BÖLÜM 8

BÖLÜM 8
ÖRNEKLEME
Temel ve Uygulamalı
Araştırmalar için Araştırma Süreci
1.Gözlem
Genel araştırma
alanı
3.Sorunun
Belirlenmesi
Sorun
taslağının
hazırlanması
4.Kuramsal
Çatı
Değişkenlerin
açıkça
saptanması ve
isimlendirilmesi
5.Hipotez
Oluşturma
6.
Bilimsel
Araştırma
Tasarımı
7.Verilerin
Toplanması, Analizi
ve Yorumlanması
2.Öncelikli Veri
Toplama
Görüşme
kaynak taraması
8.ÇIKARIM
Kaynak: (Sekaran, 2000)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
2
Örnekleme
Araştırmacılar çoğunlukla araştırmak
istedikleri evrenin (ana kitle,
popülasyon) tümünü inceleme
olanağından yoksundurlar.
Bu nedenle ; evrenin bir kısmı üzerinde
çalışmak zorundadırlar.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
3
Örnekleme
Bir bütünün daha küçük bir parçası
tarafından temsil edilmesidir.
Araştırmalarda kullanılmak üzere evrenin bir
parçasının seçilmesine örnekleme denir.
Önemli olan nokta ana kitleyi en iyi şekilde
temsil edecek örneklem grubunun
oluşturulmasıdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
4
Örnekleme Yönteminde
Karşılaşılan Kavramlar
Evren (Ana Kitle , Popülasyon)
Eleman (Unsur , Birey)
Evren Çerçevesi (Örneklemin Çıkarılacağı Evrenin
Tüm Elemanlarının Listesi)
Örneklem (Evren İçinden Seçilmiş Elemanlar)
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
5
Örnekleme yöntemleri
1.
Olasılığa Dayalı (Rastgele-Seçkisiz) Örnekleme
1.1. Sınırlamasız veya Basit Şans Örnekleme
1.2. Sınırlamalı veya Karmaşık Örnekleme
a-) Sistematik Örnekleme
b-) Tabakalı Şans Örnekleme
1.3. Küme Örneklemesi
1.4. Alan Örneklemesi
1.5. Çifte Örneklemesi
2. Olasılık Dışı Örnekleme
2.1. Gelişigüzel Örnekleme
2.2. Bilinçli Örnekleme
a-) Karar Örneklemesi
b-) Kota Örneklemesi
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
6
Örnekleme Yöntemleri
Olasılığa Dayalı Örnekleme
Evreni oluşturan bireylerin her biri bilinen bir
olasılıkla örnekleme dahil olmakta, örnek şansa
bağlı bir seçimle belirlenmektedir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
7
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
1. Sınırlamasız veya basit şans örneklemesi
Her bir birime eşit seçilme olasılığı vererek ,
seçilen birimlerin örnekleme alındığı yöntemdir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
8
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme
 Sistematik Örnekleme : Evren içinde 1
ile n arasında rastgele seçilen
elemanlardan , n. elemanı seçme
yöntemiyle yapılır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
9
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
2. Sınırlamalı veya karmaşık örnekleme
 Tabakalı Şans Örneklemesi : Örneklem;
her kattaki konulardan rastgele bir
seçimle, çalışma konusu ile ilgili uygun
ve anlamlı olan gruplara ayrılmaktadır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
10
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
3 . Küme Örneklemesi
 İdeal olarak her grubun bireyleri
arasında heterojen olanlar kümelenir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
11
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
4. Alan Örneklemesi
 Araştırmanın evreni, ülkeler, bölgeler
veya belirli sınırlar içinden seçiliyorsa
alan örneklemesi yapılabilir.

Alan örneklemesi; belirli bir alanda
yapılan küme örneklemesidir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
12
Olasılığa Dayalı
Örnekleme Çeşitleri
5. Çifte Örnekleme
 Birinci örneklemden elde edilen
sonuçlara göre, hipotezin reddedilmesi
veya desteklenmesi mümkün değilse
(bir şüphe veya belirsizlik varsa), ek
(ikinci) bir örneklem grubunda
doğrulama yapılmasıdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
13
Olasılık Dışı (Seçkisiz Olmayan)
Örnekleme


Evren içindeki elemanların
seçilmelerinde olasılığa dayalı bir seçim
yapılmamaktadır.
Örnek birimi gelişigüzel seçilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
14
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri

Gelişigüzel örnekleme
 Araştırmacının her hangi bir şekilde
evrenin bir parçasını seçmesiyle
gerçekleşir.

Sistematik hata oranı yüksektir.

Bilimsel değeri azdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
15
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri

Bilinçli örnekleme
 Evrenin en tipik öğelerini seçme
işlemidir. Bu yönteme tipik birimler
yöntemi de denir.

Eğer , araştırmacının alacağı örneklem
küçük olmak durumunda ise bu
yöntem en geçerli yöntemdir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
16
Bilinçli Örnekleme

Karar Örneklemesi
 Bu yönteme göre , önce evren homojen alt
evrenlere ayrılmaktadır.


Bu alt evrenleri temsil eden tipik bir birim
saptanmakta , bu tipik birimlerden bir kısmı ya da
hepsi alınmaktadır.
Evrenin tipik özelliklerini taşıyan sınırlı sayıda
elemanlardan birkaçının seçimi söz konusudur.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
17
Bilinçli Örnekleme

Kota Örneklemesi
 Bu yöntemde de evren bazı ölçütlere göre
homojen özellik gösteren gruplara ayrılmaktadır.


Her gruptan eleman sayısıyla orantılı olarak,
araştırmaya alınacak denek sayısı
saptanmaktadır.
Araştırmacının evren hakkında oldukça bilgili
olması gerekir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
18
Olasılık Dışı Örnekleme Çeşitleri


Kolayda (Uygun) Örnekleme
 En kolay ulaşılan elemanların
seçilmesi.
Kartopu Örnekleme
 Elemanlardan yardım alarak çığ gibi
büyütmek.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
19
Rastgele Örneklemenin Yararları
 Rastgele Örneklemde, normal dağılım kuralına uygun olarak, gruplar
arasındaki eşitsizlik en aza indirgenip her üye eşit olasılığa sahiptir.
Normal Dağılım Çan eğrisi
-3 -2
-

+ +2 +3
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
20
Ölçmede Hata
Sabit Hata
Her bir birim ölçümde 10 birim fazla
vermek
Sistematik (Yanlı) Hata
Sınav notlarını derse katılıma göre
değiştirmek
Tesadüfi (Rastgele, seçkisiz) hata
Kaynağı bilinmeyen düzensiz hatalardır.
Ölçümden, ortamdan ve psikolojik
faktörlerden kaynaklanabilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
21
Yanlılık-Taraf Tutma (Bias)


Toplanan verilerin rastgele olmaması veya
belli bir veriye hak ettiğinden daha fazla yer
verilmesi durumuna denir.
Bu durumda ortaya çıkan sonuçların tarafsız
olduğunu ve gerçeği yansıttığı söylenemez.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
22
Tip I Hata



Sıfır hipotezi doğru olduğu halde
reddedilmesidir.
Sonuçta incelediğimiz gruplar arasında
fark olmadığı halde “fark vardır”
şeklinde karar veririz.
Tip I hataya yol açma olasılığı α (alfa)
ile gösterilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
23
Tip II Hata



Yanlış olduğu halde sıfır hipotezini
kabul etmemizdir.
Sonuçta incelediğimiz gruplar arasında
bir fark olduğu halde “fark yoktur”
sonucunu çıkarırız.
Tip II hataya yol açma olasılığı β (beta)
ile gösterilir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
24
Tip Hataları
Hipotez Testi Sonrası Karar
Gerçek Durum
H0 Doğru
H0 Yanlış
H0 Red
H0 Kabul
Yanlış Karar
Tip I Hata
(α hatası)
Doğru Karar
Doğru Karar
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
Yanlış Karar
Tip II Hata
(β hatası)
25
Tip Hataları



Tip I hatasından kaçınmak için α
değerinin (1- α) küçük tutulması (0,05
veya 0,01),
Tip II hatasından kaçınmak için
örneklemin artırılması önerilir.
İstatistiksel güç (0,80=1-β) için β’ nın
0,20 seviyelerinde tutulmasıdır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
26
İstatistiksel Kararlar
P değeri, iki grup arasında ortaya çıkan
farkın, şans eseri ortaya çıkma
olasılığıdır.
p < 0.05
Farkın şans eseri olma olasılığı % 5’den
azdır. Aradaki fark % 95 olasılıkla şans
eseri olmamıştır.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
27
İstatistiksel Kararlar
p < 0.05 anlamlı farklılık
p < 0.01 ileri düzeyde anlamlı farklılık
p < 0.001 çok ileri düzeyde anlamlı
farklılık
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
28
Örneklem Boyutunun Büyüklüğü
Hakkında Karar Vermeden Önce!




Evren parametrelerini öngörümlemede ne
kadar kesinliğe gereksinim duyulacağını,
Hata oranının en fazla hangi düzeyde olması
gerektiğini,
Evrenin özelliklerinde ne kadar değişkenlik
bulunduğunu,
Örneklem düzeyinin artırılmasının maliyetini
belirlemeleri gerekir.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
29
Örneklem Boyutunun
Büyüklüğünde Genel Baz Alınan
Bazı Parametreler




Güvenilirlik düzeyi (0,95),
Hata oranı (kesinlik) (0,05),
Değişkenlik düzeyi (0,5),
Maliyetler.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
30
Örnek Hacim Tablosu
Kaynak: Krejcie, R. V., & Morgan, D. W. (1970). Determining Sample Size For
Research Activities. Educational and Psychological Measurement, 30, 607-610.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
31
Etik Yaklaşım

Bireyler üzerine baskı kurmak

Kendilerine saygılarını azaltıcı sorular sormak.


Bireyleri, araştırmanın gerçek amacından
uzaklaştıran, kasten yanlış yönlendiren
konulara itmek.
Katılımcıları fiziksel veya zihinsel strese maruz
bırakmak.
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
32
Etik Yaklaşım



Araştırmada istedikleri zaman
çekilmelerine izin vermemek.
Araştırma sonuçlarını katılılımcıların
aleyhine kullanmak.
Kontrol gruplarından çıkar sağlamak
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
33
Etik Yaklaşım





Disiplinsizlik
Yayın çoğaltma
Aşırmacılık
Sahtecilik
Uydurmacılık
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
34
ÖDEV
Aşağıdaki makaleleri okuyup, irdeleyiniz.
Akan, H. (2008). Bilimsel yayınlarda taraf tutma. O. Yılmaz
(Ed.), Sağlık Bilimlerinde Süreli Yayıncılık (pp. 89-95). Ankara:
TÜBİTAK-ULAKBİM. Erişim:
http://uvt.ulakbim.gov.tr/tip/sempozyum6/akan.pdf
Elhan, A. H. (2005). Örneklem büyüklüğünün belirlenmesi.
Erişim:
http://168.144.121.167/TORAKSFD23NJKL4NJ4H3BG3JH/mse
-ppt-pdf/Halil_ELHAN2.pdf
Demirel, N. ve Gürler, S. (2010). Klinik çalışmalarda örneklem
genişliğinin belirlenmesinde pratik yaklaşımlar. Kafkas
Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 16(2), 205-211.
Erişim: http://vetdergi.kafkas.edu.tr/extdocs/2010_2/205_211.pdf
Creative Research Systems (2011). Sample Size Calculator.
Erişim: http://www.surveysystem.com/sscalc.htm
Prof. Dr. Özkan Tütüncü
35
8. BÖLÜMÜN SONU
36