Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2016 II. Çeyrek

PERSPEKTİF
SAYI: 143
EYLÜL 2016
Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) 2016
II. Çeyrek (Nisan, Mayıs, Haziran)
ve 2016 İlk Yarı Değerlendirmesi
ERDAL TANAS KARAGÖL
• 2016 yılı ikinci çeyrekte gerçekleşen ekonomik büyümenin kaynağı nedir?
• Gerçekleşen ekonomik büyümede Türkiye’nin dünya sıralamasındaki yeri nedir?
• 2016 yılı için hedeflenen ekonomik büyüme rakamı nasıl etkilenir?
GİRİŞ
2016 yılı ikinci çeyreği hem küresel ekonomideki
birçok gelişmenin hem de Türkiye’de yaşanan iç dinamiklerin etkili olduğu bir süreç olmuştur. Küresel
ekonomiye bu çeyreğin sonuna doğru yaşanan Brexit
damgasını vurmuştur. İngiltere’de yapılan referandumun beklenenin aksine ayrılma kararı ile sonuçlanması küresel piyasaların derinden sarsılmasına neden
olmuştur. Nisan ve Mayıs aylarında ABD’nin makroekonomik göstergelerinde oluşan iyimser hava dolayısıyla FED’in faiz artırma ihtimalinin de 2016 yıl sonunda gerçekleşmesi beklenmektedir.
Avro alanında ise açıklanan verilerden ılımlı bir
havanın sürdüğü ve beklentilere paralel olarak para
politikasında değişikliğe gidilmediği görülmüştür.
Bunun yanında 2016 yılının ilk çeyreğinde açıklanan
yüzde 6,7 büyüme ile 2009 yılından bu yana en düşük büyüme performansını sergileyen Çin, küresel piyasaları etkisi altına almaya devam etmektedir. Özetle
FED ve Çin’den kaynaklı küresel risk iştahında azalma
ve temkinli bir havanın devam ettiği görülmektedir.
Öte yandan petrol üreticisi ülkeler arasında üretimi
kısıtlamaya yönelik ortak bir anlaşmaya varılamamasına rağmen petrol fiyatlarındaki toparlanma devam
etmektedir. Yaşanan bu gelişmelerin Türkiye ekonomisine yansımaları yakından takip edilmektedir.
Diğer yandan Mayıs ayının ilk haftalarında eski
Başbakan Ahmet Davutoğlu’nun istifası sonrasında
işbaşına gelen yeni hükümet piyasalar tarafından pozitif karşılanmıştır. Bu durum yurt içine yönelik risk
algısının azalmasını da beraberinde getirmiştir. Bunun
yanında Merkez Bankasının 2016 yılı 2. çeyreğini
oluşturan Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında 50’şer
baz puan faiz indirimine gitmesi de Türkiye ekonomisini etkileyen bir diğer unsur olmuştur. Öte yandan
Brexit sürecinin en az iki yıl süreceği düşünüldüğünde
en büyük ikinci ihracat pazarı olan İngiltere ile ticari
ilişkilerin kısa vadede olumsuz etkilenmemesi beklenmekte ancak orta ve uzun vadede bu durumun belirsizlik meydana getirmesi öngörülmektedir.
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine
göre, Gayrisafi Yurt İçi Hasıla (GSYH) oranı 2016
yılı ikinci çeyrekte bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 3,1 büyüdü (Grafik 1). Bu büyüme ora-
ERDAL TANAS KARAGÖL
İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi İktisat Bölümü’nden 1992 yılında derece ile mezun oldu. Yüksek lisansını Connecticut Üniversitesi’nde
tamamladı. Doktorasını ise 2002 yılında İngiltere’de York Üniversitesi’nde “Dış Borçlar ve Ekonomik Büyüme İlişkisi ve Dış Borç Öteleme Riski”
konusu üzerinde tamamladı. Ekonomik büyüme, savunma ekonomisi, dış borçlar, borç krizleri, IMF stand-by anlaşmaları, enerji ekonomisi, kamu
harcamaları, sosyal yardımlar ve yoksulluk konularında yayınları bulunmaktadır. Halen, Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi İktisat
Bölümü’nde profesör olarak çalışmaktadır.
PERSPEKTİF
nı ile Türkiye 2016-2018 Orta Vadeli Program’da
(OVP) 2016 yılı için hedeflenen büyüme oranına
yaklaşmıştır. Böylece 2016 yılı ikinci çeyrek GSYH
cari fiyatlar ile 181 milyar 409 milyon dolara ve sabit fiyatlar ile 33 milyar 061 milyon liraya ulaşmıştır. 2016 yılı ikinci çeyreğindeki pozitif büyüme ile
birlikte Türkiye ekonomisi 2009 yılı son çeyreğinden
itibaren 27 çeyreklik dönem boyunca aralıksız pozitif
büyümesini sürdürmüştür.
GRAFİK 1. BİR ÖNCEKİ YILIN AYNI DÖNEMİNE GÖRE SABİT
FİYATLARLA GSYH’DE DEĞİŞİM (YÜZDE)
5,7
6
4,7
5
3,7
4
2,9
3
4
3,9
3,1
2,5
2
1
0
2014
2015-I
2015-II
2015-III
2015-IV
2015
2016-I
2016-II
Kaynak: TÜİK
GRAFİK 2. İKTİSADİ FAALİYET KOLLARINA GÖRE GSYH
GELİŞME HIZLARI (YÜZDE)
12
11,4
10,5
10
8,2
7
8
6,2
6
5,5
5,5
4,2
4
3,7
3,4
3
2
et
iye
t
ve
le
ri
P
er
ak
en
de
İm
al
at
Sa
na
yi
al
izm
To
pt
an
ek
H
lF
a
yr
im
en
ku
m
De
st
ar
iv
e
Fin
Eğ
i3
e
Sig
or
ta
sv
lçü
le
n
M
at
al
i
a
şa
İn
la
ylı
Ö
Do
an
İd
Ga
Su
T
em
in
i
Bi
lgi
ve
İle
ve
3ş
A
im
;k
Y
ön
e3
m
i
0
Kaynak: TÜİK
2016 yılı ikinci çeyreğinde iktisadi faaliyet kollarına göre GSYH gelişme hızları incelendiğinde en yüksek büyüme oranının yüzde 11,4 ile bilgi ve iletişim
sektöründe meydana geldiği görülmektedir. İkinci en
yüksek oran yüzde 10,5 ile su temini ve atık yönetimi
sektöründe gerçekleşmiştir. İmalat sanayii sektörünün
gelişim hızı ikinci çeyrekte yüzde 3 olarak kaydedilmiştir (Grafik 2).
2
Diğer yandan 2016 yılı ikinci çeyreğinde takvim
etkisinden arındırılmış imalat sanayii endeksi bir önceki yılın aynı dönemine göre Nisan ayında yüzde 0,6
ve Mayıs ayında yüzde 6,3 artarken Haziran ayında
yüzde 0,4 oranında azalma göstermiştir. Yaşanan artış hızıyla birlikte 2016 yılı ikinci çeyrekte imalat sanayii bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 2,16
oranında artış göstermiştir. Bir önceki çeyreğe oranla
düşük bir büyüme gösteren imalat sanayii, ihracatın
ekonomik büyümeye katkısını da sınırlı tutmuştur.
ÜLKELER VE EKONOMİK BÜYÜME
2016 yılı ikinci çeyreğinde küresel piyasaları etkisi
altına alan en önemli gelişme, İngiltere’nin 23 Haziran 2016 tarihindeki referandumda yüzde 52 oy ile
AB’den ayrılma yönünde karar almasıdır. Bu karar küresel piyasalar üzerinde şok etkisine neden olmuştur.
İngiltere’nin ayrılma kararı vermesine karşın AB yönetimi de İngiltere’nin çıkış prosedürlerini hızlandırması
gerektiği yönünde açıklamalarda bulunmuştur. Uluslararası derecelendirme kuruluşları ise kredi notlarını
indirerek İngiltere’ye önemli uyarılarda bulunmuştur.
Brexit kararının alınması ile birlikte sterlinin avro karşısında hızla değer kaybettiği ve yatırımcıların farklı
yatırım alanlarına yöneldiği görülmüştür.
AB’de yaşananların yanında 2016 yılı ikinci çeyrekte küresel ekonominin düşük büyüme tuzağına
girdiği uyarısı yapılmıştır. Küresel ekonomide temkinli bir hava ile birlikte 17 Nisan’da Doha’da gerçekleşen toplantıda petrol üretimine yönelik bir anlaşmaya varılmamasına rağmen petrol fiyatlarındaki
toparlanma devam etmektedir. Bununla birlikte Çin
ekonomisinde devam eden durgunluk küresel piyasaların dikkatini Çin’e yöneltirken Rusya ekonomisinde
yaşanan düşüş küresel piyasaları etkisi altına almaya
devam etmektedir.
Dönem başkanlığını Çin’in yaptığı G20 ülkelerinin 2016 yılı büyüme performanslarına bakıldığında ikinci çeyrekte en yüksek büyümeyi oranını
yüzde 7,1 ile Hindistan’ın gerçekleştirdiği görülmektedir. Ekonomik büyümesi son yılların en düşük seviyesine gerileyen Çin yüzde 6,7 büyüme ile
setav.org
TÜRKİYE EKONOMİSİNDE GÖRÜNÜM: 2016 2. ÇEYREK NASIL GEÇTİ?
Hindistan’ı takip etmiştir. Türkiye ise beklentiler
doğrultusunda yüzde 3,1 ekonomik büyüme oranı
ile G20 ülkeleri içinde en hızlı büyüyen beşinci ülke
olmuştur (Grafik 3).
GRAFİK 3. 2016 YILI II. ÇEYREK BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ G20 ÜLKELERİ (YÜZDE)
8
7,1
6,7
5,1
6
4
3,3 3,1
3,1 3,1
2
2,5 2,2 1,6
1,4 1,1
0
gelerden biri olan hanehalkı nihai tüketim harcamaları bir önceki yıla göre yüzde 5,2 artarken
devletin nihai tüketim harcamaları ise yüzde 15,9
oranında artış göstermiştir. İthalat oranında yüzde
7,7 artış gerçekleşmiştir. Dolayısıyla 2016 yılı ikinci
çeyrek ekonomik büyümesinde bir önceki çeyrekte
olduğu gibi iç tüketimin etkili olduğu görülmektedir
(Grafik 5).
GRAFİK 5. ÖZEL SEKTÖR, KAMU SEKTÖRÜ, İHRACAT VE
İTHALAT GELİŞİM HIZLARI (YÜZDE)
0,9 0,8
0,1
-0,2 -0,6
-2
-4
-3,8
5 4,2
4
3,7
3
En
Hi
n
di
st
an
do Çin
Gü ne ne zya
yK o
Tü re
Av rki
us ye
tr Al alya
m a
M nya
ek İn sika
Av gi ru lte
pa re
B irl
i
Fr ği
an
sa
A
Ka BD
na
da
İta ly
J
Gü ap a
ne ony
yA a
fri
k
Ru a
Br sya
ez
ily
a
-6
2
1
3,3 3,2 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1
2,8 2,7 2,6 2,6
2,5 2,3
2,2
1,3 1,1
0,7
0
Kaynak: Trading Economics
Diğer yandan, 34 üyeli OECD ülkeleri içinde
ikinci çeyrekte en yüksek büyüme oranına sahip olan
ülke yüzde 4,2 ile İzlanda olmuştur. İkinci ülke yüzde
3,7 büyüme oranı ile Slovakya olurken üçüncü sırayı
yüzde 3,3 ile Güney Kore almıştır. G20 sıralamasında olduğu gibi Türkiye yüzde 3,1 ekonomik büyüme
oranı ile OECD ülkeleri içerisinde beşinci sırada yer
almıştır (Grafik 4).
GRAFİK 4. 2016 YILI II. ÇEYREK BÜYÜME ORANLARI:
SEÇİLMİŞ OECD ÜLKELERİ (YÜZDE)
5 4,2
4
3,7
3,3 3,2 3,1 3,1 3,1 3,1 3,1
3
2
1
2,8 2,7 2,6 2,6
2,5 2,3
2,2
1,3 1,1
0,7
0
-0,4
İzl
a
Sl nda
Gü ova ne kya
yK o
İsp re
an
Tü ya
rk
iye
İsv Po eç
Av lon
us ya
tra
l
A y
Ye lma a
ni n
Ze ya
Çe S land
kC lo a
um ven
h ya
M uriy ac eL
ar ist
No an
Ho rveç
lla İn nda
gil Fin ter
lan e
di
ya
AB
D
İ
Yu svi na çre
ni st
an
-1
Kaynak: Trading Economics
İHRACAT AZALDI, İÇ TALEP ARTTI
2016 yılı ikinci çeyrek mal ve hizmet ihracat oranı
yüzde 0,2 artmıştır. İç taleple ilgili en önemli göster-
setav.org
-0,4
İzl
a
Slo nda
Gü va ne kya
yK o
İsp re
an
Tü ya
rk
iye
İs Po veç
Av lon
us ya
tra
A ly
Ye lma a
ni n
Ze ya
Çe S land
kC lo a
um ven
h ya
M uriy ac eL
ar ist
No an
Ho rveç
lla İn nda
gi
Fin lter
lan e
di
ya
AB
D
Yu İsviç na re
ni st
an
-1
Kaynak: TÜİK
Önceki dönemlerde Türkiye’nin büyüme performansının lokomotif gücü olan ihracatın 2016 yılı
ikinci çeyreğinde jeopolitik ve küresel ekonomik koşullar nedeniyle azalmış olduğu görülmektedir. İhracat
2016’nın ilk yarısında bir önceki yılın aynı dönemine
göre yüzde 2,4 azalmış ve 71 milyar dolar seviyesinde
gerçekleşmiştir. Diğer yandan 2016 ilk yarıyılda ihracatın ithalatı karşılama oranı bir önceki yılın aynı
dönemine göre artmış ve yüzde 68,8’den yüzde 71,9’a
yükselmiştir.
Net ihracatta yaşanan düşüşte, başlıca ihraç pazarlarında yaşanan sorunların ve iç tüketim kaynaklı
artma eğiliminde olan ithalatın etkili olduğu görülmektedir. Başlıca ihraç pazarlarından olan Avrupa
ülkelerinde yaşanan toparlanma beraberinde bölgeye yapılan ihracatın artışını getirmiştir. Bir önceki
yılın aynı dönemine göre AB dışında diğer birçok
bölgeye yapılan ihracatın, küresel ekonomide risk iştahının azalması dolayısı ile azaldığı görülmektedir
(Tablo 1).
3
PERSPEKTİF
TABLO 1. ÜLKE GRUPLARINA GÖRE İHRACAT
ÜLKE GRUPLARI
2015 (OCAK – HAZIRAN )
DEĞER (BIN DOLAR)
(YÜZDE)
2016 (0CAK – HAZIRAN)
DEĞER (BIN DOLAR)
DEĞIŞIM
(YÜZDE)
(YÜZDE)
Genel Toplam
73.432.916
100
71.668.594
100
-2,4
A) AVRUPA BİRLİĞİ (AB-28)
31.252.377
42,5
34.528.411
48,1
10,4
B) TÜRKİYE SERBEST BÖLGELERİ
991.301
1,3
957.623
1,3
-3,4
C) DİĞER ÜLKELER
41.189.237
56,1
36.182.559
50,5
-12,1
1- Diğer Avrupa ülkeleri
8.205.885
11,1
5.285.839
7,3
-35,5
2- Afrika ülkeleri
6.283.235
8,5
5.989.537
8,3
-4,6
Kuzey Afrika ülkeleri
4.355.617
5,9
4.037.549
5,6
-7,3
Diğer Afrika ülkeleri
1.927.617
2,6
1.951.988
2,7
1,2
4.570.996
6,2
4.482.046
6,2
-1,9
Kuzey Amerika ülkeleri
3.467.132
4,7
3.581.091
4,9
3,2
Orta Amerika ve Karayip ülkeleri
408.990
0,5
366.057
0,5
-10,4
Güney Amerika ülkeleri
694.873
0,9
534.897
0,7
-23
21.760.799
29,6
19.925.865
27,8
-8,4
Yakın ve Ortadoğu ülkeleri
16.445.082
22,3
15.190.183
21,1
-7,6
Diğer Asya ülkeleri
5.315.717
7,2
4.735.681
6,6
-10,9
5- Avustralya ve Yeni Zelanda
321.948
0,4
432.169
0,6
34,2
6- Diğer ülkeler
46.371
0,1
67.101
0,1
44,7
3- Amerika ülkeleri
4- Asya ülkeleri
İhracatın İthalatı Karşılama Oranı
68,8
71,9
Kaynak: TÜİK
SONUÇ VE ÖNERİLER
2016 yılı ikinci çeyrekte küresel ekonomiye yön veren
en önemli gelişme İngiltere’nin AB’den ayrılma yönünde karar alması olmuştur. Piyasalar üzerinde şok
etkisine neden olan Brexit kararı sonrasında AB ülkeleri de İngiltere’nin ayrılması yönünde açıklamalarda
bulunmuşlardır. Bu durumun İngiltere ekonomisine
yansıması, sterlinin avro karşısında değer kaybetmesi ve uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının
not indirimine gitmesi şeklinde olmuştur. Diğer yandan ABD’nin makroekonomik göstergelerinde oluşan
iyimser havayla birlikte FED’den beklenen faiz artırımının ertelenmesi piyasalarda temkinli bir havanın
oluşmasını beraberinde getirmiştir.
4
Türkiye ekonomisi 2016 yılı ikinci çeyreğinde
beklentiler doğrultusunda iç ve dış piyasalarda yaşanan siyasi ve ekonomik gelişmeler ışığında bir büyüme
gerçekleştirmiştir. Bununla birlikte Türkiye ekonomi­si
içeride ve dışarıda yaşanan birçok olumsuzluğa rağmen yüzde 3,1 büyüme oranı ile 27 çeyreklik dönem
boyunca kesintisiz büyüme performansını devam ettirmiştir. Ayrıca yeni yönetimi ile Merkez Bankası faiz
indirimine gitmesi yönünde oluşan beklentiyi karşılamış ve 2016 yılı ikinci çeyreğini oluşturan Nisan, Mayıs ve Haziran aylarında faiz koridorunun üst bandını
oluşturan gecelik borç verme faiz oranında 50’şer baz
puan indirime gitmiştir. Bu durum hem para politikasının sadeleştirilmesi hem de piyasaların yüksek fa-
setav.org
TÜRKİYE EKONOMİSİNDE GÖRÜNÜM: 2016 2. ÇEYREK NASIL GEÇTİ?
izlerden kaynaklı endişelerinin azaltılmasında önemli
bir adım olmuştur.
Bununla beraber başlıca ihraç pazarlarında yaşanan sorunlar net ihracat adına negatif bir etki oluşturmaktadır. Avrupa pazarındaki ekonomik toparlanmanın sürmesinin yanında Rusya ile uçak krizi
sonrası ikili ilişkilerin normalleşmeye başlaması ile
oluşan olumlu havanın turizme katkısının ise 2016
son çeyreği ve sonraki dönemlerde artması beklenmektedir.
2016 yılı için hedeflenen ekonomik büyüme rakamı adına 2016-2018 Orta Vadeli Program’ında
belirtilen yüzde 4,5 oranına ulaşılmasında iç tüketimin yanında ihracatın da büyümeye katkı yapması
www.setav.org | [email protected] | @setavakfi
setav.org
beklenmektedir. Yeni ekonomi yönetiminin bu yönde
hareket ettiği görülmektedir. Ancak özellikle dış piyasada yaşanan sorunlu bölgelerin Türkiye ekonomisine
olumsuz etkilerini azaltmak adına AR-GE ile teknoloji
ve katma değerli üretime dayalı bir modelin geliştirilmesi gerekmektedir. Bu bağlamda açıklanan yapısal
reformların bir an önce hayata geçirilmesi ve büyümenin kaynaklarında düşük bir etki gösteren dış talebe
yoğunlaşılması önem arz etmektedir.
Yeni dönemde 2016 yılı üçüncü çeyrek ekonomik
büyümesinde 15 Temmuz darbe girişimine rağmen
hükümetin ve Merkez Bankasının aldığı tedbirlerin
ekonomik büyüme oranına pozitif katkı sağlaması
beklenmektedir.
SETA | Ankara
Nenehatun Cd. No: 66 GOP Çankaya
06700 Ankara TÜRKİYE
Tel: +90 312 551 21 00 | Faks: +90 312 551 21 90
SETA | Washington D.C.
1025 Connecticut Avenue, N.W., Suite
1106 Washington D.C. 20036 USA
Tel: 202-223-9885 | Faks: 202-223-6099
SETA | İstanbul
Defterdar Mh. Savaklar Cd. Ayvansaray Kavşağı
No: 41-43 Eyüp İstanbul TÜRKİYE
Tel: +90 212 315 11 00 | Faks: +90 212 315 11 11
SETA | Cairo
21 Fahmi Street Bab al Luq Abdeen
Flat No: 19 Cairo EGYPT
5
Tel: 00202 279 56866 | 00202 279 56985