SetaPerspektif

Seta Perspektif
S E TA
P E R S P E K T İ F
S E TA | S i y a s e t , E k o n o m i v e To p l u m A r a ş t ı r m a l a r ı V a k f ı | w w w. s e t a v. o r g | 1 0 E y l ü l 2 0 1 2 | N o : 9
GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYH)
2012-II. ÇEYREK (NİSAN, MAYIS, HAZİRAN) VE
2012 İLK YARI DEĞERLENDİRMESİ
GİRİŞ
2011 yılında Türkiye ekonomisinde gerçekleşen yüksek ekonomik büyümenin (yüzde 8,5)
ara malı ithalatına yüksek bağımlılığı nedeniyle artan ithalatın ve buna bağlı olarak cari
açığın azaltılması için ekonomide tedbirlerin alınması zorunlu bir hal almıştır. Bu yüzden,
istikrarlı büyümeyi sağlamak, mali disiplini sürdürmek, yurt içi tasarrufları artırmak, cari
açığı azaltmak ve dolayısıyla makroekonomik istikrarı sağlamak amacıyla 2012-2014 dönemini kapsayan Orta Vadeli Program (OVP) hazırlanmıştır. Bu kapsamda alınan tedbirler ile, 2012 yılında ekonomik büyüme için hedeflenen yüzde 4 oranının gerçekleşmesi
amacıyla sıkı mali disiplin uygulamak, kredi artış hızını yavaşlatmak ve dış ticaret açığını
dolayısıyla cari açığı azaltmak hedeflenmiştir.
Erdal Tanas KARAGÖL
[email protected]
2012 yılı ikinci çeyreğinde, Euro Bölgesindeki kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ilişkin
endişeler, küresel ekonomideki yavaşlama ve belirsizlikler nedeniyle dünya ekonomisi
olumsuz etkilenmiş, iktisadi faaliyetler ivme kaybetmiş ve ekonomik büyüme hız kesmiştir. Ancak, Türkiye ekonomisinde, 2012 yılı ikinci çeyrek ve ilk altı aylık dönemde, küresel
ekonomik belirsizliklere rağmen uygulanan doğru maliye ve para politikaları sayesinde
ekonomik büyüme istikrarlı bir biçimde artmış ve cari açıkta da tedrici azalış gözlemlenmiştir. Bu istikrarlı görünüm sayesinde Türkiye ekonomisi küresel ekonomideki bozulmadan kaynaklı dış şokların olumsuz etkisini minimize etmeyi başarmıştır.
GRAFİK 1. BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI DÖNEMİNE GÖRE SABİT FİYATLARLA GSYH’DA DEĞİŞİM (%)
SETA Siyaset, Ekonomi ve Toplum
Araştırmaları Vakfı
Nenehatun Caddesi No:66, GOP,
Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00
Faks: +90 312 551 21 90
www.setav.org | [email protected]
1
Kaynak: TÜİK
S E TA
P E R S P E K T İ F
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYH) 2012 yılı ikinci çeyreğinde
bir önceki yılın aynı dönemine göre reel olarak yüzde 2,9 oranında artmıştır (Grafik 1). Böylece 2012 yılı
ikinci çeyreğinde GSYH cari fiyatlarla 349 630 milyon
Türk Lirası’na ve 193 686 milyon Amerikan Doları’na
ulaşmıştır. Bu veriler ile birlikte Türkiye ekonomisi
2009 yılının son çeyreğinden itibaren son 11 çeyrek
boyunca aralıksız büyümesini sürdürmüştür.
2012 yılı ikinci çeyreğinde, iktisadi faaliyet kollarına
göre GSYH gelişme hızlarında en yüksek oran yüzde
7,1 ile gayrimenkul kiralama ve iş faaliyetleri, ikinci
en yüksek oran enerji sektöründe yüzde 6,1 ile elektrik, gaz buhar ve sıcak su üretim ve dağıtımı alt kaleminde gerçekleşmiştir. Üçüncü en yüksek oran ise
yüzde 5,5 ile ev içi personel çalıştıran hane halkları
sektöründe meydana gelmiştir. İmalat sanayinde ise
yüzde 3,4 oranında büyüme yaşanmıştır (Grafik 2).
İmalat sanayinde 2012 yılı ilk altı aylık dönemde ise
yüzde 3,1 oranında artış meydana gelmiştir.
2012 yılı ikinci çeyreği içerisinde yer alan Nisan,
Mayıs ve Haziran aylarında sanayi üretim endeksi
bir önceki yılın aynı ayına göre sırasıyla yüzde 4,5,
5,9 ve 2,7 oranında artmıştır. Euro Bölgesinde devam eden endişelere rağmen, Türkiye ekonomisinin sanayi üretiminde gösterdiği bu performansın,
Merkez Bankası tarafından da önümüzdeki dönemde desteklenmesi halinde ekonomik büyüme
oranlarında daha fazla artış meydana gelebilir.
Sanayi üretimindeki bu artış istihdam oranlarını
da etkilemiş ve istihdam oranı 2012 yılı Mayıs ayı
itibariyle yüzde 46,3’e yükselmiştir. Sanayi üretimi
ve istihdamdaki bu artışın, uygulamaya konulan
teşvik yasası ve ihracatı geliştirme stratejisi hedefleri doğrultusunda önümüzdeki dönemlerde de
devam edeceği öngörülmektedir.
GRAFİK 2. İKTİSADİ FAALİYET KOLLARINA GÖRE GSYH
GELİŞME HIZLARI (%)
Kaynak: TÜİK
2
2011 yılında küresel ekonomide devam eden belirsizlikler ve özellikle Euro Bölgesi’ndeki kamu borçlarının sürdürülebilirliğine ilişkin endişelerin sürmesi
nedeniyle, 2012 yılında da başta Euro Bölgesi ülkeleri
olmak üzere bir çok ülkede ekonomik daralmanın devam edeceği ve dolayısıyla ekonomik büyüme oranlarının düşük kalacağı tahmin edilmiştir. 2012 yılı ikinci çeyrekte de yüzde 0,2 daralan Avrupa ekonomileri
hem dış ticaret yoluyla küresel ekonominin genelini
hem de gelişmekte olan ülkeleri olumsuz etkilemiştir.
Bu nedenle, Çin’de dahi ekonomik büyüme hız kesmiş, küresel büyüme ve dünya ticareti hızla yavaşlamıştır. 2012 yılı ikinci çeyrekte, G-20 ülkeleri içerisinde
en yüksek ekonomik büyüme oranına sahip olan ülke
yüzde 7,6 ile Çin olurken, ikinci ülke yüzde 6,4 ile Endonezya ve üçüncü en yüksek büyüme oranına sahip
olan ülke yüzde 4,1 ile Meksika olmuştur. Türkiye ise
2012 yılı ikinci çeyrekte yüzde 2,9 büyüme oranı ile,
ABD, Japonya ve birçok Avrupa ülkesinin üzerinde
büyüyerek G-20 ülkeleri arasında en çok büyüyen ülkeler arasında yer almıştır (Grafik 3).
GRAFİK 3. 2012 YILI II.ÇEYREK BÜYÜME ORANLARI (%):
SEÇİLMİŞ G-20 ÜLKELERİ
Kaynak: TÜİK
BÜYÜMENİN LOKOMOTİFİ İHRACAT
2012 yılı ikinci çeyreğinde özel sektörde yüzde 7,9
ve kamu sektöründe yüzde 4 küçülme meydana
gelmiştir. İç talebin azalmasına bağlı olarak ithalatın
gelişim hızında yüzde 3,6 oranında küçülme meydana gelirken, ihracat gelişim hızında ise yüzde 19,8
artış gerçekleşmiştir (Grafik 4). Bu da, 2012 yılı ikinci
çeyreğinde iç ve dış talep arasındaki dengelenmenin öngörüldüğü şekilde sürdüğünü göstermektedir. 2012 yılı ikinci çeyrekte ekonomik büyüme, özel
sektör yatırım talebi ve tüketimde meydana gelen
daralmaya rağmen net ihracatta meydana gelen artış ile sağlanmış, ihracatın ithalattan daha fazla artması anlamına gelen bu durum ekonomik büyümeye olumlu katkı yapmıştır. 2012 ilk altı ayında dünya
genelinde ticaret hacmi azalırken, Türkiye ihracat
miktarını artırmıştır. 2012 yılı Ocak-Haziran döneminde, 2011 yılının aynı dönemine göre ihracat yüzde 13,4 artarak ekonomik büyümenin ve dolayısıyla
istihdamdaki artışın lokomotifi olmuştur.
S E TA
P E R S P E K T İ F
GRAFİK 4. ÖZEL SEKTÖR, KAMU SEKTÖRÜ, İHRACAT VE
İTHALAT GELİŞİM HIZLARI (%)
Kaynak: TÜİK
İhracatın yaklaşık yarısının gerçekleştiği Avrupa Birliği ülkelerinde meydana gelen talep daralması ile
yılın ilk altı ayında Türkiye’nin Avrupa Birliği ülkele-
rine yaptığı ihracat bir önceki yılın aynı ayına göre
yüzde 6,8 oranında azalmıştır. Bu bölgede azalan
ihracatın olumsuz etkilerini azaltmak için pazar çeşitliliği sağlanarak, bu bölgede meydana gelen talep
daralması telafi edilmiştir. Bir önceki yılın aynı ayına
göre Yakın ve Ortadoğu ülkelerine yapılan ihracat
ise yüzde 51,9 ve Afrika ülkelerine yapılan ihracat
yüzde 45,4 artış göstermiştir (Tablo 1). Avrupa’ya
olan ihracattaki daralma Ortadoğu ve Afrika pazarı ile ikame edilmiş, böylece ihracat oranındaki artış sürdürülmüştür. Aynı zamanda 2011 yılı ilk altı
aylık döneminde yüzde 54,8 olan ihracatın ithalatı
karşılama oranı, 2012 yılı ilk altı ayında yüzde 63,5’e
yükselmiştir. Buna paralel olarak dış ticaret açığı da
yüzde 21 oranında azalmıştır.
TABLO 1. İHRACATIN İTHALATI KARŞILAMA ORANI VE ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT
Ocak-Haziran Dönemi
Ülke Grupları
2011
2012
İHRACAT
Değer (000 $)
(%)
Değer (000 $)
(%)
Değişim (%)
Genel Toplam
65 587 883
100,0
74 372 790
100,0
13,4
31 569 253
48,1
29 422 486
39,6
-6,8
AVRUPA BİRLİGİ ÜLKELERİ (AB-27)
TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ
1 197 847
1,8
1 208 465
1,6
0,9
DİĞER ÜLKELER
32 820 784
50,0
43 741 839
58,8
33,3
1-Diğer Avrupa Ülkeleri
6 004 763
9,2
6 682 949
9,0
11,3
2-Afrika Ülkeleri
4 722 356
7,2
6 865 190
9,2
45,4
Kuzey Afrika Ülkeleri
3 135 030
4,8
4 821 210
6,5
53,8
Diğer Afrika Ülkeleri
1 587 326
2,4
2 043 980
2,7
28,8
3 820 107
5,8
4 966 027
6,7
30,0
2 584 851
3,9
3 442 341
4,6
33,2
Orta Amerika ve Karayip Ülkeleri
312 527
0,5
414 897
0,6
32,8
Güney Amerika Ülkeleri
922 729
1,4
1 108 789
1,5
20,2
17 968 093
27,4
24 916 959
33,5
38,7
13 089 621
20,0
19 885 680
26,7
51,9
4 878 472
7,4
5 031 280
6,8
3,1
5-Avustralya ve Yeni Zelanda
224 730
0,3
231 583
0,3
3,0
6-Diğer Ülkeler
80 735
0,1
79 132
0,1
-2,0
3-Amerika Ülkeleri
Kuzey Amerika Ülkeleri
4-Asya Ülkeleri
Yakın ve Ortadoğu Ülkeleri
Diğer Asya Ülkeleri
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
2011 Ocak-Haziran
2012 Ocak-Haziran
54,8
63,5
Kaynak: TÜİK
SONUÇ VE BEKLENTİLER
2012 yılının ikinci çeyreğinde ve ilk altı aylık döneminde küresel ekonomik kriz, gelişmiş ve gelişmekte olan ekonomilerde ekonomik daralmaya neden
olmuştur. Küresel büyüme görünümündeki zayıflamaya rağmen Türkiye’de ekonomik büyümede-
ki artış eğilimi devam etmiştir. Diğer yandan, TÜİK
tarafından 2012 yılı ikinci çeyreğinde açıklanan verilere göre, iç ve dış talep arasındaki dengelenme
öngörüldüğü şekilde sürmektedir. Yurt içi talepteki
yavaşlama ve Türk lirasındaki birikimli değer kaybının ithalat talebini ve enerji dışı cari açığı azaltıcı
3
S E TA
P E R S P E K T İ F
etkisi devam etmektedir.1 Bu çerçevede, ihracatta
meydana gelen artışın ve ithalatta devam eden azalışın cari işlemler açığında kademeli olarak azalmaya
katkı sağlayacağına işaret etmektedir. Özellikle, ekonomik büyümeye pozitif katkı yapan ve iki yıldan
fazladır sürekli olarak artan ihracat cari açığı azaltmada önemli rol oynamaktadır. Ayrıca, Avrupa’daki
resesyon kaynaklı dış talepteki azalmaya rağmen,
Avrupa pazarından kaybedilen pazar, diğer ülkelerle
özellikle Afrika ve Ortadoğu pazarları ile telafi edilerek iç ve dış talep dengelenmiştir.
Başta Euro Bölgesi ülkeleri olmak üzere, pek çok ülkede kamu borçları miktarının ve sürdürü­lebilirliğinin
ve bütçe açıklarının gündemde olduğu bir dönemde, son yıllarda kamu maliyesi alanında elde edilen
başarılar, Türkiye’nin diğer gelişen ülkelerden ayrışmasını sağlamıştır. Çünkü, Türkiye ekonomisinin küresel ekonomik krizden etkilenmemesinin en önemli nedenlerinden birisi bütçe açığının GSYH içerisindeki payının düşük olmasından kaynaklan­mıştır. Bu
nedenle, özellikle cari açığın yüksek olduğu bu dönemde, ikiz açığın (bütçe ve cari açık) oluşmaması
için bütçe açığı hayati derecede önemli hale gelmiştir. Merkezi yönetim bütçesi 2011 yılı Ocak-Haziran
döneminde 2 milyar 856 milyon TL fazla vermiş iken
bu yılın aynı döneminde 6 milyar 703 milyon TL açık
vermiştir. Bu nedenle 2012 yılı için OVP’de hedeflenen bütçe açığı/GSYH oranının yüzde 1,5 olarak
gerçekleşmesi önemlidir. Bütçe dengesi için, bütçe
açığında meydana gelebilecek artışı önlemek ama1. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası, Para Politikası Kurulu
Toplantısı, 21 Haziran 2012.
cıyla ya kamu gelirlerini artırmak ya da harcamaları
kısmak gerekmektedir. Ancak, küresel ekonomik
kriz dolayısıyla hem harcamaların kısılması hem de
ekonomik büyümede yumuşak iniş süreci ile birlikte
ekonomik aktivitedeki yavaşlama nedeniyle bütçe
gelirlerinin artırılmasında güçlük yaşanması olasılığı vardır. Bu nedenle önümüzdeki dönemde, mali
disiplini sürdüren bir maliye politikası aracılığıyla
üretimi ve dolayısıyla istihdamı artırmak, yurt içi tasarrufları yükseltmek ve cari açığı azaltmayı içeren
çoklu hedeflerin gerçekleşmesini sağlamak hayati
derecede önem arz etmektedir.
Diğer yandan, orta vadede mali disiplini kalıcı hale
getirecek ve tasarruf açığını azaltacak olan yapısal
reformların güçlendirilmesi, ülke kredi riskindeki göreli iyileşmeye katkıda bulunarak fiyat istikrarını ve
finansal istikrarı destekleyecektir. Bu yönde atılacak
adımlar para politikasının hareket alanını genişletecek ve uzun vadeli kamu borçlanma faizlerinin düşük düzeylerde kalıcı olmasını sağlayarak toplumsal
refahı destekleyecektir. Ayrıca, Orta Vadeli Program2
kapsamında cari işlemler açığına kalıcı olarak çözüm
getirecek yapısal düzenlemelere ivme kazandırmak
zorunlu bir durum olmuştur. Bu amaçla, üretim ve
yatırım ortamının iyileştirilmesi, enerjide dışa bağımlılığı azaltacak adımlara devam edilmesi, AR-GE
ve yenilikçiliğin geliştirilmesine yönelik programların etkin bir biçimde uygulanması ve kayıt dışılığın
azaltılması için kararlılık gösterilmesi önemlidir.
2. http://www.kalkinma.gov.tr/DocObjects/View/13636/
OVP_2012-2014_Baski.pdf
Erdal Tanas KARAGÖL
1992’de İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesinden mezun oldu. Yüksek lisansını Connecticut Üniversitesinde, doktorasını York
Üniversitesi’nde, 2002 yılında “Dış Borçlar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi ve Dış Borç Öteleme Riski” adlı teziyle tamamladı. Halen Yıldırım
Beyazıt Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. Karagöl’ün Dış Borçlar ve Ekonomik Büyüme,
Savunma Harcamaları, Enerji Tüketimi, Ekonomik Büyüme ve İşsizlik ve Kamu Harcamaları, Yoksulluk ve Sosyal Yardım alanlarında
makaleleri vardır.
4
Nenehatun Caddesi No:66, GOP, Çankaya 06700 Ankara, TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90
www.setav.org | [email protected]