geçirilmiş olması zorunludur. İradenizi baskı altına
alma, kötü davranma, işkence, zorla ilaç verme, yorma, aldatma, bedensel cebir ve şiddette bulunma, araçlar vasıtasıyla cebir ve şiddet uygulama gibi iradeyi bozan, istenmeyenleri söylemek zorunda bıraktıran
bedeni veya ruhi zorlama ile kanunlara aykırı herhangi bir eylem yapılamaz. Kanuna aykırı menfaat vaat edilemez. Bu tür yasak yöntemlerle
elde edilen ifadeleriniz rızanız olsa da delil olarak değerlendirilemez.
Susma Hakkı:
Cumhuriyet Savcısı tarafından ifade alınma ve hakim tarafından sorguya çekilmede ne ile suçlandığınızın açıkça belirtilmesi, isnat edilen
suçlamayla ilgili olarak açıklamada bulunmamızın (yani susmanızın)
kanuni haklarınızdan olduğunun hatırlatılması da zorunludur.
88
2. Katılımcılara sanık olarak ifadeniz hangi durumlarda alınabilir sorusunu sorun ve alınan yanıtlardan sonra aşağıdaki açıklamayı aktarın.
“Sanık olarak ifadenizin alınabilmesi için ne ile suçlandığınızın bildirilmesi gerekmekte ve avukat tayin etme hakkınız bulunmaktadır, avukat
tayin edebilecek durumunuzun olmaması halinde baro tarafından sağlanacak bir avukat isteyebilirsiniz.”
3. Hangi durumda tanık olabilecekleri sorusunu yöneltin alınan yanıtların ardından aşağıdaki açıklamayı yapın.
“Tanık olarak usulüne uygun mahkemeye çağrılmanıza rağmen mazeret bildirmeden gelmemeniz durumunda zorla mahkemeye götürülebilir,
gelmemenizden dolayı doğan masrafların ödettirilmesi ile birlikte hafif
para cezasına da çarptırılabilirsiniz.”
4. Katılımcılara hangi durumlarda eşyalarınıza el konulabileceğini biliyor musunuz sorusunu sorarak alınan yanıtlardan sonra aşağıdaki
açıklamayı yapın.
“Hakkınızda yürütülen tahkikat sırasında suçun ispatına yarayacak
veya zoralıma tabi olan eşyanızın muhafaza veya başka bir suretle emniyet altına alınabilir, bu eşyaların yanınızda bulunması veya tesliminden kaçınmanız durumunda el konulabilir.”
5. Katılımcılara hangi durumlarda arama yapılabileceği sorusunu sorun
ve daha sonra aşağıdaki açıklamayı yaparak devam edin.
“Suç üstü halinde veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde veya
firar eden mahkum veya tutuklunun tekrar yakalanmasını sağlamak
amacının dışında yetkili hâkim tarafından verilen arama emri ile geceleyin evinizde arama yapılabilir. Gecikmesinde sakınca bulunan hallerde Cumhuriyet Başsavcılarının ve onların yardımcısı konumundaki
görevliler ile onların emirlerini yapmakla görevli memurlar tarafından
arama yapılabilir.”
6. Katılımcılara şahsi dava açmakla ilgili aşağıdaki açıklamayı aktarın.
“Tehdit, gündüz haneye tecavüz, başkasının sırrını açıklama, darp ve
yaralama zarar verme, ticarette kanunsuz rekabet, özel kanunlarda yazılı fikri ve sınaî mülkiyetler ile güzel sanatlara ait mülkiyetlerinize ait
89
işlenen suçlardan dolayı zarar görmeniz durumunda avukatınız vasıtasıyla veya bizzat dava açabilecekleri bilgisini aktarın.”
(Emniyet Genel Müdürlüğü web sitesi – Haklarınız www.egm.gov.tr)
7. Katılımcılardan tutuklanmaları veya kolluk kuvvetleriyle karşı karşıya
kalmaları durumunda nasıl davranmaları gerektiği sorusunu sorun ve
geri bildirimleri aldıktan sonra aşağıdaki bilgileri aktarın.
•
“Haklarınızdan emin olun.
•
Nazik olun.
•
Sadece gerçeklere bağlı kalın ve konuyu dağıtmayın.
•
Kontrolünüzü kaybetmeyin, sakin olun ve sinirlenmeyin.
•
Herhangi bir harekette bulunmayın.
•
Söylediklerini dinleyin ve sözlerini kesmeyin.
•
Küfür etmeyin.
•
Onlara karşı saygılı olun, fazla samimi olmayın. Onların görevlerini
yaptıklarını unutmayın. Onlara yardımcı olun.”
“Ceza infaz kurumu ortamında karşılaşılan en önemli sorunlardan biri
kişinin hapse girmesi sonucu ailelerinin maddi ve manevi sorunlar yaşamalarıdır. Sosyal yardımlar temel ihtiyaçlarını karşılayamamakta ve
en düşük yaşam standartlarında dahi yaşamlarını devam ettirmekte
zorluklar yaşayan insanlara ve ailelere yapılan ayni ve maddi yardımları kapsar. Mahpuslar ve aileleri bu yardımdan yararlanmak üzere
mahkûmiyet sırasında veya cezalarının tamamlanmasını takiben salıverilmelerinden sonra sosyal yardımlardan yararlanmak için başvuruda
bulunabilirler.”
8. Katılımcılara sosyal yardımlarla ilgili genel bir açıklama yaptıktan
sonra sosyal yardım alabilecekleri kurum ve kuruluşların valilikler,
kaymakamlıklar ve il ve ilçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıf
Müdürlükleri, Aile ve Sosyal Politikalar İl ve İlçe Müdürlükleri olduğunu
bunun yanı sıra, çeşitli sivil toplum kuruluşlarının da hükümlü tutuklu
eğitim, giyim ve temel ihtiyaçlarını karşılamak üzere yardımlarda bulunduklarını belirtin.
90
9. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığınca sağlanan ayni ve nakdi yardımlardan faydalanmak isteyen hükümlü tutuklu ailelerinin yardım taleplerini belirten bir dilekçe ile ikametlerinin bulunduğu Aile ve Sosyal
Politikalar İl ve İlçe Müdürlüklerine başvurabileceklerini belirtin.
Eğitici Notu:
Başvurular ikametin bulunduğu yere en yakın Aile ve Sosyal Politikalar İl ve İlçe Müdürlüklerine yapılması halinde prosedürün
tamamlanması daha çabuk olacaktır. Başvuru koşullarının zaman
içinde değişmesi nedeniyle bu bilgiler kitapçığa konulmamıştır.
Lütfen, başvuru koşulları hakkında en güncel bilgileri edinerek
katılımcıları bilgilendiriniz. Ayrıntılı bilgi için http://www.aile.gov.tr
adresine bakınız.
10. Katılımcılara Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvuru için aranan koşulları aşağıda verilen şekilde aktarın.
Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvurularda aranan
koşullar;
- Sosyal güvenlik kuruluşlarına (SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı / Sosyal
Güvenlik Kurumuna) tabi olmamak ve bu kuruluşlardan aylık ve gelir
almamak,
- Tabi olunan sosyal güvenlik kuruluşu tarafından, tedavi giderlerinin
veya fonksiyon kazandırıcı ortopedik, diğer yardımcı araç-gereç bedellerinin tamamını ya da bir kısmını karşılamamak ve karşılanmayan kısmı için kişinin ödeme gücü bulunmamak,
- Temel ihtiyaçlarını karşılayabilecek düzeyde düzenli ve sürekli bir gelire sahip olmamaktır.
Başvuru, kişinin ikamet ettiği yerdeki Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına (Valilik/Kaymakamlık) yapılır.
Sadece zorunlu hallerde (tedavi vb.) ikametleri dışında başka il/ilçede
geçici olarak bulunanlar, zorunluluk nedenini (sevk belgesi vb.) gösteren belgeyi ilgili Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına ibraz etmek kaydıyla;
91
Merkez ilçe nüfusu bulunmayan Büyükşehir niteliğindeki illerde (İstanbul, Ankara, İzmir, Konya, Adana, Gaziantep, Kayseri, Bursa) bulunanlar, İl Merkez Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına, bu iller
dışındaki il merkezi ve bağlı ilçelerde bulunanlar, bulundukları yerin İl
Merkez/İlçe Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıflarına başvuruda
bulunabilirler.
Başvuru reşit olanlar tarafından bizzat, (evli ise eşlerden biri tarafından
kendisinin ve eşinin nüfus cüzdanını vakfa ibraz etmesi kaydıyla); bizzat başvuruda bulunamayacak özrü ve mazereti olanlar (özürlü, yaşlı,
yatalak vb.) adına ise kan ve sıhri hısımı, vasi ve kayyumu, komşusu,
öğretmen, mahalle muhtarı gibi kişiler tarafından yapılır.
11.Denetimli serbestlik hizmetlerinin, suç davranışını ıslah ederek yeniden suç işlemenin önlenmesi, salıverilmelerinden sonra mahpusların
takibi, uyuşturucu bağımlılarının rehabilitasyonu ve mağdurlara verilen
zararların giderilmesi ve bu şekilde halkın korunması anlamına geldiği
ifadesini katılımcılara açıkladıktan sonra Denetimli Serbestlik Hizmetleri Koruma Kurulları, suçların mağdurlarına ve salıverilme sonrası
mahpuslara “yardım etmek” için kurulduğunu belirtin. Koruma kurulları
tarafından salıverilmiş mahpuslara verilen destekler İş veya meslek sahibi olma, iş bulma, bir iş sahibi olan mahpusların sanatsal becerilerini
muhafaza etme, tarım işletmesi kuracaklar için ekipman ve kredi sağlama, iş kurma konularında hizmetleri hakkında katılımcıları bilgilendirin.
12.Koruma kurullarına başvuruların ikamet edilen yerdeki şubeye veya
büroya dilekçe ile yapılabileceğini, “Salıverilmiş Mahpus için Durum
Bilgi Formu”, talep doğrultusunda ekonomik durumunu gösteren belgeler, Türkiye İş Kurumu tarafından verilen kayıt belgesi veya sayı (varsa),
eğitim durumu veya meslek ile ilgili belgeler ve şube tarafından istenen
diğer belgelerin talep edildiğini açıklayın.
13. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve bir sonraki oturumun
zamanını hatırlatın.
92
OTURUM 10: GELECEK PLANLAMASI
Eğitici Notu:
Oturumun bu bölümünde katılımcıların giriş oturumunda yapmış
oldukları uygulama gözden geçirilecektir. Bu uygulamada eylem
planı çalışması yapılarak katılımcılardan salıverilmelerinden sonraki ilk 12 ay içinde yapmak istedikleri şeyler ve başarabilecekleri
üç şeyi yazmaları istenir. Bu oturumda ise katılımcılar grup çalışması boyunca öğrendikleri becerileri kullanarak yeni bir yaşam
planı yapacaklardır.
1. Katılımcılara salıverilme süreci sonrasında belirledikleri hedeflere
ulaşmak için zorluklarla karşılaşabileceklerini ve hatalar yapılabileceklerini ancak önemli olanın hedefe ulaşmak için yapılan hatalardan ders
almak olduğunu ve çaba harcamaktan vazgeçmemeleri gerektiğini söyleyerek oturumu başlatın.
2. Katılımcılardan başarı ve kazanç olarak değerlendirdikleri 3 şeyi
yazmalarını ve daha sonra bunları grupla paylaşmalarını isteyin (örneğin çocuk sahibi olmak, meslek veya zanaat, futbol oynamak gibi belli
bir alanda iyi olmak). Bunları katılımcılardan tek tek alarak büyük boy
kâğıda katılımcıların adlarının yanına yazın.
3. Gözlemlerinize dayanarak salıverilme eğitim çalışması sırasında katılımcıların göstermiş oldukları olumlu yönleri ve çabaları hakkında geri
bildirimlerde bulunun.
4. Geribildirimlerin tamamlanmasının ardından katılımcıları ikişerli olarak ayırın ve ilk oturumda yazdıkları ve içinde eylem planlarının bulunduğu zarfları kendilerine dağıtın. Planlarını ve beklentilerini birbirlerine
okumalarını isteyin.
5. Katılımcılardan aşağıdaki 3 listeyi kendilerine uygun şekilde hazırlamalarını ve salıverilmelerinden sonra kendilerine rehber olacak bir
yaşam planı yapmalarını isteyin.
Liste 1: Salıverildikten sonra kısa vadede (bir aya kadar) gerçekleştirmeyi düşündükleri değişiklikler.
Liste 2: Salıverildikten sonra orta vadede (6 aya kadar) gerçekleştirmeyi düşündükleri şeyler.
93
Liste 3: Salıverildikten sonra uzun vadede (12 ay veya daha fazla) gerçekleştirmeyi düşündükleri şeyler.
Eğitici Notu:
Katılımcılardan eylem planlarını mümkün olduğunca spesifik ve
gerçekçi bir şekilde hazırlamaları istenmelidir.
6. Katılımcılardan geri bildirimleri alın ve bunları büyük boy kâğıda yazın.
7. Planlarını gerçekleştirme aşamasında büyük veya küçük sorunlarla karşılaşabileceklerini ve bu sorunlarla mücadele etmeleri gerektiğini anlatın. Bir zorluğun olumsuz davranış veya eyleme neden olması
halinde olumsuzluğa odaklanmamaları gerektiğini belirterek (örneğin
yeniden suç işleme, tartışma veya kavga), olumlu çözüm ve eylemlere
odaklanmalarını anlatın.
Katılımcılara planlarını gerçekleştirmede zorluklarla karşılaştıklarında
(örneğin paralarını kaybettiklerinde, iş bulamadıklarında, yaşayacak
bir yer bulamadıklarında) neler yapabileceklerini sorarak bir tartışma
başlatın.
8. Salıverilme sonrasında hükümlüler planladıkları hedeflere kendi başlarına ulaşamayabilirler. Katılımcılara bunu kısaca açıkladıktan sonra
hedeflere ulaşma konusunda belli kaynakların kullanılabileceği bilgisini
verin. Kendi koydukları hedeflere ulaşmada kendilerine yardımcı olabileceğini düşündükleri destek kaynaklarını ve bu kişilerin kendilerine nasıl yardımcı olabileceklerini (örneğin aile mensupları, arkadaşlar, kurum
ve kuruluşlar) grupla paylaşmalarını isteyin.
Eğitici Notu:
Burada katılımcılara salıverilme sonrasında dokuzuncu oturumda
anlatılmış olan sosyal yardım kuruluşları hatırlatılmalıdır.
9. Katılımcılara aşağıdaki açıklamaları aktarın. Katılımcılara eylem
planlarında belirlemiş oldukları amaçlara ulaşmak için önce küçük hedefler koymaları gerektiği ve bunları başardıktan sonra büyük hedeflere
daha kolay ulaşabileceklerini vurgulayın. Belirlenen hedeflere ulaşmak
için yapılan planın 5N 1K (ne, nerede, neden, ne zaman, kim, nasıl)
sorunlarına yanıtlar içermesi gerektiğini belirtin.
94
“Küçük adımlar atın, aksaklıkların üstesinden gelebilmek için başarılabilir küçük adımlara odaklanın, örneğin ‘hemen tepki vermeyip önce düşünün ve ne yapacağınız konusunda net bir karar verene kadar hiçbir
şey yapmayın’, bu küçük ama çok önemli bir adımdır.
Duygular ve düşüncelerin davranışlardan çok daha çabuk ortaya çıkabileceğini, bu nedenle de duygularının ve düşüncelerinin kendilerine ne
söylediklerinin ve harekete geçmeden önce bunları nasıl kontrol edeceklerinin farkında olmaları gerektiğini hatırlatın: Örneğin sinirli hissediyorsanız, iyice düşünün ve daha sonra pişman olabileceğiniz bir şey
söylemekten, saldırgan davranmaktan ve olumsuz bir tepki vermekten
kaçının.”
10.Katılımcılardan planlarını tekrar gözden geçirerek değerlendirmelerini isteyin ve gerekli değişiklikleri yapmalarından sonra geri bildirimlerini alın.
11. Katılımcılara katkıları için teşekkür edin ve grup üyelerini bu çalışmada yer aldıkları için tebrik edin.
95
96