25.11.2012 - EEMB DERSLER

25.11.2012
İnsan Bilgisayar Etkileşimi

 İşbirliği
Bölüm-14
 Uzaklığı
İletişim ve İşbirliği Modelleri
Hazırlayanlar:
Erdem KORKUT 2008638012
Ersin KÜSÜN
2009638401

Computer mediated communication(CMC)
+2 bağlı bilgisayarın iletişim işlemi
Sohbet odaları, e-posta, anlık
mesajlaşma
İnsan-insan iletişim (tesirli)
destekleme (Bilgisayar temelli
iletişim)

Bilgisayar sistemleri
 Tek/çok
kullanıcılı
çalışma grubu/organizasyon
 Etkiletişim:

Computer-supported cooperative work
(CSCW)
 Groupware
sistemler
 İşbirliği/ortak
çalışmanın etkileri

İletişim ve İşbirliği sistemleridir.
 Aynı
amacı gerçekleştirme
eş eylem, işbirliği
 1< kullanıcı katılımı sağlama
 İletişim ve işbirliği çözümleri geliştirme
(yazılım geliştirme)
 Eşgüdüm,

E-posta, konferans sistemleri, Internet
protokolleri
1
25.11.2012
Yüz yüze iletişim (Face-to-face communication)


Sohbet (Conversation)

Teknoloji yönünden basit
Ama çoklu iletişim -> etkileşim
Yüz yüze iletişim (insan-insan iletişimi)



Metin tabanlı iletişim (Textbased communication)
Grup çalışması (Group working)

İletişim

Etkileşim


Kaynaklar



 Tedirginlik ve




Var olan formlara uygunluk
Kuralları kesin değil
Kurallara uyulmaması her zaman sorun değil
Haberleşme: duygu, düşünce, bilgi vb.
Karşılıklı
Çok yönlü
Verimlilik
Görsel temas
 Yüz ifadesi
 Konuşma esnasında göz kaçırmak

kabalık algısı
Kültürel etki
Ortamdan ortama, durumdan duruma değişme
Konuşma, Duyma
Yüz, göz, bakış (mimik)
Vücut dili (jest)
 Çekingenlik
 Sıkılganlık
Dinleyen hakkında bilgi verir
 Sürekli/direkt göz teması

 Otonom
Bilinçsiz olarak anlatımda hareketlenen el
ve vücut dili
 Göstergesel gönderme
 Videolardan tüm vücut dili okunamaz








uyarılma (bir anlık göz teması)
Elleri belinde ayakta duran bir kişi nedensiz de olsa kavga
çıkarmaya hazır
Karşınızda bacak bacak üstüne atmış biri varsa ve de üstteki
bacağını sallıyorsa sıkılmış
Burna hafif dokunma veya hafifçe ovma; yalan söylemek
Kollarını göğüs hizasında kavuşturmuş kişinin savunmasız halde
olduğu
Çenesine hafif hafif vuran birinin bir karar verme aşamasında
Yana hafif eğilmiş baş anlatılana ilgi gösterildiğini
Otururken hafif kaykılmış, ellerini başının arkasında birleştirmiş,
bacak bacak üstüne atmış bir kişi kendine güvendiğini ve
karşısındakine üstünlük tasladığını gösterir.
2
25.11.2012

Konuşma = bir dizi ifade

 Sıra
alma(turn-taking)
 Karmaşık görüşme
 Etkiletişim
 Yan kanallar (back channel)

Kafa sallama, yüz buruşturma, omuz
silkme, burun hareketi, göz kapağı
hareketi

CSCW sohbet teorileri;
 Transkript
analizi (analyze transcripts)
 Model kullanma (guide for design decisions)
 Tasarımı kullanma (drive design)
(Mehmet ve Fatma bir lokantadalar)
Bir buçuk iskender söyledim?
Sende ister misin?
Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?
Mehmet: Haklısın yaaa…(güler)
Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki?
Mehmet: Ne yapacaksın ayranı?
Zaten yanında yoğurt var.
Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben.
Mehmet: Neyse karar ver alacak mı almayacak mısın?
Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)
Mehmet: Vardır vardır.
Fatma: Tamam. Bende bir iskender alıyım.
Mehmet:
Konuşma aktarımının kesilmesi ve
konuşma sırası değişimi
 Bazı
doldurucu sözler
vb.
 Vücut, göz hareketi (yan kanallar)
 Konuşmacının teklifi
 Konuşmaya kısa ara vermesi
 Öksürme
Transkriptte parantez arasında yan
kanallar ifade edilebilir
 Bitişik gruplar (Adjacency pairs) aynı
konuda takip eden sıra alma (turn-taking)
ile elde edilen söz grupları

(Mehmet ve Fatma bir lokantadalar)
Bir buçuk iskender söyledim ?
Sende ister misin? [iskender]
Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı? [ağır]
Mehmet: Haklısın yaaa…(güler) [ağır]
Fatma: Yanına ayran alsak acaba yenir mi ki? [ayran]
Mehmet: Ne yapacaksın ayranı? [ayran]
Zaten yanında yoğurt var. [yoğurt]
Fatma: Ayy doğru yaaavv. Unuttum ben. [yoğurt]
Mehmet: Neyse karar ver alıcak mı almayacak mısın? [iskender]
Mehmet:
Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır) [kola]
Mehmet: Vardır vardır. [kola]
Fatma: Tamam. Bende bir iskender alıyım. [iskender]
Fatma:
M-i
F-a1
M-a1
F-a2
M-a2y
F-y
M-i
F-k
M-k
F-i
3
25.11.2012

Konuşmalar bağlam içinde anlamlı
Kırpılan konuşma yanlış anlaşılabilir

Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Konuşmadaki bağlam

 İçsel bağlam(internal context)
 Yazılı konuşma kopyaları
Konuşmadan önceki ifadelere dayanma
 Yorumlama bağlamda olma


Fatma: Yavvv… o biraz ağır olmaz mı?

Sadece kelimeler (indexical)

Konuşmanın başlaması
Konunun değişmesi
Değişimi kaçırma (breakdown)
Konuya ilişkin düzeltme yapılması (dialog focus)
Görev merkezli sohbette söz çeşitleri
 Dışsal bağlam(external context)
 Yan kanallar

Çevresel etki, hareket
 Jest

 Bakış

 Yan

kanallar
 Çevrenin betimlenmesi

Sözel ifade ile birlikte yer alabilir

Fatma: Light kola var mıdır?(menüyü karıştırır)








(Mehmet ve Fatma bir mağazada, Fatma elbise deneyecek)
Fatma: Hangi pantolonu giyeyim? (elinde kot pantolon ve
şalvar var)
Mehmet: Hangisini istersen?
Fatma: Aslında kotun modeli güzel.
Mehmet: Tamam giy o halde.
Fatma: Ama bu da son moda. (şalvarı gösterir)
Mehmet: Kot mu? Yıllardır giyiyorum nasıl yeni?
Fatma: Hayır. Şalvar son moda.
Mehmet: Hımm.

 Substantive: ilişkili
konu gelişmesi
detay verilmesi
 Procedural: işbirliği işleminden bahsetme
 Annotative: açıklama,




Değişimi kaçırma (breakdown)
Yanlış anlaşılanın düzeltilmesi (repair)
Indexial yapıda yanlış anlaşılma
Yan kanallar, jest mimikler
4
25.11.2012

Konuşma dilinde yoğun yanlış anlama
Konuşmacıların geçmişi/ön bilgileri

Ama ortak zeminde birleşebilir (grounding)

 Aynı
olmaz
 Kısmen
 Kelime





anlamlarında uzlaşma
Kelimelerin temel ilkesi
 Açıklama
 İlgili
olma (relevant)
 Yardımcı olma(helpful)
Senkron/asenkron tüm groupware
sistemler temelde metin tabanlı
 Groupware sistemlerde metinsel iletişim
türleri

 İhtimal
 Yönlendirme

eksik
kanallar yok
 Dilbilgisi daha kurallı
 Belli hız
 Kesintisiz
 Etkileyici durumlar smile dili deyişi
 Yan
(discrete)
(linear)
 Doğrusal olmayan (non-linear)
 Uzaysal (spatial)
 Doğrusal
Ortak zeminin özellikleri
 Geçicilik
(cotemporality)
 Senkron (simultaneity)
 Sıralı (sequence)

Metin tabanlı iletişimin ortak zeminde
buluşması zor
Metin tabanlı iletişimde
 Ayrıntılar
 Ayrık

Hem kabul görülüyor hem de itilaflı
Bir ifade altındaki ima, derin anlama
Analitik teknik
Konuşma hareketi (conversation for action, CfA)
deyişleri



Yazışması sırasının dönmesi
<2 iletişim daha da karışık
Sırayı kim alır?
 Konuya
odaklanan
teklif ettiği
 İlk konuşan
 Konuşmacının


Kesmeyi sağlayan yan kanal yok
Round-robin protokol
5
25.11.2012
İçsel bağlam var
 Dışsal bağlam yok
 Sıralamada karmaşa
 Düz sıralı, karşılıklı
 Indexial
 Deixis kullanılması problemli

İletişim Temposu – Söz Alma Oranı
yüz yüze –
telefon –
e-posta –
her birkaç saniyede bir
yarım dakika
saatler veya günler
Yüz yüze konuşma oldukça etkileşimlidir


Başlangıç ifadesi belirsizdir
Geri dönütler anlaşılma durumuyla ilgili ip uçları verir
Düşük tempoda  daha az geri dönüt
 daha az etkileşimli


Hipermetin tabanlı sistemlerde iletişim ağacı
çok/doğrusal metin tabanlı iletişimde tek dallı
Baş etme yolları (Coping strategies)
 İşbirliğin
azalmasıyla iletişim azalması
sayısını azaltma mesaj kümesini
genişlemesi
 Multiplexing: paralel çoklu konuşma
 Eagerness: muhtemal etkiletişimli iletişimler fark edilir,
geriye dönüş zor, breakdown az
 Etkiletişim
2 kişiden fazla
Davranışı karmaşık
 Dinamik sosyal ilişkiler hesaba katılmalı


Daha hızlı
Sayısız mesaj nedeniyle bozulma ve konu
kayıplarını azaltır
 Yönlendirme düşük


 Müellif
 Statik
oluşturur (-)
(-)
Yüz yüze görüşme çevresel şartlardan
etkilenir
 Aracı yönlendiren ve sakin olan grup
çalışmasını etkiler
 Toplantı odasında

 Güç
farklı
içe göz teması
 Görsellik etkisi azalması
 İç
6
25.11.2012
Beyaz
tahta
Paylaşımlı
ekran
Güç pozisyonları
beyaz tahta
tarafında önde



Geleneksel biliş psikolojisi insan aklına bakar
Dağıtık biliş ise dışsal (dünya ve diğer insanlar)
ilişkilere bakar
Etkileşim gerçekleşir
 Diğer insanlar
 Fiziksel çevreyle

Grup bilgisi önemli
 Grup
bilgisi parçaların her birinin toplamından daha
büyüktür
 Dışsal ifade odaklı tasarım
Güç pozisyonları arkada
– klavye erişimli ekran








http://www.hcibook.com/e3/plain/resources/
http://yunus.hacettepe.edu.tr/
http://www.pclabs.com.tr/forum/topic/64603-telefonlara-yeni-ozellikjerk-o-meter/
http://bodygeeks.com/2011/07/is-the-jerk-o-meter-the-future-of-faceto-face-communication/
http://bluejeans.com/blog/benefits-face-to-face-meetings
http://ajanspsikoloji.com/goz-temasi-etkili-bir-uyarici
http://www.delinetciler.net/forum/fizyognomi/40051-vucut-dili-okumavucut-dilini-kullanma.html#.UJfI18UxqfU
http://www.sil.org/linguistics/GlossaryOfLinguisticTerms/WhatIsAnA
djacencyPair.htm
Dinlediğiniz İçin Teşekkürler…
7