VakıfBank Haftalık Uluslararası Ekonomi Raporu 13‐20 Aralık 2010 11 Finansal İstikrarın Önemi‐ İrlanda Örneği ABD kaynaklı 2008 konut krizinin etkileri Batı Avrupa'da ilk başta finansal kriz şeklinde görülmüştür. İngiltere'de yaşanan krizin konut finansman şirketleri ile bankaları sıkıntıya sokarken, diğer Avrupa ülkeleri ise toksik Amerikan ipotek kredilerinden zarar görmüştür. Ukrayna bankacılık sektörü bilançolarının bozulmasıyla krize girerken, Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerde borç sorunları ortaya çıkmıştır. Son günlerde ise Avrupa borç krizi ile ilgili olarak İrlanda ile ilgili haberler piyasalarda takip edilmektedir. 1995‐ 2007 yılları arasında ekonomisinde yaşanan hızlı büyüme nedeniyle “Kelt Kaplanı” olarak adlandırılan İrlanda, 2008 yılında global piyasalarda başlayan krizle birlikte sert bir şekilde küçülmüş, 2010 yılı ortalamasında işsizlik oranı %13.6 seviyelerine yükselmiştir. Bu süreçte kamu açıkları ciddi boyutlara ulaşan ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından hazırlanan kredi paketi kapsamında toplam 85 milyar Euro yardım aktarılmış ve Kasım ayı sonunda kamu maliyesi sorunlarına çözüm getirmek üzere bir önlem paketi açıklanmıştır. Bu haftaki raporumuzda kriz öncesinde güçlü büyümesiyle dikkat çeken İrlanda’nın neden krizden bu kadar derin bir şekilde etkilendiği incelenerek finansal istikrarın önemi üzerinde durulacaktır. Ayrıca yaşanan kriz sonucunda alınan önlemlerin ne çerçevede olduğu ve bu önlemlerin ülkeyi krizden kurtarmaya yetip yetmeyeceği tartışılarak, İrlanda dışındaki diğer ülkelere yönelik risklere de değinilecektir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar Uluslararası Ekonomide Geçtiğimiz Haftanın Önemli Gelişmeleri ABD Tüketici kredileri Ekim ayında yine beklenmedik şekilde yükselerek, mevsimsel etkilerden arındırılmış verilerle tüketici kredileri yıllık bazda %1.7 artarak 2.4 trilyon dolar olarak gerçekleşti. Öğrenim kredilerindeki artış, kredi kartı kullanımındaki gerilemeyi dengeledi. Temsilciler Meclisi, federal hükümetin 2011 mali yılından geriye kalan 9.5 aylık dönemdeki faaliyetlerinin finansmanı için 1.2 trilyon dolar sağlanmasına yönelik tasarıyı onayladı. ABD'de işsizlik maaş başvuruları 4 Aralık'ta sona eren haftada 421,000 ile beklentilerin altında açıklandı. Amerikalıların net varlıkları 2010 3. çeyrekte, hisse senedi piyasalarındaki yükselişin etkisi ile arttı. Ancak tüketiciler yeni borç almaktan kaçınmaya devam ediyorlar. Michigan Üniversitesi tüketici güven endeksi Aralık'ta 74.2 değerini alarak 71.5 olan beklentilerin üzerinde açıklandı. Dış ticaret açığı Ekim ayında 38.71 milyar dolar ile beklentilerin (43.6 milyar dolar) altında açıklandı. Federal Mevduat Sigorta Kurumu’nun (FDIC) iki bankaya daha el koymasıyla yılbaşından beri el konulan banka sayısı 151'e ulaştı. AVRUPA Euro Bölgesi liderleri, sorunlu Euro Bölgesi hükümetlerinin kurtarılması için oluşturulan Avrupa Finansal İstikrar Kolaylığı’nın artırılmasına gerek olmadığına karar verdiler. Avrupa Birliği ülkeleri maliye bakanları, İrlanda'ya 85 milyar euroluk mali yardım paketini resmen onayladı. Avrupa Birliği diplomatı "İrlanda'ya mali yardım kararı, yardım için gerekli şartlar konusundaki tavsiyelerle birlikte onaylandı" dedi. Almanya'da sanayi üretimi Ekim ayında %2.9 ile beklentilerin üzerinde arttı. Böylece, sanayi üretimi Mayıs ayından bu yana görülen en güçlü aylık artışa işaret etti. Almanya'da Ekim ayında ihracat beklentilerin altında gelerek %1.1, ithalat ise %0.3 arttı. İzlanda Merkez Bankası (Sedlabanki) gösterge faiz oranını %1 oranında indirerek %4.5'e indirdi. İngiltere Merkez Bankası(BOE), faiz oranlarında bir değişikliğe gitmedi. İrlanda parlamentosunun alt kanadı Dail'de milletvekilleri, hükümetin 2011 yılı için planladığı 6 milyar euro tutarındaki bütçe kısıntısının önemli bir parçası olan Sosyal Yardım Tasarısı'nın tüm maddelerini geçirdiler. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Fitch, İrlanda'nın uzun vadeli yerel ve yabancı para cinsinden notlarını A+'dan BBB+'ya çekti. Notların görünüm durağan olarak belirlendi. Ülkenin kısa vadeli notu da F1'den F2'ye düşürüldü. DİĞER ÜLKELER [email protected] Ankara, TÜRKİYE Japonya’da Ekim ayında öncü göstergeler endeksi beklentilere yakın 97.2 oldu. Japonya ekonomisi Temmuz‐Eylül döneminde büyüme oranı beklentilerin üzerinde %1.1’e revize edildi. Kasım'da Çin'in ithalatı ve ihracatı beklenenden çok güçlü oldu. Güçlü rakamlar faiz artırımı için yolu açabilir. İthalat bir yol öncesine göre %37.7 arttı ve %24.2 beklentisini aştı. Brezilya Merkez Bankası(BCB), faiz oranlarını değiştirmeyerek gösterge konumundaki Selic faiz oranını %10.75 olarak açıkladı. Finansal İstikrarın Önemi‐ İrlanda Örneği ABD kaynaklı 2008 konut krizinin etkileri Batı Avrupa'da ilk başta finansal kriz şeklinde görülmüştür. İngiltere'de yaşanan krizin konut finansman şirketleri ile bankaları sıkıntıya sokarken, diğer Avrupa ülkeleri ise toksik Amerikan ipotek kredilerinden zarar görmüştür. Ukrayna bankacılık sektörü bilançolarının bozulmasıyla krize girerken, Yunanistan ve İspanya gibi ülkelerde borç sorunları ortaya çıkmıştır. Son günlerde ise Avrupa borç krizi ile ilgili olarak İrlanda ile ilgili haberler piyasalarda takip edilmektedir. 1995‐2007 yılları arasında ekonomisinde yaşanan hızlı büyüme nedeniyle “Kelt Kaplanı” olarak adlandırılan İrlanda, 2008 yılında global piyasalarda başlayan krizle birlikte sert bir şekilde küçülmüş, 2010 yılı ortalamasında işsizlik oranı %13.6 seviyelerine yükselmiştir. Bu süreçte kamu açıkları ciddi boyutlara ulaşan ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından hazırlanan kredi paketi kapsamında toplam 85 milyar Euro yardım aktarılmış ve Kasım ayı sonunda kamu maliyesi sorunlarına çözüm getirmek üzere bir önlem paketi açıklanmıştır. Bu haftaki raporumuzda kriz öncesinde güçlü büyümesiyle dikkat çeken İrlanda’nın neden krizden bu kadar derin bir şekilde etkilendiği incelenerek finansal istikrarın önemi üzerinde durulacaktır. Ayrıca yaşanan kriz sonucunda alınan önlemlerin ne çerçevede olduğu ve bu önlemlerin ülkeyi krizden kurtarmaya yetip yetmeyeceği tartışılarak, İrlanda dışındaki diğer ülkelere yönelik risklere de değinilecektir. Grafik‐1 İrlanda ekonomisi 1995–2007 yılları arasında yaşadığı hızlı büyüme temposuyla Avrupa’nın fakir 15 bir ülkesi iken, kısa bir sürede en zengin ülkeleri arasına girmeyi başarmıştır. İrlanda’da yaşanan 10 güçlü büyüme performansında düşük kurumlar 5 vergisi (1990 yılına kadar %10‐12.5 oranları arasında değişiyordu), düşük ECB faiz oranları ile 0 Avrupa Birliği’ne dahil olan Almanya ve Fransa gibi ‐5 ülkelerden gelen transfer ödemeleri, subvansiyonlar ve yabancı yatırımlar etkili ‐10 olmuştur. Özellikle 1990 yıllarında Avrupa Birliği’ne ‐15 üye olan bir ülke olarak nispeten düşük işgücü 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 maliyetleri ve vergi oranları ile büyük bilişim İrlanda Euro Bölgesi şirketlerinin merkezi haline gelen İrlanda bu Kaynak:Bloomberg şirketlerin sağladığı finansal, teknik ve sosyal yardımlardan bu dönemde oldukça yararlanmış ve söz konusu süreçte izlenen güçlü büyüme performansını yakalayabilmiştir. Küresel piyasalarda 2007 yılının ikinci yarısında başlayan finansal krizle birlikte Avrupa Birliği’nde ilk resesyona giren ülke olarak dikkat çeken İrlanda’da sert daralmalar izlenirken, işsizlik oranlarında rekor seviyeler görülmüş, bütçe açıklarındaki hızlı genişleme ile ülkeye AB ülkeleri ve IMF tarafından yapılacak olan yardımlar açıklanmıştır. Hızlı büyümesi ile dikkat çeken İrlanda’da son dönemde ise izlenen bu olumsuz gelişmeler tüm global piyasalarda takip edilirken, ülkede hem ekonomik alanda hem de bankacılık sektöründe yaşanan krizin nedenlerini araştırmanın önemli olduğu ortaya çıkmıştır. Bu kapsamda raporumuzun bundan sonraki bölümünde İrlanda’da yaşanan krizin nedenleri detaylı bir şekilde incelenerek, finansal istikrarın büyümenin sürdürülebilmesi üzerindeki etkilerine değinilecektir. 20 GSYİH Büyüme Oranı (%, y‐y) 2 İrlanda’d da yaşanan kriizin nedenlerii: 1) Bankacılık sek B ktöründeki isttikrarsızlıklarr Grafik‐2 “Keltt Kaplanı” olarak anılan vve Avrupa ülkeleri arasınd da hızlı sivrilen İrland da ekonomisi nin son aylard da büyümesi ile 10 erin arkasınd da bankkacılık sektöründe oluşaan problemle 8 birço ok neden b ulunmaktadır r. Bunlardan ilki, özellik kle 6 Almaanya, İngilterre ve Fransaa gibi diğer Avrupa Birliiği 4 ülkelerinden alınaan sendikasyyon veya ban nka kredilerinin 2 hesaapsız olarak genişlemessi olarak nitelendirilebilir. 0 Yurtdışı kaynaklarrdan alınan bu kredilerin gelişmekte g olaan 20 005 2006 2007 2008 2009 2010 ep edilmesi isse yurtiiçi gayrimenkkul sektörü taarafından tale Yunaanistan İrlanda a Portekiz İsspanya Macariistan istikrrarsızlığı desttekleyen bir diğer etken olarak dikkat Kaynak: IM MF çekm mektedir. Baanka bilançolarının problemli ve geeri *Haziran 2010 itibariyle bağlı olması isse 2008 konutt krizi sonrasında banka bilançolarının b büyük miktard da bozulmasın na dönmeyeen kredilere b neden olmuştur (Bkz. Grafik 2). Ban nka bilançolarrındaki bozulm malarla birliktte bankaların fonlama yani kaynak bulm ma e göre, İrlanda bankalarının n Avrupa Merrkez Bankası’n na sorunu baş göstermişttir. İrlanda Meerkez Bankası’nın verilerine e olan top plam ödenmeemiş kredi bo orçlarının 29 Ekim itibariyle 130 milyarr euroya çıktıığı Eylül’de 119 milyar euro n ise bankaları desteklediğği ve bu yıl gaayri safi yurtiççi hasılasının %32'sine çıkaan görülmekktedir. İrlandaa hükümetinin bütçe açığını azaltma m mücadelesi veerdiği görülmeektedir. 12 Geri Dönmeyen Krediler/ Toplam Krediler *(%) Tablo‐1 2009 9 (milyar euro) Tablo 1’e bakıld dığında, 200 09 yılında İrlanda’daa bankalarrın GSYH Aktifler K Krediler Aktiffler/GSYH (%) Krediler/GSYH (%) ne aktiflerrinin ülkenin GSYH’sin İrlanda 163.54 1306.69 590.86 799 361 oranının diğer ülkelere ü göre 799 seviyesind de oldukçça yüksek, %7 Fransa 1907.15 7656.70 2 2127.80 401 112 u, krediler taraafında ise %36 61 olduğu Belçika 339.16 133 1217.80 450.60 359 oranı ile yine en yüksek oran na sahip olduğu görü ülmektedir. Bu B Almanya 2397.10 7436.10 3 3161.18 310 132 oranlar GSYH’si oldu ukça küçük olaan İrlandaa için bankacılık sektörünü ün 175 3238.24 1 1837.04 308 İspanya 1051.15 ve bu ssektördeki bozulmaların ülkke Portekiz 167.63 491.72 294.19 293 175 ekonom misi üzerind deki önemini gösterm mesi açısın ndan önem mli 418.65 227.39 176 Yunanistan 237.49 96 Kaynak: EBFF (European Bankingg Federation) görünm mektedir. İrland da b n GSYH’sinin yaklaşık y olaraak 8 katı oldu uğu dikkate alındığında, bo orç yükünü zo or bankalarıının bilanço büyüklüğünün taşıyan yüksek kaldıraççlı bankaların borçlarını ödeyemez hale gelmesinin ülke ekonomisinde yaşanan sert daralmad da uğu söylenebiilir. etkili oldu Grafik‐3 Toplam Borçlar/ Sermaye B e ve Rezervler İrlanda İspanyaa Belçikka 35 30 25 20 15 10 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 dıraç oranını temsil edebilecek olan “toplam borçlaar/ Kald sermaye ve rezervler” oranları ülkkeler bazınd da değğerlendirildiğin nde, İrlanda’nın kaldıraç oranının 200 01 yılın ndan itibaren n yükseldiği vve diğer ülkellere göre dah ha ivm meli bir harekete sahip o olduğu dikkatt çekmektedir. 200 05’ten itibaren düşüş trendine girse de e, krizle birliktte yen niden yükselen Belçika’n nın kaldıraç oranları ülkke eko onomisine yön nelik risklere işaret etmekktedir. Nitekim m, Belçika ve İspan nya’nın da baankacılık sektöründe yükseek Kaynakk: OECD 3 kaldıraçlarla çalıştığı değerlendirildiğinde bu ülkelerin ileride Avrupa Birliği’nin sorunlu ülkeleri olarak öne çıkabilecekleri söylenebilir. Grafik‐4 milyar dolar % İrlanda Bankacılık Sektörü Borçları 700 60 600 50 500 40 400 30 300 20 200 10 100 0 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 İhraç Edilen Tahviller Diğer Borçlar (İhraç Edilen Tahviller+Diğer Borçlar)/Toplam Borçlar (sağ eksen) İrlanda’nın bankacılık sektörü borçları incelendiğinde, 2000 yılından itibaren bankalara olan borçları da içeren diğer borçların ve ihraç edilen tahvillerin miktarındaki artış dikkat çekmektedir (Bkz. Grafik 4). Özellikle yurtdışına olan borçları göstermesi açısından önemli görülen bu kalemlerin toplam borçlara oranının %20’lerden %50’lere yükseldiği görülmektedir. İrlanda’nın yurtdışı bankaları arasında en çok Alman, İngiliz ve Fransız bankalara borçlu olduğu göz önüne alındığında, İrlanda’yı kurtarma paketinin Avrupa Birliği’ne üye olan bu ülkeler açısından önemi anlaşılmaktadır. Kaynak: OECD 2) Bütçe dengesinin bozulması Grafik‐5 İrlanda’nın 2000 yılının başından itibaren, ekonomik büyümesini dış ticaret fazlası, iç talep canlılığı ve 10.0 yabancı sermaye girişi (özellikle FDI) ile desteklediği 5.0 görülmektedir. Ancak ekonomik büyümeyi 0.0 sürdürmek amacıyla kamu harcamalarını artırdığı ve ‐5.0 bununla beraber ülkede vergi oranlarının özellikle ‐10.0 kurumlar vergisinin diğer ülkelere göre oldukça ‐15.0 düşük olduğu görülmektedir. Bu durum bütçe ‐20.0 dengesini bozan bir etken olarak görülmektedir. 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Diğer yandan, devlete maliyeti 35 milyar euroya Almanya İrlanda Yunanistan kadar çıkması beklenen Anglo Irish Bank'ın İspanya Portekiz kurtarılmasının da bütçe üzerinde olumsuz etkisinin Kaynak: Eurostat olduğu dikkat çekmektedir. İrlanda'nın bütçe açığının büyük bir bölümü beş bankaya verilen 45 milyar dolarlık destekten kaynaklanmaktadır. Bu bankalardan üçü kamulaştırılırken, Allied Irish Bank'ın haftalar içinde kamulaştırılmasına kesin gözüyle bakılmakla birlikte İrlanda’da sadece Bank of Ireland’ın, piyasadan para borçlanmaya devam edebildiği öngörülmektedir. Bütçe Dengesi /GSYH Global piyasalarda yaşanan finansal krizden önce fazlada olan İrlanda bütçe dengesinin 2008 yılında Maastricht kriterlerinin çok üstüne çıkarak GSYH’nin %11’ine kadar ulaştığı görülmektedir. Cari denge tarafına bakıldığında ise yapılan kamu harcamaları ve kapasite kullanım oranlarının artması ile birlikte işgücü piyasalarında maliyetin artması uluslararası rekabeti etkileyerek cari açık verilmesine neden olmuştur. Kamu net borcu/GSYH oranına bakıldığında ise 2006‐2009 arasındaki 3 yılda %12’den %36’ya kadar yükseldiği görülmektedir. IMF tahminlerine bakıldığında, mevcut dengelerin devamı durumunda önümüzdeki birkaç senede kamu borcu/GSYH oranı %71’e çıkabilir. 4 3) Varlık balonunun oluşması Grafik‐6 Grafik‐7 Geri Ödenen Konut Kredisi Sayısı Dublin Ortalama Konut Fiyatları (milyar euro) Dublin Dışı Ortalama Konut Fiyatları (milyar euro) 35000 450 30000 400 25000 350 20000 15000 300 10000 250 5000 200 0 150 1975 1978 1981 1984 1987 1990 1993 1996 1999 2002 2005 2008 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 100 Kaynak: CEIC Kaynak: Bloomberg İrlanda’da varlık fiyatlarındaki özellikle konut piyasasındaki şişme trendi de olumsuz gidişatın göz ardı edilmesine ve krizde bankacılığın büyük açıklarla karşı karşıya kalmasına neden olmuştur. 1995‐2007 yılları arasında ev fiyatları 4.5 katına yükselmiştir. İnşaat sektöründeki hızlı büyüme, bankacılık sektörünün de araştırmadan (asimetrik bilgi problemine neden olabilecek şekilde) kredi vermesine ve büyük riskler almasına neden olmuştur. Krizle birlikte ev fiyatlarında ve konut piyasasında yaşanan çöküş konut kredilerinin ödenmemesine neden olurken (Bkz. Grafik‐7), bu durum bankaların büyük zararlara maruz kalmasına ve kamunun servet üzerinden aldığı vergilerin daralmasına neden olmuştur. 2009’da dünyada kriz etkileri yavaş yavaş aşılarak GSYH’lerin kısmen de olsa büyümeye geçtiği bir ortamda İrlanda’nın %7.6 küçülmesi krizin neden bu kadar sert hissedildiğini açıklamakta ve bankacılık sektöründeki stabilitenin sürdürülebilir ekonomik büyüme açısından önemini yansıtmaktadır. İrlanda’daki bankacılık sektöründe yaşanan krize karşı alınan önlemler İrlanda borç sorunlarının ortaya çıkması ve bütçe açığının oldukça yüksek olduğunun tartışılmaya başlanmasıyla beraber bu soruna çözüm bulmak için 4 yıllık bir mali plan ortaya koymuştur. İlk taslağı 5 Kasım’da İrlanda Maliye Bakanı tarafından kamuoyuna duyurulan plan, 25 Kasım’da ayrıntılarıyla açıklanmış ve 7 Aralık tarihinde İrlanda parlamentosunun onayına sunulmuştur. İrlanda mali planı 2014 yılı sonuna kadar yani 4 yıllık bir dönem içinde 15 milyar euroluk tasarrufla şu anda GSYH’nin %14.4’ü kadar olan bütçe açığını %3’e indirmeyi amaçlamaktadır. 15 milyar euroluk tasarrufun 10 milyar euroluk kısmı harcama kesintileri yoluyla sağlanacaktır. Harcama kesintileri asgari ücrette ve kamu çalışanlarının maaşlarında kesinti yapılmasını içermektedir. Tasarruf planının geriye kalan 5 milyar euroluk kısmı ise gelirlerde artış yaşanması yoluyla sağlanacaktır. Gelir artışı ise vergi oranlarındaki artışı içermektedir. Tablo‐2 Bütçe Projeksiyonları 2010 2011 2012 2013 2014 GSYİH Büyüme Oranı (%) 0.3 1.7 3.2 3.0 2.8 Bütçe Açığı/GSYİH (%) 31.9 9.4 7.3 5.8 2.8 Borç Stoku/ GSYİH (%) 94.2 98.6 102.0 102.5 100 Kaynak: İrlanda Finans Kurumu İrlanda’da düşük olduğu için tartışılan kurumlar vergisi oranı değiştirilmeyerek %12.5 oranında bırakılacak olup KDV oranları 2013 yılında %21’den %22’ye, 2014 yılında ise %23’e yükseltilecektir. Ayrıca 15 milyar euroluk tasarrufun 6 milyar euroluk önemli bir kısmı 2011 yılında yani planın uygulamaya 5 konacağı ilk yıl içinde gerçekleştirilecektir. Plan dahilinde İrlanda hükümeti, 2012‐2014 yılları arasında ortalama %2.75 büyüme ve 2013 yılında %102 ile 2014 yılında %100 borçluluk oranı gerçekleşeceğini tahmin etmektedir. İrlanda, dış yardım alması gerektiğine dair gelen yorumlara karşın herhangi bir yardıma ihtiyacı olmadığı konusunda ısrar etse de Kasım ayı sonuna doğru dış yardım almayı kabul etmiştir. Hükümetin bütçe planı sıkı tasarruf önlemleri nedeniyle ülke içinde protestolarla karşılaşmasına rağmen, piyasalarda olumlu karşılanmış, bütçe paketinin detaylarının açıklanmasının ardından 29 Kasım tarihinde İrlanda için oluşturulan AB‐IMF yardım paketi onaylanmıştır. AB‐IMF tarafından açıklanan 85 milyar euroluk yardım paketinin 22.5 milyar eurosu IMF, 45 milyar eurosu Avrupa tarafından, 17.5 milyar eurosu ise İrlanda’nın kendi iç kaynaklarından karşılanacaktır. Paketin 10 milyar eurosu acil yeniden yapılandırma önlemleri için kullanılmak üzere 35 milyar euroluk kısmı bankacılık sistemi için, 50 milyar euroluk kısmı ise bütçe finansmanı için kullanılacaktır. PIIGS kısaltmasında Yunanistan’dan sonra İrlanda da yardım paketinden yararlanma konusunda sırasını tamamlamıştır. Euroyu kullanmaya başladıklarından beri bağımsız ve ayakları üzerinde durabilen bir para politikası yaratamayan beş ülkenin baş harflerinden oluşan PIIGS (Portekiz, İtalya, İrlanda, Yunanistan, İspanya), 10 Mayıs 2010 tarihinde Avrupa Birliği liderlerinin anlaştıkları 750 milyar euroluk stabilizasyon paketinden paylarına düşeni sırasıyla almaya devam etse de İrlanda’nın bütçe açığı sorununun aslında bir büyüme sorunu olması kurtarma paketinin İrlanda ekonomisi için kalıcı bir çözüm olması olasılığını azaltmaktadır. Özellikle İrlanda’da yaşanan sorunların İspanya, Portekiz hatta son günlerde Belçika’nın da isminin geçtiği Avrupa ülkelerine yansıması ihtimali Avrupa Birliği’ne yönelik risklere işaret etmektedir. Sonuç olarak, raporumuzda İrlanda’da ortaya çıkan krizin bankacılık sektöründeki problemlerden kaynaklandığı ve Yunanistan’da gerçekleşen borç krizinden çok daha farklı bir yapıda olduğu öne çıkmaktadır. İrlanda örneği, finansal istikrarın ülke ekonomisi üzerinde ne kadar etkili olduğunu, ülkede yatırımlar ve büyüme oldukça yüksek seviyelerde olsa da varlık balonlarının oluşmasının ve bu durumun finansal istikrarsızlık ile desteklenmesinin ekonomi üzerinde çok olumsuz sonuçlara yol açabileceğini göstermek açısından önemli bir yere sahiptir. 6 Açıklanacak Veriler (13‐20 Aralık 2010) Ekonomi Gündemi Önceki Beklenti ‐%4.0 %2.0 Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) %0.4 %0.3 Japonya Cari İşlemler Dengesi (Ekim) %24.3 ‐‐ ABD Haftalık Mortgage Verileri 608.8 ‐‐ Almanya Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) ‐%0.8 %1.0 Dış Ticaret Dengesi (Ekim) 15.6 mlyr € 14.2 mlyr € ‐4.683 mlyr ‐‐ ‐%10.3 ‐%1.0 ‐0.6 ‐‐ 436 bin 428 bin 07.12.2010 Almanya Sanayi Siparişleri (Ekim, aylık) İngiltere 08.12.2010 Fransa Dış Ticaret Dengesi (Ekim) Japonya Makine Siparişleri (Ekim, aylık) 09.12.2010 Öncül Göstergeler Endeksi (Ekim) ABD Haftalık İşsizlik Başvuruları Almanya TÜFE (Kasım, aylık) %0.1 %0.1 İngiltere BOE toplantısı ve faiz kararı (Aralık) %0.5 %0.5 Japonya Büyüme (Revize,3. çeyrek) %0.9 %1.0 ABD Dış Ticaret Dengesi (Ekim) ‐44 mlyr ‐43.9 mlyr 71.6 72.5 ‐140.4 mlyr ‐130 mlyr ‐%0.3 ‐‐ 10.12.2010 Michigan Üniversitesi Tüketici Güven Endeksi (Aralık) Bütçe Dengesi (Kasım) Almanya ÜFE (Kasım, aylık) Fransa Sanayi Üretimi (Ekim, aylık) %0.1 %0.3 İtalya Büyüme 3.çeyrek %0.2 %0.2 Sanayi Üretimi (Ekim, yıllık) %4.1 %4.5 Güven Endeksi (Kasım) 40.9 ‐‐ Japonya 7 ABD EKONOMİK GÖSTERGELERİ EKONOMİK AKTİVİTE GÖSTERGELERİ ABD Büyüme ABD Büyüme Beklentisi 10 3,5 8 3 6 2,5 4 2 2 0 1,5 ‐2 1 ‐4 06.2010 06.2009 06.2008 06.2007 06.2006 06.2005 06.2004 06.2003 06.2002 06.2001 06.2000 06.1999 06.1998 06.1997 06.1996 06.1995 06.1994 06.1993 06.1992 0 06.1991 0,5 ‐8 06.1990 ‐6 2010‐4Ç 2011‐1Ç 2011‐2Ç 2011‐3Ç 2011‐4Ç ABD Büyüme Beklentisi (%, ç/ç) Series1 ISM İmalat ve Büyüme ISM Hizmetler ve Büyüme 65 8 60 6 4 55 6 4 2 50 0 45 8 60 55 2 50 65 0 ‐2 45 ‐4 40 35 ‐6 35 ‐6 30 ‐8 30 ‐8 ISM İmalat Endeksi ‐2 GSYİH (%, ç/ç, Sağ Eksen) ISM Hizmetler Endeksi 07.2010 09.2009 11.2008 01.2008 03.2007 05.2006 07.2005 09.2004 11.2003 01.2003 ‐4 03.2002 09.2010 03.2010 09.2009 03.2009 09.2008 03.2008 09.2007 03.2007 09.2006 03.2006 09.2005 03.2005 09.2004 03.2004 09.2003 03.2003 09.2002 03.2002 40 GSYİH (%, ç/ç, sağ eksen) Öncül Göstergeler Endeksi ‐30 ‐40 08.2010 03.2010 10.2009 05.2009 12.2008 07.2008 02.2008 09.2007 04.2007 11.2006 06.2006 01.2006 08.2005 03.2005 Empire State İmalat Endeksi 03.2006 ‐50 11.2010 ‐20 04.2010 09.2009 0 ‐10 02.2009 10 07.2008 20 12.2007 6 5 4 3 2 1 0 ‐1 ‐2 ‐3 ‐4 30 05.2007 40 10.2006 Bölgesel Aktivite Endeksleri Öncül Göstergeler Endeksi (6 aylık % Değ.) Philly FED İmalat Endeksi 8 ENFLASYON GÖSTERGELERİ ÜFE %) ÜFE (yıllık ‐ TÜFE ve Çekirdek Enflasyon 3,5 3 2,5 6 5 5 4,5 4 4 3 3,5 2 2 3 1,5 1 2,5 2 0 1 1,5 ‐1 Çekirdek Enflasyon (Gıda ve Enerji Dışı) (%, y/y) 4,5 160 7 4 140 6 3,5 120 5 20 ‐1 0 ‐2 10.2006 08.2010 01.2010 0 06.2010 11.2010 0 0,5 04.2010 40 09.2009 1 1 06.2009 11.2009 2 02.2009 60 1,5 3 07.2008 80 2 4 12.2007 100 2,5 05.2007 3 11.2008 04.2009 Gıda Enflasyonu Petrol ve Petrol Ürünleri Enflasyonu 04.2008 09.2008 ÜFE (yıllık ‐ %) TÜFE (%, y/y) 09.2007 02.2008 07.2007 12.2006 10.2005 05.2006 0 06.2010 11.2009 04.2009 09.2008 02.2008 07.2007 0,5 12.2006 1 ‐3 05.2006 ‐2 0 10.2005 0,5 Gıda Fiyatları (%, y/y) Benzin Fiyatları (Dolar) Ham Petrol Fiyatları (Dolar, Sağ Eksen) Michigan Enflasyon Beklentisi Piyasa Enflasyon Beklentisi 2 3,1 1,5 0 2,7 0 2,6 ‐0,5 Michigan 1 yıllık Enf. Endeksi 10.2010 03.2010 08.2009 01.2009 06.2008 11.2007 04.2007 09.2006 2,5 ‐1 10.2010 2,8 1 1 0,5 03.2010 2,9 2 08.2009 3 01.2009 3 3,2 06.2008 4 11.2007 3,3 3 2,5 04.2007 3,4 5 09.2006 3,5 6 5 Yıllık Başabaş (Breakeven) Enflasyon Beklentisi Michigan 5 yıllık Enf. Endeksi (Sağ Eksen) 9 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ ABD Menkul Kıymetlerine Net Yabancı Yatırımı ABD Dış Ticaret Dengesi 200 0 ‐10 150 ‐20 100 ‐30 ‐40 50 ‐50 ‐60 0 ‐70 ‐50 ‐80 ‐90 Dış Ticaret Dengesi Dış Ticaret Dengesi (Petrol Hariç) 09.2010 04.2010 11.2009 06.2009 01.2009 08.2008 03.2008 10.2007 05.2007 12.2006 07.2006 10.2010 03.2010 08.2009 01.2009 06.2008 11.2007 04.2007 09.2006 ‐100 ABD Net Menkul Kıymet Yatırımı (Milyar $) TÜKETİM GÖSTERGELERİ Perakende Satışlar Haftalık Perakende Satış Verileri 10 6 5 5 4 3 0 2 ‐5 1 ‐10 ‐1 0 ‐2 10.2010 07.2010 04.2010 01.2010 10.2009 07.2009 04.2009 10.2008 01.2009 ‐3 11.2010 04.2010 09.2009 02.2009 07.2008 12.2007 05.2007 10.2006 ‐15 Perakende Satışlar (%, y/y) ICSC Mağaza Zinciri Satışları (%, y/y) Perakende Satışlar (Oto Hariç, %, y/y) Perakende Satışlar (Gaz Hariç, %, y/y) Michigan Tüketici Güven Endeksi Tüketim Harcamaları 5 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 4 3 2 1 0 ‐1 ‐2 Michigan Ünv. Tüketici Güven Endeksi 04.2010 06.2009 08.2008 10.2007 12.2006 02.2006 04.2005 06.2004 08.2003 10.2002 12.2001 11.2010 06.2010 01.2010 08.2009 03.2009 10.2008 05.2008 12.2007 07.2007 02.2007 09.2006 ‐3 Reel Tüketim Harcamaları (%, y/y) 10 KONUT PİYASASI GÖSTERGELERİ Yeni Konut Arzı Yeni Konut Arzı (mlyn adet) Konut Satışları 115 7 13 110 6,5 12 105 6 11 100 5,5 10 5 9 90 4,5 8 85 4 80 3,5 75 3 70 2,5 7 6 5 4 Bekleyen Konut Satışları Endeksi 11.2010 06.2010 01.2010 08.2009 03.2009 10.2008 05.2008 12.2007 07.2007 09.2006 02.2007 3 07.2010 01.2010 07.2009 01.2009 07.2008 01.2008 07.2007 01.2007 07.2006 95 Yeni Konut Arzı (mlyn adet) İkinci El Konut Satışları (Milyon, Sağ Eksen) İpotekli Konut Kredisi Faizleri Konut Fiyatları Case Shiller Konut Fiyat Endeksi 20 7 7,5 15 7 6,5 10 5 6,5 6 6 0 ‐5 5,5 5 5,5 4,5 ‐10 ‐15 5 4 4,5 3 3,5 09.2010 03.2010 09.2009 03.2009 09.2008 03.2008 09.2007 09.2006 06.2010 11.2009 04.2009 09.2008 02.2008 07.2007 12.2006 05.2006 10.2005 ‐25 03.2007 ‐20 Mortgage Faiz (Sabit Faizli) Case Shiller Konut Fiyat Endeksi Mortgage Faiz (Değişken Faizli, Sağ Eksen) 11 İŞGÜCÜ PİYASASI GÖSTERGELERİ Tarim Disi Istihdam İşsizlik Başvuruları 700 500 650 300 600 550 100 500 ‐100 450 ‐300 400 350 ‐500 300 ‐700 ‐900 08.2010 03.2010 10.2009 05.2009 12.2008 07.2008 02.2008 250 07.2006 02.2007 09.2007 04.2008 11.2008 06.2009 01.2010 08.2010 Haftalık İşsizlik Başvuruları (Bin) Tarim Disi Istihdam Aylik Degisim (Bin Kisi) Haftalık İşsizlik Başvuruları (4 Haf. H.O.) Ortalama Saatlik Ücret Issizlik Orani 4,5 11 10 4 9 8 3,5 7 3 6 5 2,5 4 2 3 09.2006 04.2007 11.2007 06.2008 01.2009 08.2009 03.2010 10.2010 07.200601.200707.200701.200807.200801.200907.200901.201007.2010 Ortalama Saatlik Ücret (%, y/y) Issizlik Orani (%) 12 EURO BÖLGESİ AKTİVİTE GÖSTERGELERİ Büyüme (Çeyreklik) Büyüme Tahminleri % 3 4 2 3,5 3 1 2,5 0 2 ‐1 1,5 ‐2 1 ‐3 0,5 0 12.10 09.10 06.10 03.10 12.09 09.09 06.09 03.09 12.08 09.08 06.08 03.08 12.07 09.07 06.07 03.07 12.06 09.06 ‐4 2010‐4Ç 2011‐1Ç Euro Bölgesi Euro Bölgesi(ç/ç) Almanya(ç/ç) 2011‐2Ç Almanya 2011‐3Ç İngiltere Fransa(ç/ç) Sanayi Üretimi ve Güven Endeksi Hizmetler PMI 10 10 65 5 60 5 0 ‐5 0 55 ‐10 ‐5 ‐15 50 ‐20 ‐10 ‐25 ‐30 45 ‐15 40 ‐35 ‐20 ‐40 35 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2003 Euro Bölgesi Sanayi Güveni (2 ay ileri) Sanayi Üretim Endeksi (% ‐ 3ay Ort/3 ay Ort, sağ eksen) 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Euro Bölgesi İngiltere Fransa Almanya 2010 İmalat Sanayi PMI 65 60 55 50 45 40 35 30 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Euro Bölgesi İngiltere Almanya Fransa 2010 13 DIŞ TİCARET GÖSTERGELERİ Dış Ticaret Dengesi İthalat‐İhracat 20 2 1 30 15 0 20 10 ‐1 10 ‐2 5 ‐3 0 ‐4 ‐10 0 ‐5 ‐5 ‐6 ‐20 ‐7 ‐30 ‐10 2002 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Fransa Dış Ticaret Dengesi (milyar euro,sol eksen) Euro Bölgesi İthalat (%‐y/y) Euro Bölgesi Dış Ticaret Dengesi (milyar euro) Euro Bölgesi İhracat (%‐y/y,Sağ Eksen) Almanya Dış Ticaret Dengesi (milyar euro) ENFLASYON GÖSTERGELERİ TÜFE ve Çekirdek Enflasyonu 4,5 3 ÜFE ve Çekirdek Enflasyonu 10 3,5 2,5 3 8 2,5 6 2,5 2 4 1,5 2 2 1,5 0 0,5 1 ‐0,5 ‐1,5 1,5 ‐2 1 ‐4 ‐6 0,5 0,5 ‐8 ‐10 0 Euro Bölgesi TÜFE (% ‐ y/y) Çekirdek Enflasyon (% ‐ y/y, sağ eksen) Euro Bölgesi ÜFE (y/y) Çekirdek Enflasyon (y/y, Sağ Eksen) Ülkeler Bazında TÜFE 6 5 4 3 2 1 0 ‐1 İspanya TÜFE(y/y) İtalya TÜFE(y/y) Almanya TÜFE(y/y) Fransa TÜFE(y/y) 01.08.2010 01.03.2010 01.10.2009 01.05.2009 01.12.2008 01.07.2008 01.02.2008 01.09.2007 01.04.2007 01.11.2006 01.06.2006 01.01.2006 01.08.2005 01.03.2005 01.10.2004 01.05.2004 01.12.2003 01.07.2003 ‐2 14 İŞGÜCÜ GÖSTERGELERİ İşsizlik Oranı İstihdam ve PMI 65 2,5 10,5 2 10 60 1,5 9,5 1 9 0,5 8,5 ‐0,5 8 ‐1 45 ‐1,5 40 55 50 0 7,5 ‐2 7 35 ‐2,5 2006 2008 2009 2010 Bileşik PMI (sol eksen) Euro Bölgesi İstihdam (% ‐ y/y) İşsizlik Oranı (%) TÜKETİM GÖSTERGELERİ Özel Tüketim 2 Krediler 1,5 1 10 15 0,5 12 20 8 0 10 6 5 4 ‐0,5 ‐1 ‐1,5 ‐2 2 0 2010Ç2 2010Ç1 2009Ç4 2009Ç3 2009Ç2 2009Ç1 2008Ç4 2008Ç3 2008Ç2 2008Ç1 2007Ç4 2007Ç3 2007Ç2 2007Ç1 2006Ç4 2006Ç3 2006Ç2 ‐2,5 Euro Bölgesi Özel Tüketim Almanya Özel Tüketim Fransa Özel Tüketim 0 ‐5 ‐2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Reel Sektör Kredileri (% ‐ y/y) Hanehalkı Kredileri (% ‐ y/y, Sağ Eksen) Perakende Satışlar ve Özel Tüketim Tüketici Kredileri 2 10 1,5 8 1 0,5 6 0 ‐0,5 4 ‐1 2 ‐1,5 ‐2 05Ç1 05Ç2 05Ç3 05Ç4 06Ç1 06Ç2 06Ç3 06Ç4 07Ç1 07Ç2 07Ç3 07Ç4 08Ç1 08Ç2 08Ç3 08Ç4 09Ç1 09Ç2 09Ç3 09Ç4 10Ç1 10Ç2 0 ‐2 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Euro Bölgesi Perakende Satışlar (% ‐ ç/ç) 2010 Özel Tüketim (% ‐ ç/ç) Tüketici Kredileri ( % ‐ y/y) 15 Perakende Satışlar Tüketici Güven Endeksi ve Özel Tüketim Perakende Satışlar 4 2,5 3 2 2 ‐5 1 1 Tüketici Güveni Özel Tüketim (% ‐ y/y, Sağ Eksen) Fransa Perakende Satışları (%, ç/ç) 2010Ç2 2010Ç1 2009Ç4 2009Ç3 2009Ç2 2009Ç1 2008Ç4 2010 2008Ç3 Almanya Perakende Satışları (%, ç/ç) 2008 2008Ç2 2006 2008Ç1 2004 2007Ç4 2002 2007Ç3 2000 2007Ç2 1998 ‐4 2007Ç1 1996 2010Ç2 2010Ç1 2009Ç3 2009Ç2 2009Ç1 2008Ç4 2008Ç3 2008Ç2 2008Ç1 2007Ç4 2007Ç3 2007Ç2 2007Ç1 2006Ç4 2009Ç4 ‐1,5 Euro Bölgesi Perakende Satışları (%, ç/ç) 1994 ‐1 2006Ç4 ‐40 2006Ç3 ‐35 2006Ç2 ‐3 2006Ç1 ‐2 ‐0,5 2005Ç4 0 ‐4 2005Ç3 ‐3 2005Ç2 ‐30 0 ‐1 2006Ç3 0,5 ‐20 ‐2 2006Ç2 1 2006Ç1 0 ‐15 ‐1 ‐25 2 2005Ç4 ‐10 1,5 3 2005Ç3 0 2005Ç2 5 4 Euro Bölgesi Perakende Satışları (%, ç/ç) Almanya Perakende Satışları (%, ç/ç) Fransa Perakende Satışları (%, ç/ç) 16 LİKİDİTE GÖSTERGELERİ ABD Kısa Vadeli Faiz Oranları LIBOR ve OIS Spreadleri 400 bps 7 350 % 6 300 5 250 4 200 150 3 100 2 50 1 0 USD Spread GBP Spread FED Faiz Oranı 3 ay USD Libor Euro Spread AUD Spread 3 ay Haz. Bon. Getirisi 3 ay ABCP Getirisi 30.11.2010 30.07.2010 30.03.2010 30.11.2009 30.07.2009 30.03.2009 30.11.2008 30.07.2008 30.03.2008 30.11.2007 30.07.2007 30.11.2010 30.07.2010 30.03.2010 30.11.2009 30.07.2009 30.03.2009 30.11.2008 30.07.2008 30.03.2008 30.11.2007 30.07.2007 30.03.2007 30.03.2007 0 ‐50 3 ay USD OIS İngiltere Kısa Vadeli Faiz Oranları Euro Bölgesi Kısa Vadeli Faiz Oranları % % 8 6 7 5 6 4 5 4 3 3 2 2 1 1 3 ay Euro Libor 3 ay Göst. Haz. Bon. Getirisi 3 ay Euro OIS BoE Faiz Oranı 3 ay Göst. Haz. Bon. Getirisi 11.09.2010 11.05.2010 11.01.2010 11.09.2009 11.05.2009 11.01.2009 11.09.2008 11.05.2008 11.01.2008 11.09.2007 06.12.2010 06.08.2010 06.04.2010 06.12.2009 06.08.2009 06.04.2009 06.12.2008 06.08.2008 06.04.2008 06.12.2007 06.04.2007 06.08.2007 ECB Faiz Oranı 11.05.2007 0 0 3 ay GBP Libor 3 ay GBP OIS 17 Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar [email protected] 0312‐455 70 87 Serkan Özcan Baş Ekonomist [email protected] Cem Eroğlu Kıdemli Ekonomist [email protected] Nazan Kılıç Ekonomist [email protected] Bilge Özalp Türkarslan Ekonomist [email protected] 0312‐455 84 88 Zeynep Burcu Çevik Ekonomist [email protected] 0312‐455 84 93 Seda Meyveci Ekonomist [email protected] Emine Özgü Özen Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 87 Selin Düz Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 93 Naime Doğan Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 86 Fatma Özlem Kanbur Araştırmacı [email protected] Elif Artman Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 90 Senem Güder Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 76 Halide Pelin Kaptan Araştırmacı [email protected] 0312‐455 84 80 0312‐455 84 89 0312‐455 84 85 0312‐455 84 82 0312‐455 84 83 Bu rapor Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. tarafından güvenilir olduğuna inanılan kaynaklardan sağlanan bilgiler kullanılarak hazırlanmıştır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu bilgi ve verilerin doğruluğu hakkında herhangi bir garanti vermemekte ve bu rapor ve içindeki bilgilerin kullanılması nedeniyle doğrudan veya dolaylı olarak oluşacak zararlardan dolayı sorumluluk kabul etmemektedir. Bu rapor sadece bilgi vermek amacıyla hazırlanmış olup, hiçbir konuda yatırım önerisi olarak yorumlanmamalıdır. Türkiye Vakıflar Bankası T.A.O. bu raporda yer alan bilgilerde daha önceden bilgilendirme yapmaksızın kısmen veya tamamen değişiklik yapma hakkına sahiptir. Vakıfbank Ekonomik Araştırmalar