türkġye`de yerfıstığı üretġmġnġn mevcut durumu ve trend analġzġ

TÜRKĠYE’DE YERFISTIĞI ÜRETĠMĠNĠN MEVCUT
DURUMU VE TREND ANALĠZĠ YÖNTEMĠYLE GELECEĞE
YÖNELĠK BEKLENTĠLER
Hilal Yılmaz1
[email protected]
Oğuz Parlakay2
[email protected]
Selcan Akkoyun1
[email protected]
Ayşe Nuran Çil1
[email protected]
1
2
Doğu Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü, Adana
Mustafa Kemal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, Hatay
ÖZET
Dünya genelinde yerfıstığı bir yağ bitkisi olarak değerlendirilmekte iken ülkemizde çerezlik
olarak tüketilmektedir. Dünyadaki yerfıstığı üretiminin uluslararası ticarete konu olan miktarı
son derece düşüktür. Bu durum genel olarak iç tüketimi karşılamak amacıyla üretildiğini
ortaya koymaktadır. İçeriğindeki yüksek yağ oranı ile yerfıstığı ülkemizdeki bitkisel yağ
üretimini artırabilmek için değerlendirilebilecek önemli yağ bitkilerinden biridir. Aynı
zamanda çerezlik olarak da önemli bir döviz kaynağımız olma şansına sahiptir. Yapılan bu
çalışma ile Türkiye’de yerfıstığı üretiminin mevcut durumunu değerlendirmek amacıyla, ekim
alanı, üretim miktarı, verim durumu ve dış ticaretindeki gelişmeler incelenmiştir. Veriler
analiz edilirken tablolar, grafikler ve indeks hesapları kullanılmıştır. Ayrıca geleceğe yönelik
beklentiler tahmin edilirken “Trend Analizi” yönteminden faydalanılmıştır. Elde edilen
bulgulara göre yerfıstığı ekim alanları ve üretim miktarının trend doğrusunun eğimi pozitiftir.
Yerfıstığı işleyen tesisleri ve yerfıstığının yağ sanayinde değerlendirme olanaklarını arttıracak
politikaların geliştirilmesi gerekmektedir. Türkiye’nin dünya ticaretindeki önemi çok azdır.
Türkiye’nin kabuksuz yerfıstığı ihracatı için belirsizliklerin hakim olduğunu ve istikrarlı bir
dışsatım pazarlamasının bulunmadığını söylenebilir. İncelenen dönemde Türkiye’nin ithalat
rakamlarında da düzensiz bir dalgalanma olduğu belirlenmiştir. İhracatta en önemli faktör,
standardizasyon ve pazarlamadır. İhracatın geliştirilmesi yönünde daha etkili tarım
politikalarına ihtiyaç olduğu görülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Yerfıstığı, üretim, dış ticaret, trend analizi
CURRENT STATUS OF PEANUT PRODUCTION AND PROSPECTS
FOR THE FUTURE WITH TREND ANALYSIS METHOD IN TURKEY
ABSTRACT
While peanut is generally consumed as oily food all over the world, it is consumed as snack
in our country. The amount of peanut traded internationally is extremely low. This situation
1543
*Metni yazın+
proves that peanut is usually grown to meet the demand on the domestic market. Peanut is a
potential oil crop plant that we can utilize to increase oil production as the seed is very rich in
protein. It has also a very good chance of becoming a foreign currency revenue source as a
snack. In this study, with the purpose of assessing the present situation of peanut production
in Turkey, peanut area, production, yield and developments in trade have been analysed.
Tables, graphs and index calculations were used in analysing the data. Besides, “Trend
Analysis” method was used in guessing future expectations. According to the findings, there
is an upward trend in cultivation area and production. Policies should be designed to increase
peanut processing companies and the possibilities of using peanut in oil industry. Turkey has
little importance in the world trade. We can say that there is considerable uncertainty about
Turkey’s unshelled peanut export and there is no stable export marketing. During the term
studied, it was noticed that import figures fluctuated. The most important factor in export is
standartisation and marketing. It is obvious effective agricultural policies are needed to
improve export.
Keywords: Peanut, production, trade, trend analysis
1. GĠRĠġ
Türkiye’nin Güney ve Güney-batı kıyı bölgelerinde ticari anlamda tarımı yapılmakta
olan yerfıstığı, gerek verim potansiyeli gerekse pazarlama kolaylıkları nedeniyle bölge için en
avantajlı alternatif bitkilerden birisidir. Yağ, protein, karbonhidratlar, vitaminler ve madensel
maddeler açısından oldukça zengin bir bileşime sahip olan yerfıstığı tohumları, çerez olarak
tüketildiği gibi fıstık ezmesi, yağ ve sabun elde edilmesinde, pastacılık sanayinde
kullanılmakta; baklagil olması nedeniyle de yüksek protein içeren sapları kıymetli bir hayvan
yemi olarak değerlendirilmektedir. Yerfıstığı bitkisinin çok yönlü değerlendirilebilme özelliği
ürün satış fiyatlarına da yansımakta ve yetiştirildiği yörelerde alternatif tarla bitkilerine göre
daha yüksek fiyatlarla alıcı bulmaktadır (Arıoğlu ve ark., 2000).
Yerfıstığı tohumları, çeşitlere göre değişmekle beraber, % 44-56 oranında yağ
içermektedir. Yerfıstığı yağı; tat ve dayanıklılık özellikleri bakımından pek çok bitkisel
yağdan, daha üstündür. Yağı çıkarıldıktan sonra geriye kalan küspe, çok değerli bir yem katkı
maddesidir. Ayrıca yerfıstığı bir baklagil bitkisi olduğu için, bitki kısımları da çok değerli bir
hayvan yemidir (Arıoğlu, 2013). Dünya genelinde bir yağ bitkisi olarak değerlendirilmekte
olan yerfıstığının ana ve yan ürünlerinin çok değişik kullanım alanı olmasına rağmen
ülkemizde büyük kısmı çerez olarak tüketilmektedir.
Dünyada ve Türkiye’de yetişen yerfıstıkları Virginia, Spanish ve Valencia olmak üzere
başlıca üç grupta toplanmakta, ülkemizde Virginia menşeli yarı yatık formlu yerfıstıkları
ağırlık kazanmaktadır (Akova, 2000). Ülkemizde Çom ve NC-7 çeşitleri kullanılmaktadır.
NC-7 çeşidi Çom çeşidine göre daha erkenci olduğundan ikinci ürün ekimlerinde NC-7 çeşidi
tercih edilmektedir.
Bu çalışma ile son yıllarda Türkiye’de yerfıstığı üretiminin mevcut durumu kapsamında
ekim alanı, üretim miktarı, verimi ve dış ticareti incelenmiştir.
2. MATERYAL VE YÖNTEM
Araştırmanın materyalini Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı verileri, TÜİK ve
FAO’dan elde edilen istatistikler ile yerfıstığı ile ilgili önceden hazırlanmış olan tez, makale
1544
*Metni yazın+
ve raporlardan elde edilen veriler oluşturmaktadır. Verilerin analizinde tablolar, grafikler ve
indeks hesapları kullanılmıştır. Ayrıca geleceğe yönelik beklentiler tahmin edilirken Trend
yönteminden faydalanılmıştır. Araştırmada; ekim alanı, üretim miktarı ve verim için 20042014 dönemi, dış ticaret için 2000-2012 dönemi verileri kullanılmıştır.
3. BULGULAR
3.1 Ġncelenen Dönemde Türkiye’de Yerfıstığı Üretim Durumu
Araştırmanın bu kısmında 2004-2014 yılları arasında Türkiye’de yerfıstığı üretim
durumu kapsamında; yerfıstığı ekim alanı, üretim miktarı ve verim değerleri incelenerek
dönem içinde genel eğilimin ne yönde gerçekleştiği ele alınmıştır.
Türkiye’de yerfıstığının 90 yıllık bir geçmişi olmasına rağmen ekim, hasat ve harman
teknolojisinin henüz yeterince gelişmemiş olması ve bu yüzden yağ sanayinde
değerlendirilememesi üretim artışını sınırlayan en önemli faktördür. Mekanizasyonun henüz
yeterince gelişmemiş olması, bu ürünün üretim maliyetinin diğer yağlı tohumlu bitkilere
nazaran daha yüksek olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle, dünyada yağ bitkisi olarak
değerlendirilen yerfıstığı, ülkemizde çerez olarak tüketilmekte ve yine çerez olarak ihraç
edilmektedir (Kadiroğlu, 2008).
TÜİK verilerine göre, Türkiye’de yerfıstığı ekim alanı 2004 yılında 260.000 da iken,
2014 yılında yaklaşık %28 artış göstererek 333.289 da olarak gerçekleşmiştir. Ele alınan
dönemde yerfıstığı ekim alanı dalgalı bir seyir izlemesine rağmen son yıllarda ekim alanında
artış gerçekleşmiştir. Yerfıstığı toplam yağ bitkileri ekim alanı içerisinde de ayçiçeğinden
sonra beşinci sırada yer almaktadır.
Yerfıstığının 2014 yılı itibariyle yağlı tohumlar ekim alanı içindeki payı %2,52, üretim
miktarı içerisindeki payı ise %3,52’dir.Yerfıstığı üretim miktarı 2004 yılında 80.000 ton iken
%55 artarak 2014 yılında 123.600 ton olmuştur. Aynı dönemde ekim alanında %28, verimde
ise %21 artış söz konusudur. Bu durum, Türkiye’de son 10 yılda yerfıstığı üretimindeki
artışın ekim alanlarının genişlemesinden ve verim artışından kaynaklandığı söylenebilir
(Çizelge 1).
Türkiye’de yerfıstığı verimi 2014 yılında dekara 371 kg olarak gerçekleşmiştir (TÜİK,
2015). Bu değer dünya ortalamasının üzerindedir. Birim alana verimde önemli artışlar
olmazken, bazı yıllar düşüşler gerçekleşmiştir. Bunun nedeni, uzun yıllardan beri aynı tarlaya
yerfıstığı ekimi yapıldığından hastalıkların topraklara ağır derecede bulaşmış olmasıdır
(Arıoğlu, 1999).
İncelenen dönemde Türkiye’de yerfıstığı ekim alanlarında dalgalanmalar meydana
gelmiştir. Yapılan analiz sonucunda artış eğiliminin devam edeceği belirlenmiştir. Ekilen
alanlar için Trend Denklemi y = 215061 + 11162X (X=1; 2004) olarak belirlenmiştir (Şekil
1).
İncelenen dönemde Türkiye’de yerfıstığı üretim miktarı ise ekilen alanlardakine
benzer şekilde dalgalanmalar olmakla beraber genel olarak artış göstermiştir. Yapılan analiz
sonucunda artış eğiliminin devam edeceği belirlenmiştir. Ekilen alanlar için Trend Denklemi
y = 67122 + 4973,5x (X=1; 2004) olarak belirlenmiştir (Şekil 1).
1545
*Metni yazın+
400.000
350.000
y = 11162x +215061
R² = 0,5616
300.000
Ekilen Alan (da)
250.000
Üretim (ton) (ton)
200.000
Doğrusal (Ekilen Alan (da))
150.000
Doğrusal (Üretim (ton)
(ton))
100.000
y = 4973,5x + 67122
R² = 0,7762
50.000
2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016
ġekil 1. Türkiye’de yerfıstığı ekilen alanı ve üretim miktarı
Trend grafiğinin eğimi pozitiftir. Yerfıstığı ekim alanı ve üretim miktarındaki genel
eğilim yıllar itibariyle artış şeklindedir. Trend analizi sonucunda tahmin edilen yerfıstığı
ekilen alanı 2015 yılı için 349.003 da; 2016 için 360.165 da; ve 2017 yılı için 371.327 da
olarak tahmin edilmiştir. Yerfıstığı üretim miktarı ise 2015 yılı için 126.804 ton; 2016 için
131.777 ton; 2017 yılı için 136.751 ton olarak tahmin edilmiştir.
Çizelge 1. Türkiye’de yerfıstığı ekilen alanı ve üretim miktarı trendi
Trend
Değerleri
Oran (%)
(da)
260.000
226.223
87
2004
258.500
237.385
92
2005
226.900
248.547
110
2006
259.423
259.708
100
2007
248.376
270.870
109
2008
253.345
282.032
111
2009
274.500
293.194
107
2010
254.711
304.356
119
2011
373.881
315.518
84
2012
359.428
326.679
91
2013
333.289
337.841
101
2014
*349.003
2015
*360.165
2016
*371.327
2017
Kaynak: TÜİK, 2015; *Tahmin
Ekim Alanı
Yıllar
(da)
1546
Üretim
miktarı (ton)
80.000
85.000
77.454
86.409
85.274
90.081
97.310
90.416
122.780
128.265
123.600
Trend
Değerleri
Oran (%)
(ton)
72.095
90
77.069
91
82.042
106
87.016
101
91.989
108
96.963
108
101.936
105
106.910
118
111.883
91
116.857
91
121.830
99
*126.804
*131.777
*136.751
*Metni yazın+
Türkiye yerfıstığı üretiminde ilk sırayı Akdeniz Bölgesi almakta ve neredeyse tamamına
yakın bir kısmı (%94) bu bölgede üretilmektedir. Bunu sırasıyla Ege ve Güneydoğu Anadolu
Bölgesi izlemektedir (Şekil 2).
Ege
4%
Güneydoğu
Anadolu
2%
Akdeniz
Ege
Güneydoğu Anadolu
Akdeniz
94%
ġekil 2. Türkiye’de yerfıstığı üretim miktarının bölgelere göre dağılımı (2014 yılı)
(Kaynak: TÜİK, 2015)
Akdeniz Bölgesinde en yerfıstığı üretiminin en fazla yapıldığı iller sırasıyla Adana ve
Osmaniye’dir. Türkiye yerfıstığı üretiminde, Adana’nın payı %57,48, Osmaniye’nin payı
%28,45’dir, Bölgede iller itibariyle verim miktarları incelenirse, 2014 yılı itibarı ile en yüksek
verim (400 kg/da) Gaziantep ilinde alınmıştır. Bunu sırasıyla, Adana, Osmaniye, Hatay
Kahramanmaraş ve Mersin illeri izlemektedir (Şekil 3). Son yıllarda ortaya çıkan hastalık
nedeni ile Mersin ilinde verim önemli ölçüde azalmıştır.
2,83%
2,82%
1,31% 1,62%
1,57%
3,92%
28,45%
57,48%
Adana
Osmaniye
Aydın
Antalya
Kahramanmaraş
Mersin
Şırnak
Diğer iller
ġekil 3. Türkiye’de yerfıstığı üretim miktarının illere göre dağılımı (2014 yılı)
(Kaynak: TÜİK, 2015)
1547
*Metni yazın+
3.2 Ġncelenen Dönemde Türkiye’de Yerfıstığı DıĢ Ticareti
FAO verilerine göre, Türkiye 1980’li yıllarda yerfıstığında net ihracatçı ülke
konumunda iken, 2000’li yıllardan itibaren yerfıstığı ihracatında bir azalış meydana gelmiş
olup 2012 yılında ihracatta önemli bir artış olduğu dikkat çekmektedir. Kabuksuz yerfıstığı
ihracat miktarında, 2000 yılından 2011 yılına dalgalanmalar olmakla beraber %46,34’lük bir
artış olduğu, 2000 yılından 2012 yılına 4 katlık bir artış olduğu görülmektedir. Aynı zamanda
ihracat değerinde de yaklaşık 11 katlık bir artış söz konusudur (Çizelge 2). Türkiye’nin
kabuksuz yerfıstığı ihracatı için belirsizliklerin hakim olduğunu ve istikrarlı bir dışsatım
pazarlamasının bulunmadığı söylenebilir.
Ülkemizde yerfıstığı ihracatımızın yetersiz olmasının en önemli nedeni iç pazar
fiyatının dünya piyasa fiyatının üzerinde olmasıdır. Yüksek fiyat oluşumunda maliyetin
doğrudan etkisi bulunmaktadır. Yüksek maliyet ise girdi fiyatlarının yüksek olmasından ve
optimum girdi kullanımına dikkat edilmemesinden kaynaklanmaktadır (Gül ve ark., 2001).
Türkiye’nin dünya ticaretindeki önemi çok azdır. Dışsatımda Türkiye’nin payı %1’den
daha küçüktür. Türkiye’de kabuksuz yerfıstığı ihracatı 2012 yılı itibariyle 205 tondur.
Görüldüğü üzere ülkemizde de dünyada olduğu gibi üretilen yerfıstığı ancak iç tüketimi
karşılamaktadır.
Çizelge 2. Türkiye kabuksuz yerfıstığı ihracatındaki geliĢmeler
Yıllar
Miktar (ton)
İndeks (2000=100)
2000
41
100,00
2001
121
295,12
2002
60
146,34
2003
163
397,56
2004
176
429,27
2005
83
202,44
2006
67
163,41
2007
35
85,37
2008
19
46,34
2009
62
151,22
2010
31
75,61
2011
60
146,34
2012
205
500,00
Kaynak: FAO, 2015
Değer (1000 $) İndeks (2000=100)
43
100,00
96
223,26
65
151,16
148
344,19
152
353,49
121
281,40
90
209,30
67
155,81
58
134,88
128
297,67
83
193,02
241
560,47
504
1.172,09
FAO verilerine göre, incelenen dönemde Türkiye’nin ithalat rakamlarında düzensiz bir
dalgalanma olduğu, toplam ithalat miktarının 2005 yılında 2000 yılına göre yaklaşık 2,6 kat,
2007 yılında ise yaklaşık 0,7 kat arttığı ve 2012 yılında 2000 yılına göre 0,23 kat artışın
olduğu görülmektedir. 2012 yılında kabuksuz yerfıstığı ithalatı 8.186 tondur (Çizelge 3).
1548
*Metni yazın+
Çizelge 3. Türkiye kabuksuz yerfıstığı ithalatındaki geliĢmeler
Yıllar
Miktar (ton)
İndeks (2000=100) Değer (1000 $) İndeks (2000=100)
2000
6.648
100,00
4.804
100,00
2001
222
3,34
177
3,68
2002
55
0,83
34
0,71
2003
270
4,06
230
4,79
2004
3.613
54,35
3.287
68,42
2005
23.859
358,89
20.421
425,08
2006
1.271
19,12
1.909
39,74
2007
11.325
170,35
17.417
362,55
2008
11.423
171,83
18.130
377,39
2009
2.126
31,98
3.251
67,67
2010
5.877
88,40
9.310
193,80
2011
6.766
101,77
15.111
314,55
2012
8.186
123,13
18.473
384,53
Kaynak: FAO, 2015
Türkiye’nin yerfıstığı ihtiyacının %49.49’u Adana, %36.42’si ise Osmaniye’den
karşılanmaktadır. Son yıllarda ithalat ve çeşitli yollardan ülkeye getirilen düşük fiyatlı,
kalitesiz ve yüksek oranda aflatoksin içeren yerfıstıkları ildeki tüccar ve işletmecileri olumsuz
yönde etkilemektedir. İthalat yoluyla ülkeye gelen iç yerfıstıkları genellikle bir yıl önce hasat
edilen ürün olup gemilerle gelmektedir.
Serbest bölgelere gelen ithal iç yerfıstıkları depolamaya uygun olmayan depolarda
bekletilmekte ve girişte sağlam diye rapor verilen yerfıstıkları satışa sunulmadan uygun
olmayan depo koşullarından dolayı bozulmaktadır. Yerfıstığı çabuk bozulabilir özelliğe sahip
olduğundan çoğunlukla kabuklu olarak muhafaza edilmektedir. İç fıstık olarak muhafazası
daha güçtür (Anonim, 2001).
Yapılan trend analizi sonucunda R2 değerinin çok düşük olması nedeniyle elde edilen
denklemlerden yapılacak tahminlerin yanıltıcı olabileceği düşüncesiyle dış ticaret verilerinde
trend analizi yöntemi kullanılmamıştır.
4. SONUÇLAR
Araştırma sonuçlarına göre; incelenen dönemde (2004-2014) yerfıstığı ekim alanı
dalgalı bir seyir izlemesine rağmen ekim alanında artış eğilimi söz konusudur. Bu artışın
önemli sayılabilecek düzeyde gerçekleşmediği söylenebilir. Yerfıstığı üretimi belli bir
bölgede ve birkaç ilde sınırlı kaldığı için gerçekleşen artış kayda değer seviyelerde
gerçekleşememektedir.
Türkiye’de yerfıstığı üretimi iç tüketimi karşılayacak kadar olduğu için yerfıstığı
ihracatı yok denecek kadar azdır. Kabuksuz yerfıstığı dış ticarete konu olmaktadır. Kabuklu
yerfıstığı dış ticareti bulunmamaktadır. Bununla birlikte ithalat durumu nispeten ihracata göre
daha hareketlidir. İncelenen dönemde yerfıstığı ihracat miktarı en yüksek 205 ton olarak
1549
*Metni yazın+
gerçekleşmişken, ithalat miktarı 23.859 tonlara kadar yükselmiştir. Bu durum üretilen
yerfıstığının ülke iç tüketimi için bile yetmediğini göstermektedir.
Yerfıstığı; dünya genelinde bir yağ bitkisi olarak değerlendirilmesine karşın ülkemizde
çerezlik olarak tüketilmektedir. Dünyadaki yerfıstığı üretiminin uluslararası ticarete konu olan
miktarı son derece düşüktür. Bu durum yerfıstığının üretici ülkelerde genel olarak iç tüketimi
karşılamak amacıyla üretildiğini ortaya koymaktadır. Türkiye’de yıllar itibariyle yerfıstığı
üretiminde hasadın mekanize olamaması nedeniyle önemli sayılabilecek değişimler meydana
gelmemiştir. Oysaki yerfıstığı, yağ oranının yüksek olması nedeniyle (%40-60) ülkemizdeki
yağ üretimini artırabilmek için değerlendirebileceğimiz önemli potansiyel yağ bitkilerinden
biridir. Aynı zamanda çerezlik olarak da önemli bir döviz kaynağımız olma şansına sahiptir.
Türkiye’de henüz yağ sanayine istenilen seviyede girememiş olan yerfıstığı üretimimiz; ülke
ihtiyacını karşılayacak ve bir kısmını da ihraç edebilecek durumdadır. Bu durumda yerfıstığı
işleyen tesislerin ve yerfıstığının yağ sanayinde değerlendirme olanaklarını arttıracak
politikaların geliştirilmesi gerekmektedir. İhracatta en önemli faktör, standardizasyon ve
pazarlamadır. İhracatın geliştirilmesi yönünde de daha etkili tarım politikalarına ihtiyaç
olduğu görülmektedir.
KAYNAKLAR
Akova, Y. 2000. Kuru ve Sert Kabuklu Meyveler Dış Pazar Araştırması.
T.C.Başbakanlık Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracatı Geliştirme Etüt Merkezi, Ankara.
Anonim, 2001. Yerfıstığı Analiz Raporu. Osmaniye Ticaret Borsası. Osmaniye.
Arıoğlu, H. H. 1999. Yağ Bitkileri Yetiştirme ve Islahı. Ç.Ü. Ziraat Fakültesi Ders
Kitabı, Genel Yayın No: 220, Adana, 74-109 s.
Arıoğlu, H.H. Çalışkan, M.E. Çalışkan, S. 2000. Doğu Akdeniz Bölgesi Koşullarına
Uygun Yerfıstığı Çeşitlerinin Geliştirilmesi Üzerine Araştırmalar. M.K.Ü. Ziraat Fakültesi
Dergisi, 5 (1-2): 7-28, Hatay.
Arıoğlu, H. H. 2013. Yerfıstığı Tarımı. Çukurova Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla
Bitkileri Bölümü Yayını, Adana.
FAO, 2015.
Food and Agriculture Organization of the United Nations.
http://faostat3.fao.org/home/E (Erişim tarihi: 27.11.2015)
Gül, A. Arıoğlu, H.H. Tülücü, K. Biçici, M. Özgür, F. Fenercioğlu, H. 2001.
Osmaniye’nin Simgesi: Yerfıstığı. Ekonomisi, Üretim Tekniği, Hastalık ve Zararlıları, Gıda
Sanayi Açısından Önemi. 1. Osmaniye Fıstık Festivali Etkinlikleri, Osmaniye Gazeteciler
Cemiyeti Kültür Yayını, Sayı:1. Osmaniye.
Kadiroğlu, A. 2008. Yerfıstığı Yetiştiriciliği. Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma
Enstitüsü
Müdürlüğü,
Antalya.(http://www.batem.gov.tr/yayinlar/
kitapciklar/tarla/fistik/yerfistigi.pdf) (Erişim tarihi:25.03.2014)
TÜİK,2015. Türkiye İstatistik Kurumu. http://tuikapp.tuik.gov.tr/bitkiselapp/bitkisel.zul
(Erişim tarihi: 27.11.2015)
1550