uluslararası ceza mahkemesi`nin ilk on yılı

Konferans Bildiri Özetleri
ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ’NİN İLK ON YILI
Dr. Ali Emrah Bozbayındır
21. yüzyılın en önemli ilk uluslararası kurumu ve dünyanın ilk daimi uluslararası ceza mahkemesi vasfını taşıyan Uluslararası Ceza Mahkemesi, on yıldan fazla bir süredir faaliyet göstermektedir.
Mahkeme, ulusal mahkemelerin yargılamaya muktedir olmadıkları veya yargılamak istemedikleri
tüm uluslararası toplumu ilgilendiren en ağır uluslararası suçların faillerinin cezalandırılması amacıyla kurulmuştur. Zira bu suçlar “dünyanın barış, güvenlik ve refahını tehdit etmektedir”. Cezasızlığa son vererek UCM, “bu suçların işlenmesinin önlemine katkıda bulunmayı” hedeflemektedir. Bu
amaçlar doğrultusunda UCM Roma Statüsü ’nün yürürlük tarihi olan 1 Temmuz 2002’den itibaren
soykırım, insanlığa karşı suçlar, savaş suçları konusunda yargı yetkisini haizdir. Bu suçlara ilave olarak Roma Statüsünde yer alan ve 2010 tarihinde Kampala’da gerçekleştirilen tadil Konferansı’nda
tanımı üzerinde uzlaşılan saldırı suçunu düzenleyen madde ise henüz yürürlüğe girmemiştir. Mahkeme 122 üye sayısına ulaşmasına karşın, mahkemeye muhalefet eden devletlerin yaklaşımında bir
değişiklik olmamıştır. Hakikaten dünyanın büyük güçlerinden İngiltere, Fransa, Almanya, Japonya
ve Brezilya Mahkeme’nin kuruluşunda önemli rol oynamış olmalarına rağmen, dünyanın süper gücü
hüviyetini taşıyan Amerika Birleşik Devletleri ve en hızlı büyüyen gücü Çin Mahkeme’ye üye olmayı
reddetmiştir. Keza, nükleer silahlara sahip Rusya ve Hindistan da Mahkeme’nin üyesi değildir. Bölgesel güçlerden Türkiye, Mısır, İsrail, Pakistan ve Hindistan da hâlihazırda mahkemeye taraf olmayan devletler arasında yer almaktadır.
Mahkeme faaliyetlerine başladığı ilk yıllardan itibaren bilhassa Afrika ülkelerimden gelen
başvurularla aktif bir kurum haline gelmiştir. Savcılık Ofisi ilk soruşturmalarına 2004 yılında başlamıştır. Savcılığın ilk soruşturmaları, Uganda diğeri de Demokratik Kongo Cumhuriyeti tarafından,
Roma Statüsü’nün m. 13 (a) ve 14 uyarınca bu devletlerin yaptıkları başvurular üzerine başlatılmıştır.
Bugüne kadar Kongo ve Uganda ile birlikte Merkezi Afrika Cumhuriyeti, Mali ve Komor Birliği
olmak üzere beş devlet m. 13 (a) ve 14’te öngörülen usule müracaat ederek başvurularını yapmışlardır. Savcılık Ofisi’nin ilk açtığı soruşturmada Demokratik Kongo Cumhuriyeti’nden, Thomas Lubanga Dyilo, Ön Soruşturma Dairesi’nin 10 Şubat 2006 tarihli tutuklama müzekkeresi neticesinde
Mart 2006’da Mahkeme’ye teslim edilmiştir. Kongo Vatanseverler Birliği’nin (Union des Patriotes
Congolais) kurucusu ve lideri olan Thomas Lubanga, 15 yaşın altındaki çocukları silahlı kuvvetlere
çağırmak ve askere almak fiillerini işlediği ve bu çocuklardan Ituri’deki çatışmalarda Şubat 2002
ila Ağustos 2003 arasında aktif olarak kullandığı için savaş suçu işlediğinden bahisle yargılanmıştır.
Lubanga hakkındaki suçlamaların onayı hakkında karar 29 Ocak 2007 tarihinde verilmesine rağmen,
sanığın yargılaması İlk Derece Dairesi tarafından ancak 14 Mart 2012 tarihinde neticelendirilebilmiştir. Mahkeme’de Devlet başvurularının yanında BM Güvenlik Konseyi havalesiyle açılan davalar
da olmuştur. Bunlardan en münakaşalı olanlardan biri şüphesiz Sudan Lideri Al-Bashir hakkında da
91
92
Anadolu Üniversitesi
davanın açıldığı Sudan durumudur. Savcının re’sen soruşturma açma yetkisine dayanarak açtığı Fil
Dişi Sahilleri ve Kenya durumu gibi soruşturmalar da mevcuttur. Buna karşın, Savcılık Ofisi Irak,
Filistin ve Komor başvurusu gibi durumlarda soruşturma açmaktan imtina etmiştir.
Çalışmamızda, bilhassa yukarıda özetlenen soruşturma ve davalar ile soruşturma açılmayan Komor ve Filistin başvurusu gibi durumların analizi yapılarak, Savcılık Ofisi’nin ilk on yıldaki
soruşturma siyaseti tespit edilmeye çalışılacaktır. Buna ilaveten, Mahkeme’nin gördüğü davalarda
uluslararası suçları nasıl yorumladığı konusu üzerinde durularak, maddi ceza hukuku konusunda da
Mahkeme’nin ilk on yıllık icraatı genel hatlarıyla ortaya konulmaya gayret edilecektir.