GEÇMiŞTEN GELECEGE •• •• HERYONUYLE . . . -.,.., KAGIZMAN SEMPOZYUMU "24-26 Mayıs 2012" Editör: Dr. Alpaslan YÜCE . 2012 ANKARA . . ·.: ··.: ·. .. . ----· -·------ ~ ------ - - --·----:-- ~53_ ___~_1.!!: :~!_X. Yüzyıl Kars Bö~~i ~~dis Çatışmaları 1 Yrd Doç. Dr. Osman BILGEN._ __ • • l w_-_._ 0.---..i.- - • ---....:·---·--·-·-' - --=---- - -- ,....._ - - - - XVIII..·- X·IX YÜZYIL KARS B.ÖLG·E-Si HADiS CAt iS;·MAl ARf ~ ~ ~. • ~ • 1 1 .; l - Yrd. Doç. Dr. Osman BİLGEN1 Jğdır Oniversitesi ilahiyat Fakültesi Mail [email protected] 1 ÖZET Aras Havzası, islam'la ilk tanışan An.adolu toprakları içerisinde yer almaktadır. Kars Ani harabelerinde inşa edilmiş olan ve Anadolu'nun ilk mabedi olarak kabul edilen Ebu'L-Menucehr Camii bunun önemli kanıtlarından birini teşkil etmektedir. Yüzyıllardır islam hakimiyeti içerisinde kalan bölge, islami ilimterin de geliştiği yerlerden birisidir. Şüphesiz bu ilimler içerisinde Hz. Peygamberin söz ve fiilierinin araştırıldığı Ha~is ilmi önemli bir yer tutmaktadır. Bölgede yetişen Hadis alimlerinin Hadis'in öğrenilmesi ve öğretilmesinde önemli gayretleri olmuştur. Bu bildirimizle Kars ve Kagızman'da yetişen Davud b. Mehmed Karsi, Karslızade M~hmed Cemaleddin, Talib Hocazade is hak Necib Karsi ve Muhammed b. Ali Mu.hammed Karsi gibi Hadis alimleri ve onların eserleri ile Hadis literatürüne katkıları hakkında bilgi verilmeye çalışıla­ caktır. "XVIII.- XIX. Yüzyıl Kars Bölgesi Hadis Çalışmaları" başlığı altında kaleme aldığımız bildiri bir tespit çalışması olacaktır. Bölge ile ilgili 'Türkiye EL Yazmaları Katalogu" tarandıgında söz konusu yüzyıllarda yaşamış Karsi nisbeli dört müellif ve dört müstensih ile Kagızman'a nispet edilen bir müstensihe rastlanmıştır. Bu Hadisçiterin çalışmalarının, dönemlerinin ilim anlayışın ı aksettiren bir nitelikte oldugu ve şerh-tercüme türü eserlerden meydana geldiği görülmektedir. Yapılan çalışmalardan ikisi Arapça, ikisi de Türkçe olarak kaleme alınmıştır. Dinin iki te~el kaynağından birisi olan Hadis ile ilgili yapılan çalışmaların yarısının Türkçe olması, Hadis ilminin halka inmesi ve Türkçe'nin dini literatürde kullanımının yaygınlaşmasını sağlaması bakımından önemli sayılabilir. Anahtar Kelimeler: Kars, Kagızman, Hadis, Aras Havzası, Müellif HADITH STUDIES OF KARS REGION IN THE XVIIIth-XIXth CENTURl ES ABSTRACT The Aras River Basin is among the areas which made the earliest encounters with Islam in Anatolia. The mosque of Abu al-Manujahr in the ruins of Ani near Kars is one of the important proofs of this fact. The Aras River Basin, which was dominated by Muslims for centuries, was one of the important centers where lslamic studies alsa developed. Among these studies, Science of Hadith absolutely has an important place, through which The Prophet's words and actions are searched. Scholars of Hadith raised in the region played an important role in learning and teaching Hadith. This pa per focuses on the scholars of Hadith raised in the region of the Aras River Basin such as Davud b. Mehmed al-Karsi, Karshzade Mehmed Cemaleddin, Talib Hocazade ishak Necib al-Karsi and Muhammed b. Ali Muhammed al-Karsi and their contributions to the literature of Hadith. Dur paper entitled as "Hadith Studies of Kars Region in the XVIIIth-XIXth Centuries" will be an assessment study. Four writers and tour transcribers living in those centuries, who attributed as Karsi, along with anather transçriber related to Kagizı:nan are found· out when "The Catalogue of Manuscripts of Turkey" scanned. The works of these sçholars reflect the understanding of their period as annotation-translation. Two of these works are in Arabic and the other two are in Turkish. The fact that half of the studies concerning Hadith, which is one of the two main sources of the religion is in Turkish, can be regarded significant in respect of adeption of Had(th by the people and making the use of Turkish in religious literature com mon. Keywords: Kars, Kagizman, Had ith, Aras River Basin, Scholar GİRİŞ Kars ilimiz Aras havzası içerisinde bulunmaktadır. Aras havzasına ismini veren Aras Nehri, Erzurum'un doğu­ sunda yüksekliği 2600 metreyi bulan dağlarm eteklerinden çıkan kaynak sulan ile kar sulannın birleşmesinden oluş­ maktadır. Toplam 1059 lan. uzunluğunda olan ve güneydoğu yönüne doğru akan nehir, Nalıçıvan Özerk Cumhuriyeti topraklarını geçtikten sonra, Kuoı Irmağı ile birleşerek Avrasya'nın en büyük kapalı havzasını oluşturan Hazar Denizi'ne dökülnıektedir. (Tuocel, M. 1991), (Darkot, B., Togan, A.Z.V.) · Tarih boyu birçok medeniyete beşiklik eden bölge 1064 yılmda Selçuklu Sultanı Alparslan tarafından fethedilerek Anadolu'nun Türkler tarafından alınan ilk parçası olmuştur. Daha sonra srrasıyla Gürcü Atabeyleri (1200), Moğol­ lar (1239), Karakoyunlular (1406) ve Ak koyuolular (1467) arasında el değiştirmiş ve 1535 yılında Osmanlılarm hakirniyetine girmiştir. (Kırzıoğlu, M.F. 1976) 1877-1878 Osmanb-Rus savaşına kadar Osmanlı idaresinde kalan bölge bu dönem içerisinde gerçek istikrara kavuşacak il.]ni faaliyetler için bir zemin oluşmuştur. (Uzunçarşılı, İ.H. 1988, Sevim, A. 1988) . Osmanlı eğitim sistemine bağlı olarak kurulan medreselerde birçok ilim adamı yetişerek bölgenin ilim ve kültür hayatına önemli katkıları olmuştur. Dönemin şartları gereği birçok müellifin el yazısıyla kaleme aldığı eserlerin tespit edilerek gün yüzüne çıkanlması ve bilim dünyasının istifadesine sunulması önemlidir. Bu nedenle tebliğimizin ana kaynağını Kültür ve ·Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanan "Türkiye El Yazmaları Katalogu" oluşturmaktadır. Ayrıca klasik kaynaklardan Bağdaili İsmail Paşa'nın Hediyyetü'l-Arifin-Esmiiu'l-Müellifin ve Asiiri'l-Musannifin ile Kehhale'nin Mu 'cemü '1-müe//ifin: TerCicimu musannifi'l-kütübi 'l-Arabiyye isimli eserlerinden de istifade edilmiştir. A. Aras Havzasına Nispet Edilen Had.isçiler "Türkiye El Yazmaları Katalogu "na göre Aras havzasına dahil olan şehirlerden Ardahan'a 5, Kars'a 264, Sankamış'a 1, Kağızman'a 6, Karakoyunlu'ya 6 ve Nabcivan'a ait 15 el yazması eser kaydına rastlanmıştır. Bunlar arasmda Kars'a nispet edilen dört hadis müellifi bulunmaktadır. (Tablo-I) Yine Karsi nisbeli dört müstensih ile Kağızman'a nispet edilen bir alim de çeşitli hadis eserlerini istinsah etmiştir. (Tablo-2) Karsi nisbeli müellifler şunlardır: Davud b. Mehmed Karsi, Karshzade Mehmed Cem1Heddin, Talib Hocazade İsh§k Necib Karsi ve Muhammed b. Ali Muhammed Karsi. Kuşkusuz bu hadisçiler arasında en çok bilinen Davud-i Karsi' dir. Aslen Karslı olup doğum tarihi ve ailesi hakkında bilgi bulunmamaktadır. Eserlerinin mukaddimesinde kendisini Davud b. Muhammed el-Karsi el-Hanefi şeklinde tanıtan Davud-i Karsi, temel medrese eğitimini Kars'ta, yörenin tanınmış zarud ve alimi Çolak Abdullah Efendi'den yapmıştır. Daha sonra İstanbul'a giderek tahsilini burada tamamia:mıştır. Dönemin önde gelen ilim otoritelerinden Akkirmaru Mehmed Efendi'nin (ö. 1174/1761) de mümeyyiz olarak bulunduğu ruus imtihanmda başarılı olmuştur. Osmanlı ilmiye geleneğine göre ruus imtihanmda başarılı olanlar taşra medreselerinden birine müderris olarak tayin edilirlerse de kaynaklarda Davud-i Karsi haklanda bu hususta ilgili bir bilginin bulunmamasından ve resm1 makamlardan uzak kalarak zarudaoe bir hayat yaşamış olmasından hareketle onun böyle bir tayine yanaşmadığı anlaşılmaktadır. Kaynakların çoğuna göre onun mülazemetini tamamladıktan sonra İzmir'in Ödemiş ilçesine bağlı Birgi kasabasına gittiği kaydediliyorsa da eserlerinin yazıldığı yerler ve tarihleri incelendiğinde Davud-i Karsi'nin tahsilini tamamladık­ tan sonra Mısır'a gittiği anlaşılmaktadır. Daha sonra srrasıyla İstanbul, Birgi, Kıbns ve Larende (Karaman) de ilmi faaliyetlerini devam ettirdiği görülmektedir. Hayatının son 15 yı1mı Birgi'de geçiren Davud-i Karsi, ağustos 1756 da bu kasahada vefat etmiştir. Davud-i Karsi, Birgi Ulucami Medresesi'nde Arap dili ve edebiyatı, tefsir, hadis, kelam, man- · tık, adabü'l-münazara ve ilm-i mlkat (İbadet vakitlerini tespit ve tayin etme ilmi) gibi pek çok alanda ders vermiştir. Bir yandan öğrencilerini sağlam bir öğretim metoduyla yetiştirmeye çalışırken diğer taraftan da adı geçen ilim dallarında Türkçe ve Arapça pek çok eser telif etmiştir. (Akpınar, C. 1994) Ayrıca kendisine nispet edilip de kütüphane ve kataloglarda nüshaları bulunamayan bazı eserlerinden de bahsedilmektedir. (A.k:i.frade el-Amasi, Millet Ktp., Ali Enllri, nr. 2527, Silleli Osman Hamdi, 1312, Hacı Halife, 1994, Bağdatlı İsmail Paşa, 1951, Bursalı Mehmed Tahir, 1333) Bölgede yetişen bir diğer hadis alimi de KarsliZiide Mehmed Cemaledd.in'dir. Babası Karslı Mehmed Efendi'dir. Tarihçi, yazar ve müderristir. 1832-1837 yılları arasında Süleymaniye medresesinde müderrisfik .yapmıştır. 18371838'de Selanik Mollası olmuş, 1839'da da 'Takvim-i Vekayi Musahhihliği' göreville getirilmiştir. 1845'de Bursa Mollasıpayesine yükseltilmiş ancak bu göreve başlamadan aynı yılın haziran ayında İstanbul'da vefat etmiştir. Kabri İstan­ bul Eyüp Sultanmezar4ğında bulunmakta~. (Süreyya, M. 1996, Bayrak, M.O., 1982) Karsi nisbeli diğe~ ·hadis alimlerinden :ralib Hocazade İshak Necib Karsi ve Muhammed Ali Muhammed Karsi'nin hayatları hakkında herhangi bir bilgiye ulaşılamamıştır. B. Aras Havzasına Nispet Edilen Hadisçilerio Eserleri Burada DaVl,ld-i Karsi'nin "Şerhu Usüli 'l-Hadfs lil-Birgivi", Talib Hocazade İshak Neclb Karsi'nin "Tercemei Şifii-i Şerif', Muhammed b. Ali Muhammed Karsi'nin "Tuhfe li-Hazreti Muhammed Paşa" ile Karslızade Mehmed Cemaledd.in'in ·"Terceme-i Fet~ü '1-Müteal jf Medhi'n-Nliil" adlı eserlerinden bahsedilecektir. 1. Şerbu Usiili'l-Hadis li'l-Birgivi Davud-i Karsi tarafından 1151/1738 yılında Mısır'da telif edilen eser (Karsi, 1321), Muhyiddin Muhammed b. Pir Ali el-Birgivl'nin (ö. 981/1573) konuyla ilgili Arapça nsalesinin şerhidir. Eserin "Şerhii Usuli'l-Hadis" (37 Hk 74/1, 26 Hk 232, 19 Hk 3657, 32 Ulu 361/7, 15 Hk 1638/1, 26 Hk 866, 28 Hk 3579/19, 37 Hk 101/5, 32 Ulu 113/2, 32 Ulu 93/1, 06 Mil Yz A 7786/2, 06 Mil Yz A 4810, 43 Ze 48, 43 Ze 709/1), "Şerh ala Usı1li'/-Hadis"(06 Mil Yz A 7288/1), "Şerhii Risôle fi Usü/i'l-Hadis"(06 Mil Yz A 4951/1, 37 Hk 339/1, 67 Saf 243/1, 37 Hk 4059/3, 45 Ak Ze 156/5, 06 Hk 2214/2, 37 Hk 519/4, 42 Kon 215/2, 06 Mil Yz A 7474/4) ve "Şerh ala Usuli'/-Hadis li'l-Birgivi"(34 Atf Ek 1339, 34 Ae Arabi 268/1, 34 Ae Arabi 269) gibi isimlerle ll farklı ktitüpbanede 27 ayn el yazması nüshası bulunmaktadır. Aynca Şerhü Usılli'l-Hadfs'in 1272, 1275, 1288, 1293, 1298, 1312, 1314, 1326 yıllarında İstanbul'da ve 1303'de de Bulak.'ta olmak üzere birçok defa baskısı yapılmıştır. Eser, hem ilim erbabının hem de öğrencilerin ilgisini çekmiştir. Bundan dolayı defaetle tercüme edilmiş ve üzerine başiyeler yazılmıştır. Bunlardan Galata kadılarından Babakaleli Abdülaziz Ahmed Efendi'nin "Mukarribii 't-tôlibfn" adıyla yapbğı Türkçe tercümesi 1290 yılında İstanbul'da · yayımlanmıştır.(Hacı Mahmud Efendi, nr.750) İstanbullu Şevket Mustafa Efendi'nin haşiyesi (İstanbul 1298, 1321) ile. Medine Mahmudiye Medresesi müde.rrislerinden Yftsuf Şükıi el-Harpfıti tarafından yazılan başiye de 1293'te yine Istanbul'da basılmıştır. (Bursalı Mehmed Tahir, 1333) Aynca eser üzerine bazı akademik çalışmalar da yapılmıştır. (Şen, L., 1998, Yalçın, A., 2006) Davud-i Karsi, medrese çevresinde yetişen bir alim olduğu için kendisinden önceki muhaddisleri taklit ederek geleneksel çizginin devamını sağlayan bir yaklaşım içerisindedir. Bu sebeple eser daha önceki alimierin sözlerinin yaldızlı cürnlelerle ifadesi ve bazı nük:telerin ilavesinden ibaret görülmektedir. Bu yönüyle esere "Şerh ve Derlemeci/ik. Dönemi "'nin (Yardım, A., 1984, Çakan, İ.L., 1985) klasik bir ürünü nazarıyla bakılabilir. Şerhii Usiili'l-Hadfs'i 43 ana başlık altında toplayan Davud-i Karsi, konuları incelerken öncelikle garip sayılan ve manaları iyi aniaşılamayan kelimelerin lügat ve ısttlah anlamlarını vermekle işe başlamıştır. (Karsi, 1321) Konuların tahlilinde, önemine binaen bazı başlıklara daba geniş yer verildiği dikkat çeken hususlardan biridir. (Karst, 1321) Eserde, dönemin klasik anlayışının bir yansıması olarak metin içerisinde geçen hadisler senedsiz olarak verilıniş­ tir. Nadiren de olsa Hz. Peygamber veya sababe ravinin isminin yer aldığı da görülmektedir. Şerhii Usuli'l-Hadis'de yirmi yedi ayrı kaynak kullamlsa da daha ziyede Hadis Usülü'nürı önde gelen alimlerinden Hatib el-Bağdadi'nin (463/1071) "e/-Kifôyefi ilmi'r-rivôye", İbn Salalı'ın (643/1245) "Mukaddimetu ibni's-salahfi ulfimi'l-hadfs", Nevevi'nin (676/1277) "et-Takrib ve't-teysfr li-ma'rifeti süneni'l-beşfri'n-nezfr', İbn Hacer el- • Askalaru'nin (852/1448) "Nuhbetii'/-FikeJ)' ve Suyfıti'nin (911/1505) "Tedrlbii'r-niv?' isimli eserlerine atıf yapıldığı görülmektedir. (Karsi, 1321) . Şerh geleneğinin bir özelliği olarak bazen metinlerin gramer tahlillerine ve i'rab açıklamalarına da girilmiştir. (Karsi, 1321) Bu özellikleri sebebiyle Şerhii Usıl/i'l-Hadfs, bu alanda okunması gereken ilk kaynaklar arasında görülebilir. 2. Ter ceme-i Şiia-i Şerif Talib Hoc~ade İsbiik Necib Karsi tarafından kaleme alınan eser, Kadı İyaz'ın (ö. 544/1149) "eş-Şifii bi Ta'rif-i Hukuki'l-Mustafa" isimli kitabının tercümesidir. (Bursalı Mehmed Tahir, 1333) Endülüslü alim Kadı İyaz bu eserinde Hz. Peygamber'in şemaili, olaylar karşısındaki tutumu ve O'nun belli başlı özelliklerini ele almıştır. Alanının başucu kitabı niteliğinde olan "ŞiftJ-i Şerif', dört ana bölümden meydana gelmektedir. (Hacı Halife, 19941 Şemseddin Sami, 1994) Eserin çeşitli şerh ve başiyeleriyle birlikte Türkçemize de birçok defa çevirisi yapılmıştır. (Kadı İyaz, 1993) "Terceme-i Şifti-i Şerif'" in eldeki tek nüshası Ankara Milli Kütüphane Yazmalar Koleksiyonunda bulunmaktadır. (06 Mil Yz A 4900) Üzerinde Devniçeli Nurullah'ın 1253/1837 tarihli mührü ve 1255/1839 tarihli mülkiyet kaydının yer aldığı eser, nesih batbile yazılmış 25 satırlı 181 varaktan oluşmaktadır. ...~ı....ı_,....J ~~ J..) ıŞlll.lı .ı...:JI r:!"')l ~)\.lı\ i""'! cümlesi ile başlayan "Terceme-i Şifô-i Şerif'', ~\ y,;...o.i ~J ~J . .li.ılı • • ll\ c.rY" < ·ı &~:c. ... ~Lıl .J1~· .. ~ır . ua deıen. ile de son bulmaktadır. 3. Terceme-i Fethü '1-Müteiil fi Medhi'n-Nial · Eser, Mağrib'in tarih ve kelamcılarından Ebill-Abbas Ahmed b. Muhammed el-Mak..arri'nin (992-1041/15841631) "Fetlıii'l"Miiteôl fi Medhi'n-Niô/". veya "Fethii '1-Müteô/ fi Vasfi'n-Niôl" isimli eserinin Mehmed Cemated~ tarafından Osmanlı Türkçesi ile yapılmış olan tercümesidir. 1255/1838 yılında Ahmed Nazif tarafından istinsah edil· miştir. Şernail tarzı bir eser olan "Fetlıü'/-Miiteôlfi Medhi'n-Niô/"de Hz. Peygamber'in beşeri ve nebevi özelliklerinden bahsedilmektedir. Eser; 17 sabrlı 41 varaktan meydana gelmektedir. (06 Mil Yz A 49~0) · 4. Tuhfe li-Hazreti Muhammed Paşa Muhammed b. Ali Muhaı:nJned Karsi tarafından yazılan eser hakkında pek fazla bilgi bulunmamaktadır. Müstensihi bilinmeyen Tuhfe, 1194 (1779) yılında istinsah edilmiştir. Talik hatbile yazılan eser, 19 satırlı 5 varaktan meydana gelmektedir. (37 Hk2054/2l) "Tuhfe li-Hazreli Muhammed Paşa", ... ~~ .JJy!. v=- Ul;h ıŞlll..'iı .ı...:JI cüınlesi ile başlamakta, ... y~l i'Y. ô.fo... l:ıJ .&1 ~ y4J':il I#J~ ~ ıJ.o ~ lA _p.i 1~ <F'J:ı ~ ~ L..:J o.)#-.J ı-1- ~ ~ W: .blyJI ~ till.l .•. ifadeleri ile de son bulmaktadır. Netice itibariyle yukanda incelemeye çalıştığımız hadis çalışmaları şerh ve tercüme niteliğinde olan çalışmalar­ dır. Bu da söz konusu hadisçilecin yaşadığı dönemle alakah eserlerin genel karakteristiğini göstermektedir. soNUÇ · . Tebliğimize konu olan "Aras Havzası Hadis Çalışmaları" bir tespit çalışmasıdır. Bölge ile ilgili "Türkiye El Yazmaları Katalogu" tarandığında XVIII. ve XIX. yüzyıllarda yaşamış Karsi nisbeli 4 müellifve 4 müstensih ile Kağızınan'a nispet edilen bir müstensihe rastlanmıştır. Bu hadisçilecin çalışmalan da dönemlerinin ilim anlayışını aksettiren bir nitelikte olup şerh ve tercüme türü eserlerden meydana gelınektedir. Yapılan çalışmalann iki tanesinin Arapça, iki tanesinin de TürkÇe olarak kaleme alındığı görülınektedir. Hadis gibi dinin iki temel kaynağından biriyle alakah yapılan çalışmalann yansınm Türkçe olınası Hadis ilminin halka inmesini sağlaması bakımından çok önemli sayılabilir. KAYNAKLAR A.k:ifzade el-A.ınasi, el-Mecmı1' fi'l-meşhiirl' ve'l-mesmı1', Millet Ktp., Ali Eınirl, nr. 2527, vr. 138 Akpınar, C., "Davı1d-i Karsi", DİA, İstanbul1994 _ Bağciatlı İsmail Paşa, Hediyyetü'l-.Aritin-Esmau'l-Müellifin ve Asan'l-Musannifin, tsh. Kilisli Rıfat Bilge-Mahmut Kemal İmge, MEB Yay., İstanbul 1951 · Bayrak. M. O., Osmanlı Tarihi, Yazarlan (Biyografi ve Bibliyografi), Osmanlı Yayınevi, 1982 Bursalı Mehmed Tahir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul 1333 Çakan, İ.L., Hadis Edebiyatı, İstanbull985 Darkot, B., Togan, A.Z.V. "Aras", İA. Davud el-Karsi, Şerhu Usuli'l-Hadis, Mahmud Bey Mat. İstanbull321 Hacı H!ilife, Keşfii'z-zunı1n an-esami'l-kütüb ve'l-funil.n, Daru'l-Fikr, Beyrut 1994 Hacı Mahmud Efendi, nr.750. İmam Birgivi, Usulü'I-Hadis Şerhi (Hadis Usulü), Çev: Abdussamed Yalçın, Dua Yayıncılık, İstanbul2006. Kadı İyaz, Şifa-i Şerif, (Ter. Naim Erdoğan, Hüseyin S. Erdoğan), s. 18, Bedir yayınevi, İstanb:ul 1993. ' Kınıoğlu, MF., Osmanlılar'ın Kafkas Elleİi'ni Fethi (1451-1590), Ankara, 1976 Sevim, A., Anadolu'nun Fethi, Ankara 1988 Silleli Osman Hamdi, "Terceme-i Müellif' (DaVUd-i Karsi, Risale fi beyarn mes'eleti'l-ihtiyarati'l-cüz'iyye ve'l-id-riik.ati'l-kalbiyye içinde), İstanbul 1312 ·şüreyya, M., Sicill-i Osma.nl, Yay. Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınlan, İstanbul 19.96 " Şen, L., Davud-i Karsi ve Hadisçiliği, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü 1998, Yüksek Lisans Tezi, Danışman M. . FatihKesler ·tiıncel, M. "Aras", DİA, İstanbul, 1991 Uzunçarşılı, İ.H., Osmanlı Tarihi, ID/I, 'İTKBasımevi, Ankara 1988 www.yazmalar.gov.tr Yardım, A., Hadis IT, Acargil Matbaası, İzmir 1984 ~~- ~ ---------------------- XVIII. -XIX. Yüzyıl Kars Bölgesi Hadis _çatış~_!!ı_n -------; 1Yrd. Doç. Or. Osman_!IiLGEN ~--~--- - -- - -- - - -(I"ab/o-l) ARASHAVZASI HADİS MÜELLİFLERİ a) Kars'a Nispet Edilen Hadis MüelliOeri S.NO M.NO E.NO - YAZARADI MÜSTENSİB ESERiN KONUSU YAPRAK ESERIN SATIR İ.TARİHİ ESERADI Tatib Hocazade İshak NecibKarsi ı255 (ı838) Terceme-i Şitli-i Şerif Hadis tlim.Ieri ı8ıl25 Tiirkce SAYIŞI DİLI ARŞİV NO 06 Mil YzA 4900 ı ı ı 2 2 ı K.arslııAde CemaJeddin Mehmed (ö. 1262/1845) AhmedNazif ı255 (1838) Terceme-i Fethü'lMüteal fi Med.bi'nNi al Hadis tlim.Ieri 4ı/t7 Tıirkce 3 3 ı Muhammed b. Aü Mubammed Karsi ll94 (1779) Tuhfe li~Hazreti Muharııııled Paşa Hadis tlim.Ieri 51119 Arapça 37 Hk 205412ı 4 4 ı lı Davud b. Mehmed Karsi (ö. ll 69/ı 755'ten sonra) 21/2 ı Arapça 37Hk 74/1 24 Arapça 26Hk232 20/ı7 Arapça 19Hk3657 1912ı Arapça 32Ulu36tn 52 Arapça ıs 5 112 Davud b. Mehmed Karsi (ö. ll69/ı7SS'ten sonra) ıısı Şerhü UsOli'I-Hadis Şerbü Usüli'I-Hadis Usüli'l-Hadis (1738) Hadis İliınieri Hadis tlim.Ieri 113 Davud b. Mebmed Karsi (ö. 1169/ı 75S'ten sonra) 1177 (ı762) Şerbü 7 ı/4 Davud b. Mehmed Karsi (ö. ll 69/1 7SS'ten sonra) Mahmud b. Mahmud Şerhü UsOli'ı-Hadis 8 1/5 Davud b. Mebmed Karsi {ö. 1169/1755'ten sonra) 9 ı/6 Davud b. Mehmed Karsi (ö. 1169/ı 755'ten sonra) Şerbü Usüli'l-Hadis Hadis tlim.Ieri lO ın Davud b. Mehmed Karsi (ö. ı ı 69/1755'ten sonra) Şerbü Usüli'l-HacliS Hadis tlim.Ieri ll 118 Davud b. Mebmed Karsi (ö. 1169/1755'ten sonra) Şerhü UsOli'l-Hadis 12 1/9 Davu<l b. Mebmed Karsi (ö. 1169/ı 7SS'ten sonra) 13 1/10 Davud b. Mehmed Karsi {ö. 1169/175S'ten sonra) 1258 {1842) 14 1/11 Davud b. Mehıned elKarsi Bi.rgili Mehmed 15 ı/12 Davud b. Mebmed Karsi 16 1/13 el-Karsi, Davud b. Mubammed ı7 ı/14 el-Karsi, Davud b. Mubammed 6 Muhammed Salih b. Hüseyin Şerbü UsOli'I-Hadis Hadis İliınieri Hadis İliınieri Hadis İliınieri 05 Ba Hk ı298 ı638/ı ı286 (1869) ı8 ı/ıs Davud b. Mebmed Karsi 19 ılı6 Davud b. Mubamiııed elKarsi 20 l/ı7 Davud b. Mehıned KarSi {ö. l169/ı7S5'ten sonra) 2ı ı/ı8 Diıvud b. Mehıned KarSi (ö. 1169/ı 755'ten sonrfı) Numanb. İbrahim ı222 (ı8ı ı) Yusuf b. Mehmed Şerbü Usüli'l-Hadis Şerbil Usüli'l-Hadis Şerhu Usüli'I-Hadis Şerhu UsOli'l-Hadis Şerh-i Usuli'l-Hadis Şerhu Usuli'l-Hadis Antali Harputi, Ömer 12ı9 (1809) ı277 (1860) Ahmed b. Ali 1195 (1780) Şerbu ala Usüli'ı- Hadis Şerhu risaJeti fi usüli'l-hadis Şerhn Hadis İliınieri Hadis tlim.Ieri 26Hk866 13 Arapça 28 Hk 3579/19 16/23 Arapça 37Hk 101/5 16 Arapça 32 Ulu Arapça 32 Ulu 93/ı 19125 Arapça 06Mil YzA 778612 40/ı7 Arapça 06MiiYzA 4810 14 Arapça 43 Ze48 ı8 Arapça 43 Ze 709/1 22123 Arapça 06Mil YzA 728811 31/ıS · Arapça o·6Mil YzA 4951/1 14125 Arapça 37Hk339/l 36/15 Arapça 67 Saf243/ı Hadis İliınieri Hadis llim.Ieri Hadis İlimleri Hadis ltimJeri Hadis İlimleri Hadis tlim.Ieri Hadis İlimleri Hadis RisaJe fi UsOli'l-Hadis İliınieri RisaJe fi Usüli'l-Hadis İlimleri Şerhü Arapça Hadis lı312 ~---- ---- 1• ' _ı___ -- · Davud b. Mehıned Karsi (ö. 1169/ı 755'teo sonra) Şerh-i Risıile Davud b. Mehıned Karsi (ö. 1169/1755'teo soılra) Şerhü Risıile ı/21 Davud b. Mehınea Karsi (ö. 1169/ı 755'teo sonra) Şerhü Risıile 25 1/22 Davud b. Mehıned Karsi (ö. ı 169/1755'ten sonra) 26 1123 27 ıl24 Davud b. Mehıned elKarsi 28 1125 Davud b. Muhammed elKarsi 29 1/26 30 1/27 22 ıtı9 23 ın 24 o B Usilli 'ı-Hadis B fi Şerhü Risıile fi Şerha Risıile ı299 (ı88~) Davud el-Karsi, Muhamö.l 160, med, ı ı69 H. [şrh} Davud el-Karsi, Muhammed, ö.l 160, ı ı69 H. [şrb] Hadis Hadis İliınieri Usüli'l-Hadis ı Hadis ilimleri İlimleri Usüli'l-Hadis ı Davud b. Mehıned Karsi {ö. ll 69/ı 755'ten sonra) fi Usüli'l-Hadis Şerhü Risıile Hadis İliınieri Usilli'l-Hadis 1 Hadis İliınieri fi Hadis Usilli'l-Hadis İliınieri Şerh ala Usuli'lHadis !i'ı-Birgivi İliınieri Şerhu ala Usilli'lHadis li'ı-Birgivi İliınieri Şerh u ala Usilli ' 1Hadisi'l-Birgivi Hadis Hadis Hadis İlimleri ı8123 Arapça 2ı/1 7 Arapça 13127 Arapça 06 Hk22ı4/2 27/ı 9 Arapça 37Hk519/4 20121 Arapça 42Kon2ı5/2 4 Arapça 06 Mil YzA 7474/4 18 Arapça 34 AtfEk 1339 ı8/23 Arapça 34AeArabi 268/1 52117 Arapça 34AeArabi 269 37 Hk4059/3 45AkZe ı56/5 (l'abfo-2) ARAS HAVZASI HADİS MÜSTENSİHLERİ a Kars'a Nispet Edilen H adis S.NO M.NO E.NO ı 2 3 4 ı 2 3 4 ı ı ı ı MÜSTENSİH YAZAR ADI i..TARJH:i Birgili Mehıned Efendi b. P"ır Ali Karsi Mehıned Hilmi ı299 ( ı 882) Birgili Mehıned Efendi b. P"ır Ali (929-98ı/ı5231573)/Akkirmfuıi Mehıned Efendi b. Mustara (ö. 1174/1761) Mahmud b. Osman Karsi ı213 (1797) MoUa H llsrev Muhammed b. Feıfunurz Tarsllsi Ahmed b. Osman b. Abdurrahman Karsi 1229 (1813) Ebü Zekeriya Yahya b. Şerefen-Nevevi (63167711233-ı278) Yusuf b. Ömer b. Mehıned b. Mehıned Karsi 936 (ı529) Müstens ihıeri ESERİN KONUSU ESER ADI Risıile fi Usilli'l- Hadis Hadisen Hadis ve Hadis ARŞİV NO 5 Arapça 06Mil YzA 747413 ı88/17 Arapça 05 Ba 279/17 Arap ça 06Mil Yz A 324 İliınieri Şerhü Erbıiioe Miratü'ı-Usül Hadis ve Hadis YAPRAK ESERİN SATlR DİLİ SAYISI 154ıl2 İlimleri fi Şerh-i Mirkati'lVusül el-Mihhac fi Şerh-i Sahibi MUslim b. elHaccac Hadis ve Hadis İlimleri ' Hadis ve Hadis 243123 Arapça 60Hk 55 İliroleri b) Kai!uman'a Nisııet Edilen Ha dis M üstensihleri s:No M.NO E .NO YAZAR ADI .. ı - ı ı Muhammed b. Ebü Bekr el-Usfilri (ö. ı ll6/1704 c ivan) MÜSTENSİH İ.TARİBİ - Receb b. Numan Kağızmani ı269 (185J) ESERADI Erbaüne Hadisen ESERiN KONUSU Hadis ve Hadis İliınieri YAPRAK ESERİN SATlR DİLİ ARŞİV NO SAYISI 41/17 Arapça 60Zile370/2