CÜMLE BİLGİSİ KONU: Yükleminin Yerine - E

ÜNİTE:
KONU:
CÜMLE BİLGİSİ
Yükleminin Yerine- Türüne - Anlamına Göre Cümleler
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yükleminin türüne göre diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Hepimiz şu günlerde hüzünlü bir dönemdeyiz.
Bir kaç yıl içinde aramızda büyük bir arkadaşlık gelişti.
Yeniden yaşayamayız o günleri.
Bu okulda, bu sınıfta pek çok anılarım oldu.
Çözüm:
Cümleler yükleminin türüne göre iki bölümle incelenir:
1. Fiil (Eylem) Cümlesi: Yüklemi çekimli fiil olan cümledir. “Çekimli fiil” sözünden dokuz kipin herhangi biriyle
çekimlenmiş ve kişi eki almış fiil anlaşılır.
-
Bir de ben göreyim onu. (istek kipi)
-
Mutlu olmayı kim istemez? (Geniş zaman kipinin olumsuzu)
yüklem
yüklem
2. İsim (ad) Cümlesi: Yüklemi ad soylu sözcük ya da fiilimsi olan cümledir. Adlar, ad soylu sözcükler (sıfat,
zamir, zarf, edat, bağlaç, ünlem) tamlamalar, söz öbekleri ve fiilimsiler ek fiil alarak ad cümlesi kurar.
- Dilin kemiği yok.
-
Bu işin sonunda mutlaka ayrılık var.
-
İnsanoğlunun gelişimi tıpkı arkadaşlıkların gelişimi gibidir.
-
Saçları simsiyahtı.
(edat öbeği + ek fiil = yüklem)
Not: 1. “var” “yok” sözcükleri yüklem olduğunda isim cümlesi olurlar.
2. İsim ve fiil cümleleri olumsuz yapılarak da ayrılabilir. Cümle “-me, -ma” ile olumsuz yapılırsa fiil,
“değil” ile olumsuz yapılırsa isim cümlesidir.
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim:
B’de gelişti → (Dili geçmiş zaman) – çekimli fiil)
yüklem
C’de yaşamalıyız → (Geniş zaman) – çekimli fiil
yüklem
D’de oldu → (Dili geçmiş zaman) – çekimli fiil
yüklem
A’da ise hüzünlü bir dönemdeyiz.
(sıfat tamlaması + ek fiil) → yüklem
2.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yükleminin yeri bakımından diğerlerinden farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Öğretmenlik önce çocuk sevgisiyle filizlenir.
Çağımız bilgi çağıdır.
Yaşamdan tat almasını öğretmelisin önce bana.
İnsan yavrusunun ilk öğretmeni annesidir.
İLKÖĞRETİM 8
90
TÜRKÇE
Çözüm:
Devrik Cümle: Yüklemi cümlenin sonunda olmayan başta veya ortada olan cümledir.
- En kötü günlerimde ihtiyaç duydum sana. Devrik cümle
yüklem
-
Yavaş yavaş büyür çocuklar. Devrik cümle
yüklem
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim:
A, B ve D seçeneklerinde yüklem cümlenin sonunda olduğundan yükleminin yerine göre kurallı, C’de ise
yüklem ortada olduğundan devriktir.
-
Öğretmenlik önce çocuk sevgisiyle filizlenir. Kurallı cümle
-
Çağımız bilgi çağıdır. (Kurallı cümle)
-
İnsan yavrusunun ilk öğretmeni annesidir. Kurallı cümle
-
Yaşamdan tat almasını öğretmelisin önce bana. Devrik cümle
yüklem
yüklem
yüklem
yüklem
Not : Bazı durumlarda cümlenin yüklemi yazılmaz, bu nedenle bu cümlelere eksiltili cümle denir.
Örneğin:
Karşımızda yemyeşil bir ova…
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca olumludur?
A) Nerede olduğunu biliyor değilim.
C) O ne sinemadan ne tiyatrodan anlar.
B) Bu dünyada güçsüzlerin şansı yok.
D) Herkes bu duruma çok üzülüyor.
Çözüm:
Anlamlarına göre cümleleri dört bölümde inceliyoruz: Olumlu, olumsuz, soru, ünlem cümle
Olumlu Cümle: Yüklemi olumlu yargı bildiren cümledir. Fiil cümlesi yüklemin bildirdiği işin yapıldığını
veya yapılacağını, isim cümlesi ise bir nesnenin veya durumun var olduğunu gösteren cümledir.
- İnsanlar yaşam boyu çeşitli zorluklarla karşılaşırlar.
Bu cümle olumludur; çünkü cümlede olumsuzluk eki veya olumsuz sözcük yoktur.
- Ali bizimle gelemeyeceğini söyledi.
Bu cümle de olumludur, önemli olan yargının gerçekleşmiş olmasıdır.
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim:
A’da “Nerede olduğunu biliyor değilim.” (Bilmiyorum). Olumsuz.
B’de “Bu dünyada dayanıksızların şansı yok.” Olumsuz, yüklemine göre isim cümlesidir. İsim cümleleri “yok
değil ve siz” le olumsuz yapılır.
C’de “O ne sinemadan ne tiyatrodan anlar.” (Hiçbir şeyden anlamaz). Olumsuz
D’de “Herkes bu duruma çok üzülüyor.” Olumsuzluk eki veya sözcüğü yoktur. Üzülme eylemi
gerçekleşmektedir.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi biçimce olumsuz, anlamca olumlu bir cümledir?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Kendine güveni ve inancı yoktu.
Hiçbir ressam bir günde ressam olmamıştır.
Bu soruları yapamıyor değilim.
İnsan, yaşamı için gerekli koşulları tek başına sağlayamaz.
91
İLKÖĞRETİM 8
Çözüm:
Olumsuz Cümle: Olumsuz yargı bildiren cümlelerdir. İsim cümleleri “yok – değil – siz” ile fiil cümleleri “-ma,
-me, değil” ile olumsuz yapılır.
Derslerine çalışmıyorsun. Olumsuz
Fiil cümlesi
Derslerine çalışıyor değilsin. Olumsuz
-
Senin için değildi kavgam. Olumsuz
O hoşgörüsüzdü. Olumsuz
Sen yoksun şimdi. Olumsuz
İsim
cümlesi
Yüklemi olumsuzluk eki almadığı halde, olumsuzluk bildiren cümleler vardır. Bu cümlelere “biçimce olumlu
anlamca olumsuz” cümle diyoruz. Ne…ne bağlacı cümlenin anlamını olumsuz yapar.
-
O bu işten ne anlar ki. Anlamaz.
Ne arıyor ne soruyor. Aramıyor ve sormuyor.
Yükleminde olumsuzluk eki veya sözcüğü bulunduğu halde, olumlu yargı bildiren cümleler vardır.
-
Seni sevmiyor değilim. (Seni seviyorum.)
Sana nasıl inanmam ki? (İnanırım.)
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A’da Kendine güveni ve inancı yoktu. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
B’de Hiçbir ressam bir günde ressam olmamıştır. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
D’de İnsan, yaşamı için gerekli koşulları tek başına sağlayamaz. (Biçimce ve anlamca olumsuz)
C’de Bu soruları yapamıyor değilim. (Yapabiliyorum) Olumsuzluk eki ve sözcüğü bulunduğu için biçimce
olumsuz; ama anlamca olumludur. İki olumsuzluk birlikte kullanıldığı için cümle anlamca olumlu olur.
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi ünlem cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
Özgürlük benim için yaşamsal bir değer taşır
Ne kadar sıkıcı bir adam
İnsan toplumsal bir varlıktır
Gençlik insanın en enerjik, en deli dolu çağıdır
Çözüm:
Ünlem cümleleri sevinç, korku, acıma, şikayet, bıkkınlık… gibi duyguları bildiren cümlelerdir. Ünlem cümleleri
değişik duygular içerir. Bunlardan birkaçı şöyledir:
Sen de aynı duruma düşersin inşallah! (beddua)
Bıktım senden! (usanma)
Ha, geldiler! (sevinme)
Bu bilgilerden hareketle seçenekleri incelediğimizde B’de cümle “bıkkınlık öfke, yakınma” gibi duyguları
yansıttığı için ünlem cümlesidir.
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi soru cümlesi değildir?
A) İstediklerimi aldın mı
C) Konsere kaç bilet aldın
İLKÖĞRETİM 8
B) İnsan arkadaşını arayıp sormaz mı
D) Bu elbiseyi kaça aldın
92
TÜRKÇE
Çözüm:
Soru cümleleri iki türlüdür:
a) Gerçek soru cümlesi
b) Sözde soru cümlesi
a) Gerçek Soru Cümleleri: Soru anlamı taşıyan, yanıt almayı ve yanıt vermeyi gerektiren cümlelerdir.
- Beni kim aradı?
- Olayı sen gördün mü?
b) Sözde Soru Cümleleri: Yanıt gerektirmeyen, aslında bir şey sormak için söylenmemiş. Cümlenin anlamını
pekiştirmek amaçlı soru biçiminde cümlelerdir. Sözde soru cümlelerinde “olumsuzluk, özlem,
karşılaştırma, tehdit…” gibi anlamlar vardır.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
A, C ve D seçeneklerinde soru anlamı vardır.
B’de “İnsan arkadaşını arayıp sormaz mı?” soru biçiminde olduğu halde yanıt gerektirmeyen bir cümledir.
“kınama” anlamı vardır.
7.
“İnsanlık tarihi, kalem ile kılıcın savaşının tarihi gibidir.”
Yukarıdaki cümlenin özellikleri hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A) olumlu – fiil – devrik
C) olumsuz – isim – devrik
B) olumlu – isim – kurallı
D) olumlu – fiil – kurallı
Çözüm:
Cümlenin değerlendirmesini yapmak için yükleme bakarız.
“İnsanlık tarihi, kalem ile kılıcın savaşının tarihi gibidir.”
Yüklem olumsuzluk eki veya sözcüğü almadığı ve olumlu bir yargı bildirdiği için cümle anlamına göre
“olumlu”dur.
“gibi” edatı ek fiil alarak yüklem olduğu için yüklemine göre “isim cümlesi”dir.
Yüklem cümlenin sonunda olduğu için ögelerinin dizilişine göre “kurallı bir cümle”dir.
8.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi söz dizimine göre devrik bir fiil cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
Hayatımın hiç unutulmayacak bir dönemini noktalamaktayım.
Zıt iki gücün temsilcisi olarak algılamıştım onları.
Daha önce hiç birbirimizle bütünleşmemiş gibiydik.
Bundan önce beş senelik bir deneyimim var.
Çözüm:
Seçenekleri yüklemine ve yükleminin yerine göre inceleyelim:
A’da “Hayatımın hiç unutulmayacak bir dönemini noktalamaktayım.”
İsim cümlesidir. (adeylem + ek fiil = yüklem)
C’de “Daha önce hiç birbirimizle bütünleşmemiş gibiydik.”
İsim cümlesidir. (edat + ek fiil = yüklem)
D’de “Bundan önce beş senelik bir deneyimim var.”
İsim cümlesidir. (isim = yüklem)
B’de “Zıt iki gücün temsilcisi olarak algılamıştım onları.
Yüklem( fiil+kip eki)
Yüklemi çekimli eylem olduğu için fiil cümlesidir. Yüklemi ortada olduğu için söz dizimine göre devriktir.
TÜRKÇE
93
İLKÖĞRETİM 8
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin
yerine göre farklıdır?
A)
B)
C)
D)
2.
5.
Hırsızlar evde ne var ne yoksa almışlar.
Köyden gelen akrabalarını karşıladı.
Arabaları yol kenarından çekiyorlar.
Sana söyledim pazardan ne aldığımı.
A)
B)
C)
D)
6.
Ne sinemaya ne tiyatroya gider.
Ben de tuhaflıklar yapmıyor değilim.
Havayı güzel görünce kendini dışarı attı.
Hava soğuk; ama ben üşümüyorum.
7.
İzlediğim film çok kötüydü.
Sıkıntıdan neredeyse patlayacaktım.
Ailesi zengin ve iyi kalpliymiş.
Şimdiki gençler tutumlu değil.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi gerçek
soru cümlesidir?
TÜRKÇE
Oturma odasını değiştirelim bence.
Yorgunluktan ayaklarım şişti.
Aşkın mucizesine inanırım her zaman.
Deli gibi koşturdum oraya buraya.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi eksiltili
cümledir?
A)
B)
C)
D)
8.
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı
cümledir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi isim
cümlesi değildir?
A)
B)
C)
D)
4.
Samanlıkta iğne arıyorsun, bırak bu işi.
Arkadaşlarına kitaplarını ödünç verdi.
Spor salonunda saatlerce kalıyor.
Çocuklar değil bu camları kıranlar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi
olumsuzluk eki almadığı halde anlamca
olumsuzdur?
A)
B)
C)
D)
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik,
olumsuz, isim cümlesidir?
Gökyüzünde yıldızlar parlıyor
Karşımızda yeni bir yaşam
Yine yalnızlık ağlattı annemi
Toplantı salonunda görüşmeler var
Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı, fiil
cümlesidir?
A) Gözleri filmi izlerken dolu dolu oldu
annemin.
B) Annesine kırlardan çiçek toplamış.
C) Evinden dışarı çıkmamış günlerdir.
D) Kedi yavrularının her biri birbirinden
sevimliydi.
Nereden duydum bu şarkıyı bilmiyorum
Hani bize gelecektin, diye sordum
On yıllık meslek hayatını mı tamamladı
Ne istediğini bir türlü anlamadım
94
İLKÖĞRETİM 8
9.
A)
B)
C)
D)
10.
14.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil
cümlesidir?
Köyde en genç öğretmen bendim.
Bazı arkadaşların ödevleri eksikti.
Bu tarlalar bu bölgenin en verimlisiydi.
Takım maçtan önceki çalışmalarını
bitirdi.
“Sabahları uyandığında memleketini ne
kadar özlediğini düşünüyormuş garip
adam.” cümlesi ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
Fiil cümlesidir.
Olumlu cümledir.
Devrik cümledir.
Soru cümlesidir.
“Seni bu konuda desteklemez miyim hiç?”
cümlesi ile ilgili aşağıdaki bilgilerden
hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
Devrik cümledir.
Anlamına göre olumsuzdur.
Fiil cümlesidir.
Anlamına göre olumludur.
15.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin
türüne göre farklıdır?
A) Yarın hava bulutlu olacakmış.
B) Bu izlediğin yeni bir film mi?
C) Bu çocukları hiç bu kadar mutlu
görmedim.
D) Dedem sabahları acı bir kahve içerdi.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinin sonuna
soru işareti koymak zorunludur?
A) Denize nasıl girmezsin anlamadım
B) Bu olaylara nasıl katlandım bilmiyorum
C) Ne kadar uyuyacağını bana mı soruyor
sanki
D) Bazı öğrenciler buraya mı geldi
16.
12.
A)
B)
C)
D)
“Hayatta başarılı ve mutlu olmak zordur.”
cümlesinin özellikleri hangi seçenekte
doğru sıralanmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumsuz
cümledir?
A)
B)
C)
D)
TÜRKÇE
Anlayışlı değil midir bu konuda?
Sorunlarına çözüm bulabildin mi?
Kutlamalar çok mu görkemliydi?
Sana bunları kim anlattı?
olumlu – kurallı – fiil cümlesi
olumsuz – devrik – isim cümlesi
olumlu – kurallı – isim cümlesi
olumlu – devrik – fiil cümlesi
17.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik,
soru, isim cümlesidir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil cümlesi
değildir?
A)
B)
C)
D)
Saçı, dalgalı dalgalı olunca güzel.
Bize ikram edilen çaylar soğuktu.
Küs olduğu komşusuyla barışmış.
Sınavda üç soruyu yapamadım.
95
Çocuklar sırasıyla havuza atlıyor.
Minibüsün şoförü çok sinirliydi.
Karnımızı şu lokantada doyurduk.
Vapurdan inip taksiye bindi.
İLKÖĞRETİM 8
18.
“Tüm vaktini çalışarak geçirmen doğru
değil.” cümlesi ile ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
19.
22.
Olumsuz cümledir.
İsim cümlesidir.
Devrik cümledir.
Kurallı cümledir.
A)
B)
C)
D)
23.
Yürekler kırık, üzgün şimdi.
Ağlamalar, iç yakan sesler…
Kanımızı dondurdu bu olaylar.
Her gün yandık acıyla.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi isim
cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
Kanunlar toplum yaşantısını düzenler.
Yasal belgeleri bilgisayara kaydediyor.
Esnaf kapının önünde tavla oynuyor.
Ordumuzdaki her asker yüreklidir.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi devrik,
isim cümlesidir?
24.
A)
B)
C)
D)
21.
olumlu – kurallı – isim cümlesi
olumsuz – kurallı – isim cümlesi
olumlu – devrik – fiil cümlesi
olumsuz – kurallı – fiil cümlesi
Aşağıdaki cümlelerin hangisi eksiltili
cümledir?
A)
B)
C)
D)
20.
“Sırma saçları, masmavi gözleri ile çok
hoştu.” cümlesi ile ilgili aşağıdakilerin
hangisi doğrudur?
Anlamadım ne konuştuklarını.
Ben bu oteli beğenmedim.
İçeride kimse yoktu.
Her şeyi vardı insanların.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca
olumludur?
A)
B)
C)
D)
Odunları kırıp kömürlüğe doldurmamış.
Yeni dergileri okumuyor değilim.
Bu soruların sayısı yeterli değildi.
Sıcaktan yemek bile yiyemedik.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi kurallı
cümledir?
25.
A)
B)
C)
D)
Yeni patlamalar duyuldu buradan.
Her zaman mutluydu benim ailem.
Genç kızlar dolaşır sahilde.
Hanım hanımcık hareketleriyle
beğenildi.
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin
yerine göre farklıdır?
A)
B)
C)
D)
96
Telefonu açınca sesini duydum.
Kapandı tüm kapılar yüzüme.
Şirketteki tüm işlere bakıyorum.
Kulağımıza ne hoş melodiler geliyor.
TÜRKÇE
ÜNİTE:
KONU:
CÜMLE BİLGİSİ
Yapısına Göre Cümleler
ÖRNEK SORULAR VE ÇÖZÜMLERİ
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapısına göre basittir?
A)
B)
C)
D)
Romanın konusu ile başlığı arasında ilişki olmalı.
Bilgiler kalemle yazılıp çoğaltılır.
Amaçsız, yaşamış olmak için yaşamıyorum.
İnsanın yeryüzünde kalış süresi çok kısadır.
Çözüm:
Yapısına göre cümleleri şu şekilde inceliyoruz:
Yapısına Göre Cümleler
Basit Cümle
Girişik B.C.
Bileşik Cümle
İç İçe B.C.
Sıralı Cümle
Şartlı B.C
Bağımsız S.C.
Bağımlı S.C.
Bağlı Cümle
Bağımsız B.C.
Bağımlı B.C.
Basit cümle: Bir tek eylem ya da yargı bildiren, tek yüklemi olan cümledir. Cümlede eylem veya yargı sayısı
fiil, fiilimsi sayısı kadardır. Cümlede yüklem dışında fiilimsi, koşullu fiil bulunmaz.
-Böyle bir ortamda her şeye rağmen farklı olabilmişti. (Basit)
Yüklem
Bu bilgilerden hareketle seçenekleri inceleyelim.
B’de “yazıp” , C’de “yaşamış, olmak” , D’de “kalış” sözcüleri fiilimsidir. Bu nedenle bu cümlelerde birden fazla
yargı vardır. Basit değildirler.
A seçeneğinde cümle basittir; çünkü içinde fiilimsi yoktur.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapısına göre bileşiktir?
A) Arkadaşları tarafından pek sevilmez.
C) Baştan sona bütün kitaba baktım.
B) Yürekleri daralan insanları çok sık görürüz.
D) Saat üç gibi buluşalım.
Çözüm:
Bir yüklemi olduğu halde birden çok yargı bildiren cümlelere “bileşik cümle” denir. Yüklemin bulunduğu
cümleye ”temel cümle”, anlamca onu tamamlayan yargı gruplarına “yan cümle” denir. Yan cümlenin içinde
fiilimsi ya da tamamlanmış yargı bulunur. Yan cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi, zarf tümleci veya
dolaylı tümleci olabilir. Bir cümlede ne kadar fiilimsi varsa o kadar yan cümle var.
Yan cümle
Yan cümle
Temel cümle
-Balkonda oturan yaşlı kadın /oynayan çocukları / seyrediyordu. Cümlede iki yan, bir temel cümle var.
Özne
B.li nesne
Yüklem
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim.
A, C ve D’deki cümleler tek yargı bildirdiğinden basittir.
B’de “daralan” sözcüğü fiilimsidir. Bu cümle bileşiktir. Yan cümle belirtili nesne görevinde
kullanılmıştır.
Yürekleri daralan insanları / çok sık görüyoruz.
B.li nesne
Yüklem
Yan cümle
İLKÖĞRETİM 8
Temel cümle
97
TÜRKÇE
Bileşik cümleler kendi içinde şöyle ayrılır:
a. ki’li bileşik → Anladım ki gelmeyecek.
b. Şartlı bileşik → Anlarsa soruları da yapar.
c. İç içe bileşik → Sana : “Gel” diyemem. Akşam gelemem, dedi
3.
“
Yeni aldığım kitabı,hiç ara vermeden okudum.”
Yukarıdaki cümlede kaç tane yan cümlecik vardır?
A) 1
B) 2
C) 3
D) 4
Çözüm:
Yan cümleler temel cümleye bağlanıp, onun anlamını bütünler. Taşıdığı yargıyı ancak temel cümle
aracılığıyla eksiksiz anlatabilir. Bu nedenle temel cümleye bağlı birden çok yan cümle bulunabilir.
-Kitabı okuyunca / tartışalım.
Z.T.
Y.
(Yan cümle)
(Temel cümle)
-Düzenli çalışarak / sınavı / kazandı.
Z.T.
B.li n.
Y.
(Yan cümle)
(Temel cümle)
Şimdi cümleyi inceleyelim.
Yeni aldığım kitabı,
Yan cümle (1)
hiç ara vermeden
Yan cümle (2)
okudum.”
Temel cümle
Cümleyi incelediğimizde cümlede iki fiilimsi olduğunu görürüz: “aldığım”, “ara vermeden”. Dolayısıyla
cümlede iki yan cümlecik vardır.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan cümlecik temel cümlenin nesnesi görevindedir?
A)
B)
C)
D)
Her insan, sevilmeye, ilgiye, dostluğa değerdir.
Serçeden korkan darı ekmez.
Yaşlı kadının taşındığını söylediler.
Soruları çözünce bize gidelim.
Çözüm:
Birleşik cümle bir temel cümlecikle, bir veya daha fazla yan cümlecikten oluşur. Yan cümlecikler fiilimsilerle
kurulur. Yan cümle temel cümlenin öznesi, nesnesi, zarf tümleci veya dolaylı tümleci olabilir.
Yan cümlesi, temel cümlelerin bir ögesi olan cümlelere “bileşik girişik cümle” denir.
-Milli piyango’da çekilişi / yüreğimizi hoplattı. Yan cümle özne görevinde kullanılmıştır.
Özne
B.li. n.
Yüklem
Yan cümle
Temel cümle
-Yaptığımız gezideki doğal güzellikleri / unutamadım. Yan cümle nesne görevinde kullanılmıştır.
B.li nesne
Yüklem
Yan cümle
İLKÖĞRETİM 8
Temel cümle
98
TÜRKÇE
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
-Her insan sevilmeye, / ilgiye, dostluğa değerdir. Yan cümle dolaylı tümleç görevinde kullanılmıştır.
Özne
D.T.
D.T.
D.T.
Y.
Yan cümle
Temel cümle
-Serçeden korkan / darı ekmez. Yan cümle özne görevinde kullanılmıştır.
Özne
B.li n. Y.
Yan cümle
Temel cümle
-Soruları çözünce / bize gidelim. Yan cümle zarf tümleci görevindedir.
Zarf tümleci
D.T. Y.
Yan cümle
Temel cümle
Yaşlı kadının taşındığını / söylediler. Yan cümle nesne görevindedir.
B.li nesne
Y.
Yan cümle
5.
Temel cümle
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı bir cümledir?
A)
B)
C)
D)
Çözüm:
Kimselere söylemeden evlenmiş.
Sen de benim dediğimi yapsaydın.
Bu eşyaların çoğu kullanılmış.
Ben ders çalışıyordum, o müzik dinliyordu.
Birbirine virgül veya noktalı virgülle bağlanmış bağımsız cümleler zincirine “sıralı cümle” denir.
Sıralı cümlelerde birden çok yüklem bulunur. Sıralı cümleler iki türlüdür:
1. Bağımsız sıralı cümle: Ögelerden hiçbiri ortak olmayan cümledir. Bağlayıcı öge virgül ya da noktalı
virgüldür.
Bağlaç değildir.
-Kapı açıldı, yaşlı kadın içeri girdi. Ögelerin hiç biri ortak değildir.
Ö
Y
Ö
D.T. Y.
-Sınıfta iki çocuk vardı; biri çok konuşuyordu.
D.T.
Ö.
Y. Ö. Z.T.
Y.
Ögelerden hiçbiri ortak değildir; Bu nedenle bağımsız sıralı cümledir.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
-Kimselere söylemeden / evlenmiş. (Gizli özne: O)
Z.T.
Y.
Yan cümle
Temel cümle
Bir tek yüklemi vardır ve içinde fiilimsi olduğundan bileşik cümledir.
-Sen benim dediğimi / yapsaydın.
Ö
B.li nesne
Y.
Yan cümle
TÜRKÇE
Temel cümle
99
İLKÖĞRETİM 8
Bir tek yüklem vardır ve içinde fiilimsi olduğundan bileşik cümledir.
-Bu eşyaların çoğu / kullanılmış. Basit cümle, tek yargı bildirir.
Özne
Y.
-Ben ders çalışıyordum, o müzik dinliyordu. Hiçbir ögesi ortak olmayan bağımsız sıralı cümledir.
Ö. B.siz n.
Y.
Ö. B.siz n.
Y.
Not : Sıralı cümlenin bölümleri basit cümle veya bileşik cümle olabilir; ama yapısına sıralı cümle denir.
Okuma yazma bilmiyor, kurslara katılacak. Sıralı cümle.
Birleşik cümle
Basit cümle
6.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağımlı sıralı cümledir?
A)
B)
C)
D)
Hava iyi olunca pikniğe gideriz.
Elbisesini annesi giydiriyor, o çıkarıyordu.
Yağmur dindi, dışarı çıktık.
Karanlık bastı, korkmaya başladım.
Çözüm:
2-Bağımlı sıralı cümlede ögelerden biri ortaktır. Bağlayıcı öge virgül veya noktalı virgüldür.
-Bana geldi, / fazla oturmadan gitti. (Gizli özne: O)
Y
Y
“O” kişi zamiri her iki cümlenin ortak ögesidir.
-Onu bana, beni ona anlatır. (“anlatır” yüklemi iki cümlede ortaktır.)
Y.
Şimdi seçenekleri inceleyelim:
-Hava iyi olunca / pikniğe gideriz. Bileşik cümledir. “olunca” fiilimsidir.
Z.T.
D.T. Y.
Yan cümle
Temel cümle
-Yağmur dindi; dışarı çıktık. İki yüklemi vardır. Ortak ögesi olmayan, bağımsız sıralı cümledir.
Ö.
Y.
Z.T. Y.
-Karanlık bastı; korkmaya başladım. İki tane yüklemi olan, ortak ögesi olmayan bağımsız sıralı cümledir.
Ö.
Y.
D.T.
Y.
-Elbisesini annesi giydiriyor, o çıkarıyordu.
B.li n.
Ö.
Y.
Ö.
Y.
İki tane yüklemi olan, nesneleri ortak, bağımlı sıralı cümledir.
7.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı cümledir?
A)
B)
C)
D)
Çalışkandı, zekiydi, başarılıydı.
Oku, düşün, uygula.
Eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çık.
Onunla konuşmuyorum;çünkü beni çok kırdı.
İLKÖĞRETİM 8
100
TÜRKÇE
Çözüm:
Bağımsız kuruluşta birden çok yargılı anlatımdan oluşan sıralı cümleler birbirine bağlaç ile bağlanırsa
bunlara “bağlı cümle” diyoruz. Bağlı cümlelerde de öge ortaklığı olabilir.
-Sen de bilirsin ki o bu işi yapmaz. Cümleler “ki” bağlacıyla birbirine bağlanmıştır.
Ö.
Y.
Ö. B.li n. Y.
1.cümle
2.cümle
Beni seviyor ama bunu bana söylemiyordu. (Gizli özne: O) (Cümleler ama bağlacı ile birbirine bağlanmıştır.
B.li n. Y.
B.li n. D.T.
Y.
1.cümle
2.cümle
Bu bilgiler doğrultusunda seçenekleri inceleyelim.
Çalışkandı, zekiydi, başarılıydı. Öznesi ortak bağımlı sıralı cümledir.
Y.
Y.
Y.
1.cümle
2.cümle 3.cümle
-Oku, düşün, uygula. Öznesi ortak bağımlı sıralı cümledir.
Y.
Y.
Y.
1.c.
2.c.
3.c.
-Eşitsizliğe, adaletsizliğe karşı çık. Tek yargı bildirir. Bu nedenle basit cümledir.
D.T.
D.T.
Y.
-Onunla konuşmuyorum; çünkü beni çok kırdı. İki cümle çünkü bağlacı ile bağlandığı için bağlı cümledir.
Z.T.
Y.
B.li n. Z.T. Y.
1.cümle
8.
2.cümle
Daima ileriye dönük olarak çalışmalıyız.
Yukarıdaki cümlenin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
basit – olumlu – kurallı – fiil cümlesi
bağlı – olumlu – devrik – fiil cümlesi
bileşik – olumlu – kurallı – fiil cümlesi
sıralı – olumlu – kurallı – fiil cümlesi
Çözüm:
Daima ileriye dönük olarak / çalışmalıyız. Yapısına göre “bileşik”tir.
Z.T.
Z.T.
Y.
Yan cümle
Temel cümle
- Olumsuzluk eki ya da sözcüğü kullanılmamıştır. Yargı gerçekleşebilir durumda
olduğundan “olumlu” bir cümledir. Yüklemi sonda olduğundan öge dizilişine göre kurallıdır.
- Yüklemi çekimli fiil olduğundan fiil cümlesidir.
TÜRKÇE
101
İLKÖĞRETİM 8
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit
yapılıdır?
6.
A) Cep telefonu almış, kullanmayı bilmiyor.
B) Konuşmayı çok sevdiğinden hiç
susmaz.
C) Yaralar sarıldı, halkın sorunları giderildi.
D) Bebekler çok güzeldi, hepsini sevdim.
A) İstanbul dünyanın en güzel şehridir.
B) Ülkemiz olimpiyatlara katılmaya
başladı.
C) Karanlıkta yürümek oldukça zordu.
D) Hepimizi aradı, doğum gününe çağırdı.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik
yapılı cümle değildir?
7.
A)
B)
C)
D)
3.
Bana mektup yazmayı unutma.
Dışarı çıkma, yağmur çok yağıyor.
Işıklar kesilince mumları yaktık.
Evde yenilikler yapmak istiyordu.
A) Kar ve yağmur yağışı gittikçe artıyor.
B) Dışarıdan tıkırtılar geldi; ama neydi
anlamadık.
C) Seni hiç sormam veya aramam istersen.
D) Kitaplığı temizledi ve kitapları yerleştirdi.
sıralı cümle
bağlı cümle
bileşik cümle
basit cümle
8.
B) 2
C) 3
D) 4
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
bileşiktir?
A)
B)
C)
D)
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı
değildir?
A)
B)
C)
D)
Yanında annesi ve babası vardı.
Sırnaşık bir kedi ayaklarıma dolandı
Her konuda becerikli olmayı başarıyor.
Duvarların rengi koltuklara uymuş.
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
farklıdır?
A) Kömür ocaklarımızda çalışan işçiler
yaralandı.
B) Benden özür dilemedikçe onu affetmem.
C) Kimseyle konuşmadan geçip masasına
oturdu.
D) Harp Akademisi bu yılki törenle
mezunlara diplomasını verdi.
“Üniversitelerde yapılan eğitimler her
zaman denetim altında tutularak
izlenmelidir.” cümlesinde kaç tane yan
cümlecik kullanılmıştır?
A) 1
5.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümle değildir?
“Sonunda beni anladı; fakat yanlış anladı.”
cümlesinin yapısı aşağıdakilerin
hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümle değildir?
102
Savaşta pek çok asker öldü.
Havalar zamanla daha da ısındı.
Belediye başkanı yapılacak işleri anlattı.
Ülkenin her yanını, her ilini gezdik.
TÜRKÇE
10.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümle değildir?
14.
A) Dondurmayı zevkle yedi, bir tane daha
aldı.
B) Maçta düşmüş, dizi yaralanmış.
C) Ocakta yemek var; aman yakmayalım.
D) Soğuk soğuk terler dökmeye başladı.
11.
12.
A)
B)
C)
D)
“Ailesini hiçbir zaman üzmedi ve onlara her
zaman yardım etti.” cümlesinin yapısı
hangi seçenekte doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
15.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
diğerlerinden farklıdır?
16.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümledir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
farklıdır?
A) Saçlarının yandan iki örgüsüyle çocuk
gibiydi.
B) Balıkların çokluğu balıkçıların yüzünü
güldürdü.
C) Her zamanki gibi çok neşeliydi.
D) Okuldaki çocuklara elinden geldiğince
yardım ediyor.
17.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı
değildir?
A) Daha önce sınava girdim, kazanamadım.
B) Sporcular son derece titiz çalışıyor.
C) Çocuklar sınıftan dışarı çıkmıyor.
D) Halılar göz nuru, halk emeğidir.
TÜRKÇE
Okuldaki görevliler sınıfları temizliyor.
Hayatını kazanmak için uğraşıyor.
Saçlarını kestirmeden resim çektirdi.
Hepimiz yorulan ayaklarımızı sandalyeye uzattık.
A) Ne güzel yemekler yapmışsınız.
B) Tabakları, çatalları masaya dizdi; fakat
bıçakları bulamadı.
C) Canı her istediğinde parka gidiyordu.
D) Bakıcı kadın yine gelmedi.
Bağlı cümledir.
Birleşik cümledir.
Sıralı cümledir.
Basit cümledir.
A) Halkı boş yere ümitlendirmemek
gerekiyor.
B) Tutuklama kararı çıkarılınca ortadan
kayboldu.
C) Hepsini yedim; ama doymadım.
D) Bakanlar görüşmelerine devam ediyor.
13.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik
yapılı değildir?
“Yüzündeki güneş lekeleri için doktora
gitti.” cümlesinin yapısı aşağıdakilerden
hangisinde doğru verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
103
sıralı cümle
basit cümle
bağlı cümle
birleşik cümle
İLKÖĞRETİM 8
18.
“İnsanlar gün gelince birbirine güvenmeyi
öğreniyorlar.” cümlesinin yapısı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
A)
B)
C)
D)
19.
22.
A)
B)
C)
D)
bileşik cümle
bağlı cümle
sıralı cümle
basit cümle
23.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümledir?
24.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
bileşik cümledir?
A)
B)
C)
D)
21.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
bağlı cümledir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisi sıralı
cümledir?
A)
B)
C)
D)
Tabloyu evinin en güzel köşesine astı.
Dayak, çağımızın en ilkel davranışıdır.
İki ülke liderleri görüşmelere başladılar.
Telefon, dikkatli kullanılmalıdır.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
farklıdır?
25.
A) Kedilerin kuyruklarını çekiyor, canlarını
yakıyor.
B) Çocuk annesi gelmeyince ağlamaya
başladı.
C) Günde sekiz saat çalışıyor, yorulmuyor.
D) Her görevli işini iyi yapıyor, sorun
yaşanmıyor.
İLKÖĞRETİM 8
birleşik cümle
basit cümle
bağlı cümle
sıralı cümle
A) Dereyi görmeden paçayı sıvama.
B) Cebinden cüzdanı çıkardı; ama cüzdanı
boştu.
C) Kırmızı halı bu odaya çok yakışmış.
D) Annem elmalı turtayı güzel yapar.
A) Terzi bile kendi söküğünü dikemez.
B) Kapıyı açıp baktım, içeride kimse yoktu.
C) Derslerinde başarılı olmayı kafasına
koymuş.
D) Sonunda izlediği filmi beğendi.
20.
“Yağmur çok şiddetli yağıyor, her taraf sel
içinde kaldı.” cümlesinin yapısı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
Kostümlerini dolaba tek tek yerleştirdi.
Tutumlu olmayı başarmak onun için zor.
Anlamadığı yerleri öğretmenine sordu.
Tartışmalara katıldı, fikrini söyledi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi basit yapılı
cümledir?
A) Tanımlanamaz acılar yaşadık.
B) Yakın zamanda işlerim azalacak.
C) Hasarlı binaları onarmaya devam
ediyorlar.
D) Sen beni üzdün; ama ben seni affettim.
104
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi “devrik –
fiil – soru” cümlesidir?
6.
A) İnsan sağ iken bilmezse, ölünce hiç
bilmez.
B) Başka kimse gelmeyecek mi bu akşam?
C) Bunun sonu ne olacak?
D) Bana artık dargın değil mi?
2.
A) İnsanlar onu pek sevmiyor; çünkü o
borçlarını zamanında ödemiyormuş.
B) Bu şekil size birdenbire garip görünür
ama siz alışırsınız.
C) Bu yeni saç şekline bir türlü
alışamamıştı.
D) Benim doğduğum köylerde ceviz
ağaçları yoktu.
Aşağıdaki isim cümlelerinden hangisinin
yapısı diğerlerinden farklıdır?
A) Dilsiz karanlıklarda beliren uykusuzluk,
içimden dışarıya akseden karanlıktır.
B) İçimde bir sönük ümit yok değildi.
C) Mücevher gibi görünüyor.
D) O güler yüzlü arkadaşın çok olgun
biriydi.
3.
7.
Dinlenmek istiyor;çünkü çok yorgun.
Gelmedi, zaten beklemiyordum.
Herkes gitmiş; o, evde yalnız kalmıştı.
Geldi; fakat çok kalmadı.
8.
5.
Doğru söyleyen yok mu?
Ne söylese, doğrudur.
İnsanın kadri ölünce biliniyor.
Eve gitmeye karar verdi.
Aşağıdakilerden hangisi bileşik,
olumsuz cümledir?
9.
A) Başka kimse yok mu burada?
B) Öğretim yılı bitmiş, yaz tatili başlamıştı.
C) En basit eşyayı öyle biçime getiriyorlar ki
mücevher gibi görünüyor.
D) İçeri girmeyi kabul etmedi.
TÜRKÇE
Aşağıdakilerden hangisi yapıca basit,
devrik bir cümledir?
A) Hayatından eskiden beri şikâyet
etmezdi.
B) Ona kızmakta gayet haklıydın bence.
C) Gördük edebi cedleri bir anda yakından.
D) Her sorunun kolay bir çözümü mutlak
vardır.
Aşağıdaki bileşik cümlelerden hangisi
diğerlerinden farklı yapıdadır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerden hangisi birleşik
yapılı cümledir?
A) Çamur artıklarından birer pabuç giymiş
gibiydi.
B) Kitaplar masanın üzerindeydi, onlarla
hiçbirinin ilgilenmeyeceği belliydi.
C) Şiddetli rüzgar ağaçların dallarını
kırıyor, evlerin çatılarını uçuruyordu.
D) Evimiz, dereye bakan dik bir yamacın
kenarındaydı.
Aşağıdaki bağlı cümlelerden hangisi
olumlu ve olumsuz cümlelerden
oluşmuştur?
A)
B)
C)
D)
4.
Aşağıdakilerden hangisi olumsuz, bağlı
cümledir?
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
cümledir?
A)
B)
C)
D)
105
Tartıştıdığımız konu beni ilgilendirmiyor.
Sen sabahlar kadar tazesin.
Artık ne soran, ne arayan bulunur.
Çok mütevazi, sakin bir hayat özlerdi
hep.
İLKÖĞRETİM 8
10.
Aşağıdakilerden hangisinde ara cümle
vardır?
14.
A) Onun bu eski evde, anneannesinin olan
yerde, yaşadığını biliyorum.
B) Erkenden, çok erkenden kalkmalıyım.
C) Bu sorularla başarılı olmamak mümkün
değil.
D) Adam nefret dolu bakışlarla onu
arıyordu.
A) Adamın yakasından tutup bağırmaya
başladı.
B) Seni kendini bilmez seni!
C) Eğlenmek varken eve kim gider şimdi.
D) Kızım sana söylüyorum, gelinim sen işit.
15.
11.
Aşağıdakilerden hangisi ara sözü olan
isim cümlesidir?
A) Bu konuda ayrıntılı bir bilgisi yoktu onun.
B) Buranın insanlarıyla,hem de hepsiyle,
aram iyiydi.
C) Burada, sakin ve temiz olan bu
kasabada, bir iki yıl daha kalacağım.
D) Depremde, 1999’ da olanda, her
şeyini kaybetmiş.
Aşağıdakilerden hangisi eksiltili
cümledir?
17.
C) I ve II
D) III ve IV
“Alın bu sözleri benden, alın bu yüreği artık,
utanıyorum yaşamaktan.”
Bileşik cümledir.
Fiilimsi dolaylı tümleç görevindedir.
Yüklemleri çekimli fiildir.
Sıralı cümledir.
“Seni çağırır yaşlı gözlerim.”
Yukarıdaki cümlenin olumsuz, soru şekli
hangisidir?
Bize ne zaman geleceksiniz
Bir de onunla karşılaşmayayım mı
O daha ne istediğini bilmiyor
Bugünün işini yarına bırakma
İLKÖĞRETİM 8
B) II ve III
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerden hangisi gerçek soru
cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
A) II ve IV
Bu cümle için aşağıdakilerden hangisi
söylenemez?
A) Yarın gelecek misin?
B) Çabuk aldığın kitabı yerine koy.
C) Sen de benim kadar gerçekleri
görüyorsun.
D) Hava durgundu; ne dalga fısıltısı, ne
yaprak hışırtısı…
13.
I. Beni ruh gibi saran sonsuzluk dairemsin.
II. Sultanımsın susunca, konuşunca
kölemsin.
III. Sözde, senden kaçıyorum doludizgin
atlarla.
IV. Hem çalışır, hem okurdu.
Numaralanmış cümlelerden hangi ikisi
yapıca aynıdır?
16.
12.
Aşağıdakilerden hangisi ünlem
cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
106
Seni çağırmaz mı yaşlı gözlerim?
Seni mi çağırır yaşlı gözlerim?
Seni de çağırır mı yaşlı gözlerim?
Seni çağırmaz yaşlı gözlerim.
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi devrik
cümle, fiil cümlesi ve olumsuz cümledir?
22.
A) İnsanlar, alışkanlıklarının esiri olan
varlıklardır.
B) Turna vurmaz kimse, Van Gölü
dolaylarında.
C) Bilimin kaynağı olan akıl, elbette sanata
yabancı kalamaz.
D) Sen yoktun ihtiyacım olduğu
zamanlarda.
19.
A) Aradan uzun yıllar geçmiş, artık kimse
birbirini aramaz olmuş.
B) Öğretmen sınıfa girince herkes ayağa
kalkar.
C) Sözlerime, seçerek konuştuklarıma,
içten içe gülüyordu.
D) Keşke şu sorular, sınıf geçmeler
olmasaydı.
23.
Aşağıdakilerden hangisi yapıca sıralı,
anlamca olumsuz cümledir?
24.
Aşağıdakilerden hangisi basit yapılı isim
cümlesidir?
A) Bilim konuşur ama bilgelik ona kulak
verir.
B) Sanat, gerçekleri tanımamıza yarayan
yalandır.
C) Geç kalan teselli, idamdan sonra
bağışlanmaya benzer.
D) Bir çocuk belki en büyük şeydir.
21.
Aşağıdakilerden hangisi basit yapılı,
isim cümlesidir?
A) Köpeklerin dudakları değdi diye deniz
kirlenmez.
B) Tatlı sözler, şiddetli bir öfkeye karşı en
etkili ilaçtır.
C) İnsanlığı tanımak, insanları teker teker
tanımaktan kolaydır.
D) Tembellik çoğu zaman sabırla karıştırılır.
25.
Aşağıdakilerden hangisi sıralı cümledir?
A) Yemine bakılıp insana inanılmaz; insana
bakılıp yemine inanılır.
B) “Para her şeyi yapar.” diyen, para için
her şeyi yapar.
C) İnsanların çok büyük tutkuları olmasa,
çok küçük şeylerle mutlu olabilirler.
D) Sıcak kalpli ol ki, vicdanlar
düşüncelerine buyur etsin.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerden hangisi bileşik
cümledir?
A) Yanlış trene bindiyseniz, koridorda ters
tarafa yürümenin faydası yoktur.
B) Küçük bir aksilik tüm planlarınızı ve
emeğinizi bir anda yok edebilir.
C) Büyük sevgilerin kalbinde, küçük
paylaşımlar vardır.
D) Karanlıkta küçük bir ışık yolunuzu
gösterebilir.
A) Bana bütün hürriyetlerden önce bilmek,
düşünmek, vicdana göre konuşmak
mertebelerini veriniz.
B) Bir tek kitap yazmak için, yarım kitaplık
okuyoruz.
C) Hırs, yelkenleri dolduran bir rüzgardır,
asla yön belirlemez.
D) Kitap okumak insan ruhunu dinlendirir.
20.
Aşağıdakilerden hangisi ara cümlesi
olan bir cümledir?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
nesnesi ortak bir sıralı cümle değildir?
A) Sağlığını çok önemsiyor, her şeyden
üstün tutuyordu.
B) Ahmet işi zamanında bitirdi ; teslim etti.
C) Okulun sıvası dökülmüş, kapıları
kırılmıştı.
D) Önce ayakkabısını paltosunu çıkardı,
sonra tekrar giyip gitti.
107
İLKÖĞRETİM 8
1.
I. Denize düşen yılana sarılır.
II. Ayağını yorganına göre uzat.
III. El elden üstündür.
IV. Akacak kan damarda durmaz.
6.
Yukarıdakilerden hangileri yapılarına
göre bileşik cümledir?
2.
A) I ve IV
B) II ve IV
C) II ve III
D) II ve I
“Kayadan taraçalar üzerine oturup uzun
uzun Manavgat Şelalesi’ni dinleyiniz.
Karşınızdaki binlerce beygir kuvveti boşuna
köpürüyor ve şimdi bir tahta su değirmenini
çeviriyor. Bu şelale, beyaz kuvvetin en
zengin kaynaklarından biri olabilir.”
Yukarıdaki paragrafta aşağıdaki cümlelerden hangisinin örneği yoktur?
A) Basit cümle
B) Bağlı cümle
C) Bileşik cümle
D) Sıralı cümle
Teyzemin konuşurken ağlamaya
başladığını yüzüne bakınca anladım.
Yüzünün dinginliğini değiştirmeyen
gözyaşları boynunu ıslatarak akıyordu.
Paragrafta kaç tane yan cümlecik vardır?
A) 3
3.
B) 4
C) 5
7.
D) 6
Aşağıdaki soru anlamı olan cümlelerden
hangisi yapıca basittir?
A) Küçük, bir bardak su verir misin?
B) Beklediğim haber gelmeyecek mi
acaba?
C) Dostun attığı taş baş yarar mı?
D) İnsanlar bilmeyerek yaptıkları hatalardan
sonra nasıl davranmalıdırlar?
“Güzele bakmak sevaptır.” cümlesinin
özelliği aşağıdakilerden hangisinde
verilmiştir?
A) basit, kurallı, fiil
B) birleşik, kurallı, isim
C) birleşik, kurallı, fiil
D) basit, kurallı, isim
8.
4.
A) Herkes gitmiş, evde yapayalnız kalmıştı.
B) “Geçen gün sizi gücendirdim.” dedi.
C) Ona böyle bir soru sorulur mu hiç?
D) Bu şekil size birden bire garip görünür;
ama alışırsınız.
Aşağıdaki cümlelerden hangisinde
birden çok yargı vardır?
A) Arkadaşlarımın çoğu tatile gitti.
B) Geçen gece korkunç bir sallantıyla
uyandık.
C) Odanın sobası sönmüştü.
D) Sevil uzun boylu değildi.
9.
5.
Aşağıdakilerden hangisi öznesi ortak
sıralı cümledir?
Aşağıdakilerden hangisi öznesi ortak bir
sıralı cümledir?
A) Herkes gitmiş, o ise evde yapayalnız
kalmıştı.
B) Çocuklar neşeyle oynuyor, biz onları
seyrediyoruz.
C) Onu bu alışkanlığından vazgeçirmek için
çok uğraştı, başaramadı.
D) Gönlümde açmadan solan bir gülsün.
A) Bu işte bir gariplik, bir anormallik var.
B) Eve gittim, kimseyi bulamadım.
C) Ben ders çalışıyordum, o gezmeye
gitmişti.
D) Dün akşam yemekte sizdeydik.
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdakilerden hangisi bağlı cümledir?
108
TÜRKÇE
10.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısına
göre diğerlerinden farklıdır?
14.
A) Küçük damlalar doldurmaz mı koca
nehirleri?
B) Dileyeceğiniz küçük bir özür, kırılan bir
kalbi ısıtabilir.
C) Küçük gülümsemelerle başlar attığımız
kahkahalar.
D) Koca bir gemiyi batırmaya yeter küçük
bir delik.
A) Seni anlatacak bir söz bulamadım.
B) Bizim için şarkı söylemesini istedim.
C) Dil giderse gönül gider; gönül giderse
kimlik yok olur.
D) Bilenler, bilmeyenlere anlatsın.
15.
11.
16.
B) Ünlem cümlesi
C) Olumlu cümle
D) Olumsuz cümle
A)
B)
C)
D)
17.
13.
“Az bulunan bir çiçektin şiir bahçemde
benim.” cümlesinin özellikleri
aşağıdakilerden hangisine uygundur?
A)
B)
C)
D)
basit – ünlem
bileşik – soru
sıralı – soru
bileşik – olumlu
Aşağıdaki cümlelerden hangisi “se – sa”
şart kipiyle çekimlenerek oluşan şartlı
bileşik cümledir?
A) Bu kitabı haftaya geri vermek üzere
alabilirsin.
B) Seni çağırdım ; çünkü sana ihtiyacım
var.
C) Beni dinlemezsen, anlatmam.
D) Bense hep seni çiziyorum, kağıtlara
duvarlara.
birleşik – olumlu – devrik – isim cümlesi
basit – olumsuz – kurallı – isim cümlesi
birleşik – soru – devrik – fiil cümlesi
basit – ünlem – devrik – fiil cümlesi
İLKÖĞRETİM 8
“Bilerek mi
almadın giderken
başının yastıkta
bıraktığı çukuru”
Bu cümlenin yapısı ve anlamı ile ilgili
aşağıdakilerden hangisi doğrudur?
“İstanbul yoktu sen olmasaydın.” cümlesi
ile ilgili hangisi doğrudur?
A) Soru cümlesi
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısına
göre basit, yüklemine göre fiil cümlesidir?
A) Ölüm kalım savaşı veriyoruz.
B) Bir millete milli birlik duygusu aşılamanın
en kestirme yolu eğitimden geçer.
C) Ben eğitimden şikayetçi olmayan birine
rastlamadım.
D) Eğitimin amacı insanı, kendisi ve
toplumu için değer yaratacak düzeye
getirmektir.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi basit
yapılı, olumlu bir cümle değildir?
A) Sizi bekleyecek kimseniz de mi yok?
B) Artık uzak bir anıdır huzur ve sükun.
C) Bir gün hayal meyal hatırlarsın eski
zamanları.
D) Bir kalın perdeydi geceler mutsuz,
buruşuk.
12.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi yapısı
bakımından diğerlerinden farklıdır?
109
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerden hangisi bileşik
yapılı bir soru cümlesidir?
22.
A) Az veren candan, çok veren maldan
B) El ile gelen düğün bayram
C) Borç ödemekle, yol yürümekle
D) Güvenme varlığa, düşersin darlığa.
A) Söylediklerinizin tersine çevrilmesi için
ne yapılmalı?
B) Türkiye’nin bilim alanındaki geleceğini
oldukça iyi görüyorum.
C) Şimdi nerdesin, nasılsın, yine güzel
misin?
D) Bazıları mutluluğu nedense yalnız
parada arıyor.
23.
19.
A) Bileşik isim cümlesi vardır.
B) Özne görevinde kullanılan yan cümlecik
vardır.
C) Ek fiilin olumsuzluğuyla yapılan yüklem
vardır.
D) Bağlı, fiil cümlesi vardır.
24.
Aşağıdakilerden hangisi eksiltili
cümledir?
A) İsim cümlesi vardır.
B) Kurallı fiil cümlesi vardır.
C) Yan cümlecik nesne görevindedir.
D) Birleşik cümle vardır.
25.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan
cümlecik vardır?
A) Tut ki bir yelkenliyiz şimdi bu denizlerde.
B) Sakın ağlama ve bir şey söyleme bana.
C) Korkunç bir yalnızlıkla baş başa kalan
adama yazıktır.
D) Bana bir ölüm gibi sessizliğin kalırdı.
İLKÖĞRETİM 8
Merhametsiz karanlık içindeyim.
Ne zaman güneş doğacak bilmiyorum.
Mavi denizlere mor dağlara karşı
Bildiğim bir şarkı var onu söylüyorum.
Bu dizelerde aşağıdakilerden hangisine
örnek yoktur?
A) Ne kötü bir dünya bu; sevgisiz, acımasız
Yaşarken dolu dizgin, ölüvermek
apansız
B) Sen,en güzel yerinde olsan bile yaşamın
Alırlar, götürürler bir yerlere zamansız
C) Bütün bu sevdiklerin, dostların,
yakınların
Koyup giderler seni orada yapayalnız
D) Bir adam düştü Galata Kule’sinden
Bu adam benim oğlumdu.
21.
Güneşi balçıkla sıvamak elimde değil;
Erdiğim sırları söylemek mümkün değil.
Aklım düşüncenin derin denizlerinden
Bir inci çıkar ki delmek elimde değil.
Bu dizelerle ilgili aşağıdakilerden
hangisi söylenemez?
Aşağıdakilerin hangisinde yan cümlecik,
temel cümleciğin dolaylı tümleci
görevindedir?
A) Yirmi dört sene önce küçücük bir
çocuktum.
B) Ölürcesine yaşanır bu şehirde sevgi.
C) Kardeşini öpmeden evden çıkmaz.
D) Benimle konuşmayışına bir anlam
veremedim.
20.
Aşağıdakilerden hangisi eksiltili cümle
değildir?
“Sileceklerin kederli müziği susmuştu.
Güneş pırıl pırıl ve geometrik bir dünyada
sol pencerenin kelebek camından bakmak
üzereydi. Billur gibi berrak, açık, sessiz ülke
bize sırlarını teslim et! Üzerlerinde su
damlacıkları, ağaçlar açık seçik birer
ağaçtılar.”
Yukarıdaki paragrafta kaç tane bileşik
yapılı cümle vardır?
A) 4
110
B) 3
C) 2
D) 1
TÜRKÇE
1.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiilimsi
yoktur?
5.
A) Televizyondaki yayınları çok da
beğenmiyorum.
B) Denize giren çocuklar çok neşeliydi.
C) Onu tanıdıkça daha da seveceksin.
D) Yaşamak insan içindir, tadına varalım.
A)
B)
C)
D)
6.
2.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi fiil
cümlesidir?
A) Soğuk hava tüm yurtta etkiliydi.
B) Kapıya geldiğinde elinde bir buket gül
vardı.
C) Duvarları açık yeşile boyattık.
D) Hırsız sakallı ve yaşlı biriydi.
3.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi anlamca
olumlu, biçimce olumsuz cümledir?
7.
TÜRKÇE
etken – geçişli
edilgen – geçişli
edilgen – geçişsiz
ettirgen – geçişli
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sözde
özne vardır?
A) Treni az önce kaçırdık.
B) Otobüsten inince eşyalar birbirine
karıştı.
C) Bizden adres soruldu.
D) Bizi sevgiyle karşıladılar.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde soru
sözcüğü zarftır?
A)
B)
C)
D)
Sahilde akşama doğru ateş yaktık.
Ömrümde bu kadar güzel yer görmedim.
Biraz daha sakin davranmalısın.
Tanımamış gibi davranıyordu beni.
“Bütün işlerini bana yaptırdı.”
Bu cümledeki fiilin çatısıyla ilgili olarak
aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?
A)
B)
C)
D)
A) Ben de bu tür yemekleri sevmiyor
değilim.
B) Ablam üniversiteyi kazanınca çok
sevindim.
C) Saçlarını kestirince çok güzel oldu.
D) Hiç böyle güzel yer görmedim.
4.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde edat
yoktur?
8.
Neden bu kadar üzgünsün?
Ne almayı istiyorsun buradan?
Takımların başarısını onayladı mı?
Sen mi yardım edeceksin bana?
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
geçişsiz bir fiil vardır?
A)
B)
C)
D)
111
Yazılarında yazım hatası yapıyor.
Trafik kurallarına uymuyor.
Romanı üç ayda bitirdi.
Bu mesleği kendisi seçmişti.
İLKÖĞRETİM 8
9.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yan
cümlecik, temel cümleciğin öznesidir?
13.
A) Başını önüne eğen öğrenci utancından
kıpkırmızıydı.
B) Zavallı adamı düşündükçe gözlerim
yaşarıyor.
C) Okunmuş dergileri biriktiriyorum.
D) Ders çalışmadıkça başarılı olunmaz.
A) Güzel değil böyle bir davranış.
B) Önümüzde upuzun bir yol vardı.
C) Televizyonların hepsi haberle yayınlarını
kesti.
D) Çocukluk dönemi sağlıklı yaşanmalıdır.
14.
10.
12.
devrik – olumsuz – fiil
devrik – olumlu – fiil
kurallı – olumsuz – fiil
kurallı – olumlu – fiil
16.
17.
A) Kentin ara sokaklarından birisinde
yürüyorum.
B) Evin eşyasını hep birlikte kamyona
yükledik.
C) Adam sabahleyin hemen evden çıkar.
D) Karar vermeden iyice düşünmelisin.
Sen herkesi çağır, ben gelirim.
Kalbinin kırılmasını hiç istemezdim.
Altın gibi bir kalbi olduğunu biliyorum.
Şehitlerimiz için saygı duruşunda
bulunduk.
“Sıralamayı doğru yapmadığı için bir
üniversiteye yerleştirilemedi.” cümlesi ile
ilgili hangisi yanlıştır?
A)
B)
C)
D)
112
Öğrencilerin hepsi çok cesurdu.
Komşular bizi çok severdi.
O bir beyaz yürekli annedir.
Yol çok ıssız ve sakindi.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
farklıdır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerden hangisi, basit bir cümle
değildir?
İLKÖĞRETİM 8
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yükleminin
türüne göre farklıdır?
A)
B)
C)
D)
“Geçen akşam karşı konulmaz bir şiir
okuma arzusu duydum.”
Yukarıdaki cümlenin özellikleri aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?
A)
B)
C)
D)
Toprakla uğraşmayı çok seviyordu.
Beni almadan sinemaya gittiler.
Direkler sırayla sokağa dikildi.
Belediye başkanı, çalışmalara ara verdi.
Ömrüm yollarını gözlemekle geçti hep.
Dev aynasında görürdü hep kendini.
Bir bahar akşamı rastladım size.
Güzel kalbiydi bize onu sevdiren.
15.
11.
Aşağıdaki cümlelerin hangisi yapıca
basittir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdakilerin hangisi devrik bir isim
cümlesidir?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi olumsuz,
devrik, isim cümlesidir?
Birleşik cümledir.
Olumlu cümledir.
Kurallı cümledir.
Fiil cümlesidir.
TÜRKÇE
18.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde nesne
vurgulanmıştır?
22.
A) Ankara’ya varınca haber vermeyi
unutma.
B) Annesine haber vermeden sokağa çıktı.
C) Kızını büyütmek, okutmak istiyor.
D) Beni anlamayışına çok üzüldüm.
A) Petrol fiyatlarına yine zam geldi.
B) Uzun bir yolculuğun ardından seni
buldum.
C) Hükümet, çalışmalarını televizyonda
açıkladı.
D) Kurul, olimpiyata katılacak sporculara
rapor verdi.
23.
19.
24.
Kapıya gelen dilenciye para verdim.
Erikler ağaçlarda ne güzel duruyor.
Okulların açılmasına çok az kaldı.
Yasaklara uymadığından
cezalandırıldı.
25.
21.
TÜRKÇE
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bağlı
cümledir?
A) Geceye eşlik eden sessizlikler gibi kırık
döküktü.
B) Bir süre oturmuş televizyona dalmışım;
ama ayağa kalktığımda ne seyrettiğimi
unutmuşum.
C) Gölgeli camda biri belirdi, beni görür
görmez kayboldu.
D) Kitabı aklımdan çıkarayım, eski
hayatıma huzurla dönebileyim.
“Yolculuğa çıkarken, yanımıza aldıklarımızı
annem kontrol etti.” cümlesinde hangi öge
yoktur?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisi bileşik
yapılı, isim cümlesidir?
A) Gökyüzünün maviliğine akarak
Savruldu sonsuza ışık hızım.
B) Bana bu kadar açık söylemedi
Güzel olduğunu yaşamanın
C) Uğraşma boşuna şiir yazamazsın
Bu kadar maviyken gökyüzü
D) Kanın ve gözyaşının çiçeklediği
Yurt sevgisidir dokuduğum
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde farklı
öge vurgulanmıştır?
A)
B)
C)
D)
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde
adlaşmış sıfat - fiil kullanılmıştır?
A) Bahçeyi çeviren tellerden zor geçtik.
B) Kızarmış ekmek kokusu burnuma geldi.
C) Mutlu yaşayanlar işlerinde başarılı
olurlar.
D) Sararan yapraklar rüzgârla yere
dökülüyordu.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde özneyüklem uyumu yoktur?
A) Perdeler akşam olunca tek tek
çekiliyorlar.
B) Yüzünün gülümsemesi hepimizi mutlu
etti.
C) Başarılı olanlara madalyaları verildi.
D) Ailece bunlara çözüm aradık.
20.
Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil
yoktur?
özne
nesne
zarf tümleci
dolaylı tümleç
113
İLKÖĞRETİM 8