ab`ye aday ve potansiyel aday ülkelere ilişkin son
advertisement
AB’YE ADAY VE POTANSİYEL ADAY ÜLKELERE İLİŞKİN SON EKONOMİK GELİŞMELER* Ekonomik ve Mali Politikalar Başkanlığı (Nisan 2011) Ankara * Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Konular Genel Müdürlüğü’nün (DG ECFIN) 8 Nisan 2011’de yayınladığı “EU Candidate and Pre-Accession Countries Economic Quarterly” Raporunun geniş özetidir. İÇİNDEKİLER 1. GENEL BAKIŞ......................................................................................... 1 2. ADAY ÜLKELER 2.1. TÜRKİYE ..................................................................................................... 7 2.2. HIRVATİSTAN .......................................................................................... 13 2.3. MAKEDONYA ........................................................................................... 19 2.4. İZLANDA .................................................................................................. 24 2.5.KARADAĞ ................................................................................................. 29 3.POTANSİYEL ADAY ÜLKELER 3.1. BOSNA HERSEK ........................................................................................ 35 3.2. ARNAVUTLUK .......................................................................................... 40 3.3. SIRBİSTAN ............................................................................................... 46 3.4. KOSOVA................................................................................................... 51 1. GENEL BAKIŞ 2010 yılı son çeyrek verileri aday ve potansiyel aday ülkelerde daha önceki dönemde gözlemlenen eğilimlerin sürmekte olduğunu teyit etmiştir. Türkiye’de büyük ölçüde özel tüketim ve yatırımların desteğiyle yüksek bir Gayri Safi Yurtiçi Hâsıla (GSYİH) artışı meydana gelmişken, Batı Balkanlarda GSYİH gelişmeleri farklı ancak genelde pozitif bir seyir izlemektedir. Hırvatistan, 2010 yılında da negatif GSYİH büyümesi yaşarak bölgede krizden en ciddi etkilenmiş ülke konumunda olduğunu göstermiştir. İzlanda ekonomisi 2010’un dördüncü çeyreğinde daralmayarak ( % 0 GSYİH Büyümesi) krizden yavaş yavaş çıkmakta olduğunu göstermiştir. İşsizliğin önemli ölçüde azaldığı Türkiye dışında, iş gücü piyasalarında düzelen ekonomik durumun etkileri hissedilememiştir. Türkiye’de GSYİH büyümesi 2010 yılı son çeyreğindeki % 9,2’lik büyümenin de etkisiyle hızlanmış ve 2010 yılında GSYİH’deki büyüme % 8,9’a yükseltmiştir. Bu güçlü büyüme iç tüketim, yatırımlar ve stoklar kaynaklıdır. Batı Balkanlarda büyüme genellikle düşük düzeyde kalmış olup, 2010 yılı son çeyreğinde Hırvatistan’da hala negatiftir (% -0,6). Bir istisna olarak krizden ekonomik durgunluğa girmeden kurtulmayı başaran ve son çeyrekte % 5,7 büyüyen Arnavutluk dışındaki diğer ülkelerde ise % 1-2 bandında GSYİH büyümesi gözlemlenmiştir. İzlanda’da 2010 yılında tüm iç talep bileşenlerinin negatif katkısıyla reel GSYİH % 3,5 küçülmüş olmasına rağmen, yine de İzlanda’nın da krizden çıkmaya başladığı söylenebilir. Net ihracat, İzlanda ve Batı Balkanlar’da büyümenin arkasındaki ana itici güç olmuştur. Dış ticaret açıkları genel olarak azalma eğilimi göstermiştir. Öte yandan güçlü iç tüketim ve yatırımların yüksek miktarlarda ithalata yol açtığı Türkiye’de ticaret açığı GSYİH’nin % 6,6’sına ulaşmıştır. İşgücü piyasası gelişmeleri değerlendirildiğinde, Türkiye’deki güçlü büyümenin etkisiyle işsizlik % 11’e düşmüş, ancak İzlanda ve Hırvatistan’da işsizlik artmaya devam etmiştir. Artan ekonomik faaliyetler bağlamında, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası kredi büyümesini kontrol altında tutmak amacıyla politika faiz oranını düşürmüş ve zorunlu karşılık oranlarını arttırmıştır. Enflasyona bağlı gerginlikler, özellikle artan gıda, emtia ve akaryakıt fiyatlarının etkisiyle Batı Balkanlarda bir kez daha su yüzüne çıkmıştır. Sırbistan ve Arnavutluk bu duruma Mart 2011’de faiz oranlarını arttırarak yanıt vermeye çalışmıştır. 1 Kriz finansal sektör faaliyetleri ve performansı üzerinde ciddi olumsuz etkiler yaratmıştır. Tahsili gecikmiş kredilerde artış olmasına rağmen, bankaların sermaye yeterlilik oranları Türkiye ve Batı Balkanlarda % 15’in üzerindedir. Geri dönmeyen krediler Hırvatistan’da 2010 yılı sonu itibariyle % 18 gibi oldukça yüksek seviyedeyken, Türkiye’de Mart 2011 itibariyle % 3,4’e kadar düşmüştür. Çoğu Batı Balkan ülkesinde % 10’un altında kalan kredi genişlemesi, Türkiye’de % 30’lar gibi yüksek oranlara ulaşmıştır. Bankacılık sektörünün yeniden yapılandırılması çalışmalarının sürdüğü İzlanda da ise kredi genişlemesi üst üste üçüncü senede de negatif düzeyde gerçekleşmiştir. 2009 yılında kriz ile birlikte ciddi yara alan Türkiye ve Arnavutluk gibi ülkelerin kamu maliyelerinde 2010 yılında ciddi toparlanmalar yaşanmıştır. İzlanda, Bosna Hersek, Makedonya’da toparlanma emareleri gösteren kamu maliyesi, Hırvatistan, Sırbistan ve Kosova’da yıl içinde giderek kötüleşmiştir. Hemen hemen bütün devletler 2011 yılı içinde de kamu maliyesinin iyileştirilmesine yönelik faaliyetlerine devam etme niyetlerini belirtmişlerdir. 2 ADAY VE POTANSİYEL ADAY ÜLKELER: ÖZET TABLO ECFIN Tahmini 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca11 Şub11 Mar11 Gayrisafi Yurtiçi Hasıla (reel fiyatlarla, yıllık % değişim) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova 4,9 4 4,6 6,9 5,4 6,0 8,6 5,2 3,4 5,1 6,1 6 4,7 5,9 6,2 10,7 6,9 6,3 2,2 5,0 1,4 0,7 7,7 5,7 6,9 5,5 6,9 -6,0 -0,9 -6,9 -4,8 3,3 -3,0 -5,7 -3,1 2,9 -1,2 0,7 -3,5 8,9 4,1 0,9 1,1t 1,8 4,6 1,5 2,2 0,7 5,5 : : : : : 2,1 2,5 2,1 4,5 : : : : : 0,3 1,3 -1,0 5,2 5,0 : : 3,1 : -0,6 2,3 0,0 9,2 5,4 : : 1,7 : : : : : : : : : : V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. 8,4 33,8 3 11 12,8 40,6 10,7 13,6 47,5 9,1 32,2 7,2 14,1 13,0 42,7 11,4 16,1 45,4 11,8 32,1 7,5 12,0 13,7 42,7 12,1 20,0t : 12,3 31,1 7,3 11,7 : : : : : 11,2 30,0 6,3 11,3 : : : : : 11,5 31,7 6,4 11,4 13,5 43,2 11,8 20,0 : 12,1 30,9 7,4 11,0 13,5 42,7 12,1 : : : : : : : : 12,5 : : V.B. : V.B. : : 43,1 12,4 : : V.B. : V.B. : : : 12,5 : : V.B : V.B : : : 12,5 : : -5,5 -6,7 -10,3 -2,3 -15,5 -6,2 -30,1 -7,4 -17,4 -1,5 -2,5 -7,8 -6,6 -11,9 -5,3 -25,6 -7,3 -18,5 -3,7 -4,1 -4,9 -6,6 : : : : : -4,7 -5,3 -4,6 -7,1 : : : : : -2,6 -2,2 -5,5 -5,2 -11,5 -5,4 -32,1 -8,5 : -1,5 -2,0 -7,8 -6,6 -11,9 -5,3 -25,6 -7,3 : : : : : : : : : : V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. 2,4 -0,8 12,0 6,3 2,3 -0,4 3,4 6,6 -2,4 1,0 1,6 5,4 8,6 3,6 2,1 0,5 10,3 3,5 1,8 2,3 2,5 6,5 : : : : : 2 2,5 2,3 5,5 : : : : : 1,1 1,8 4,3 8,4 3,4 1,8 0,4 7,7 4,8 1,5 2,9 2,8 7,4 3,1 2,5 0,7 10,3 6,2 : : 2,0 4,4 : : : : : 1,9 3,2 1,8 4,9 3,3 2,7 1,1 11,2 7,4 2,2 3,9 1,9 4,2 4,5 3,3 2,0 12,6 9,5 : : 2,3 4,0 : : : : : -4,1 -2,7 -10,0 -5,7 -7,1 -4,4 -4,4 -4,3 -0,7 -5,7t -2,5 -7,8 -3,3 -3,0 -3,8t : : -2,8 -6,1 -2,6 -4,2 -2,8 : : : : : -5,6 -2,3 -3,2 -2,2 : : : : : : : -5,3 : : : 0,0 -2,4 : : : -8,0 : : : -3,0 : : : : : : : : : : : V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. İşsizlik (İşgücüne yüzde) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova V.B 36 2,9 9,9 13,9 44,2 14,7 20,9 44,9 9,6 34,9 2,3 9,9 13,4 42,9 11,9 18,1 43,6 Cari İşlemler Dengesi (GSYİH %) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova -6,9 -0,4 -23,8 -6,1 -6,6 -8,0 -24,7 -11,7 -7,2 -7,5 -7,1 -16,3 -5,9 -10,6 -10,7 -37,8 -16,1 -10,4 -9,2 -12,8 -24,5 -5,6 -15,4 -14,2 -50,7 -20,6 -16,3 Enflasyon (TÜFE, yıllık % değişim) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova 3,2 3,2 6,7 9,6 2,4 6,1 3,0 V.B 0,6 2,9 2,3 5,1 8,8 2,9 1,5 4,3 11,0 4,4 6,1 8,3 12,7 10,4 3,4 7,4 7,4 8,6 9,4 Genel Devlet Dengesi (GSYİH %) Hırvatistan Makedonya İzlanda Türkiye Arnavutluk Bosna Karadağ Sırbistan Kosova -3,0 -0,6 6,3 -0,1 -3,3 2,9 2,7 -1,6 2,5 -2,5 0,6 5,4 -1,0 -3,5 1,2 6,4 -1,9 7,1 -1,4 -1,0 -13,5 -2,2 -5,5 -2,2 -0,4 -2,6 -0,1 t: ECFIN tahmini V.B.: Veri Bulunamadı 3 ADAY ÜLKE EKONOMİLERİ KARŞILAŞTIRMALI TEMEL GÖSTERGELER Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Büyümesi Yıllık % değişim 12 10 8 6 4 2 0 -2 -4 -6 -8 2006 Türkiye 2007 2008 Hırvatistan 2009 2010 Makedonya 2011* İzlanda 2012* Karadağ İşsizlik İşgücüne oranı 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2006 2007 Türkiye 2008 2009 Hırvatistan 2010 İzlanda 2011* 2012* Karadağ *Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Konular Genel Müdürlüğü’nün 2011 ve 2012 yıllarına dair tahminleri 4 Cari İşlemler Dengesi GSYİH % -60 -50 -40 -30 -20 -10 0 2006 2007 Türkiye 2008 Hırvatistan 2009 Makedonya 2010 2011* İzlanda 2012* Karadağ Enflasyon (TÜFE Yıllık % değişim) 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 2006 Türkiye 2007 2008 Hırvatistan 2009 Makedonya 2010 2011* İzlanda 2012* Karadağ *Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Konular Genel Müdürlüğü’nün 2011 ve 2012 yıllarına dair tahminleri 5 Genel Devlet Dengesi GSYİH% 10 5 0 -5 -10 -15 2006 2007 Türkiye 2008 Hırvatistan 2009 Makedonya 2010 İzlanda 2011* 2012* Karadağ *Avrupa Komisyonu Ekonomik ve Mali Konular Genel Müdürlüğü’nün 2011 ve 2012 yıllarına dair tahminleri 6 2. ADAY ÜLKELER 2.1 TÜRKİYE TBMM tarafından kabul edilen yeni Türk Ticaret Kanunu 14 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanun ile, Türk ticaret mevzuatının AB müktesebatı ile uyumlaştırılması, genel kabul görmüş raporlama ve denetim ilkelerinin uygulamaya konulması ve böylelikle kredi temini ile pazara giriş-çıkış dahil olmak üzere ana ticari faaliyetlerin kolaylaştırılması amaçlanmaktadır. Aynı zamanda TBMM, esasen iş gücü piyasasındaki bazı katılıkları ortadan kaldırmak için “Torba Kanun”u kabul etmiştir. Bu Kanun ile, para politikası alanında “diğer” enstrümanlara dayalı karar alma yetkisi, özellikle ticari bankaların Merkez Bankasına yatırmaları gereken zorunlu karşılık oranları dahil makro düzeydeki korunma amaçlı düzenlemeleri yapma yetkisi, Merkez Bankası Banka Meclisi’nden alınarak Para Politikası Kurulu’na devredilmiştir. Üretim ve Talep Türkiye ekonomisi, 2009 yılındaki % 4,8’lik küçülmenin ardından 2010 yılında % 8,9 büyümüştür. Büyüme ağırlıklı olarak % 6,6’lık tüketim harcamaları, % 33,5’ varan özel sektör yatırımları ve yıllık GSYİH artışına % 2,5 katkı yapan stok değişimleri ile özel sektör kaynaklıdır. Güçlü iç talep yıl içinde ithalat hacminde % 20,7’lik bir artışa yol açmış, buna karşılık ihracat 2009 yılı seviyesinden yalnızca % 3,4 oranında fazla gerçekleşmiştir. Sonuç olarak, dış ticaret açığının GSYİH artışı üzerinde % 4,4 oranında negatif etkisi olmuştur. GSYİH büyümesi mevsimsel etkilerden arındırıldığında 2010 yılının son çeyreğinde % 3,6 olarak gerçekleşmiştir. Cari açığın büyüme üzerindeki önemli menfi etkisine rağmen üçüncü çeyrekte kaydedilen % 1,2’lik artış dikkate alındığında, son çeyrekte kaydedilen bu artış, büyüme trendinin ivme kazandığını göstermektedir. Arz cephesinde, sanayi, inşaat, ticaret ve ulaştırma sektörlerinin tamamında 2010 yılında çift haneli büyüme rakamları yakalanmıştır. Ekonominin genelinde yaşanan canlanma 2010 yılının son çeyreğinde iyice belirginleşmiş olup, ekonomik göstergeler güçlü büyümenin 2011 yılının ilk çeyreğinde de devam edeceğine işaret etmektedir. 7 Üretim ve Talep Sanayi Güven Endeksi Denge Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu İnşaat Endeksi Perakende Satışlar Yıllık % Δ Yıllık % Δ Yıllık % Δ Yıllık % Δ Yıllık % Δ Yıllık % Δ ECFIN Tahminleri 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 102,4 111,5 90,1 87,3 110,3 : : 111,7 107,1 113,1 113,6 111,0 114,8 7,3 7,0 -0,6 -9,9 13,1 : : 9,9 12,1 : 18,9 : : 6,9 4,7 0,7 -4,8 8,9 5,5 4,5 5,2 9,2 : V.B V.B V.B 4,6 5,5 -0,3 -2,3 6,6 4,5 3,0 6,5 9,0 : V.B V.B V.B 13,3 3,1 -6,2 -19,0 29,9 9,2 5,2 30,0 42,1 : V.B V.B V.B 38,7 9,8 -4,4 -9,5 73,8 : : 62,1 158,2 : V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B İşgücü Piyasası Ekonomideki güçlü canlanma ile birlikte, bir önceki yıl % 14,1 olan işsizlik oranı 2010 yılında % 12’ye düşmüştür. Bir önceki yıl % 16,6 olan tarım dışı işsizlik oranı 2010 yılı sonu itibariyle % 14,2 seviyesine gerileyerek benzer bir düşüş eğilimi göstermiştir. 2009 yılında % 24 olan genç nüfus işsizlik oranı, krizden çıkışa yönelik olarak alınan önlemler çerçevesinde bu kesime verilen öncelik nedeniyle 2010 yılında % 21,6 seviyesine gerilemiştir. Aralık 2010’a kadar yıl boyunca istihdam edilen kişi sayısı 1.214.000’den fazla artmış ve istihdam rakamlarında belirgin bir iyileşme meydana gelmiştir İşgücüne katılım oranı, % 49 seviyesine ulaşmış olmakla birlikte, işgücüne katılanlar içinde erkeklerin oranı % 70 iken, kadınların oranı % 27 gibi oldukça düşük bir seviyede kalmıştır. Genel işsizlik rakamlarında kadın işsizlik oranı % 13 seviyesinde olup, bu oran erkek işsizlik oranından yalnızca % 1,6 puan daha yüksektir. Bununla birlikte, tarım dışı işsizlik rakamlarına bakıldığında erkekler için % 13 olan bu rakamın kadınlarda % 20,2’ye yükseldiği görülmektedir.. İstihdam edilen 6,5 milyon kadının 2,7 milyonu tarım sektöründe çalışmakta olup, bunların % 75’i ücretsiz aile işçisi konumundadır. 2,3 milyon civarındaki ücretsiz aile işçisi kadın, kadın istihdamına ilişkin istatistikî verilerin gerçekte olduğundan çok daha yüksek çıkmasına neden olmaktadır. 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 9,9 9,9 11,0 14,1 12,0 11,7 11,3 Yıllık % Δ -0,4 -3,6 1,3 0,4 6,2 0,9 1,4 Yıllık % Δ 10,9 9,8 11,7 9,9 10,8 7,0 4,9 İşgücü Piyasası İşsizlik İstihdam Ücretler % Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 11,4 11,0 : : : : 4,9 5,1 : : : : 12,0 12,0 : : : : 8 Dış Denge Cari açık dış ticaret açığına bağlı olarak hızla artmaktadır. Yüksek iç talep ve artan enerji fiyatları ithalat miktarında 2010 yılında % 40 oranında artışa yol açmıştır. İthalattaki artışla birlikte, nominal ihracat gelirleri önemli ölçüde fiyat etkisine bağlı olarak görece iyi bir performans sergilemiş, ancak ihracatta kaydedilen % 18’lik artış aynı dönem ithalatına göre daha düşük bir seviyede kalmıştır. Sonuç olarak, 2009 yılında % 4 olan dış ticaret açığının GSYİH’ye oranı, 2010 yılında % 7,7’ye çıkarak neredeyse ikiye katlanmıştır. Cari işlemler dengesi ana hatlarıyla benzer bir gelişim göstermiş olup, cari açık hala hızlı bir şekilde artmaya devam etmektedir. 2009 yılında GSYİH’nin % 2,3’ü seviyesindeki cari açık, 2010 yılında GSYİH’nin % 6,6’sına ulaşmıştır. Toplam finansman ihtiyacı 2010 yılında iki katına çıkarken, cari açığın finansmanında ağırlık doğrudan yabancı yatırımlardan yabancı portföy yatırımları ve yerli bankalara verilen yurtdışı kredilere doğru kaymaktadır. Yabancı portföy yatırımları ve yurtdışı krediler mevcut cari açığın % 40’ını karşılayacak seviyeye ulaşmıştır. Rezerv miktarı 6 milyar Euro artışla, 7 aylık ithalat giderini karşılamaya yetecek şekilde yaklaşık 81 milyar Euro’ya çıkmıştır. Gayrı safi dış borç stoku, bir önceki yıla nazaran neredeyse değişmemiş ve 2010 yılı sonu itibarıyla GSYİH’nin % 40’ı seviyesinde gerçekleşmiştir. Dış borç stokunun üçte ikisi özel sektör borçlarından oluşmaktadır. Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 : Mal İhracatı Yıllık % Δ 14,8 14,9 14,8 -18,2 17,6 : : 17,8 20,6 : 30,2 22,5 Mal İthalatı Yıllık % Δ 17,7 11,6 10,4 -26,3 39,2 : : 36,7 48,1 : 54,3 48,9 : Ticaret Dengesi GSYİH % -7,8 -7,2 -7,1 -4,0 -7,7 -9,9 -10,2 -6,5 -7,7 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % 22,7 22,3 23,9 23,3 21,1 : : 22,2 21,5 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % 27,6 27,5 28,3 24,4 26,6 : : 25,3 25,9 : V.B V.B V.B Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % -6,1 -5,9 -5,6 -2,3 -6,6 -6,6 -7,1 -5,2 -6,6 : V.B V.B V.B GSYİH % 3,6 3,1 2,3 1,1 1,0 : : 0,8 1,0 : V.B V.B V.B Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Para Politikası Kurulu’nun Ocak ayı toplantısında, politika faizi olan haftalık repo faiz oranını 25 baz puan düşürülerek % 6,25’e çekilmiştir. Geçen yılın Aralık ayında yapılan faiz indiriminin devamı niteliğindeki bu ikinci faiz indirimi ile kısa vadeli aşırı sermaye girişinin kontrol altına alınması hedeflenmektedir. Para Politikası Kurulu, faiz oranlarını indirerek sabit getirili Türk varlıklarının cazibesini azaltmayı ve böylelikle Türk Lirasının değer kazanmasını önlemeyi amaçlamaktadır. Bu politikanın ikinci amacı, kredi vadesine göre değişen oranlarda ve eğrinin sonuna doğru farklılaştırma yapılmasına katkı sağlayacak şekilde ticari bankaların zorunlu karşılık oranlarını yükselterek kredi genişlemesini yavaşlatmaktır (kredi hacminde Mart 9 ayı sonu itibariyle bir yıl içinde % 40’ın üzerinde ve son çeyrekte % 10 genişleme kaydedilmiştir.). Ocak ve Mart aylarında, TCMB mevduata uygulanacak zorunlu karşılık oranını artırmış ve neredeyse kısa vadeli mevduata uygulanacak oranı iki katına çıkarmıştır. Bu artışın yapılmasındaki temel amaç, mali istikrarın ve fiyat istikrarının sağlanmasıdır. Merkez Bankası, kredi genişlemesi ile birlikte yakın zamanda kısa vadeli sermaye girişleri tarafından körüklenen iç talep ve dış talep büyümesi arasındaki açılmanın cari açığı artırdığına, dolayısıyla mali istikrar bakımından risk oluşturduğuna inanmaktadır. Enflasyon, geçen seneki % 10 seviyesinden büyük oranda baz etkisi ve gıda fiyatlarındaki değişkenlik nedeniyle 2011 yılı Mart ayında % 4 seviyesine düşerek önemli ölçüde gerilemiştir. Ancak, güçlü iç talep, son birkaç ay içinde önemli ölçüde yükselen dünya petrol ve gıda fiyatları ve zayıflayan para biriminin (Kasım 2010 ayından bu yana reel efektif olarak % 10 değer kaybetmiştir) önümüzdeki aylarda enflasyonu yükseltmesi beklenebilir. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 TÜFE Yıllık % Δ 9,6 8,8 10,4 6,3 8,6 6,5 5,5 8,4 7,4 4,4 4,9 4,2 4,0 Üretici Fiyatları Yıllık % Δ 9,3 6,3 12,7 1,2 8,5 : : 8,7 9,0 10,6 10,8 10,9 10,0 Gıda Fiyatları Yıllık % Δ 9,7 12,4 12,8 8,0 10,6 : : 10,4 12,1 : 7,1 4,5 : M4 Para Arzı Döviz Kuru TL/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Yıllık % Δ 32,9 17,8 23,7 17,4 21,2 : : 24,1 23,5 : 25,3 25,4 : Değer 1,80 1,78 1,91 2,16 2,00 : : 1,95 1,99 2,16 2,09 2,17 2,21 Endeks 26,18 26,73 25,77 23,24 : : : : : : : : : Mali Sektör Türkiye’nin bankacılık sektöründeki canlanma, ekonomik toparlanma ile ivme kazanmış ve 2010 yılında varlık ve yükümlülükler Türk Lirası cinsinden sırasıyla % 20 ve % 30 oranında büyümüştür. Bankacılık sektörünün karı % 8,5 oranında(10 milyar Euro civarında) artmıştır. 2009 yılında % 20,5 olan sermaye yeterlilik oranı 2010 yılı sonunda % 19 olarak gerçekleşmiştir. 2009 yılı sonunda % 5,3 olan tahsili gecikmiş alacakların oranı, kademeli olarak azalarak 2011 yılı Mart ayı başında % 3,7’ye düşmüştür. Zorunlu karşılık oranlarında yapılan son artış, kredilerden ziyade karları etkilemiş görünmektedir. BDDK tarafından yayınlanan geçici verilere göre, bankacılık sektörünün karı Ocak-Mart döneminde geçen yılın aynı dönemine göre % 13,5 oranında azalarak 1,4 milyar Euro’ya gerilemiştir. Bankacılık sektörünün aktifleri yıllık % 25 oranında büyümüştür. Yükümlülükler yıllık % 40, 2010 yılı sonundan bu yana ise % 5 artmış ve mevduat hacmi yıllık % 19 genişlemiştir. Sermaye yeterlilik oranı Mart 2011 itibariyle % 18,1’e düşmüştür. 10 Türkiye ekonomisindeki hızlı büyümenin ve özel sektörün dinamizminin devam etmesi durumunda, sektörün 2011 yılında karlılığını devam ettirmesi beklenmektedir. 2010 yılında İMKB endeksi % 27 oranında yükselmiştir. 2011 yılının ilk üç ayında, sermaye piyasaları oldukça istikrarsız bir grafik çizmiş, ancak Nisan ayının başı itibarıyla endeks Ocak ayı başındaki seviyesini muhafaza etmiştir. Mart sonu itibarıyla, İMKB’nin kapitilizasyonu 200 milyar Euro’ya, bir başka ifadeyle GSYİH’nin % 40’ına ulaşmış olup, halihazırda yalnızca 340 şirket borsaya kotedir. Mali Göstergeler Faiz Oranı (3 aylık) Tahvil Faizi Borsa Kredi Genişlemesi Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %yıl. ort. %yıl. ort. Endeks Yıllık % Δ %yıl. ort. ECFIN Tahminleri 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 18,07 18,85 18,04 10,68 7,95 : : 39867 48,6 18,13 48270 28,6 19,30 37582 31,5 11,66 37510 8,0 8,47 59484 29,5 33,1 17,7 21,8 18,0 5,2 4,7 4,2 6,4 % toplam Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 : 8,15 8,11 8,00 7,75 8,10 8,16 : : : : : : 8,25 60185 35,6 7,64 67808 39,2 8,26 64676 : 7,42 66735 43,0 8,48 64354 44,1 8,90 62940 : 18,0 : : 20,1 20,1 : 20,6 20,6 : 5,8 : : 5,4 4,9 : 4,4 4,2 : Kamu Maliyesi Özellikle dolaylı vergi gelirlerinin önemli ölçüde artmasını sağlayan iç talepteki güçlü canlanma sonucu 2010 yılında bütçe beklenenden daha iyi bir performans sergilemiştir. Genel olarak, reel vergi gelirleri 2011 yılında geçen yıla göre % 35, reel harcamalar ise % 15 oranında artmıştır. Bunun sonucunda, faiz dışı fazla neredeyse 3 katına çıkmış ve genel merkezi yönetim bütçe açığının GSYİH’ye oranı yarı yarıya azalarak 2009 yılındaki % 5,7 seviyesinden 2011 yılında % 4,7olan program hedefinden daha iyi bir seviyeye (% 3,3) gerilemiştir. 2011 ilk iki ayında, geçen yılın aynı dönemine göre bütçe açığını yarıya indiren bütçe gelirlerindeki yıllık % 16 oranındaki artışı sağlayan güçlü talep, bütçe performansını desteklemeye devam etmiştir. Kamu borç stoku, 2010 yılının ikinci yarısında önemli ölçüde düşmüş, böylelikle önceki yıllarda ortaya çıkan artışları telafi etmiş ve 2010 yılı sonu itibarıyla GSYİH’nin % 42’sine ulaşmıştır. Kamu Maliyesi 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Genel Devlet Dengesi GSYİH % -0,1 -1,0 -2,2 -5,7 -3,3 -2,8 -2,2 : : : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 46,1 39,4 39,5 43,7 42,1 42,1 42,0 : : : V.B V.B V.B 11 TÜRKİYE * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 12 2.2 HIRVATİSTAN Ekonomik faaliyetler kış dönemi boyunca oldukça düşük bir hızda devam etmiş ve resesyonun işgücü piyasaları üzerindeki etkisi sürmüştür. Bu durum hükümet üzerindeki baskıları artırmış, aynı zamanda önemli yolsuzluk iddiaları da gündeme gelmiştir. En geç Mart 2012’de gerçekleşecek genel seçimler nedeniyle siyasi karar alma zorlaşmaktadır. Hükümet, Katılım Öncesi Ekonomik Programın yedincisini Ocak ayında Komisyona sunmuştur. Mart itibarıyla yedi fasılda müzakereler halen sürmekte olup, Komisyon, adalet ve temel haklar faslı ile rekabet politikası faslında yapılması gerekenler olduğunu altını çizmiştir. Üretim ve Talep Reel GSYİH, 2009 yılındaki % 6’lık küçülmeden sonra, 2010’da bu kez sadece % 1,2 azalmıştır. Ekonomi, son iki yılda ilk kez büyüme gözlenen 2010 yılının üçüncü çeyreğinden sonra, son çeyrekte stok ayarlamaları nedeniyle tekrar daralmıştır. Dördüncü çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine göre reel GSYİH % 0,6 azalmış, tüketici harcamaları ise artmaya (%1,2) devam etmiştir. Sabit yatırım harcamaları azalan bir hızda küçülmeye (-% 8) devam ederken, mal ve hizmet ihracatı % 10,8 artmış, ithalat ise gevşeyen iç taleple birlikte yavaşlayarak sadece % 1,1 büyümüştür. GSYİH artışına pozitif katkılar 3,4 puanla net ihracat ve 0,8 puanla özel tüketimden gelirken, sabit yatırım harcamaları -2,1 puan, stok ayarlamaları da -3,0 puanla ana frenleyici unsurlar olmuşlardır. Aylık veriler ekonomik durgunluğun 2011 yılına da sarktığını göstermektedir. Sanayi üretiminde aşağı yönlü bir eğilim izlenmekte olup, Şubat ayında yıllık % 4,1’lik bir küçülme kaydedilmiştir. İnşaat sektörü üretimi Ocak ayında yıllık % 8,3 oranında küçülmüştür. Ancak bu dönemde yıllık bazda ihracat artışının (% 3,9) ithalat artışından (% 2,4) fazla olmaya devam etmesi olumlu bir işarettir. 13 Üretim ve Talep Sanayi Görünümü 2006 2007 2008 2009 ECFIN Tahminleri 2011 2012 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Denge V.B 70,9 38,0 -33,3 3,0 : : -9,0 16,0 15,0 V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 4,5 5,6 1,6 -9,0 -1,5 : : 0,1 -1,7 : -6,6 -4,1 : Yıllık % Δ 4,9 5,1 2,2 -6,0 -1,2 1,5 2,1 0,3 -0,6 : V.B V.B V.B Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ 3,2 6,3 0,8 -8,5 -0,9 1,3 2,0 1,9 1,2 : V.B V.B V.B Yıllık % Δ 11,1 7,1 8,2 -11,8 -11,3 2,0 4,3 -9,5 -8,0 : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ V.B V.B 11,8 -6,5 -15,9 : : -15,3 -12,8 : -8,3 : : Perakende Satışlar Yıllık % Δ V.B V.B V.B -15,3 -1,8 : : 1,7 0,9 : 0,2 0,8 : İşgücü Piyasası Ekonomik durgunluk istihdam piyasasındaki zayıflığın sürmesine neden olmuştur. 2010 üçüncü çeyreğinde % 11,5 olan işsizlik oranı, son çeyrekte % 12,1’e yükselmiştir. Kayıtlı işsizlik rakamları ise Ocak ve Şubat ayları için % 19,6 düzeyindedir. İş piyasasındaki bu durum nominal ücret artışlarını engellemiş olup, Ocak 2011’de ortalama brüt ücretler geçen yılın aynı dönemine göre yalnızca % 0,3 artmıştır. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 % V.B 9,6 8,4 9,1 11,8 12,3 11,2 11,5 12,1 : V.B V.B V.B İstihdam Yıllık % Δ V.B 1,8 1,3 -1,9 -4,0 -0,2 1,0 -4,2 -4,1 : V.B V.B V.B Ücretler Yıllık % Δ 6,2 6,2 7,1 2,2 -0,4 0,4 0,6 -0,2 0,5 : 0,3 : : İşsizlik Dış Denge Ekonomik daralma cari işlemler açığının beklenenden hızlı küçülmesine neden olmuştur. 2008 ve 2009’da sırasıyla GSYİH’nın % 9,2 ve % 5,5’i olan açık, 2010’da % 1,5 seviyesine gerilemiştir. 2010 boyunca ithalattan hızlı artan ihracat rakamlarının da bu performansa katkısı bulunmaktadır. Cari işlemler dengesindeki iyileşme özellikle mal ticaretindeki açığın 2010 yılında GSYİH’nın % 3,3’ü kadar azalmasından kaynaklanmaktadır. Mal ticaretine ilişkin toplam % 12,9’luk açık, hizmetler ticaretinde turizmden kaynaklanan % 12,6’lık fazlayla neredeyse kapatılmıştır. 14 Hırvatistan’ın toplam brüt dış borcu 2010 yılı sonunda 45,8 milyar Euro’ya yükselirken, dış borcun GSYİH’ya oranı da yedi puan artarak % 101’e ulaşmıştır. Brüt uluslararası rezervler yıl sonunda 10,7 milyar Euro’ya (GSYİH’nın % 24’ü) yükselmiş, ancak 2011’in ilk aylarında bir miktar azalmıştır. Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 16,1 8,8 5,1 -20,2 17,3 ECFIN Tahminleri 2011 2012 : : Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 17,6 27,4 : 5,5 2,3 : Mal İhracatı Yıllık Δ Mal İthalatı Yıllık % Δ 12,9 11,0 8,9 -25,6 -1,1 : : 5,3 5,4 : -0,1 1,1 : Ticaret Dengesi Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % -21,0 -21,7 -22,6 -16,2 -12,9 -15,8 -16,7 -13,7 -12,9 : V.B V.B V.B GSYİH % 42,7 42,1 41,7 35,4 38,3 : : 37,1 38,3 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % 49,8 49,8 49,9 39,4 38,8 : : 38,4 38,8 : V.B V.B V.B Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % -6,9 -7,5 -9,2 -5,5 -1,5 -3,7 -4,7 -2,6 -1,5 : V.B V.B V.B GSYİH % 6,4 8,0 6,7 2,7 1,3 : : 2,4 1,3 : V.B V.B V.B Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Yüksek enerji ve gıda fiyatları nedeniyle enflasyon kış aylarında yükselmiştir. Tüketici fiyatları endeksi Kasım’da yıllık bazda % 1,2 artmışken, Şubat’ta % 2,2’lik artış görülmüştür. Artan emtia fiyatları ulaştırma ve işlenmiş gıda gibi alanlarda da etkisini göstermiştir. Son çeyrek boyunca büyük ölçüde sabit kalan geniş para arzı (M4), Ocak ayı itibarıyla yıllık bazda % 3,7 artmış durumdadır. Banka dışı işletmelere açılan krediler yavaş bir hızda artmış, bireysel krediler ise durağan seyretmiştir. Yatırım projelerine sağlanacak kredileri teşvik etmek amacıyla, Merkez Bankası bankaların döviz yükümlülükleri için belirlenen karşılıkları azaltarak 850 milyon Euro’luk likidite yaratmıştır. Ulusal para birimi Kuna istikrarını korumuş, Şubat ayındaki yükselişe rağmen ilk çeyreğin başında ve sonunda Euro paritesi 7,38 seviyesinde sabit kalmıştır. Bu süreçte Merkez Bankası müdahalesi olmamıştır. 15 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler ECFIN Tahminleri 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 3,2 : 2,9 : 6,1 : 2,4 -0,4 1,0 4,3 1,8 : Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 2,0 : 1,1 3,8 1,5 5,1 : : 1,9 6,5 2,2 8,0 : : TÜFE Üretici Fiyatları Yıllık % Δ Yıllık % Δ Gıda Fiyatları Yıllık % Δ 2,5 3,4 10,0 1,7 -1,5 : : -0,5 0,4 : 2,4 3,6 : M4 Para Arzı Döviz Kuru HRK/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Yıllık % Δ 14,3 17,9 10,9 1,6 2,7 : : 3,2 4,5 : 3,7 3,7 : Değer 7,30 7,33 7,22 7,34 7,29 : : 7,25 7,36 7,40 7,40 7,41 7,39 Endeks 98,7 98,0 96,1 97,2 98,2 : : 98,23 99,37 : 100,31 100,30 : Mali Sektör Finansal piyasadaki yüksek likiditeye rağmen ticari bankaların faiz oranlarındaki düşüş hızı yavaştır. Bankacılık sektörünün ortalama sermaye yeterliliği % 18,4 olarak gerçekleşmiştir. Özellikle işletme kredilerinin geri dönüşünde yaşanan sıkıntılar nedeniyle sorunlu kredilerdeki artış sürerek yılsonunda % 11,2 seviyesine ulaşmıştır. Aralık ve Ocak boyunca yükselen borsa endeksi ilk çeyrek sonuna kadar durağan seyretmiştir. Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 2,47 Faiz Oranı (3 aylık) %yıl. ort. 4,46 5,66 7,19 8,96 2,44 : : 2,66 2,61 2,63 2,80 2,64 Tahvil Faizi %yıl. ort. V.B V.B 5,9 6,4 5,8 : : 5,7 5,9 5,9 6,0 6,0 5,9 Borsa Endeks 2771 4673 3299 1871 1990 : : 1873 1922 2275 2293 2241 2290 Kredi Genişlemesi Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler Yıllık % Δ 22,0 19,4 11,6 5,0 2,9 : : 4,5 6,4 : 5,6 6,4 : 51,6 27,2 7,4 -15,2 -19,8 : : -17,3 -13,4 : -5,4 -1,5 : V.B V.B V.B V.B V.B : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B Yıllık % Δ % toplam Kamu Maliyesi ESA95 standartlarına göre ölçülen bütçe açığı, Ağustos 2010’da GSYİH’nın % 5,2’i olarak revize edilen hedefe çok yakın gerçekleşmiştir. 2009’daki % 4,1’lik açıktan daha kötü olan bu performansın nedeni, ekonomik daralma ve artan işsizlikten kaynaklanan gelir kayıplarıdır. 16 2011’in ilk iki ayında merkezi hükümet gelirleri yıllık bazda % 1, harcamaları ise % 3 azalmıştır. Bu yıl için GSYİH’nın % 5,6’sı kadar bütçe açığı planlanmış, kamu borcunun yıl sonunda % 44,2’ye yükseleceği öngörülmüştür. Kamu Maliyesi 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Genel Devlet Dengesi GSYİH % -3,0 -2,5 -1,4 -4,1 -5,7t -6,1 -5,6 : : : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 35,5 32,9 28,9 35,3 40,9t 45,9 49,9 : : : V.B V.B V.B 17 HIRVATİSTAN * Bir önceki yılın aynı dönemine göre ** LFS: Çalışan Gücü Araştırması 18 2.3 MAKEDONYA 23 Mart’ta Hükümet, IMF’nin 2011 yılı için sağladığı 390 milyon Euro tutarındaki ihtiyati kredinin 200 milyon Euro ( GSYH’nin % 3’ü) kullanmaya karar vermiştir. Bu kararda, erken seçimler nedeniyle planlanan Eurobond ihracının ertelenmesi etkili olmuştur. Hükümet, GSYH’nin % 2,5’u olarak planlanan açığı dış kaynaklarla finanse etmeyi amaçlamaktadır. 2 yıllık ihtiyati kredi düzenlemesi çerçevesinde, IMF 2011 yılı için 390 milyon Euro ve 2012 yılı için 80 milyar euro tutarında acil finansman sağlamaktadır. Üretim ve Talep 2010’un son çeyreğinde reel GSYH % 2,3 oranında artmıştır. Büyümeye pozitif katkı temel olarak net ihracattan ve sabit sermaye yatırımlarından –özellikle inşaat- kaynaklanmış, özel tüketim harcamaları ise zayıf kalmıştır. Özel tüketimlerdeki düşüşün, yüksek enflasyon artışı ve bunun reel gelirler üzerindeki etkisiyle ilgili olabileceği düşünülmektedir. İthalat artışı, ihracatla paralel olarak hızlanmıştır. Arz tarafına bakıldığında, 2010’da büyümenin temel kaynağının inşaat sektörü olduğu görülmektedir. Genel olarak, ihracat odaklı sektörler yurtiçi odaklı sektörlere göre daha iyi performans göstermiştir. Üretim ve Talep ECFIN Tahminleri 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Denge 4,3 7,0 6,8 -13,8 -9,6 : : -6,7 -0,1 : 6,9 10,2 : Sanayi Üretimi Yıllık % Δ 2,3 4,1 5,9 -7,3 -4,2 : : -1,7 : : : : : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 4,0 6,1 5,0 -0,9 0,7 2,2 2,5 1,3 2,3 : V.B V.B V.B Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ 6,0 9,8 8,1 -5,6 0,7 2,0 2,5 4,0 -3,1 : V.B V.B V.B Yıllık % Δ 11,6 13,3 16,5 0,5 -6,0t 7,0 8,0 : : : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ V.B V.B -2,8 4,2 : : : 13,6 : : V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ 9,5 17,1 11,6 -3,8 4,2 : : 6,3 5,8 : V.B V.B V.B Sanayi Güven Endeksi İşgücü Piyasası İşgücü piyasasındaki genel durağanlık devam etmiştir. 2010 yılında istihdam % 1,3 oranında artmıştır. İşgücü Araştırma (LFS) verilerine göre, yeni yaratılan işlerin yaklaşık yarısı tarım sektöründe ve üçte biri de kamu sektöründe olmuştur. İşsiz sayısı 2010 yılında % 0,5 oranında artmıştır. Ancak, işgücündeki artışa bağlı olarak yıllık işsizlik oranı fazla değişmemiş ve % 32 seviyesinde kalmıştır. Çeyrekler bazında bakıldığında, işsizlik oranı düşme eğilimi göstermektedir. Bu gelişmede, genç işsizlik oranındaki sürekli düşüş etkili olmaktadır (2009’un son çeyreğindeki % 56,6 düzeyinden, 2010’un son çeyreğinde % 50,5’a 19 gerilemiştir). Aynı zamanda, genç işsizlik oranının toplam işsizlik oranı içindeki payı 2009’un son çeyreğindeki % 20,5 seviyesinden 2010’un son çeyreğinde % 17,7 seviyesine gerilemiştir. Nominal ücretler dördüncü çeyrekte % 1,7 artmış, ancak tüketici fiyat enflasyonu göz önüne alındığında reel bazda düşmüştür. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 % 36,0 34,9 33,8 32,2 32,1 31,1 30,0 31,7 : : : : İstihdam Yıllık % Δ 4,6 3,5 3,2 3,4 1,3 2,0 2,5 1,0 5,9 : : : : Ücretler Yıllık % Δ 8,0 4,8 8,7 14,1 1,0 3,4 5,1 0,9 1,7 : 3,2 : : İşsizlik 30,9 Dış Denge 2010’un son çeyreğinde dış denge istikrarlı bir görünüm sergilemiştir. Bir önceki yıla benzer şekilde, cari açık GSYH’nin % 2’si oranında olmuştur. Doğrudan yabancı yatırımlar (DYY) bir miktar artmıştır. Yılın tamamına bakıldığında, 2009’da GSYH’nin % 6,7’si seviyesinde olan cari açık, 2010’da GSYH’nin % 2,8’ine gerilemiştir. Bu gerilemede, cari transferlerdeki yüksek artış ve dış ticaret açığındaki düşüş etkili olmuştur. 2009’da GSYH’nin % 2’si seviyesinde olan DYY girişi, 2010’da GSYH’nin % 3,2’sine yükselmiştir. Döviz rezervleri 1,7 milyar Euro civarında sabit kalmış, ancak ithalatın düşük seviyelerde olması sonucu ithalatı karşılama durumu iyileşmiştir. Önceki yıl GSYH’nin % 57’si düzeyinde olan gayri safi dış borç, 2010 yılı sonunda GSYH’nin % 62’sine yükselmiştir. ECFIN Tahminleri Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Mal İhracatı Yıllık % Δ 16,5 29,2 8,9 -28,7 29,8 : : 28,7 42,7 : Mal İthalatı Ticaret Dengesi Yıllık % Δ GSYİH % 16,6 25,3 21,9 -22,1 14,1 : : 20,4 21,7 : -19,7 -19,8 -26,2 -23,2 -21,6 -22,1 -22,4 -21,5 -27,6 : Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % 46,9 52,4 50,9 38,8 47,7 : : 44,3 48,3 : Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % 66,5 -0,4 70,8 -7,1 76,2 -12,8 60,2 -6,7 : -3,3t : -4,1 : -5,3 61,6 -2,2 63,7 -2,0 : : 6,8 8,5 6,1 2,0 3,2 : : 1,9 2,3 : GSYİH % 20 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Genel olarak tüketici fiyat enflasyonu artmaya devam etmiş ve 2011’in ilk çeyreğinde enflasyon oranı % 4,1’e yükselmiştir. Enflasyondaki esas baskı gıda ve konut fiyatlarında meydana gelen % 9,1 ve % 4,3 oranındaki artışlardan kaynaklanmıştır. Ulusal para biriminin Euro karşısındaki değeri 61,5 MKD/EUR seviyesinde sabit kalmıştır. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 TÜFE Yıllık % Δ 3,2 2,3 8,3 -0,8 1,6 2,3 2,5 1,8 2,9 : 3,2 3,9 : Üretici Fiyatları Gıda Fiyatları Yıllık % Δ Yıllık % Δ 4,5 1,6 10,4 -6,4 8,3 : : 7,7 8,3 : 12,7 : : 2,1 3,7 14,4 -1,4 0,3 : : 1,1 3,2 : 5,1 6,6 : M4 Para Arzı Döviz Kuru MKD/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Yıllık % Δ 10,0 28,9 21,3 3,5 12,1 : : 12,9 12,7 : 11,5 : : Değer 61,19 61,18 61,26 61,28 61,51 : : 61,55 61,56 : 61,51 61,51 : Endeks 100,0 99,6 100,6 106,6 : : : 105,9 : : V.B V.B V.B Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Mali Sektör Ekim 2009’dan bu yana parasal göstergeler iyileşmeye devam etmiştir. Eylül 2009’da % 10,3’e yükselen kredi faiz oranları ağırlıklı ortalaması, 2010 yılı boyunca azalmış ve Kasım 2010’da % 9,0’a düşmüştür. Mart 2010’da % 7,5’e yükselen mevduat faiz oranları, Şubat 2011’de ayında % 6,3’e gerilemiştir. Toplam kredilerin GSYH’ye oranı ise % 45 gibi görece düşük bir seviyede seyretmektedir. 2010 yılı Eylül ayı sonu itibarıyla % 10,4 olan sorunlu kredilerin toplam kredilere oranı Aralık ayında % 9,3’e gerilemiştir. Menkul kıymetler piyasası son aylarda iyileşme göstermiştir. 2007 yılında zirve yaptıktan sonra, piyasa kapitalizasyonu yeniden gerilemeye başlamış olup, şu anda GSYH’nin % 30’u civarına tekabül etmektedir. 21 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q410 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Faiz Oranı (3 aylık) %yıl. ort. 6,40 5,60 5,30 : : : : : : : : : : %yıl. ort. 11,3 10,2 9,7 10,1 9,5 : : 9,2 9,1 V.B 9,0 9,0 : Endeks 3219 6971 5149 2497 2472 : : 2315 2214 : 2493 2689 : Yıllık % Δ 25,0 35,0 40,3 14,2 5,4 : : 6,9 7,5 : 6,8 : : 21,0 31,4 23,5 4,6 13,0 : : 14,0 14,0 : 12,9 : : 11,2 7,5 6,7 8,8 9,3 : : 10,4 9,3 : V.B V.B V.B Tahvil Faizi Borsa Kredi Genişlemesi Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler Yıllık % Δ % toplam Kamu Maliyesi Toplam bütçe gelirleri 2010 yılında önceki yıla paralel olarak GSYH’nin % 31’i düzeyinde gerçekleşirken, harcamalar bir önceki yıla göre bir miktar azalarak GSYH’nin % 33’ü düzeyinde gerçekleşmiştir. Böylece, GSYH’nin % 2,5’u düzeyindeki açık hedefi tutturulmuştur. KDV gelirleri bir yıl öncesine göre bir miktar artarak bütçe tahminleriyle paralel gerçekleşmiştir. Toplam harcamalar bir önceki yıla kıyasla azalmış ve planlananın altında gerçekleşmiştir. 2011 bütçesi, merkezi hükümet için GSYH’nin % 2,2’si düzeyinde, genel devlet için ise % 2,5’u düzeyinde açık öngörmektedir. 2009 yılında GSYH’nin % 32,1’i seviyesinde olan genel devlet borcu, 2010 yılı sonu itibarıyla % 34 seviyesine yükselmiştir. Kamu borcunun % 65’i Euro cinsinden olup, yerel para birimi cinsinden borcun oranı 2009 yılındaki % 14 seviyesinden % 22’ye yükselmiştir. 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q410 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Genel Devlet Dengesi GSYİH % -0,6 0,6 -1,0 -2,7 -2,5 -2,6 -2,3 : : : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 40,2 27,3 28,8 32,1 34,0 26,8 27,6 : : : V.B V.B V.B Kamu Maliyesi 22 MAKEDONYA * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 23 2.4 İZLANDA İzlanda Hükümetinin Ocak ayında Komisyona sunduğu ilk Katılım Öncesi Ekonomik Program, 2010-2013 döneminde genel bütçe dengesinin GSYİH’nın % 9’u kadar iyileşmesini öngörmektedir. Parlamento’dan geçen Icesave yasası Cumhurbaşkanı tarafından 9 Nisan’da gerçekleşecek referanduma sunulmaktadır. 4 Nisan’da ulusal istatistik ofisi tarafından yayımlanan ekonomik tahminler 2011’de % 2,3, 2012’de ise % 2,9’luk büyüme öngörmektedir. Üretim ve Talep İthalatın ihracattan fazla artması nedeniyle yılın son çeyreğinde GSYİH bir önceki çeyreğe göre % 1,5 oranında azalmıştır. Bu dönemde % 15 oranında artan yatırımlar ve % 1,6 artan özel tüketim harcamalarının etkisiyle toplam harcamalar % 1,6 oranında yükselmiştir. Reel GSYİH son çeyrekte durağan seyretmiş ve yılı % 3,5 küçülerek kapatmıştır. Tüm talep göstergeleri yıl boyunca daralma eğilimi göstermiş ve büyümeye -2,1 puan etki etmiştir. İthalatın ihracattan fazla genişlemesi nedeniyle oluşan dış ticaret açığının büyümeye etkisi ise -1,2 puandır. Tüketici beklentilerindeki iyileşmeye rağmen, uzun ve sıkıntılı geçen ekonomik daralmanın toparlanmaya döndüğünü gösteren veriler henüz bulunmamaktadır. Üretim ve Talep ECFIN Tahminleri 2011 2012 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q410 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Endeks V.B V.B V.B V.B V.B : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 18,7 28,5 76,9 10,3 -0,6 : : -4,1 -1,0 : -0,8 : : Yıllık % Δ 4,6 6,0 1,4 -6,9 -3,5 0,7 2,1 -1,0 0,0 : V.B V.B V.B Özel Tüketim Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ 3,6 5,6 -7,9 -15,6 -0,2 1,5 1,9 1,0 2,8 : V.B V.B V.B Yıllık % Δ 22,4 -11,1 -19,7 -50,9 -8,1 5,0 10,0 -12,8 -8,1 : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ 27,9 12,1 -21,2 -23,4 : : : : : : : : : Perakende Satışlar Yıllık % Δ 8,0 7,9 -9,2 -22,9 : : : : : : V.B V.B V.B Sanayi Görünümü İşgücü Piyasası İşsizlik rakamları kriz öncesi dönemin çok üzerindedir. Yılın son çeyreğinde de işsizlik artmaya devam etmiş ve 2010 boyunca % 0,3 artarak % 7,5 seviyelerine ulaşmıştır. Net göç sürdüğünden toplam işgücü de bir önceki yıla göre azalmıştır. 24 Nominal ücretler 2010 yılında % 4,8 ile 2009’a göre (%3,9) daha hızlı artmış, enflasyondaki düşüşle birlikte reel ücretlerdeki gerileme % 0,6 ile sınırlanmıştır. Şubat ayı itibarıyla yıllık bazdaki nominal ücret artışlarının % 4,2 ile yavaşladığı görülmektedir. İşgücü Piyasası İşsizlik 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q410 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 % 2,9 2,3 3,0 7,2 7,5 7,3 6,3 6,4 7,4 : V.B V.B V.B İstihdam Yıllık % Δ 5,1 4,5 0,7 -6,1 -0,3 0,5 1,0 -0,8 -0,5 : V.B V.B V.B Ücretler Yıllık % Δ 9,5 9,0 8,1 3,9 4,8 2,5 2,9 6,0 5,1 : 4,4 4,2 : Dış Denge Mal ve hizmetler ticareti dengesinde yılın son çeyreğinde bir önceki yıla göre daha iyi bir performans gözlenmiş ve 2010 yılında GSYİH’nın % 10,6’sı kadar fazla verilmiştir. Ticaretteki bu olumlu gelişme sayesinde, 2009 yılında GSYİH’nın % 10,3’ü olan cari işlemler açığı, 2010 sonunda % 7,8’e gerilemiştir. Bankaların tasfiyesine ilişkin birikmiş faizler hariç tutulduğunda, cari işlemler dengesi 2010’da GSYİH’nın % 1,7’si kadar fazla vermektedir. 2011’in ilk iki ayında ihracattaki dalgalanmalara rağmen geçen yılki performans sürdürülmüş ve dış ticaret dengesi yıllık GSYİH’nın % 1,2’si kadar fazla vermiştir. 2010 yılında GSYİH’nın % 9’u civarında gerçekleşen net sermaye girişi cari işlemler açığını finanse etmek için gerekli miktardan fazla olduğundan merkez bankası brüt rezervleri artmış ve yılsonunda GSYİH’nın % 44’üne erişmiştir. Bu eğilim 2011 yılı başında da sürmektedir. Özel sektör dış borç yükünün dörtte üçünü üstlenmiş olup, bankaların tasfiyesi işlemler hariç tutulduğunda brüt dış borç 2010 sonunda azalarak GSYİH’nın % 213’ü düzeyine inmiştir. 25 Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 : Mal İhracatı Yıllık % Δ 24,9 25,7 52,6 7,3 11,9 : : -1,0 5,7 : 9,2 -3,8 Mal İthalatı Yıllık % Δ 38,9 -1,5 20,2 -13,3 7,7 : : 0,4 4,6 : 4,9 7,1 : Ticaret Dengesi GSYİH % -13,4 -6,7 -0,4 6,0 7,7 5,9 6,1 7,5 7,7 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % 32,2 50,0 34,6 45,3 44,3 47,1 52,9 44,3 56,5 45,9 : : 56,2 56,5 : V.B V.B V.B GSYİH % : : 45,9 45,9 : V.B V.B V.B Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % -23,8 -16,3 -24,5 -10,3 -7,8 -4,9 -4,6 -5,5 -7,8 : V.B V.B V.B GSYİH % -10,2 -16,5 30,4 -18,2 8,4 : : -17,9 8,4 : V.B V.B V.B Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2009’da % 12 olan enflasyon 2010’da azalmaya devam ederek ortalama % 5,4 olarak gerçekleşmiştir. 2011 başında enerji ve gıda fiyatlarındaki artışların etkisiyle enflasyonist baskılar oluşmuştur. Yıllık bazda Ocak ayında % 1,8 olan enflasyon, Mart ayında % 2,3’e yükselmiştir. 2010 yılı boyunca Euro karşısında % 14 değerlenen İzlanda Kronası, 2011’in ilk üç ayında % 5,6 değer kaybederek ISK/€ 161,2 paritesine oturmuştur( Kriz öncesi 2007 yılında parite 97,6 seviyesindeydi.). Düşük enflasyon ve göreceli olarak istikrarlı döviz kuru sayesinde merkez bankası para politikasını gevşetmeye devam etmiş ve 2010’un başlarında % 10 olan faiz oranı, Şubat 2011’de % 4,25 gibi tarihi bir seviyeye inmiştir. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 2,3 TÜFE Yıllık % Δ 6,7 5,1 12,7 12,0 5,4 2,5 2,3 4,3 2,8 2,0 1,8 1,9 Üretici Fiyatları Yıllık % Δ : 1,8 31,0 11,3 11,8 : : 3,1 2,2 : 0,8 2,7 : Gıda Fiyatları Yıllık % Δ 8,0 -1,1 16,0 17,5 4,2 : : 3,1 1,0 1,7 1,5 1,8 1,9 M3 Para Arzı Döviz Kuru ISK/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Yıllık % Δ Değer 19,8 87,84 36,1 87,66 41,2 127,58 15,6 172,15 -6,6 : : -8,7 -10,0 : -8,9 -8,5 : 161,62 : : 154,3 153,5 158,6 155,7 158,8 161,2 Endeks 89,5 90,9 65,9 47,6 48,7 : : 50,3 51,1 : 49,9 49,2 : 26 Mali Sektör Mali sektördeki yeniden yapılanma daha da ileri bir seviyeye ulaşmıştır. Daha küçük olan yeni bankalar yurtiçi faaliyetlere odaklanmış olup, bankaların asgari sermaye yeterliliği % 16 civarındadır. Banka bilançolarına göre yurtiçi krediler GSYİH’nın % 120’si düzeyindedir. Ancak yeni mali yapının aracılık rolünü henüz tam anlamıyla üstlenemediği, varlıklardaki değişimlerin ekstra kredilerden ziyade yeniden değerlemeye dayandığı görülmektedir. Bankaların aktif kaliteleri düşük olup (sorunlu kredilerin oranı % 40), döviz ve vade uyumsuzluğu bulunmaktadır. Artış hızı düşmekte olan mevduatlar halen sistemin temel fon kaynağıdır (% 90). Mevduatlar üzerindeki koruma, sermaye kontrolleri ve hükümet garantisiyle sağlanmaktadır. Bono ve sermaye piyasalarının mali aracılıktaki rolü sınırlı olup, alım-satım daha çok hükümet garantili bonolar üzerinden gerçekleşmektedir. Mali Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q410 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Faiz Oranı (3 aylık) %yıl. ort. 12,35 14,28 15,84 11,28 6,79 : : 6,45 4,82 4,04 4,12 4,00 4,00 Tahvil Faizi %yıl. ort. 9,21 V.B 11.00 8,15 5,38 : : 4,22 4,75 5,01 4,80 5,03 5,20 Endeks 5494 7017 3510 465 563 : : 580 578 611 595 615 622 Yıllık % Δ 45,5 27,3 -34,0 -8,5 -2,9 : : -1,5 -2,4 : -4,3 -4,1 : %yıl. ort. 19,9 36,5 31,5 -1,3 -7,1 : : -9,2 -10,7 : -9,6 -9,2 : Borsa Kredi Genişlemesi Mevduat Genişlemesi Kamu Maliyesi 2010’da toplam bütçe gelirleri % 6 oranında artmıştır. Toplam harcamalardaki artış yatırım harcamalarının da kısılmasıyla % 1’in altında gerçekleşmiştir. Genel bütçe 2010 yılında GSYİH’nın % 7,8’i kadar açık vermiştir. 2006 2007 2008 2009 2010 ECFIN Tahminleri 2011 2012 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 11 Şub 11 Mar 11 Genel Devlet Dengesi GSYİH % 6,3 5,4 -13,5 -10,0 -7,8 -4,2 -3,2 -5,3 -8,,0 : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 30,1 28,6 70,3 92,5 96,3 93,5 92,8 : : : V.B V.B V.B Kamu Maliyesi 27 İZLANDA * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 28 2.5 KARADAĞ 31 Mart tarihinde kredi derecelendirme kuruluşu Moody’s, kamu mali dengesinin sağlanması, mali sistemin istikrara kavuşması ve genel ekonomik toparlanma nedeniyle Karadağ’ın kredi notuna ilişkin ekonomik görünümünü “negatif”ten “durağan''a çevirmiştir. Karadağ’ın kredi notu kamu tahvilleri için Ba3 iken, yabancı para cinsinden mevduat için B1 ve özel sektör borçlanma araçları için Baa1 olarak açıklanmıştır. Hükümet 1 Nisan tarihinde başarılı bir şekilde 180 milyon euro tutarında Eurobond ihracı gerçekleştirmiştir. Bu ikinci ihraçta arz edilen 5 yılı vadeli tahvillerin yıllık sabit kupon faizi, Eylül 2010’da ihraç edilen tahvillere göre 62 baz puan gerileyerek % 7,25 olarak gerçekleşmiştir. Karadağ, Avrupa Serbest Ticaret Alanı (EFTA) ile bir Serbest Ticaret Anlaşması yapılmasına yönelik yürüttüğü müzakerelerin ilk turunu 1 Nisan tarihinde tamamlamıştır. Nüfus sayımı 1 Nisanda başlamış olup, 15 gün sürecektir. En son nüfus sayımı 2003 tarihinde yapılmıştır. Üretim ve Talep Hükümet ve IMF tarafından en son yapılan tahminlere göre, ekonomi 2010 yılında % 1,1 oranında büyüyerek krizin etkilerini atlatmaya başlamıştır. Ekonomide kesintisiz 18 ay süren daralmanın ardından 2010 yılının ikinci çeyreğinde toparlanmanın ilk işaretleri görülmeye başlamıştır. Dünya maden piyasasındaki toparlanmaya bağlı olarak, 2010 yılında toplam sanayi üretimini bir önceki yıla göre % 23,3 oranında artmış ve böylece kısa süre önce yeniden yapılandırılan yerel sanayide büyüme sağlanmıştır. Kamu kesiminde gözlenen % 8’lik daralmaya rağmen, Şubat 2011’de sanayi üretiminde % 8,4’lük ilave bir üretim artışı kaydedilmiştir. 2010 yılının son çeyreğinde, inşaat sektöründe hızlı bir yükseliş yaşanmış olup, bir yıllık aralıksız daralmadan sonra geçen çeyrek gerçekleşen % 1,8’lik toparlanmayı takiben tamamlanmış inşaat işlerinin değeri bir yılda % 61 artmıştır. Genel olarak, bir yıl önceki % 21’lik daralmaya karşın 2010 yılında kaydedilen % 13’lük büyüme sonucu inşaat işlerinin GSYİH içindeki payı % 8,4 seviyesinde gerçekleşmiştir. 29 Perakende satışlar reel olarak yıllık % 1,1 oranında artmıştır. Sektördeki faaliyet hacminin kümülatif değeri GSYİH’nin % 28,7’sine ulaşmıştır. Perakende ticaret, 2011 yılının ilk iki ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre kaydedilen % 6,8’lik reel artış ile büyümeye devam etmiştir. Üretim ve Talep Sanayi Güven Endeksi 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 V.B Endeks V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Yıllık % Δ 1,0 0,1 -2,0 -32,3 23,3 41,7 43,7 : 2,0 8,4 : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 8,6 10,7 6,9 -5,7 1,1t : : : V.B V.B V.B Özel Tüketim Yıllık % Δ : : : -7,7 : : : : V.B V.B V.B Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ : : : -25,3 : : : : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ V.B. -3,2 45,7 -21,5 13,1 1,8 60,7 : V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ V.B. 40,8 22,3 -9,0 1,6 3,2 -0,1 : 15,8 3,5 : İşgücü Piyasası İşsizlik oranı 2010 yılı sonunda % 12,1 seviyesine ulaşmış ve Mart sonu itibarıyla geçen sene kaydedilen % 12,6’nın biraz altında (% 12,5) gerçekleşerek, 2011 yılının ilk aylarında kötüleşmeye devam etmiştir. İş gücü piyasasının zayıf dinamikleri ortalama net ücretlerin ılımlaştırılması sürecinde ortaya çıkmış ve ücretler 2010 yılında % 3,5 yükselmiştir. Sosyal güvenlik katkılarındaki artış 2010 yılında brüt ücretlerde önce yıllık % 11 oranında yükselmeye yol açmış, ancak daha sonra bu yükseliş Şubat 2011’de kademeli olarak % 9’a gerilemiştir. Mart sonunda Hükümet, iş gücü piyasasının esnekliğini artırmak, daha uzun süreli doğum izni ile kadın ve erkek için eşit ücret uygulanması ve geçici iş sözleşmesinin yaygınlaşmasını sınırlandırmak amacıyla İş Kanununda değişiklik yapılmasını kabul etmiştir. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 % 14,7 11,9 10,7 11,4 12,1 11,8 12,1 12,5 12,4 12,5 12,5 İstihdam Yıllık % Δ 4,5 3,7 6,3 4,8 -7,1 -10,9 -9,0 : -8,4 -7,9 : Ücretler Yıllık % Δ 15,6 14,2 22,8 5,7 11,0 13,5 14,4 : 10,0 9,1 : İşsizlik Dış Denge Sanayideki toparlanma 2010 yılında toplam mal ihracatının yıllık % 20 oranında artmasına katkı sağlamıştır (alüminyum ihracının artışa katkısı % 37, petrol türevlerinin % 47’dir.). 2010 yılında mal ithalatında % 0,2’lik oldukça düşük bir artış olmuştur. Sonuç olarak geçen yıl % 46’lık seviyesinde olan dış ticaret açığının GSYİH’ye oranı 2010 yılında % 43,5 seviyesine düşmüştür. Başarılı bir turizm sezonunun ardından, hizmetler kalemi fazlası yıllık % 16 artmıştır. Bu olumlu gelişmeler sonucunda, önceki yıl 30 GSYİH’nin % 30’u olan cari işlemler açığı, 2010 yılında GSYİH’nin % 25,6’sına gerilemiştir. Büyük özelleştirme ihaleleri olmamasına rağmen, net doğrudan yabancı yatırımlar GSYİH’nin % 18’ine ulaşmıştır. Net hata-noksan kalemi % 13,4 ile GSYİH içinde önemli bir ağırlığa sahiptir. Ocak 2011’de enerji dağıtım şirketi CGES’in azınlık hisselerinin satışı sonucu doğrudan yabancı yatırım girişleri geçen yıla göre % 112 artmıştır. Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Mal İhracatı Yıllık % Δ 40,7 -20,4 -9,4 -36,6 17,2 20,3 : 176,4 70,2 : Mal İthalatı Ticaret Dengesi Yıllık % Δ GSYİH % 53,7 -39,5 39,6 -56,1 22,0 -67,5 -34,6 -46,0 20,3 0,2 -43,5 6,6 -52,5 0,2 -43,5 : : 14,7 V.B 10,4 V.B : V.B Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % GSYİH % 49,4 79,1 42,4 82,8 39,5 94,0 32,1 65,4 Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % -24,7 -37,8 -50,7 GSYİH % 21,7 19,9 17,9 36,5 41,2 77,1 36,5 65,2 : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B -30,1 65,2 -25,6 -32,1 -25,6 : V.B V.B V.B 30,8 17,9 20,9 17,9 : V.B V.B V.B Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Merkez Bankası Konseyi Mart 2011’de, açık piyasa işlemleri için çerçeve oluşturan, banka hesaplarının merkezi kayıt sistemini değiştiren ve Merkez Bankasının son kredi mercii olarak müdahele koşullarını belirleyen bir dizi karar almıştır. Tüketici fiyatları 2010 yılı boyunca düşük seyretmiştir. Temel enflasyonda Aralık itibarıyla % 0,7 olarak gerçekleşmişken, ortalama fiyat endeksi % 0,5 seviyesinde kalmıştır. Ancak, 2011 yılının ilk aylarında dünya gıda ve petrol fiyatlarındaki yükselişin etkisiyle, Şubat ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre fiyatlarda % 2’ye varan artış gözlenmiştir. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 TÜFE Yıllık % Δ 3,0 4,3 7,4 3,4 0,5 0,4 0,7 : 1,1 2,0 : Üretici Fiyatları Yıllık % Δ 3,1 8,5 14,0 -3,8 -0,7 2,3 0,5 : 2,8 4,5 : Gıda Fiyatları Yıllık % Δ V.B. V.B. 9,0 3,3 0,3 1,1 2,3 : 1,6 2,9 : M21 Para Arzı Yıllık % Δ 82,9 71,9 -14,3 : : : : : : : : Döviz Kuru EUR/EUR Değer 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1 1 En geniş para tanımıdır. 31 Mali Sektör Borçların ağırlıklı ortalama efektif faiz yükü Şubat 2011’de % 9,61’dır (veya bir önceki yıla göre 17 baz puan daha yüksektir.) Buna karşın, bir yıl önce % 3,91 olan mevduat faiz oranı’ % 3,20’ye düşmüştür. Banka kredileri 2010 yılı boyunca negatif bir seyir izlemiş ve geçen yıla göre % 7,9 oranında gerilemiştir. Ödenmeyen kredilerin toplam krediler içerisindeki payının artması neticesinde alacaklar silinmiş ve kredi koşulları sıkılaştırılmıştır. Bir önceki yıla göre bireysel krediler % 6, ticari krediler ise % 11 oranında azalmıştır. 2009 yılında GSYİH’nin % 80,4’ü seviyesinde olan toplam krediler 2010 yılında GSYİH’nin % 73’üne inmiştir. Banka kredileri Ocak 2011’de geçen yılın aynı dönemine göre % 9,6 oranında azalmıştır.Ticari mevduatlar ve kamu mevduatlarında yaşanan sırasıyla % 16 ve % 22’ oranlarındaki azalma sonucu banka mevduatları 2010 yılında önceki yıla göre % 1,9 oranında daralmıştır. Toplam mevduatın % 52’sini oluşturan hanehalkı tasarrufları 2010 yılında bir önceki yıla göre % 52 oranında yükselmiş, Ocak 2011’de de % 14 artış göstermiş olup, bu gelişmelerin neticesinde mevduat büyümesini % 1,7 ile pozitife çevirmiştir. Genel olarak bankaların sermayesi 2010 yılında bir önceki yıla göre % 6 azalmış, Eylül ayında % 16,5 olan sermaye yeterlilik oranı yılsonu itibarıyla % 15,9’a gerilemiştir. Yedi banka toplamda 9,5 milyon Euro kar elde etmiş,ancak, diğer dört bankanın toplam zararı toplam 89 milyon Euro’ya ulaşmıştır. Varlıklar ile hisse senetlerinin genel getirisi 2010 yılında sırasıyla % -2,7 ve % -27,3 seviyesinde olmuştur. Tahsili gecikmiş alacakların toplam alacaklar içindeki payı 2010 yılsonu itibarıyla % 21 seviyesine ulaşmıştır. Daha ziyade bir önceki yıl elektrik üretim şirketi EPCG’nin kısmi özelleştirilmesinden kaynaklanan yüksek baz etkisi sonucu, iki sermaye piyasasının toplam işlem hacmi 2010 yılında bir önceki yıla göre % 86 daralmıştır. İki borsada 2010 yılında toplam 19,825 işlem gerçekleşmiş ve 55 milyon Euro’luk bir işlem hacmine ulaşılmıştır. Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Faiz Oranı (3 aylık) %p.ort. 1,21 : : : : : : : : : : Tahvil Faizi %p.ort. 1,17 0,90 : 3,63 3,37 3,40 2,58 2,69 : : 2,69 Borsa Endeks 14406 36159 19947 13303 13993 13579 13923 14298 15043 14595 13255 Kredi Genişlemesi Yıllık % Δ 125,3 165,1 24,6 -14,3 -7,9 -12,0 -7,9 : -9,6 : : Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %p.ort. % toplam 120,5 94,4 -4,8 -8,3 -1,9 -6,2 -1,9 : 1,7 : : 7,6 3,7 7,2 13,5 21,2 17,6 21,2 : V.B V.B. V.B. 32 Kamu Maliyesi Bütçe gelirleri, 2010 yılında GSYİH’nin % 42’si seviyesinde gerçekleşmiştir. Krizin etkileri KDV gelirlerinde durgunluğa ve Kurumlar Vergisinde öngörülenden % 9 daha fazla bir azalmaya neden olmuştur. Ancak Hükümet, 2010 yılında gelir vergisi, sosyal güvenlik prim gelirleri ve yerel vergilerde meydana gelen sırasıyla % 8,7, % 21 ve % 9,4 oranlarındaki artışlarla hedefler aşıldığı için bütçede yeni bir ayarlama yapma ihtiyacı duymamıştır. Kamu harcamaları GSYİH’nin % 45’ine ulaşmış, brüt ücretler % 2,4 yükselmiş ve teşvikler % 12 ile planlanandan daha az artarken, sosyal güvenlik transferleri % 4 yükseliş kaydetmiştir. Yatırım harcamaları nispeten yatay bir seyir izlemiş, otoyol yapım projelerinin ertelenmesi sebebiyle öngörülenden % 2 oranında daha düşük gerçekleşmiştir. 2010 yılı konsolide bütçe açığı GSYİH’nin % 3’ü seviyesinde gerçekleşmiştir. 2009 yılında % 38 olan kamu borcu 2010 yılında GSYİH’nin % 42’si seviyesine ulaşmıştır. Bu artış, toplam borçların % 72’sini oluşturan dış borçlardaki hızlı büyümenin bir sonucudur. Yeni yapılan Euro cinsi tahvil ihracı neticesinde (GSYİH’nin % 5,6’sı değerinde) Nisan ayında artış olacağı beklenmekle birlikte, kamu borcu2011 yılı Şubat ayı sonu itibarıyla GSYİH’nin % 39,7’sine gerilemiştir. 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Genel Devlet Dengesi Kamu Maliyesi GSYİH % 2,7 6,4 -0,4 -4,4 -3,0 -0,0 -3,0 : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 32,6 26,3 29,0 38,2 42,0 42,3 42,0 : V.B V.B V.B 33 KARADAĞ * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 34 3. POTANSİYEL ADAY ÜLKELER 3.1 BOSNA HERSEK 2011-13 dönemini kapsayan 2011 Yılı Ekonomik ve Mali Programı 24 Ocak’ta Avrupa Komisyonu’na iletilmiştir. Genel seçimlerden 5 ay sonra, 17 Mart’ta, Parlamento’nun üst kanadı oluşturulmuş ve yeni bir hükümet seçilmiştir. 25-26 Mart’ta Parlamento 2011 bütçesine acil olarak onaylamıştır. Söz konusu bütçe eski hükümet rafından hazırlandığından, kısa süre içerisinde bütçede bir revizyon yapılması beklenmektedir. Üretim ve Talep Bosna Hersek Merkez Bankası tarafından yayınlanan verilere göre reel GSYİH 2010 yılında % 0,9 oranında artmıştır. Sanayi üretimi yıllık artışı 2011’in ilk aylarında yükselmiş ve Şubat ayında % 6,6 seviyesine ulaşmıştır. Bu artışta madencilik (% 12,9) ve imalat (% 9,9) sektörleri etkili olmuştur. Elektrik, gaz ve su kategorilerindeki büyüme ise yıllık bazda % 3,6 gerilemiştir. Eldeki veriler ışığında iç talebin iyileştiği görülmektedir. 2010’un dördüncü çeyreğinde % 11,8 artan perakende satışları 2011’in ilk aylarında da artmaya devam etmiştir (Ocak’ta % 8,4, Şubat’ta % 17,9). Üretim ve Talep 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Endeks V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Yıllık % Δ : : : : 1,6 0,4 3,5 : 17,5 6,6 : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 6,0 6,2 5,7 -3,0 0,9 : : : V.B V.B V.B Özel Tüketim Yıllık % Δ 4,5 10,8 10,3 2,0 : : : : V.B V.B V.B Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ -9,4 38,3 16,7 -20,1 : : : : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ V.B. V.B. 11,7 8,8 33,9 -23,9 40,8 : V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ V.B. V.B. V.B. V.B. 7,8 11,7 11,8 : 8,4 17,9 : Sanayi Güven Endeksi İşgücü Piyasası Yüksek seviyedeki kayıtlı işsizlik oranı 2010 boyunca devam etmiş ve Aralık ayında % 43,3’e ulaşmıştır. İstihdam en fazla inşaat, imalat ve otel-restoran sektörlerinde azalmıştır. Öte yandan, finansal aracılık ve taşımacılık sektörlerinde en yüksek istihdam artışı kaydedilmiştir. Reel ücretler, önceki yıllara zıt bir şekilde, 2010 yılında sabit kalmıştır. Aylık ortalama brüt ücretler Aralık 2010’da bir önceki yıla kıyasla nominal olarak % 2,2 oranında yükselmiştir. 35 İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 % 44,2 42,9 40,6 42,7 42,7 43,2 42,7 : 43,1 : : İstihdam Yıllık % Δ 2,3 4,4 2,7 -2,8 1,9 -1,4 1,9 : -0,7 : : Ücretler Yıllık % Δ 9,6 9,8 16,6 8,2 1,1 1,6 1,8 : 2,4 : : İşsizlik Dış Denge Merkez Bankası’nın ilk verilerine göre cari açık 2010’da % 13,2 oranında azalarak GSYİH’nin % 5,3’u düzeyine gerilemiştir. Dış ticaret açığı, ithalattaki % 10,2’lik ve ihracattaki % 27,7’lik artışa bağlı olarak % 4,8 oranında azalmıştır. Cari transferlerdeki fazla % 3,1 artmış, hizmetler ve gelir dengesindeki fazla ise sırasıyla % 8,6 ve % 14,8 oranında gerilemiştir. Net doğrudan yabancı yatırımlar 2010’da % 93,1 oranında gerileyerek 12,6 milyon Euro düzeyinde gerçekleşmiştir. Resmi döviz rezervleri Kasım 2010 ve Şubat 2011 döneminde % 2,2 oranında gerilemiştir. 2011’in ilk iki ayında mal ihracatındaki % 35’lik artış ve ithalattaki % 23,9’luk artış sayesinde ticaret güçlü bir görünüm sergilemeye devam etmiştir. Uluslararası İşlemler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 27,7 10,2 -26,2 23,4 25,2 : : : : 16,8 -25,9 14,3 -26,3 : : : V.B : V.B : V.B 36,4 -58,0 38,0 -60,0 : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B -5,4 -5,3 : V.B V.B V.B -0,4 0,1 : V.B V.B V.B Mal İhracatı Yıllık % Δ 30,5 15,0 13,9 -17,1 Mal İthalatı Ticaret Dengesi Yıllık % Δ GSYİH % 1,2 -34,6 18,7 -37,2 15,4 -38,2 -24,1 -27,8 Mal ve Hizmet İhracatı Mal ve Hizmet İthalatı GSYİH % GSYİH % 36,4 -65,6 37,3 -68,8 36,8 -69,7 32,2 -55,3 Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % -8,0 -10,7 -14,2 -6,2 -59,9 -5,3 GSYİH % 6,2 13,5 5,0 1,5 0,1 37,9 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 1 Şubat 2011 tarihinde, kısa dönem zorunlu asgari rezerv oranları % 14’ten % 10’a indirilmiştir. M2 para arzındaki yıllık artış yavaşlamış ve Kasım 2010’daki % 9,7 seviyesinden, Şubat 2011’de % 7,1’e gerilemiştir. Yıllık enflasyon oranı artmaya devam ederek Şubat ayında % 3,3’e ulaşmıştır. 12 aylık ortalama enflasyon oranı 2010’daki % 2,1 seviyesinden % 2,4’e yükselmiştir. Tütün ve alkol ürünleri üzerindeki özel tüketim vergilerinin artırılması bu ürünlerin fiyatında % 8,4 oranında bir artışa neden olmuştur. Gıda ve alkolsüz içecekler enflasyonu, uluslararası fiyat gelişmelerinin de etkisiyle, Kasım 2010’daki % 2,1 seviyesinden, Şubat 2011’de % 6’ya yükselmiştir. 36 Fiyatlar Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 TÜFE Yıllık % Δ 6,1 1,5 7,4 -0,4 2,1 1,8 2,5 : 2,7 3,3 : Üretici Fiyatları Yıllık % Δ V.B V.B V.B V.B V.B : : : : : : Gıda Fiyatları Yıllık % Δ 8,3 2,9 12,1 -0,9 -0,7 0,2 2,5 : 4,6 6,0 : M2 Para Arzı Yıllık % Δ 21,1 25,1 13,4 -1,6 7,3 8,2 8,2 : 7,6 7,1 : Döviz Kuru BAM/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Değer 1,95 1,94 1,94 1,94 1,93 1,94 1,93 1,94 1,95 1,94 1,94 Endeks 99,7 100,28 100,07 96,29 96,53 96,65 95,79 : : : : Mali Sektör Bireysel ve ticari kredilere ilişkin kısa vadeli kredi faiz oranları Kasım 2010’da sırasıyla % 9,7 ve % 7,9 iken, Şubat 2011’de yine sırasıyla % 10,2 ve % 7,7 olmuştur. Öte yandan, mevduat faiz oranları özel sektör için dalgalı bir seyir izlemiş, Ekim-Ocak döneminde % 2,5 ile % 3,5 arasında seyrettikten sonra, Şubat ayında % 2,8’e gerilemiştir. Bireysel krediler için ise daha istikrarlı bir seyir söz konusu olmuş ve mevduat faiz oranı Şubat ayında % 3’e yükselmiştir. Yıllık kredi artışı daha da iyileşerek Şubat ayında % 3,9 düzeyine ulaşmıştır. Bireysel krediler uzun sureli bir düşüşten sonra Şubat ayında % 0,2 oranında artmıştır. Girişimcilere sağlanan krediler daha güçlü bir performans sergilemiş ve % 5,7 oranında artmıştır. Mevduat miktarında iyileşme yavaşlasa da devam etmiş ve yıllık bazda % 5,2 oranında artmıştır. Bireysel ve kurumsal tasarruflar, sırasıyla % 12,8 ve % 3,4 oranlarında artmıştır. Kredi mevduat oranındaki artış eğilimi devam etmiş ve Şubat ayında % 116,8 ‘e yükselmiştir. Sarajevo ve Banja Luka Borsası 2011’in ilk çeyreğinde benzer bir performans sergileyerek % 17 oranında yükselmiştir. Kredi portföyü kalitesindeki kötüleşme devam etmiş, sorunlu kredilerin toplam krediler içerisindeki payı üçüncü çeyrekteki % 9,2 seviyesinden, dördüncü çeyrekte % 11,4’e yükselmiştir. Bankalara ilişkin karlılık göstergeleri de kötüleşmiş, ortalama tahvil geliri % -3,5’tan % -5,5’a gerilemiştir. Bosna Hersek’te faaliyet gösteren bankalar 2010 yılında toplam 71,5 milyon Euro zarar kaydetmiştir. Sermaye yeterlilik oranı üçüncü çeyrekteki % 15,6 seviyesinden, dördüncü çeyrekte % 16,2 seviyesine yükselmiştir. 37 Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Faiz Oranı (3 aylık) %p.ort. V.B V.B V.B V.B V.B : : : : : : Tahvil Faizi %p.ort. V.B V.B V.B V.B V.B : : : : : : Borsa Endeks V.B 4330 2251 1038 954 887 909 1078 1023 1107 1103 Kredi Genişlemesi Yıllık % Δ 24,5 27,5 27,7 5,2 -0,8 0,1 2,0 : 4,1 3,9 : Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %p.ort. % toplam 27,7 36,1 15,3 -4,1 4,6 4,4 5,7 : 5,0 5,2 : 4,7 3,4 3,0 4,5 9,1 9,2 11,4 : V.B V.B. V.B. Kamu Maliyesi 2011 bütçesinde, 2010 bütçesine göre % 8,8’lik bir azalma öngörülmektedir. 2011 bütçesinin % 55’i sosyal harcamalara, % 22’si borç ödemelerine, % 14’ü kamu sektöründeki ücret ödemelerine ve % 7,7’si ise yatırımlara ayrılmıştır. 2011’in ilk iki ayında dolaylı vergi gelirleri yıllık bazda % 3,3 oranında artmıştır. KDV oranlarının farklılaştırılmasına ilişkin teklifler yetkililerce görüşülmekte olup, bu konuda henüz somut bir adım atılmamıştır. Kamu Maliyesi 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Genel Devlet Dengesi GSYİH % 2,9 1,2 -2,2 -4,4 -3,8t : : : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 21,2 18,2 17,2 21,8 : : : : V.B V.B V.B 38 BOSNA HERSEK * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 39 3.2 ARNAVUTLUK Şubat 2011’de Hükümet, orta vadeli ekonomik ve mali çerçeveyi kabul etmiş olup, söz konusu program çerçevesinde2012-14 dönemi için kamu açığı/GSYH oranı % 3, GSYH artışı % 6, enflasyon ise % 3 seviyesinde gerçekleşeceği öngörülmüştür. Orta vadeli tahminlere göre, kamu borcunun aşağı yönlü bir hareketle 2014’te GSYH’nin % 57,5’u seviyesine gerileyeceği tahmin edilmiştir. Hükümet vergi tabanını genişletmek için birtakım önlemler almış ve ilgili mevzuatta değişiklikler yapılmıştır. Mart ayında kredi derecelendirme kuruluşu S&P Arnavutluk’un kredi notunu ‘B+B’ olarak bırakmış ve kişi başına düşen gelirin düşük olması, yüksek kamu borcu ve kutuplaşmış siyasi ortam nedeniyle ülkenin notunun sınırlandığını belirtmiştir. Genel görünüm, Arnavutluk’taki güçlü büyüme potansiyeli ve AB entegrasyon sürecinin aşağı yönlü riskleri dengelemesi sayesinde istikrarlı bir tablo çizmeye devam etmektedir. Üretim ve Talep 2010’un son çeyreğinde reel GSYİH artışı yıllık bazda % 5,4’e ulaşarak güçlü ekonomik performansı devam ettirmiştir. Sanayi sektöründeki gelişmeler, büyük ölçüde elektrik üretimindeki artışa bağlı olarak büyümenin ardındaki en önemli etken olmuştur. Ticaret, otel ve restoran sektörleri dördüncü çeyrekte de büyümeye devam etmiştir. 2010 yılının ilk üç çeyreğinde inşaat sektöründe gerçekleşen daralma, düşük bir hızla olsa da, dördüncü çeyrekte de devam etmiştir. Üretim ve Talep 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Endeks 3,8 0,9 0,5 -13,4 -5,9 -7,7 -2,3 : V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Yıllık % Δ 12,1 -9,7 9,4 0,6 : : : : : : : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 5,4 5,9 7,7 3,3 4,1 5,0 5,4 : V.B V.B V.B Özel Tüketim Yıllık % Δ 7,2 13,4 9,8 7,7 2,2 : : : V.B V.B V.B Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ 16,2 6,5 12,9 2,4 -5,2 : : : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ 1,1 2,5 1,2 0,0 0,3 0,5 0,5 : V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ V.B. 10,9 23,7 -1,7 0,2 -0,7 -1,1 : V.B V.B V.B Sanayi Güven Endeksi 40 İşgücü Piyasası 2010 yılının dördüncü çeyreğinde işgücü piyasası koşullarında, ekonomik aktivitedeki hızlanmaya paralel olarak bir miktar iyileşme olmuştur. Yıllık istihdam artışı, ilk üççeyrekteki düşüşlerin ardından dördüncü çeyrekte % 2 olmuştur. Sonuç olarak, işsizlik oranındaki artış durmuş ve dördüncü çeyrekte % 13,5 seviyesinde kalmıştır. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 % 13,9 13,4 12,8 13,0 13,7 13,8 13,5 : : : : İstihdam Yıllık % Δ 0,2 0,2 2,9 -0,8 -4,7 -5,7 2,0 : : : : Ücretler Yıllık % Δ 7,5 17,1 8,3 11,9 6,7 6,4 7,1 : : : : İşsizlik Dış Denge 2009 yılında 1,3 milyar Euro düzeyinde olan cari açık, artan ihracat performansı sayesinde 2010 yılında % 22 oranında azalarak 1,1 milyar Euro düzeyine gerilemiştir. İhracatın ithalattan daha hızlı artmasına bağlı olarak ticaret açığı daralmaya devam etmiştir. Ocak ve Şubat aylarında ithalatta gıda, yakıt ve sermaye malı fiyatlarındaki artışa bağlı olarak önemli bir artış gözlenmiştir. Hizmetler hesabı fazlası 2010’da % 50 oranında artmıştır. İşçi gelirlerindeki % 12’lik düşüşe bağlı olarak cari transferler 2010 yılında % 1,7 oranında düşmüştür. Doğrudan yabancı yatırımlar 2010 yılında % 17 oranında artmıştır. Portföy yatırımları ise 2010’un son çeyreğinde 300 milyon Euro tutarındaki Eurobond ihracı sayesinde önemli bir artış kaydetmiştir. Diğer taraftan, hükümetin sendikasyon kredisi geri ödemesi nedeniyle net çıkışlar artmıştır. Bu gelişmeler, sermaye girişlerinde % 11’lik bir düşüş yaşanmasına neden olmuştur. Genel olarak, ödemeler dengesi 2010 yılında fazla vermiş ve böylece rezerv miktarında 179 milyon Euro’luk bir artış sağlanmıştır. Brüt dış borç 2010’un son çeyreğinde yıllık bazda % 11 artarak 3,7 milyon Euro olmuştur. Brüt dış borcun yarısına yakını hükümetin uzun dönemli borçlarından kaynaklanmaktadır. 41 Uluslararası İşlemler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Mal İhracatı Yıllık % Δ 18,0 25,0 15,7 -11,8 50,9 50,2 : : : : Mal İthalatı Ticaret Dengesi Yıllık % Δ GSYİH % 13,3 -23,1 26,5 -26,8 15,0 -27,3 -1,7 -26,6 62,5 10,9 11,4 -23,8 : : : V.B : V.B : V.B Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % 24,9 28,0 29,3 28,4 -23,4 32,2 13,4 -24,3 31,8 32,8 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İthalatı Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % GSYİH % 48,4 -6,6 54,6 -10,6 55,8 -15,4 53,6 -15,5 53,6 -11,9 53,7 -11,5 54,5 -11,9 : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B 3,5 6,0 7,0 7,8 5,9 5,2 5,9 : V.B V.B V.B GSYİH % Fiyatlar ve Parasal Göstergeler M2 para arzı Ekim ayında zirve noktasına çıktıktan sonra Aralık ayında yıllık bazda % 4,6’ya gerilemiş; Şubat ayında ise tekrar yükselerek % 5,5 seviyesine ulaşmıştır. Tüketici fiyatlarındaki düşüş dördüncü çeyrekte de devam etmiş ve enflasyon yıllık bazda % 3,1 olmuştur. Ancak, 2011’de gıda ve yakıt fiyatlarındaki artış nedeniyle enflasyon yeniden artarak Ocak ayında % 3,3 ve Şubat ayında % 4,5 olmuştur. Tütün ve ilaç fiyatları da özel tüketim vergilerindeki artışa ve % 10 oranındaki KDV uygulamasına bağlı olarak artmıştır. Enflasyonist baskıların artması nedeniyle Mart ayında repo oranı 25 baz puan artırılarak % 5,25 olmuştur. 2011’in ilk çeyreğinde, Arnavut para birimi bir önceki çeyreğe kıyasla Euro karşısında % 0,6 değer kaybetmiş ancak Dolar karşısında % 4,7 oranında değer kazanmıştır. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 TÜFE Yıllık % Δ 2,4 2,9 3,4 2,3 3,6 3,4 3,1 : 3,3 4,5 : Üretici Fiyatları Yıllık % Δ 0,8 3,5 6,5 -1,7 0,3 0,4 0,6 : : : : Gıda Fiyatları Yıllık % Δ V.B. 3,0 5,2 4,9 4,8 4,3 4,1 : 4,4 6,9 : M2 Para Arzı Yıllık % Δ 7,6 9,8 7,4 8,7 4,5 4,0 4,7 : 5,3 5,5 : Döviz Kuru ALL/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Değer 122,76 123,31 122,39 131,82 137,48 136,19 138,37 138,18 138,38 138,31 138,86 Endeks : : : : : : : : : : : Mali Sektör Mevduat faizlerinde 2009 yılının son çeyreğinde başlayan aşağı yönlü seyir devam etmiştir. Uzun vadeli mevduatlarda 36 aylık faiz oranı 2009 sonuna kıyasla 126 baz puan düşerek Şubat 2011’de % 6,4 olmuştur. 12 aylık hazine bonolarının ortalama getirisi, Kasım 2009’da başlayan düşüşünŞubat 2011’de istikrara kavuşmasıyla % 6,9 olarak gerçekleşmiştir. 42 Mevduat hacmi, 2010 yılının dördüncü çeyreğinde de artmaya devam etmiş ve yıllık artış % 17,6 olmuştur. Ocak ve Şubat 2011’de mevsimsel faktörlerin etkisiyle bu artış yavaşlayarak devam etmiştir. Döviz mevduatındaki artış Şubat 2011’de % 16,8’e ulaşmıştır. Kredi hacmindeki artış hızı 2010’un son çeyreğinde zayıf kalmış ve yıllık artış % 8,6 olarak gerçekleşmiştir. Kredilerdeki daralma, Ocak ve Şubat aylarındaki % 8,8’lik ve % 9,4’lük artışlar sayesinde durmuş, bireysel ve ticari kredilerde artış gözlenmeye başlamıştır. Diğer taraftan, toplam kredilerin küçük bir kısmını oluşturan kamu sektörüne verilen kredilerde daralma gerçekleşmiştir. Kredi-mevduat oranı Şubat 2011’de % 60,5 olarak gerçekleşmiştir Bankacılık sektörü tarafından gerçekleştirilen dış borçlanma, 2010’daki düşüşün ardından 2011’in ilk iki ayında istikrar kazanmıştır. Sorunlu kredilerin toplam krediler içindeki payı 2010’un dördüncü çeyreğinde % 13,6 seviyesinde seyretmiştir. Aynı dönemde, karlılık göstergeleri güçlenmiş ve sermaye yeterlilik oranı % 15,4’e gerilemiştir. Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Faiz Oranı (3 aylık) %p.ort. 5,49 5,92 6,24 V.B. : : : : : 5,20 : Tahvil Faizi %p.ort. 7,18 8,22 8.43 9,24 8,55 8,38 8,10 7,47 7,45 7,35 7,60 Borsa Endeks : : : : : : : : : : : Kredi Genişlemesi Yıllık % Δ 60,9 53,9 43,8 20,5 8,6 8,6 8,6 : 8,8 9,4 : Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %p.ort. V.B. V.B. 14,8 -0,1 15,5 17,3 17,6 : 16,8 5,7 : % toplam 3,3 3,2 4,7 9,1 12,6 13,5 13,6 : V.B V.B. V.B. Kamu Maliyesi Nakit esaslı veriler ışığında 2011’in Ocak ve Şubat aylarında toplam gelirler yıllık bazda % 5 oranında artmış olup, bu artışta vergi gelirlerindeki % 8,6’lık artış etkili olmuştur. Aynı dönemde, toplam harcamalar yıllık bazda % 26 oranında artmış, cari harcamalar ise ücretlerdeki, sosyal transferlerdeki ve faiz ödemelerindeki artışa bağlı olarak % 8,7 oranında yükselmiştir. Hükümetin altyapı çalışmaları nedeniyle sermaye harcamaları da 2011’in ilk iki ayında artmıştır. Tüm bu gelişmelerin sonucu olarak, bütçe 2011’in ilk iki ayında 9 milyar Lek açık vermiştir. Yine de, bu açık planlanın altında gerçekleşmiş ve açığın neredeyse tamamı yurtiçi kaynaklardan finanse edilmiştir. 43 Kamu Maliyesi Genel Devlet Dengesi Genel Devlet Borcu GSYİH % GSYİH % 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 -3,3 56,8 -3,5 54,8 -5,5 53,9 -7,1 59,7 -3,0 59,4 : V.B : V.B : V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B 44 ARNAVUTLUK * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 45 3.3 SIRBİSTAN Mart ayı ortalarında, Bakanlar Kurulu üyelerinin sayısı 27’den 21’e düşürülmüştür. Şu an Maliye Bakanlığı görevini de üstlenmiş olan Başbakan, 2010 yılının başlarına kadar gerçekleştirilmek üzere 10 politika önceliği belirlemiştir. Bu yeni programın tutarlı bir şekilde uygulanmasının, ihtilaflı sosyal koşullar yüzünden zor olacağı düşünülmektedir. 15 Nisan’da IMF ile imzalanan 3 milyar Euro tutarındaki iki yıllık Stand-By Anlaşması sona erecektir. Mayıs 2009’dan bu yana, yedi program gözden geçirmesi tamamlanmıştır. Üretim ve Talep 2010 yılında GSYİH, beklenenin üzerinde bir performansla % 1,8 oranında artmıştır. Yılın ilk yarısındaki istikrarlı artışın ardından, ekonomik aktiviteler üçüncü çeyrekte hızlanmış, ancak yılın son üç ayında yeniden azalmıştır. 2010 yılındaki ekonomik iyileşme esas olarak, Sırbistan’ın başlıca ticaret ortaklarının durumunun iyileşmeye başlaması ve Dinarın değer kaybetmeye devam etmesi sonucunda ihracatın artmasından kaynaklanmıştır. İç tüketim ve yatırımlar, sınırlı harcanabilir gelir sebebiyle yavaş bir şekilde artmaya başlamıştır. Dış talepteki hareketlilik, özellikle de temel metaller ve kimyasalların üretimindeki önemli artış sayesinde, sanayi aktivite 2009’a kıyasla % 3 oranında artmıştır. Bununla birlikte, büyüme esas olarak hizmetlerden kaynaklanmaya devam etmiştir. Ulaşım ve mali aracılık hizmetleri, yaklaşık % 7 oranında büyümüştür. 2010’un son aylarında sanayi üretiminde yaşanan yavaşlamaya rağmen, 2011 yılının başlarında imalat, madencilik ve kamu hizmetlerinde (su, elektrik, doğalgaz vb.) hareketlilik başlamış ve bunun sonucunda yılın ilk iki ayında büyüme oranı yaklaşık %5 olmuştur. 2010 yılında ihracata dayalı büyüme ve elverişsiz piyasa koşulları yüzünden, inşaat ve tarım sektörleri 2009 yılına kıyasla daralmıştır. 46 Üretim ve Talep 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Endeks V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Yıllık % Δ 5,7 3,3 1,3 -12,4 3,1 3,7 -1,4 : 3,8 5,8 : Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 5,2 6,9 5,5 -3,1 1,8 3,1 1,7 : V.B V.B V.B Özel Tüketim Yıllık % Δ : : : : : : : : V.B V.B V.B Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ : : : : : : : : V.B V.B V.B İnşaat Endeksi Yıllık % Δ 27,1 25,4 4,9 -18,8 -6,0 -4,1 8,6 : V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ 8,1 25,7 -3,4 -11,4 -0,7 3,6 5,8 : -4,9 -5,2 : Sanayi Güven Endeksi İşgücü Piyasası Devam eden iyileşmeye rağmen, işsizlik oranı 2010 yılı boyunca % 20 civarlarında seyretmiştir. Yılın ikinci yarısında iş kayıpları sınırlandırılmış ve istihdam oranı % 47’lerde sabitlenmiştir. 2010 yılında, özellikle kamu sektöründeki ücretlerin nominal olarak dondurulması üzerinde anlaşmaya varılmış ve ücret ayarlamalarına devam edilmiştir. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 % 20,9 18,1 13,6 16,1 20,0t 20,0 : : : : : İstihdam Yıllık % Δ -1,4 -1,2 0,1 -6,1 -3,7 -2,8 -4,8 : -4,6 : : Ücretler Yıllık % Δ 11,3 15,0 4,5 1,0 7,4 8,4 8,3 : 13,8 10,1 : İşsizlik Dış Denge 2010 yılında cari açık, dış ticaret açığının önceki yıla göre % 7 oranında azalması sonucunda bir miktar gerileyerek GSYİH’nın % 7’si civarında gerçekleşmiştir. Güçlü dış talep ve Dinarın sürekli değer kaybetmesi sonucunda ihracat ciddi miktarda artmıştır. Bununla birlikte, yüksek ticaret açığı sebebiyle cari işlemler açığı 2011 yılının başlarında yükselmeye devam etmiştir. Güçlü ihracat artışına karşın, kısmen küresel enerji fiyatlarındaki artış ve artan sanayi üretimi ile birlikte ithalat harcamaları da artmaya devam etmiştir. 2010 yılı boyunca, doğrudan yabancı yatırımlar 2009’a kıyasla daha düşük seyretmiştir. Özel sektörün dış yükümlülükleri, şirket ve bankaların yabancı borçlarını geri ödemelerinden dolayı azalmıştır. Döviz girişleri cari açığın finansmanında yetersiz kalmıştır. 2010 yılında toplam dış borç neredeyse 1,3 milyar Euro artarak 23,8 milyar Euro’ya ulaşmış olup, bu rakam GSYİH’nın yaklaşık % 80’ine tekabül etmektedir. 47 Uluslararası İşlemler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Mal İhracatı Yıllık % Δ 37,2 24,8 15,9 -19,6 24,6 33,1 : 30,6 : : Mal İthalatı Ticaret Dengesi Yıllık % Δ GSYİH % 22,2 -20,0 29,8 -23,1 14,6 -25,5 -26,1 -18,1 24,0 9,9 11,9 -16,7 : : 30,3 V.B : V.B : V.B Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % 29,1 30,7 31,1 29,3 -16,5 33,9 17,3 -17,4 31,7 33,9 : V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İthalatı Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % GSYİH % 50,5 -11,7 55,0 -16,1 54,8 -20,6 47,0 -7,4 49,9 -7,3 48,2 -8,5 49,9 -7,3 : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B GSYİH % 13,8 6,4 6,2 4,8 3,0 3,3 3,0 : V.B V.B V.B Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2011’in başlarında, gıda ve kamu hizmetleri fiyatlarındaki artış sonucunda enflasyon yükselmeye devam etmiştir (Şubatta yıllık % 12,6). Hükümetin elektrik fiyatlarına yapmış olduğu % 15,1’lik artıştan sonra (Mart 2010’daki % 10’luk artıştan sonra 2011’de ilk kez) enflasyonun Nisan ayında yükselmesi, ancak daha sonra azalarak yıl sonu hedefi olan % 3-6 aralığında seyretmesi beklenmektedir. Bununla birlikte, küresel emtia fiyatlarındaki mevcut dalgalanmalar yüzünden bu hedefin karşılanması zor olabilir. Sırbistan Merkez Bankası (NBS), fiyat istikrarını temel politika önceliği olarak korurken, referans faiz oranını ilk çeyrekte de artırmaya devam etmiş ve Nisan ayı başında % 12,5’e yükseltmiştir. 2011 başlarında, özel sektörlere verilen kredilerin yavaşlaması ve azalan mevduat hacmiyle birlikte M2 miktarı 2010 yılının sonlarına kıyasla küçülmüştür. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 TÜFE Yıllık % Δ V.B. 11,0 8,6 6,6 10,3 7,7 10,3 : 11,2 12,6 : Üretici Fiyatları Yıllık % Δ 7,3 9,8 9,0 7,4 16,2 14,0 16,2 : : : : Gıda Fiyatları Yıllık % Δ V.B. 18,4 13,8 0,8 10,7 6,2 10,7 : 13,3 17,2 : M3 Para Arzı Yıllık % Δ 38,3 42,5 9,8 21,5 12,9 20,1 12,9 : 9,5 7,6 : Döviz Kuru RSD/EUR Nominal Efektif Döviz Kuru Değer 79,11 78,76 89,48 95,88 105,93 106,34 105,93 103,41 104,44 103,32 103,41 Endeks 110,7 102,1 88,6 92,8 89,5 89,3 89,5 : 101,3 102,9 : Mali Sektör 2010 yılının sonunda, bankacılık sektörü faaliyetleri bir miktar artmıştır. Üçüncü çeyreğe kıyasla, şirketlere verilen yeni krediler iki katından fazla artmış, ancak hanehalkı kredileri azalmıştır. Toplam kredilerin GSYİH içerisindeki payı %86 oranında kalmış, geri ödenmeyen kredilerin toplam krediler içerisindeki oranı ise % 12 civarında seyretmiştir. 48 2011’in başlarından bu yana, bankacılık sektörü faaliyetleri yavaşlamaktadır. Bankacılık sektöründeki varlıkların % 87’sini oluşturan krediler yıllık bazda %13 artmış olup, bu artış büyük ölçüde kamu sektörünün borçlanmasındaki hızlı yükselmeden kaynaklanmaktadır. Mali Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Faiz Oranı (3 aylık) %p.ort. 13,46 6,48 5,20 13,40 10,85 10,62 11,94 : 13,89 13,33 : Tahvil Faizi %p.ort. V.B V.B V.B V.B V.B 12,3 : : : : : Borsa Endeks 2186 4096 2604 1197 1283 1218 1257 1401 1349 1422 1431 Kredi Genişlemesi Yıllık % Δ 15,3 32,5 34,2 24,4 29,9 30,7 29,9 : 25,6 23,6 : Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %p.ort. % toplam 39,6 46,9 8,8 23,6 14,4 21,3 14,4 : 11,5 9,3 : V.B. V.B V.B. V.B. 11,5 11,9 11,9 V.B V.B V.B. V.B. Kamu Maliyesi 2010 yılında, bütçe gerçekleşmeleri beklenenden daha iyi olmuştur. Yılın ikinci yarısında bütçe gelirlerindeki artış bütçe açığının GSYİH’nın % 4,5’i oranında kalmasını sağlamış ve gelirler yaşam koşullarının iyileştirilmesi amacıyla sağlanan ilave sosyal yardım ve destekleri karşılamak için yeterli olmuştur. 2011 bütçesinde, bütçe açıklarının GSYİH’nın % 4,1’ine düşürülmesi öngörülmektedir. Şubat ayı sonunda kamu borçları GSYİH’nın % 40’ı oranında kalmıştır. Kamu Maliyesi 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Genel Devlet Dengesi GSYİH % -1,6 -2,0 -2,6 -4,5 -4,5t -2,4 : : V.B V.B V.B Genel Devlet Borcu GSYİH % 36,2 29,4 25,6 31,3 41,4t 34,4 : : V.B V.B V.B 49 SIRBİSTAN * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 50 3.4 KOSOVA* *Birleşmiş Milletler’in 1244 sayılı Güvenlik Konsey Kararı ile tanımlandığı üzere Aralık 2010’daki erken seçimlerin ardından, yeni Meclis oluşmuş ve yeni koalisyon hükümeti Şubat ayında kurulmuştur. Koalisyon anlaşmasının bir sonucu olarak, Behgjet Pacolli Meclis tarafından Kosova’nın Cumhurbaşkanı olarak seçilmiştir. Ancak, Anayasa Mahkemesi Pacolli’nin seçilmesinin anayasaya aykırı olduğu gerekçesiyle cumhurbaşkanlığına son vermiştir. Bu siyasi gelişmeler ışığında, Kosova geçen yıl 2011 bütçesini kabul edememiştir. Ocak ayından bu yana, ödenekler 2010 yılı bütçesinin 12’de 1’i ile sınırlanmıştır. Nisan ayından itibaren, bütçenin onaylanmaması halinde, mevzuatın borç servisi dışında herhangi bir harcama ödeneğine izin vermeyecek olması sebebiyle, Meclis, 31 Mart’ta 2011 yılı bütçesini onaylamıştır. Bütçe, kamu çalışanlarının ücretlerinde önemli oranda artış (% 30-% 50 arası) öngörmektedir. Bu durum IMF’ye verilen taahhütten sapma anlamına gelmekte olup, rekabet gücünün kötüleşmesine ve ticaret açığının artmasına yol açarak, yeni istihdam yaratılmasını güçleştirebilecektir. Üretim ve Talep Reel GSYİH artışının 2010 yılında % 4,0, 2011 yılında ise % 6,1 olacağı tahmin edilmektedir. 2010’un üçüncü çeyreğinde kömür üretimi % 4,3,elektrik üretimi ise % 16,7 oranında artmış olmakla birlikte, elektrik kayıplarının artması (toplam arzın %40’ı) sebebiyle ithalat yapılması gerekmiştir. 2011 bütçe kanunu hükümete Kosova Posta ve Telekomünikasyonunun (PTK) özelleştirilmesi yetkisi vermiş, ancak bu konu Meclis’te eleştirilere yol açmıştır. PTK’nın özelleştirilmesi 2010 yılı sonuna kadar tamamlanması öngörülen IMF anlaşmasının yapısal kriterlerinden biridir. Üretim ve Talep Sanayi Güven Endeksi 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Endeks V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Sanayi Üretimi Yıllık % Δ V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Gayrisafi Yurtiçi Hasıla Yıllık % Δ 3,4 6,3 6,9 2,9 4,6 : : : : : : Özel Tüketim Yıllık % Δ 4,3 10,0 8,6 1,5 2,8 : : : : : : Sabit Sermaye Oluşumu Yıllık % Δ 1,3 4,1 15,3 10,7 14,9 : : : : : : İnşaat Endeksi Yıllık % Δ V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B V.B V.B V.B V.B V.B Perakende Satışlar Yıllık % Δ V.B. V.B. V.B. V.B. V.B. V.B V.B V.B V.B V.B V.B 51 İşgücü Piyasası 2010 yılının son çeyreğinde kayıtlı işsiz sayısı 335 bin civarında kalmıştır. Vasıfsız işsizlik, % 60’lık payıyla halen toplam işsizliğin üst sırasındadır. Kayıtlı işsizlik, iki bölgede (Gjilan ve Peja) azalırken, diğer beş bölgede artmaya devam etmiştir. İşgücü Piyasası 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 % 44,9 43,6 47,5 45,4 : : : : : : : İstihdam Yıllık % Δ -10,1 8,1 -12,9 8,7 : : : : : : : Ücretler Yıllık % Δ : : : : : : : : : : : İşsizlik Dış Denge 2010’da güçlü dış talep ve artan baz metal fiyatları sonucunda yıllık ihracat artışı % 78 oranında olmuştur. İthalat ise % 11 oranında artmıştır. Bu gelişmelere rağmen, 2009’da 1,770 milyon Euro olan ticaret açığı 2010’da 1,851 milyon Euro’ya yükselmiştir. İlk veriler Ocak 2011’de ihracat artışının yavaşlamakla birlikte % 45 seviyelerinde kaldığını göstermektedir. İthalatta gözlemlenen artışın artarak devam etmesi sebebiyle ticaret açığı da yükselmeye devam etmektedir. Ödemeler dengesi istatistiklerine göre, 2010’un ilk 3 çeyreğinde cari açık 512 milyon Euro’dur (GSYİH’nın %12,5’i). Bu durum özellikle mal ve hizmetlerdeki yüksek ithalattan kaynaklanmaktadır. Sermaye hesabındaki fazla (315 milyon Euro), diğer güçlü yatırım akışları (487 milyon Euro) ile desteklenmektedir. Kosova şirketlerine verilen ticari krediler dört kat artmış, yurt dışında tutulan döviz ve mevduat 400 milyon Euro’dan fazla azalmıştır. Net doğrudan yabancı yatırım girişi (191 milyon Euro) cari açığın yalnızca % 40’ını karşılamıştır. Dış Denge 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 Mal İhracatı Yıllık % Δ 96,8 49,1 20,2 -16,7 52,9 47,8 : 45,2 : : Mal İthalatı Yıllık % Δ 12,8 20,7 22,3 0,4 77,8 10,8 16,7 7,2 : 28,4 : : Ticaret Dengesi Mal ve Hizmet İhracatı GSYİH % GSYİH % -35,8 13,8 -39,0 14,7 -42,5 14,3 -44,8 15,2 -45,0 : : : : : : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B Mal ve Hizmet İthalatı Cari İşlemler Dengesi Doğrudan Yabancı Yatırımlar (DYY,net) GSYİH % GSYİH % 51,1 -7,2 54,6 -10,4 57,1 -16,3 57,0 -17,4 : -18,5 : : : : : : V.B V.B V.B V.B V.B V.B GSYİH % 9,3 12,7 8,9 7,4 7,0 7,7 7,0 : 7,1 : : 52 Fiyatlar ve Parasal Göstergeler Geniş tanımlı para arzı Şubat ayında yıllık % 15 artarak 1,7 milyon Euro’ya ulaşmıştır. Net dış varlıklar, % 98’lik payıyla geniş tanımlı para arzınınbüyük bölümünü oluşturmaya devam etmektedir. Ticari bankalar yavaş yavaş toparlanmakta olup, Şubat ayı sonunda net dış varlıklardaki payını üçte bir oranında artırmıştır. Tüketici fiyatları artmış ve enflasyon oranı Şubat ayı sonunda % 9,5’e çıkmıştır. Enflasyonun temel tetikleyicileri gıda ve enerji fiyatları olmaya devam etmiştir. Temel gıda fiyatlarındaki artış nüfusun fakir kesimini daha fazla etkilemektedir. Hükümetin kamu çalışanlarının ücret ve maaşlarını artırma kararının enflasyonist baskıları artırdığı düşünülmektedir. Fiyatlar ve Parasal Göstergeler 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 TÜFE Yıllık % Δ 0,6 4,4 9,4 -2,4 3,5 4,8 6,2 : 7,4 9,5 Mar 10 : Üretici Fiyatları Yıllık % Δ V.B V.B V.B 3,8 : 1,5 : : V.B V.B V.B Gıda Fiyatları Geniş para yükümlülükleri Yıllık % Δ 3,6 9,1 16,7 -4,4 4,8 7,2 9,9 : 12,0 16,6 : Yıllık % Δ 5,5 23,4 23,6 11,2 12,9 -1,6 12,9 : 16,4 15,0 : Döviz Kuru BAM/EUR Değer 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 : 1,00 : 1,00 Reel Efektif Döviz Kuru Endeks -2,8 -0,1 : : : : Mali Sektör Kredi ve mevduat faizleri arasındaki fark artmaya devam ederek, Şubat ayında 11,2’ye yükselmiştir. Ticari bankaların mevduatları Şubat ayında % 8,1 artmış olup, yıllık % 21,3’lük artış oranıyla bireysel mevduat bu yükselmede en önemli paya sahiptir.. Kredilendirme faaliyetleri son birkaç ayda hızlanmaya başlamış ve brüt kredi artışı Şubat ayı sonunda yıllık bazda % 14,4’e ulaşmıştır. Kredilerin büyük bölümü hizmet sektörüne yönelirken, bireysel krediler nominal olarak durağan kalmıştır. 2010’da bankacılık sistemindeki karlılık özellikle yüksek faiz gelirlerine bağlı olarak % 45 oranında artmış ve 36,6 milyon Euro’ya yükselmiştir. 53 Mali Sektör 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Faiz Oranı (3 aylık) %p.ort. 15,38 15,25 16,61 14,11 18,24 19,02 18,57 : : : Mar 10 : Tahvil Faizi %p.ort. V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Borsa Endeks V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Kredi Genişlemesi Yıllık % Δ 30,6 29,7 38,7 17,4 10,2 11,0 11,9 : 13,0 14,4 : Mevduat Genişlemesi Tahsili Gecikmiş Krediler %p.ort. % toplam 14,8 19,3 25,6 20,2 14,8 10,8 9,9 : 8,4 8,1 : V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B Kamu Maliyesi Bütçe açıklarının (doğrudan bütçe desteği hariç) 2010’daki 146 milyon Euro (GSYİH’nın % 3,5’i) düzeyinden, 2011’de 226 milyon Euro düzeyine (GSYİH’nın % 4,7’si) çıkacağı öngürülmektedir. Söz konusu artışın esas itibarıyla otoyol yapımı harcamaları ile maaş ve ücretlerdeki artışlardan kaynaklanacağı düşünülmektedir. Artan harcamaları kısmen karşılamak için, hükümet vergi gelirlerini artırmak ve bazı harcama kalemlerinde kesintiye gitmek gibi bir seferlik önlemler almayı planlamaktadır. 2011 bütçesi, sağlanması öngörülen dış krediler ve özelleştirme geliri gibi gerçekleşmeyebilecek iki unsura dayandırıldığı için, ciddi risklerle karşı karşıyadır.. Kamu Maliyesi Genel Devlet Dengesi Genel Devlet Borcu GSYİH % GSYİH % 2006 2007 2008 2009 2010 Q3 10 Q4 10 Q1 11 Oca 10 Şub 10 Mar 10 2,5 V.B 7,1 V.B -0,1 V.B -0,7 6,5 -2,8 : : V.B : V.B : V.B V.B V.B V.B V.B V.B V.B 54 KOSOVA * Bir önceki yılın aynı dönemine göre 55
