Finansal Piyasalar ve Bankalar
advertisement
Finansal Piyasalar ve Bankalar Genel Olarak Finansal Piyasalar • Piyasa neresidir? Finansal Piyasaların Ekonomi İçindeki Yeri Finansal Sistemi Oluşturan Piyasalar Finansal Piyasalar Para Piyasaları Sermaye Piyasaları Birincil Piyasa İkincil Piyasa Para Piyasası • Vadesi en fazla 1 yıla kadar olan fon arz ve talebinin karşılaştığı piyasalardır. Para piyasasında fonların aktarılması, bir yıldan kısa vadeli bonolar, çekler gibi finansal araçların kullanılması ile meydana gelir. Hazine Müsteşarlığı’nın bir yıldan kısa vadeli devlet iç borçlanma senetleri de para piyasası araçları arasında sayılır. • Merkez Bankasının, para piyasası üzerinde önemli bir etkisi vardır. Merkez Bankasının piyasaya emisyon yoluyla para sürüp para arzını arttırması, para piyasasında borç verilebilir fonları artırabilir. • Merkez Bankasının zorunlu karşılık oranlarını değiştirmesi de, finansal aracıların en önemlileri olan bankaların verebilecekleri borç miktarını etkileyecektir. • Zorunlu karşılıkların artması bankanın verebileceği/kullandırabileceği borç miktarını azaltacak, azalması ise tam tersi etki gösterecektir. • Para piyasasına geçici ve mevsimlik nakit sıkıntısının giderilmesi için başvurulur. Fonlar, vadeli ve vadesiz mevduattan oluşur. Sermaye Piyasası • Vadesi 1 yıldan daha fazla olan orta ve uzun vadeli fon arz ve talebinin (aracı kurumlar aracılığıyla ve menkul kıymetlere bağlı olarak) karşılaştığı piyasalardır. Sermaye piyasalarının oluştuğu yere “Menkul Kıymetler Borsası” adı verilir. • Bu piyasalarda fon alış verişi, tahvil, bono, hisse senedi gibi kâğıtlar aracılığıyla gerçekleştirilir. Kısa vadeli fonlar hazine bonosuna, orta vadeli fonlar tahvile, sonsuz vadeli fonlar ise hisse senetlerine tekabül eder. • Sermaye piyasasına sabit yatırımlar ve devamlı işletme sermayesinin finansmanı için başvurulur. Fonlar, devamlılık arz eden tasarruflardır. • Sermaye Piyasası Kanununa göre, sermaye piyasasının başlıca kurumları; – Aracı kuruluşlar (yetki belgesi almış bankalar ve aracı kurumlar) – Yatırım ortaklıkları – Yatırım fonları – Sermaye piyasasında faaliyet göstermesine izin verilen diğer kurumlarıdır. • Bu kurumlardan aracı kuruluşlar, her bir faaliyet için Sermaye Piyasası Kurulu’ndan yetki belgesi almak suretiyle; • Kurul kaydına alınacak sermaye piyasası araçlarının ihraç veya halka arz yoluyla satışına aracılık yapmak, • Daha önce ihraç edilmiş olan sermaye piyasası araçlarının aracılık amacıyla alım satımı, • Ekonomik ve finansal göstergelere, sermaye piyasası araçlarına, mala, kıymetli madenlere, dövize dayalı vadeli işlem ve opsiyon sözleşmeleri dahil her türlü türev araçlarının alım satımının yapılmasına aracılık, • Repo ve ters repo işlemlerine aracılık, • Yatırım danışmanlığı, • Portföy işletmeciliği veya yöneticiliği, yapabilirler. • Yukarıda sayılan işlemleri yapmak için yetki alabilecek kurumlar esas olarak aracı kurumlardır ve bu kurumlar bankalar ve diğer finansal aracılardan farklı olarak kurulmaktadır. • Sermaye Piyasası Kanunu 1981 yılında yayımlanmıştır. – Kanunun amacı; tasarrufların menkul kıymetlere yatırılarak, halkın iktisadi kalkınmaya etkin ve yaygın bir şekilde katılmasını sağlamak amacıyla sermaye piyasasının güven, açıklık, kararlılık içinde çalışmasını, tasarruf sahiplerinin hak ve yararlarını düzenlemek ve denetlemektir. – Kanununun kapsamı; sermaye piyasası araçları, bu araçların ihracı, halka arzı ve satışı, borsalar ve teşkilatlanmış diğer piyasalar, sermaye piyasası faaliyetleri, sermaye piyasası kurumları, sermaye piyasası kurulu. Birincil Piyasa • Hisse senedi ve tahvil gibi menkul değerleri ihraç eden şirketler ile alıcıların yani tasarruf sahiplerinin doğrudan doğruya karşılaştıkları piyasalardır. Buna hisse senetleri ile tahvillerin ilk kez sürülüp "ihraç"tan alındığı piyasa da denilebilir. Birincil Piyasa • Kamuoyu açısından birincil piyasalar pek bilinen piyasalar değildir. Çünkü menkul kıymetlerin ilk alıcılara satış işlemleri genellikle kapalı kapılar ardında olur. • Birincil piyasada menkul kıymetlerin ilk kez satışına yardımcı olan en önemli kurum yatırım bankalarıdır. Bir yatırım bankasının yaptığı işleme underwriting işlemi denilmektedir. Yatırım bankası, bir şirketin çıkarttığı menkul kıymetlere fiyat garantisi vermekte ve daha sonra bunları piyasada satmaktadır. İkincil Piyasa • Bir kişi veya kuruluş ikincil piyasada bir hisse senedi aldığında, hisse senedini satan kişi bunun karşılığında para elde ederken, menkul kıymeti çıkarmış olan şirket bu yeniden satış işleminden yeni bir fon elde etmemektedir. • Bu durumda bir şirket çıkardığı hisse senedi (genel olarak menkul kıymet) birincil piyasada ilk kez satıldığı zaman yeni bir fon elde edebilmekte, ikincil piyasalarda gerçekleşen alış-satış işlemlerinden şirketin elde edebileceği bir fon söz konusu olmamaktadır. İkincil Piyasa • İkincil piyasalar, menkul kıymeti ihraç eden şirkete yeni bir fon sağlamıyorsa neden bu piyasaya gereksinim duyulmaktadır? İkincil Piyasa • Menkul kıymetleri ihraçtan alanlar, bunları tekrar paraya çevirmek istediklerinde, hisse senetlerinde hiçbir zaman, tahvillerde ise vadeden önce bunları ihraç eden kuruluşa müracaat edemezler. • İkincil piyasa bu durumdaki menkul kıymetlerin paraya çevrilmesini sağlayan piyasadır ve menkul kıymet borsaları bu piyasayı tanımlamada en iyi örnektir. İkincil Piyasa • İkincil piyasa, menkul kıymetlerin likiditesini arttırarak birincil piyasaya talep yaratır ve gelişmesini sağlar. Birincil piyasa daha çok sermaye piyasası bilinciyle, ikincil piyasa ise menkul kıymetler piyasası bilinciyle çalışır. Finansal Sistemi Oluşturan Unsurlar 1. 2. 3. 4. Fon arz/talep edenler Finansal aracılar Finansal araçlar Düzenleyici ve denetleyici kurumlar Finansal Piyasalarda Kimler İşlem Yapar? Piyasada Kimler Var? insanlar (hane halkı) özel kesim şirketleri yabancılar hükümet Finansal Sistem Aracılığı İle Fon Akımı Nasıl Sağlanır? Kim Bu Finansal Aracılar? Finansal Piyasalara (Bankalara) İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri? • Finansal piyasalar fon fazlası olanlardan fon ihtiyacı olanlara satın alma gücü transfer eder. Böylece ekonomik etkinlik artar. • Finansal piyasalar, piyasada işlem yapanların daha iyi durumda olmalarını sağlar ve refah düzeyinin yükselmesini sağlar. • Finansal piyasalar, bilgi toplanması ve üretilmesi konusunda önemli rol oynarlar. • Finansal piyasalar, işlem maliyetlerinin azalmasını sağlar. • İşlem maliyeti, finansal işlemlerin gerçekleştirilmesinde harcanan para ve zamana verilen addır. • Finansal piyasalar para politikasının uygulanmasında etkinlik sağlarlar. • Büyük ölçekli projelerin finansmanını kolaylaştırmak amacıyla tasarruf birikimi ve risk dağıtım sistemi oluşturarak mülkiyetin tabana yayılmasını sağlarlar. Finansal Sistemin Baş Aktörü Bankalar
