Microsoft PowerPoint - Plan B\374t\347e Komisyonu Sunumu
advertisement
TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 28 Mayıs 2008 1 Sunum Planı I. Uluslararası Gelişmeler II. Türkiye Ekonomisine Yansımaları III. Türkiye’de Finansal İstikrar IV. Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler V. Para Politikası Duruşu VI. Piyasalar VII. Ekonomik Görünüm 2 I. Uluslararası Gelişmeler 3 Uluslararası Gelişmeler 2007 2007 yılı yılı Ağustos Ağustos ayından ayından itibaren itibaren küresel küresel para para ve ve sermaye sermaye piyasalarında piyasalarında ortaya ortaya çıkan çıkan dalgalanmalar dalgalanmalar devam devam etmektedir. etmektedir. Dalgalanmanın Dalgalanmanın 2006 2006 yılına yılına kıyasla kıyasla daha daha şiddetli şiddetli olduğu olduğu görülmekte görülmekte ve ve ekonomik ekonomik faaliyetler faaliyetler üzerinde üzerinde yaratacağı yaratacağı hasara hasara ilişkin ilişkin belirsizlikler belirsizlikler sürmektedir. sürmektedir. Oynaklık Endeksi* 35 (1 Ocak 2004 – 23 Mayıs 2008) 30 Oynaklık Endeksi Ortalama Düzeyi 25 20 15 10 5 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 10-05 07-05 04-05 01-05 10-04 07-04 04-04 0 01-04 * VIX, S&P 500 hisse senedi endeksi (500 büyük şirketin hisse senetlerinin işlem gördüğü endeks) baz alınarak hesaplanan opsiyon fiyatlarının zımni oynaklıklarının bir göstergesidir. Kaynak: Bloomberg 4 Çalkantının Sebepleri Bu Bu noktaya noktaya nasıl nasıl gelindi? gelindi? 1. 1. GÖRÜŞ GÖRÜŞ :: KÜRESEL KÜRESEL LİKİDİTE LİKİDİTE KOŞULLARI KOŞULLARI Uzun süre düşük kalan reel faiz oranlarının yarattığı geniş kredi olanakları Kaldıraçlı işlemlerin artması Yüksek getiri arayışı içerisinde olan yatırımcıların riskli varlıklara yönelmesi 5 Çalkantının Sebepleri 2000 2000 yılının yılının sonlarında sonlarında dünya dünya ekonomilerinde ekonomilerinde yavaşlama yavaşlama belirtilerinin belirtilerinin ortaya ortaya çıkması çıkması ile ile birlikte, birlikte, başta başta ABD ABD olmak olmak üzere üzere Avrupa Avrupa ve ve Japonya Japonya merkez merkez bankaları bankaları uyguladıkları uyguladıkları para para politikalarında politikalarında önemli önemli bir bir gevşemeye gevşemeye giderek giderek faiz faiz oranlarını oranlarını düşürdüler. düşürdüler. Euro Bölgesinde Enflasyon ve Politika Faiz Oranları ABD’de Enflasyon ve Politika Faiz Oranları (Ocak 2000 – Nisan 2008, yüzde) (Ocak 2000 – Nisan 2008, yüzde) 7 7 6 6 Politika Faiz Oranı 5 5 4 4 3 3 2 2 1 1 Enflasyon Politika Faiz Oranı Enflasyon 01-08 07-07 01-07 07-06 01-06 07-05 01-05 07-04 01-04 07-03 01-03 07-02 01-02 07-01 01-01 07-00 01-08 07-07 01-07 07-06 01-06 07-05 01-05 07-04 01-04 07-03 01-03 07-02 01-02 07-01 01-01 07-00 01-00 Kaynak: Amerikan Merkez Bankası 01-00 0 0 Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, Eurostat 6 Çalkantının Sebepleri Uygulanan Uygulanan gevşek gevşek para para politikası politikası bir bir yandan yandan varlık varlık fiyatlarında fiyatlarında şişme şişme yaratırken, yaratırken, diğer diğer yandan yandan bankaların bankaların kısa kısa vadeli vadeli ve ve düşük düşük faizle faizle borçlanarak, borçlanarak, başta başta konut konut kredisi kredisi olmak olmak üzere üzere uzun uzun vadeli vadeli kredi kredi plasmanı plasmanı yapmalarını yapmalarını teşvik teşvik etti. etti. Bankaların, Bankaların, konut konut kredilerine kredilerine olan olan talebi talebi artırmak artırmak amacıyla amacıyla kredi kredi çeşitlendirmesine çeşitlendirmesine gitmesi gitmesi ve ve kredi kredi koşullarını koşullarını esnekleştirmesi esnekleştirmesi de de özellikle özellikle geri geri ödeme ödeme olasılığı olasılığı düşük düşük olan olan kişilerin kişilerin kredi kredi kullanım kullanım oranının oranının hızla hızla artmasına artmasına neden neden oldu. oldu. Toplam Konut Kredileri / GSYİH ABD’de Toplam Konut Kredileri / GSYİH (1997-2007 yüzde) (2001 ve 2007, yüzde) 80 73,6 74,7 69,4 70 65,7 100 85,0 61,3 57,0 60 74,7 80 60 2001 60,3 52,1 47,0 52,1 50 46,6 44,3 45,3 48,4 40 2007 40 32,5 20 30 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Kaynak: Amerikan Merkez Bankası 0,2 0 İngiltere ABD AB-25 3,8 Türkiye Kaynak: Amerikan Merkez Bankası, IMF, Avrupa Merkez Bankası, TCMB 7 Çalkantının Sebepleri 33 yıllık yıllık aradan aradan sonra sonra Amerikan Amerikan Merkez Merkez Bankası, Bankası, enflasyonist enflasyonist baskıları baskıları azaltmak azaltmak amacıyla amacıyla 2004 2004 yılının yılının ikinci ikinci çeyreğinden çeyreğinden itibaren itibaren faiz faiz artırımlarına artırımlarına başladı. başladı. Başta Başta değişken değişken faizli faizli konut konut kredileri kredileri olmak olmak üzere üzere tüm tüm konut konut kredilerinde kredilerinde ödeme ödeme zorlukları zorlukları ortaya ortaya çıktı. çıktı. Konut Konut talebi talebi 2005 2005 yılı yılı ortalarından ortalarından başlayarak başlayarak yavaşladı yavaşladı ve ve konut konut fiyatlarındaki fiyatlarındaki artış artış yerini yerini durgunluğa durgunluğa bıraktı. bıraktı. Aynı Aynı dönemde, dönemde, konut konut fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükseliş yükseliş eğiliminin eğiliminin tersine tersine dönmesi dönmesi de de müşterilerin müşterilerin konutlarını konutlarını satarak satarak kredi kredi borçlarını borçlarını kapatma kapatma imkanını imkanını sınırladı. sınırladı. 8 Çalkantının Sebepleri Bu Bu noktaya noktaya nasıl nasıl gelindi? gelindi? 2. 2. GÖRÜŞ GÖRÜŞ :: ŞEFFAF ŞEFFAF OLMAYAN OLMAYAN İŞLEMLER İŞLEMLER Artan finansal mühendislik uygulamaları sonucunda ortaya çıkan karmaşık enstrümanlar Paketleme ve pazarlamaya dayalı iş modeli Gözetim ve denetim zafiyeti ve bu zafiyetin yarattığı arbitraj fırsatları 9 Çalkantının Sebepleri Genişleyen Genişleyen global global likidite likidite arzı arzı ile ile birlikte birlikte uzun uzun dönemli dönemli faizlerin faizlerin düşük düşük seviyelerde seviyelerde seyretmesi, seyretmesi, Piyasa Büyüklükleri (2001 – 2007, trilyon ABD Doları) 50 yüksek yüksek getiri getiri sunan sunan riskli riskli varlıklara varlıklara olan olan talebin talebin artmasına artmasına neden neden oldu. oldu. Kredi İflas Takası Piyasası 40 Bu Bu tip tip varlıklardan varlıklardan biri biri de de yüksek yüksek riskli riskli ipoteğe ipoteğe dayalı dayalı konut konut kredileriydi. kredileriydi. Bu Bu varlıklar, varlıklar, 30 ABD Toplam Borçlanma Senetleri Piyasası yaygın yaygın olarak olarak işlem işlem görmeye görmeye başladı. başladı. ABD İpotekli Konut Finansmanı Piyasası Kaynak: ISDA, WFE, SIFMA 2007 2006 2005 0 2004 denetlenememesi denetlenememesi risklerin risklerin doğru doğru olarak olarak fiyatlanmasını fiyatlanmasını engelledi. engelledi. 10 2003 Ancak, Ancak, bu bu tür tür menkul menkul kıymetlerin kıymetlerin likit likit bir bir ikincil ikincil piyasaya piyasaya sahip sahip olmaması olmaması ve ve yeterince yeterince ABD Menkul Kıymetler Borsası 2001 Türev Türev ürünlerin ürünlerin işlem işlem hacmi hacmi hızla hızla artarak artarak astronomik astronomik seviyelere seviyelere ulaştı. ulaştı. 20 2002 menkul menkul kıymet kıymet haline haline getirilip getirilip tekrar tekrar pazarlanarak pazarlanarak global global finans finans sistemi sistemi içinde içinde 10 Çalkantının Sebepleri Finans Finans sektöründe sektöründe denetim, denetim, düzenleme düzenleme ve ve bilgilendirme bilgilendirme faaliyetleri faaliyetleri ile ile özel özel sektörün sektörün risk risk yönetiminin, yönetiminin, iş iş dünyasındaki dünyasındaki hızlı hızlı değişimin değişimin gerisinde gerisinde kalması, kalması, aşırı aşırı risk risk alma, alma, vade vade uyumsuzlukları uyumsuzlukları ve ve varlık varlık fiyatları fiyatları enflasyonu enflasyonu gibi gibi sorunlara sorunlara zemin zemin hazırladı. hazırladı. 2006 2006 yılından yılından itibaren itibaren konut konut kredilerinde kredilerinde ortaya ortaya çıkan çıkan ödeme ödeme zorlukları, zorlukları, kredi kredi dönüşlerine dönüşlerine bağlı bağlı olarak olarak ihraç ihraç edilen edilen menkul menkul kıymetlerde kıymetlerde fiyatlandırma fiyatlandırma güçlüğüne güçlüğüne yol yol açtı. açtı. Yatırımcılar, Yatırımcılar, güven güven kaybı kaybı nedeniyle nedeniyle varlığa varlığa dayalı dayalı menkul menkul kıymetlere kıymetlere ve ve ticari ticari kağıtlara kağıtlara olan olan taleplerini taleplerini azalttılar azalttılar ve ve daha daha az az riskli riskli olan olan hazine hazine kağıtlarına kağıtlarına yöneldiler. yöneldiler. Finansal Finansal kuruluşlar, kuruluşlar, kısa kısa vadeli vadeli likidite likidite ihtiyaçlarını ihtiyaçlarını karşılamak karşılamak için için sahip sahip oldukları oldukları varlığa varlığa dayalı dayalı menkul menkul kıymetleri kıymetleri teminat teminat göstermek göstermek konusunda konusunda problemler problemler yaşamaya yaşamaya başladılar. başladılar. Piyasalarda Piyasalarda önceleri önceleri likidite likidite sıkışıklığı sıkışıklığı olarak olarak ortaya ortaya çıkan çıkan problemler, problemler, bir bir süre süre sonra sonra finansal finansal kuruluşların kuruluşların bilançolarında bilançolarında yüksek yüksek miktarda miktarda zararlar zararlar yazmaları yazmaları ile ile birlikte birlikte bu bu kuruluşları kuruluşları iflas iflas tehlikesi tehlikesi ile ile karşı karşı karşıya karşıya getirdi. getirdi. 11 Çalkantının Sebepleri Gelinen Gelinen noktada, noktada, yaşanan yaşanan finansal finansal çalkantının çalkantının nedeni nedeni olarak olarak ortaya ortaya atılan atılan bu bu görüşler görüşler birbirlerinin birbirlerinin alternatifi alternatifi olarak olarak algılanmamalıdır. algılanmamalıdır. Her Her iki iki görüş görüş de de birbirlerini birbirlerini tamamlayarak, tamamlayarak, finans finans piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan sorunların sorunların iki iki farklı farklı yönünü yönünü açıklamaktadır. açıklamaktadır. 1. 1. GÖRÜŞ: GÖRÜŞ: 2. 2. GÖRÜŞ: GÖRÜŞ: KÜRESEL KÜRESEL LİKİDİTE LİKİDİTE KOŞULLARI KOŞULLARI ŞEFFAF ŞEFFAF OLMAYAN OLMAYAN İŞLEMLER İŞLEMLER Finans Finans Piyasalarında Piyasalarında Yaşanan Yaşanan Sorunlar Sorunlar 12 Son Gelişmeler Alınan Alınan Önlemler Önlemler Kredi Kredi piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan daralma daralma karşısında, karşısında, Amerikan Amerikan Merkez Merkez Bankası Bankası 2007 2007 yılı yılı Eylül Eylül ayından ayından itibaren itibaren faiz faiz indirimlerine indirimlerine başladı. başladı. Politika Politika faiz faiz oranları oranları %5,25 %5,25 seviyesinden seviyesinden 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla %2 %2 seviyesine seviyesine çekildi. çekildi. Krizin Krizin başlangıcında, başlangıcında, merkez merkez bankası bankası likiditesine likiditesine yönelik yönelik güçlü güçlü bir bir talep talep oluştu oluştu ve ve bu bu talep talep gelişmiş gelişmiş ülkelerin ülkelerin merkez merkez bankaları bankaları tarafından tarafından karşılandı. karşılandı. Ancak, Ancak, krizin krizin devamında devamında likidite likidite ihtiyacının ihtiyacının giderek giderek artması artması üzerine üzerine Amerikan, Amerikan, Avrupa Avrupa ve ve İngiltere İngiltere Merkez Merkez Bankaları Bankaları piyasalara piyasalara koordineli koordineli olarak olarak müdahale müdahale ettiler. ettiler. Likidite Likidite operasyonları operasyonları için için kabul kabul edilen edilen teminat teminat kapsamı kapsamı genişletildi, genişletildi, vadeler vadeler uzatıldı uzatıldı ve ve iskonto iskonto penceresine penceresine ek ek olarak olarak yeni yeni likidite likidite araçları araçları oluşturuldu. oluşturuldu. ABD’de ABD’de ekonomik ekonomik büyümeyi büyümeyi desteklemek desteklemek amacıyla amacıyla genişleyici genişleyici mali mali politikalar politikalar içeren içeren bir bir ekonomik ekonomik paket paket devreye devreye sokuldu. sokuldu. 1970’li 1970’li yıllardan yıllardan bu bu yana yana ilk ilk defa defa İngiltere’de, İngiltere’de, likidite likidite sorunu sorunu yaşayan yaşayan ve ve iflas iflas eşiğine eşiğine gelen gelen bir bir banka banka kamulaştırılarak kamulaştırılarak iflastan iflastan kurtarıldı. kurtarıldı. 13 Son Gelişmeler Mevcut Mevcut Durum Durum ve ve Sonuçları Sonuçları ABD Doları ve Euro Cinsi Bankalararası Faiz Oranları ile 3 Aylık Hazine Bonoları Arasındaki Fark (1 Ocak 2007 – 22 Mayıs 2008, baz puan) 250 200 ABD Doları Cinsi vadeli vadeli hazine hazine kağıdı kağıdı getirileri getirileri ile ile aralarında aralarında önemli önemli bir bir fark fark oluşmuştur. oluşmuştur. 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 0 04-07 ikinci ikinci yarısında, yarısında, bu bu piyasalarda piyasalarda oluşan oluşan faizler faizler belirgin belirgin bir bir şekilde şekilde yükselmiş, yükselmiş, kısa kısa Euro Cinsi 03-07 Gelişmiş Gelişmiş ülkelerin ülkelerin para para piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan sorunlar sorunlar nedeniyle, nedeniyle, 2007 2007 yılının yılının 50 02-07 yaşanmaktadır. yaşanmaktadır. 100 01-07 ABD ABD ve ve Avrupa Avrupa Birliğinde Birliğinde kredi kredi koşullarında koşullarında sert sert bir bir sıkılaşma sıkılaşma 150 Kaynak: Bloomberg Teminatlı Borç Yükümlülükleri (CDO) İhracı (2004 1.Ç – 2007 4.Ç, milyar ABD Doları) 200 150 100 Kaynak: SIFMA 2007 Ç4 2007 Ç3 2007 Ç2 2007 Ç1 2006 Ç4 2006 Ç3 2006 Ç2 2006 Ç1 2005 Ç4 2005 Ç3 2005 Ç2 2005 Ç1 2004 Ç4 2004 Ç3 0 2004 Ç2 risk risk primi primi önemli önemli ölçüde ölçüde yükselmiştir. yükselmiştir. 50 2004 Ç1 Karmaşık Karmaşık menkul menkul kıymetlerin kıymetlerin ihracı ihracı azalmış azalmış ve ve özel özel sektör sektör tahvil tahvil piyasasında piyasasında 14 Son Gelişmeler Küresel Küresel Risk Risk İştahı İştahı Endeksi Endeksi verilerine verilerine göre, göre, Ekim Ekim ayı ayı ortalarında ortalarında risk risk algılamalarında algılamalarında belirginleşen belirginleşen bozulma bozulma eğilimi, eğilimi, yatırımcıların yatırımcıların riski riski düşük düşük araçlara araçlara yönelmeye yönelmeye devam devam etmesi etmesi sonucu sonucu “panik” “panik” durumunu durumunu yansıtan yansıtan seviyeye seviyeye kadar kadar gerilemiştir. gerilemiştir. Ocak Ocak ayı ayı sonlarında sonlarında başlayan başlayan iyileşme iyileşme uzun uzun soluklu soluklu olmamış, olmamış, endeks endeks tekrar tekrar Küresel Risk İştahı Endeksi (1 Ocak 1999 – 22 Mayıs 2008) 8 Aşırı İyimserlik 6 4 2 0 -2 -4 Panik “panik” “panik” seviyesine seviyesine yakınsamıştır. yakınsamıştır. -6 algılamalarında algılamalarında olumsuz olumsuz seyir seyir devam devam etmektedir. etmektedir. -8 01-99 05-99 09-99 01-00 05-00 09-00 01-01 05-01 09-01 01-02 05-02 09-02 01-03 05-03 09-03 01-04 05-04 09-04 01-05 05-05 09-05 01-06 05-06 09-06 01-07 05-07 09-07 01-08 05-08 Son Son bir bir aylık aylık dönemde dönemde gözlenen gözlenen göreli göreli toparlanma toparlanma eğilimine eğilimine rağmen rağmen risk risk Kaynak: Credit Suisse 15 Son Gelişmeler Eşikaltı Eşikaltı konut konut kredileri kredileri piyasasında piyasasında başlayan başlayan sorun, sorun, zamanla zamanla konut konut kredisi kredisi piyasasının piyasasının diğer diğer bölümlerini bölümlerini ve ve diğer diğer finans finans piyasalarını piyasalarını da da kapsayan kapsayan geniş geniş bir bir alana alana yayılmıştır. yayılmıştır. Uluslararası Uluslararası Para Para Fonu Fonu tarafından tarafından 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayında ayında yayımlanan yayımlanan Küresel Küresel Finansal Finansal İstikrar İstikrar Raporunda, Raporunda, ortaya ortaya çıkacak çıkacak toplam toplam zararın zararın 945 945 milyar milyar ABD ABD dolarına dolarına ulaşabileceği ulaşabileceği tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. Aynı Aynı kuruluşun kuruluşun Ekim Ekim 2007 2007 tarihli tarihli raporunda raporunda oluşabilecek oluşabilecek toplam toplam zarar zarar 240 240 milyar milyar ABD ABD doları doları olarak olarak öngörülmüştü. öngörülmüştü. 16 Son Gelişmeler Geçtiğimiz Geçtiğimiz dokuz dokuz aylık aylık dönem dönem zarfında zarfında yaşanmış yaşanmış olan olan gelişmeler, gelişmeler, küresel küresel finans finans sisteminin sisteminin kırılganlığını kırılganlığını ortaya ortaya koyarken, koyarken, alınan alınan önlemlerin önlemlerin etkinliğinin etkinliğinin de de sorgulanmasına sorgulanmasına neden neden olmuştur. olmuştur. Merkez Merkez bankaları, bankaları, bugün bugün itibarıyla, itibarıyla, likidite likidite probleminin probleminin çözülmesinde çözülmesinde başarı başarı sağlamışlardır. sağlamışlardır. Ancak Ancak merkez merkez bankaları, bankaları, işlemleriyle işlemleriyle sadece sadece likidite likidite sağlayabilir, sağlayabilir, kredi kredi sorunlarını sorunlarını tamamen tamamen çözemez. çözemez. Ayrıca, Ayrıca, alınan alınan önlemlerin önlemlerin ileride ileride finans finans piyasalarında piyasalarında ahlaki ahlaki çöküntü çöküntü problemi problemi yaratma yaratma potansiyeli potansiyeli taşıdığı taşıdığı unutulmamalıdır. unutulmamalıdır. Politika Politika yapıcılar, yapıcılar, 2007 2007 yılı yılı ortasından ortasından bu bu yana yana yaşanan yaşanan gelişmelere gelişmelere neden neden olan olan faktörleri faktörleri iyi iyi analiz analiz ederek, ederek, etkin etkin risk risk yönetimi yönetimi tekniklerinin tekniklerinin uygulanması uygulanması ve ve şeffaflığın şeffaflığın artırılması artırılması konusunda konusunda özel özel sektörü sektörü teşvik teşvik etmelidir. etmelidir. Önümüzdeki Önümüzdeki dönemde dönemde oluşabilecek oluşabilecek benzer benzer kırılganlıkların kırılganlıkların asgari asgari seviyeye seviyeye indirilebilmesi indirilebilmesi için, için, düzenleme düzenleme ve ve denetleme denetleme fonksiyonlarının fonksiyonlarının gözden gözden geçirilmesi geçirilmesi gerekmektedir. gerekmektedir. Ahlaki Ahlaki çöküntü çöküntü problemi problemi dikkate dikkate alınarak, alınarak, önlemlerin önlemlerin seçici, seçici, açık açık bir bir şekilde şekilde tanımlanmış tanımlanmış ve ve geçici geçici olması olması büyük büyük önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. 17 Dünyada Ekonomik Büyüme Yaşanan Yaşanan finansal finansal dalgalanmanın dalgalanmanın büyüme büyüme ve ve istihdam istihdam performansına performansına yansıması yansıması kaçınılmazdır. kaçınılmazdır. Nitekim Nitekim 2007 2007 yılının yılının son son çeyreğinde çeyreğinde ve ve 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarında aylarında ABD ABD ve ve Avrupa Avrupa ülkelerinde ülkelerinde açıklanan açıklanan ekonomik ekonomik veriler, veriler, finans finans piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan gelişmelerin gelişmelerin reel reel sektöre sektöre de de yayılmaya yayılmaya başladığına başladığına dair dair sinyaller sinyaller vermiştir. vermiştir. Finansal Finansal dalgalanmanın, dalgalanmanın, başta başta ABD ABD olmak olmak üzere üzere dünyada dünyada büyüme büyüme hızlarını hızlarını önemli önemli ölçüde ölçüde düşüreceği düşüreceği tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. Türkiye’nin İhracat Yaptığı Başlıca Bölgelerde ve Dünyada Büyüme Beklentileri (yüzde) Bölgeler 2007 2008 (7/07 beklentisi) Dünya ABD Euro Alanı Rusya-Orta Asya Orta-Doğu Avrupa Ortadoğu 4,9 2,2 2,6 8,5 5,8 5,8 4,8 2,8 2,5 7,1 5,4 5,5 Kaynak: IMF Dünya Ekonomik Görünümü 2008 (10/07 beklentisi) 2008 (1/08 beklentisi) 2008 (4/08 beklentisi) 4,4 1,9 2,1 7,0 4,9 6,0 4,1 1,5 1,6 7,0 4,6 5,9 3,7 0,5 1,4 7,0 4,4 6,1 18 Dünyada Ekonomik Büyüme ABD ve AB Ekonomilerinde Reel Sektör Güven Endeksi ABD’de ABD’de reel reel sektör sektör güven güven endeksi endeksi 2007 2007 yılının yılının ortalarından ortalarından itibaren itibaren gerileyerek gerileyerek 2001 2001 yılından yılından bu bu yana yana en en düşük düşük seviyesine seviyesine inmiştir. inmiştir. (Ocak 2005 – Nisan 2008) 106 105 Avrupa Birliği 104 103 102 101 100 ABD 99 98 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 11-05 09-05 07-05 05-05 03-05 97 01-05 Avrupa Avrupa Birliğinde Birliğinde ise ise reel reel sektör sektör güven güven endeksi, endeksi, düşüş düşüş eğiliminde eğiliminde olmakla olmakla beraber, beraber, ABD’ye ABD’ye kıyasla kıyasla yüksek yüksek seviyesini seviyesini korumaktadır. korumaktadır. Kaynak: OECD (Ocak 2005 – Ocak 2008) 110 109 Avrupa Birliği 108 107 106 ABD 105 104 103 Kaynak: OECD 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 11-05 09-05 07-05 05-05 102 03-05 Uluslararası Uluslararası Para Para Fonu Fonu tahminlerine tahminlerine göre göre ABD ABD ekonomisinin ekonomisinin 2008 2008 yılı yılı içinde içinde resesyona resesyona girmesi girmesi beklenmektedir. beklenmektedir. ABD ve AB Ekonomileri Öncü Göstergeleri 01-05 Öncü Öncü göstergeler, göstergeler, ABD ABD ekonomisinde ekonomisinde yaşanan yaşanan yavaşlamanın yavaşlamanın AB’ye AB’ye göre göre daha daha şiddetli şiddetli olduğunu olduğunu göstermektedir. göstermektedir. 19 Beklentiler ve Riskler Son Son tahminler, tahminler, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin yaşanan yaşanan finansal finansal dalgalanmadan dalgalanmadan geçmiş geçmiş dönemlere dönemlere kıyasla kıyasla daha daha az az etkileneceği etkileneceği yönündedir. yönündedir. Bu Bu öngörüyü öngörüyü destekleyen destekleyen unsurların unsurların başında, başında, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin makroekonomik makroekonomik istikrar istikrar konusunda konusunda aldıkları aldıkları mesafe mesafe gelmektedir. gelmektedir. Ayrıca, Ayrıca, kurumsal kurumsal yapının yapının güçlendirilmesine güçlendirilmesine yönelik yönelik hayata hayata geçirilen geçirilen reformlar, reformlar, iyi iyi yönetişim yönetişim ilkelerinin ilkelerinin benimsenmesi benimsenmesi ve ve gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin kendi kendi aralarında aralarında yaptıkları yaptıkları ticaret ticaret hacminin hacminin artması artması da da diğer diğer önemli önemli etkenlerdir. etkenlerdir. Dünyada Büyüme Gerçekleşmeleri ve Beklentiler (2006-2009, yüzde) 8 7,9 7,8 7 Gelişmekte olan ülkeler 6,7 6,6 6 5 5,0 4,9 Dünya 4 3,3 3 Avrupa Birliği 3,8 1,8 1,7 0,5 0,6 2008 2009 3,1 2,9 2 3,7 ABD 2,2 1 0 2006 2007 Kaynak: IMF 20 Beklentiler ve Riskler Yaşanmakta Yaşanmakta olan olan çalkantı çalkantı basit basit bir bir likidite likidite sıkışıklığından sıkışıklığından ibaret ibaret değildir. değildir. Etkilerinin Etkilerinin daha daha geniş, geniş, daha daha derin derin ve ve daha daha karmaşık karmaşık olması olması beklenmektedir. beklenmektedir. Önümüzdeki Önümüzdeki döneme döneme ilişkin ilişkin başlıca başlıca dört dört risk risk bulunmaktadır: bulunmaktadır: 1. 1. ABD ABD ekonomisinde ekonomisinde resesyon resesyon ve ve dünya dünya ekonomisinde ekonomisinde öngörülenden öngörülenden daha daha şiddetli şiddetli bir bir yavaşlama, yavaşlama, 2. 2. Emtia Emtia ve ve konut konut fiyatlarında fiyatlarında yaşanabilecek yaşanabilecek büyük büyük çaplı çaplı dalgalanmalar, dalgalanmalar, 3. 3. Finansal Finansal kuruluşların kuruluşların zayıflamış zayıflamış durumda durumda olan olan sermaye sermaye yapılarının yapılarının yarattığı yarattığı kırılganlıklar, kırılganlıklar, 4. 4. Fon Fon kaynaklarına kaynaklarına erişimin erişimin güçleşmesi. güçleşmesi. Uluslararası Uluslararası Para Para Fonu, Fonu, dünya dünya ekonomisindeki ekonomisindeki büyümenin büyümenin önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde %25 %25 ihtimalle ihtimalle %3 %3 seviyesinin seviyesinin altına altına inebileceğini inebileceğini öngörmekte öngörmekte ve ve bunun bunun küresel küresel bir bir resesyon resesyon durumu durumu anlamına anlamına geleceğini geleceğini belirtmektedir. belirtmektedir. 21 II. Uluslararası Gelişmelerin Türkiye Ekonomisine Yansımaları 22 Türkiye Ekonomisine Yansımaları Risk Göstergeleri 380 Finansal Finansal kuruluşların kuruluşların yüksek yüksek oranda oranda 340 zarara zarara uğradıklarının uğradıklarının anlaşılması anlaşılması ve ve ABD ABD 300 ekonomisinde ekonomisinde resesyon resesyon endişelerinin endişelerinin ortaya ortaya 260 180 140 EMBI + Kaynak: JP Morgan 100 göstergelerinin, göstergelerinin, Ağustos Ağustos 2007 2007 ile ile Şubat Şubat 80 2008 2008 arası arası dönemde dönemde diğer diğer gelişmekte gelişmekte olan olan 60 ülkelere ülkelere paralel paralel olarak olarak arttığı arttığı görülmektedir. görülmektedir. 40 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 0 -20 Kaynak: JP Morgan 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 -40 07-06 gelmiştir. gelmiştir. 20 05-06 priminde priminde göreli göreli bir bir bozulma bozulma meydana meydana (Türkiye) – (EMBI +) 01-06 Mart Mart ayından ayından itibaren itibaren Türkiye’nin Türkiye’nin risk risk Risk Göstergeleri (1 Ocak 2006 – 23 Mayıs 2008, baz puan) 03-06 Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine ilişkin ilişkin risk risk 11-06 09-06 07-06 100 05-06 risk risk primlerinin primlerinin artmasına artmasına yol yol açmıştır. açmıştır. 220 03-06 bozulmasına bozulmasına ve ve gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin EMBI + Türkiye 01-06 çıkması, çıkması, risk risk algılamalarının algılamalarının önemli önemli ölçüde ölçüde (1 Ocak 2006 – 23 Mayıs 2008, baz puan) 23 Türkiye Ekonomisine Yansımaları Dış Dış talepteki talepteki büyüme büyüme hızını hızını sınırlayacaktır sınırlayacaktır Küresel Küresel büyümede büyümede yavaşlama yavaşlama İhracat 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarına aylarına ait ait ekonomik ekonomik veriler, veriler, finansal finansal çalkantıların çalkantıların dış dış talep talep üzerinde üzerinde henüz henüz belirgin belirgin bir bir yavaşlatıcı yavaşlatıcı etki etki yaratmadığına yaratmadığına işaret işaret etmektedir. etmektedir. (Ocak 2007 – Nisan 2008, 3 aylık ortalama, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde değişim) 40 50 Öncü gösterge (sağ eksen) Euro cinsi (sol eksen) 30 40 ABD Doları cinsi (sağ eksen) 30 20 20 Yılın Yılın ilk ilk çeyreğine çeyreğine ait ait veriler veriler ile ile Kaynak: TÜİK, DTM, TİM 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 0 04-07 0 03-07 hızının hızının devam devam ettiğini ettiğini göstermektedir. göstermektedir. 10 02-07 ihracatta ihracatta yüksek yüksek oranlı oranlı büyüme büyüme 10 01-07 Nisan Nisan ayına ayına ilişkin ilişkin öncü öncü göstergeler göstergeler 24 Türkiye Ekonomisine Yansımaları Yurt Yurt içi içi bankaların bankaların sağladığı sağladığı kredilerin kredilerin maliyetini maliyetini artırarak artırarak iç iç talebi talebi sınırlayacaktır sınırlayacaktır Yurt Yurt dışı dışı kredi kredi piyasalarındaki piyasalarındaki sorunlar sorunlar 10 8 6 6 4 4 2 2 0 -2 0 -2 -4 -4 -6 -6 -8 -10 -8 -10 Bilanço içi pozisyon 04-08 03-08 -14 02-08 -14 -12 02-08 -12 01-08 genişlemesini genişlemesini ve ve iç iç talebi talebi sınırlamaya sınırlamaya devam devam edeceği edeceği tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. 10 8 12-07 Kredi Kredi koşullarındaki koşullarındaki sıkılaşmanın sıkılaşmanın önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde kredi kredi 12 Bilanço dışı pozisyon 11-07 girdiği girdiği görülmektedir. görülmektedir. 14 12 10-07 Son Son bir bir aylık aylık dönemde dönemde ise ise bilanço bilanço içi içi pozisyonların pozisyonların tekrar tekrar artış artış eğilimine eğilimine 14 09-07 cinsi cinsi kredi kredi verme verme eğilimlerinde eğilimlerinde bir bir azalma azalma olmuştur. olmuştur. (9 Temmuz 2007 – 16 Mayıs 2008, milyar ABD doları) 08-07 yarısından yarısından itibaren, itibaren, Türkiye’de Türkiye’de yerleşik yerleşik bankaların bankaların yurt yurt dışından dışından borçlanıp borçlanıp YTL YTL Bankacılık Sektörü Yabancı Para Pozisyonu 07-07 Risk Risk algılamalarında algılamalarında yaşanan yaşanan bozulma bozulma ile ile birlikte, birlikte, 2007 2007 yılının yılının ikinci ikinci Kaynak: BDDK 25 Şoklara Karşı Dayanıklı Bir Ekonomi Finans Finans piyasalarındaki piyasalarındaki dalgalanmaların dalgalanmaların etkileri etkileri tüm tüm dünya dünya ekonomilerinde ekonomilerinde hissedilmektedir. hissedilmektedir. Ancak Ancak etkilenmenin etkilenmenin derecesi derecesi ve ve süresi süresi ülkeden ülkeden ülkeye ülkeye farklılık farklılık gösterecek, gösterecek, ülkelerin ülkelerin izleyeceği izleyeceği ekonomi ekonomi politikaları politikaları tarafından tarafından belirlenecektir. belirlenecektir. 2008 2008 ve ve 2009 2009 yıllarına yıllarına ilişkin ilişkin dünya dünya ekonomisi ekonomisi görünümü, görünümü, diğer diğer ülkelerde ülkelerde olduğu olduğu gibi gibi Türkiye’de Türkiye’de de de iyi iyi yönetişim yönetişim ilkelerine ilkelerine azami azami özen özen gösterilmesinin gösterilmesinin ve ve büyümeye büyümeye destek destek olacak olacak reformların reformların kararlılıkla kararlılıkla uygulanmasının uygulanmasının önemini önemini ortaya ortaya koymaktadır. koymaktadır. Ekonomik Ekonomik programın programın kararlı kararlı bir bir şekilde şekilde uygulanmaya uygulanmaya devam devam edildiği, edildiği, sürdürülebilir sürdürülebilir büyümenin büyümenin tesisine tesisine yönelik yönelik politikalardan politikalardan taviz taviz verilmediği verilmediği ölçüde ölçüde Türkiye Türkiye ekonomisi ekonomisi şoklara şoklara karşı karşı daha daha dayanıklı dayanıklı hale hale gelecek, gelecek, şokların şokların etkisi etkisi daha daha az az hissedilecektir. hissedilecektir. 26 Şoklara Karşı Dayanıklı Bir Ekonomi 2002 2002 yılından yılından bu bu yana yana gerek gerek büyüme büyüme gerekse gerekse enflasyon enflasyon konusunda konusunda alınan alınan mesafede, mesafede, izlenen izlenen sıkı sıkı maliye maliye politikası politikası ile ile saydamlık, saydamlık, birlik, birlik, genellik genellik ve ve hesap hesap verebilirlik verebilirlik ilkelerine ilkelerine uygun uygun bir bir bütçe bütçe idaresinin idaresinin büyük büyük katkısı katkısı olmuştur olmuştur (5018 (5018 sayılı sayılı Kamu Kamu Mali Mali Yönetim Yönetim ve ve Kontrol Kontrol Kanunu). Kanunu). Yurt Yurt dışı dışı kaynaklı kaynaklı risklerin risklerin belirginlik belirginlik kazandığı kazandığı son son dönemde, dönemde, mali mali disiplinden disiplinden sapma sapma olacağına olacağına yönelik yönelik izlenimlerin izlenimlerin ortaya ortaya çıkması çıkması halinde halinde Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine ilişkin ilişkin risk risk algılamalarında algılamalarında bir bir bozulma bozulma olabileceği olabileceği unutulmamalıdır. unutulmamalıdır. Türkiye Türkiye ekonomisinin ekonomisinin dış dış şoklara şoklara karşı karşı dayanıklılığının dayanıklılığının artırılması artırılması için, için, kamu kamu maliyesinde maliyesinde elde elde edilmiş edilmiş kazanımların kazanımların ve ve kurumsal kurumsal alt alt yapıda yapıda gerçekleştirilen gerçekleştirilen reformların reformların korunması korunması ve ve daha daha da da iyileştirilmesi iyileştirilmesi zorunluluktur. zorunluluktur. 27 Şoklara Karşı Dayanıklı Bir Ekonomi Bu Bu çerçevede: çerçevede: Kısa Kısa vadede vadede büyüme büyüme hızını hızını geçici geçici ve ve yapay yapay olarak olarak artıracak artıracak politikalar politikalar yerine, yerine, uzun uzun vadeli vadeli bir bir bakış bakış açısı açısı ile ile bir bir reform reform gündemi gündemi oluşturulması, oluşturulması, bu bu gündem gündem kapsamında kapsamında yapılacak yapılacak düzenlemelerin düzenlemelerin şeffaf şeffaf bir bir şekilde şekilde listelenmesi listelenmesi ve ve kamuoyuna kamuoyuna açıklanması açıklanması bir bir çapa çapa işlevi işlevi görecek görecek ve ve Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine yönelik yönelik bekleyişleri bekleyişleri olumlu olumlu yönde yönde etkileyecektir. etkileyecektir. Açıklanan Açıklanan reform reform gündeminin gündeminin hayata hayata geçirilmesi geçirilmesi için için yol yol haritası haritası oluşturulması oluşturulması ve ve uygulama uygulama takvimine takvimine ilişkin ilişkin zaman zaman ve ve performans performans kriterleri kriterleri belirlenmesi belirlenmesi kritik kritik bir bir önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. Hesap Hesap verebilirlik verebilirlik ilkesine ilkesine bağlı bağlı kalınarak, kalınarak, koyulan koyulan hedefler hedefler zamanında zamanında gerçekleştirilemediği gerçekleştirilemediği takdirde takdirde bunun bunun nedenlerinin nedenlerinin ve ve alınacak alınacak önlemlerin önlemlerin kamuoyu kamuoyu ile ile paylaşılmasını paylaşılmasını sağlayacak sağlayacak mekanizmalar mekanizmalar oluşturulması oluşturulması ekonomik ekonomik programa programa olan olan güveni güveni artıracaktır. artıracaktır. 28 Şoklara Karşı Dayanıklı Bir Ekonomi Türkiye’nin Türkiye’nin son son yıllarda, yıllarda, önceki önceki dönemlere dönemlere kıyasla, kıyasla, makroekonomik makroekonomik istikrarın istikrarın sağlanmasında sağlanmasında önemli önemli başarılar başarılar elde elde ettiği ettiği açıktır. açıktır. Bununla Bununla birlikte, birlikte, fiyat fiyat istikrarına istikrarına ulaşılması ulaşılması ve ve yüksek yüksek büyüme büyüme oranlarının oranlarının kalıcı kalıcı hale hale getirilmesi getirilmesi konusunda konusunda çabaların çabaların sürdürülmesi sürdürülmesi gerekmektedir. gerekmektedir. Bu Bu çerçevede, çerçevede, Avrupa Avrupa Birliğine Birliğine uyum uyum ve ve yakınsama yakınsama sürecinin sürecinin devam devam etmesi etmesi ve ve programda programda öngörülen öngörülen yapısal yapısal reformların reformların hayata hayata geçirilmesi geçirilmesi konusundaki konusundaki çabaların çabaların devamlılığı devamlılığı önemini önemini korumaktadır. korumaktadır. 29 III. Türkiye’de Finansal İstikrar Bankacılık Sektörü Reel Sektör Hanehalkı Kamu Sektörü 30 Bankacılık Sektörü Yabancı Para Net Genel Pozisyonu Bankacılık Bankacılık sektörü, sektörü, risk risk oluşturacak oluşturacak bir bir yabancı yabancı para para açık açık pozisyonu pozisyonu (2000 1.Ç – 2008 2.Ç, milyar ABD doları)* 2 1 0 -1 taşımamaktadır. taşımamaktadır. Bankaların Bankaların yabancı yabancı para para cinsi cinsi net net pozisyonları, pozisyonları, öz öz sermayelerine sermayelerine -2 oranla oranla düşük düşük seviyededir. seviyededir. -5 -3 -4 -6 2008 Ç1 2007 Ç3 2007 Ç1 2006 Ç3 2006 Ç1 2005 Ç3 2005 Ç1 2004 Ç3 2004 Ç1 2003 Ç3 2003 Ç1 2002 Ç3 2002 Ç1 2001 Ç3 2001 Ç1 2000 Ç1 Sermaye Sermaye yeterlilik yeterlilik oranı oranı yasal yasal sınırın sınırın ve ve Avrupa Avrupa Birliği Birliği ortalamasının ortalamasının (%12,1) (%12,1) 2000 Ç3 -7 * 16.05.2008 itibarıyla oldukça oldukça üzerinde üzerinde seyretmektedir. seyretmektedir. Sermaye Yeterlilik Oranı (Aralık 2005 – Mart 2008, yüzde) 28 24 20 Hedef oran yüzde 12 12 Yasal sınır yüzde 8 8 4 Kaynak: TCMB - BDDK 02-08 12-07 10-07 08-07 06-07 04-07 02-07 12-06 10-06 08-06 06-06 04-06 0 02-06 bankacılık bankacılık sektörü sektörü için için dolaylı dolaylı kredi kredi riski riski oluşturduğu oluşturduğu unutulmamalıdır. unutulmamalıdır. Operasyonel risk dahil 16 12-05 Bununla Bununla birlikte, birlikte, reel reel sektörün sektörün yabancı yabancı para para cinsinden cinsinden açık açık pozisyonunun pozisyonunun 31 Bankacılık Sektörü Yabancı Para Cinsi Likidite Yeterlilik Oranı (6 Bankaların Bankaların yabancı yabancı para para likidite likidite yeterlilik yeterlilik oranları, oranları, %80 %80 olarak olarak belirlenen belirlenen yasal yasal oranın oranın oldukça oldukça üzerindedir. üzerindedir. Temmuz 2007 – 9 Mayıs 2008, yüzde) 300 0-7 gün arası 250 200 1 aya kadar 150 100 Yasal sınır yüzde 80 50 seviyesini seviyesini korumaktadır. korumaktadır. 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 Toplam Likidite Yeterlilik Oranı (6 Temmuz 2007 – 9 Mayıs 2008, yüzde) 300 Son Son dönemde dönemde küresel küresel piyasalarda piyasalarda yaşanan yaşanan dalgalanmalar dalgalanmalar likidite likidite riski riski 250 yönetiminin yönetiminin önemini önemini bir bir kez kez daha daha ortaya ortaya koymuştur. koymuştur. Bu Bu kapsamda kapsamda 150 bankalar bankalar açısından açısından etkin etkin likidite likidite yönetiminin yönetiminin özenle özenle sürdürülmesi sürdürülmesi 50 0-7 gün arası 200 1 aya kadar Yasal sınır yüzde 100 100 Kaynak: TCMB – BDDK 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 0 07-07 büyük büyük önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. 09-07 08-07 0 07-07 Benzer Benzer bir bir şekilde, şekilde, toplam toplam likidite likidite yeterlilik yeterlilik oranları oranları da da yüksek yüksek 32 Bankacılık Sektörü Tahsili Tahsili gecikmiş gecikmiş alacaklar alacaklar dönüşüm dönüşüm oranı oranı 2003-2007 2003-2007 arası arası dönemde dönemde 88 puan puan azalarak azalarak %3,5’e %3,5’e gerilemiştir. gerilemiştir. Mevcut Mevcut seviyesi seviyesi diğer diğer gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin ortalamasının ortalamasının altındadır. altındadır. Tahsili Gecikmiş Alacaklar Dönüşüm Oranı (2003 ve 2007, yüzde) 14 12 11,5 10 Türkiye Gelişmekte olan ülkeler* 8 6 Gelişmiş ülkeler** 4,9 3,9 4 3,5 3,7 2,8 2 0 2003 2007 * Gelişmekte olan ülkeler: Arjantin, Brezilya, Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Hırvatistan, Macaristan, Letonya, Litvanya, Polonya, Romanya, Rusya, Slovakya, Ukrayna ** Gelişmiş ülkeler: Fransa, Almanya, İtalya, İngiltere, ABD Kaynak: IMF 33 Reel Sektör Reel Reel Sektörün Sektörün Dışsal Dışsal Şoklara Şoklara Karşı Karşı Dayanıklılığı Dayanıklılığı Banka Dışı Kesimin Yabancı Para Pozisyonu (2005 4.Ç – 2007 2.Ç, milyar ABD doları) 140 Banka Banka dışı dışı kesimin kesimin yabancı yabancı para para 120 açık açık pozisyonu pozisyonu 2007 2007 yılının yılının 2. 2. 100 çeyreğinde çeyreğinde 51 51 milyar milyar ABD ABD Doları Doları 80 olmuştur. olmuştur. 60 YP Cinsi Varliklar 96 YP Cinsi Yükümlülükler 113 105 98 123 87 77 67 50 53 54 69 72 58 40 Kur Kur riski riski her her iki iki yöndedir. yöndedir. Firmaların Firmaların tek tek yönlü yönlü kur kur 20 0 varsayımlarında varsayımlarında bulunmamaları, bulunmamaları, -20 çeşitli çeşitli finansal finansal araçların araçların yardımı yardımı ile ile -40 kendilerini kendilerini kur kur riskine riskine karşı karşı -60 korumaları korumaları önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. Net YP Pozisyonu 2005 Ç4 2006 Ç1 2006 Ç2 2006 Ç3 2006 Ç4 2007 Ç1 2007 Ç2 Kaynak: TCMB 34 Reel Sektör Türkiye’de Türkiye’de reel reel sektörün sektörün kısa kısa vadeli vadeli borç borç yükü, yükü, diğer diğer gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerle ülkelerle kıyaslandığında kıyaslandığında daha daha yüksektir. yüksektir. Ancak, Ancak, son son yıllarda yıllarda borçlanma borçlanma vadesinde vadesinde bir bir iyileşme iyileşme sağlanmıştır. sağlanmıştır. Reel Reel sektörün sektörün kısa kısa vadeli vadeli yabancı yabancı para para cinsi cinsi borç borç oranındaki oranındaki azalma azalma devam devam etmektedir. etmektedir. Reel Sektörün Kısa Vadeli Borçlarının Toplam Borçlara Oranı* (2000-2007, yüzde) 90 80 İmalat Sektörü 70 Reel Sektörün Kısa Vadeli Yabancı Para Cinsi Borçlarının Toplam Yabancı Para Cinsi Borçlara Oranı* (2000-2007, yüzde) 90 80 İmalat Sektörü 70 İmalat Dışı Sektörler 60 60 Doğu Avrupa Ortalaması (2005) 50 50 İmalat Dışı Sektörler Latin Amerika Ortalaması (2005) 40 * Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB * Vadeye kalan süreye göre Kaynak: TCMB 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 40 35 Reel Sektör Benzer Benzer bir bir şekilde şekilde Türkiye’de Türkiye’de reel reel sektörün sektörün borç borç dolarizasyon dolarizasyon oranı oranı (yabancı (yabancı para para cinsi cinsi kredilerin kredilerin toplam toplam kredilere kredilere oranı) oranı) yüksek yüksek seyrini seyrini korumakla korumakla beraber beraber son son dönemde dönemde azalma azalma eğilimine eğilimine girmiştir. girmiştir. Borç Borç dolarizasyonu, dolarizasyonu, dış dış pazarlara pazarlara yönelik yönelik üretim üretim yapan yapan firmalar firmalar ile ile büyük büyük ölçekli ölçekli firmalar firmalar arasında arasında daha daha yüksek, yüksek, iç iç pazara pazara üretim üretim yapan yapan firmalar firmalar ile ile küçük küçük ölçekli ölçekli firmalar firmalar arasında arasında daha daha düşüktür. düşüktür. Reel Sektörün Borç Dolarizasyonu İmalat Sektörünün Borç Dolarizasyonu (2000-2007, yüzde) 90 İhracat Payı Yüksek Firmalar İmalat Sektörü İmalat Dışı Sektörler İhracat Payı Düşük Firmalar 80 70 (2000-2007, yüzde) 90 80 70 Büyük Ölçekli Firmalar 60 60 50 50 Orta Ölçekli Firmalar 40 Latin Amerika Ortalaması (2005) Küçük Ölçekli Firmalar 30 20 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 20 2000 30 40 36 Reel Sektör Geliri Geliri yabancı yabancı para para cinsinden cinsinden olan olan firmaların firmaların (ihracat, (ihracat, turizm turizm v.b.) v.b.) kur kur riskine riskine karşı karşı doğal doğal bir bir korumaya korumaya sahip sahip oldukları oldukları düşünülebilir. düşünülebilir. Doğal Doğal korunmaya korunmaya ek ek olarak olarak vadeli vadeli ve ve türev türev işlemlerle işlemlerle de de kur kur riski riski sınırlandırılabilir. sınırlandırılabilir. Sektörler Sektörler itibarıyla itibarıyla incelendiğinde, incelendiğinde, yabancı yabancı para para kredi kredi kullanımı kullanımı yüksek yüksek olan olan sektörlerin sektörlerin aynı aynı zamanda zamanda yurt yurt dışı dışı satış satış paylarının paylarının da da yüksek yüksek olduğu, olduğu, yurt yurt içine içine yönelik yönelik üretim üretim yapan yapan sektörlerde sektörlerde ise ise yabancı yabancı para para kredi kredi kullanımının kullanımının sektör sektör ortalamasının ortalamasının altında altında olduğu olduğu görülmektedir. görülmektedir. Geliri Geliri YTL YTL cinsi cinsi olan olan firmaların firmaların ise ise kur kur riskini riskini yönetmede yönetmede daha daha ihtiyatlı ihtiyatlı olmaları olmaları gerekmektedir. gerekmektedir. Yurt Dışı Satışlar ve Yabancı Para Cinsi Krediler (2006, yüzde) YP Cinsi Kredi / Toplam Kredi 80 Ana Metal 70 Plastik ve Kauçuk 60 Tekstil Diğer Metal Ulaş. ve Haber. Ortalama Kimya 50 İnşaat Ulaşım Araçları Gıda Elekt. ve Optik Aletler Makina Teçhizat 40 Ticaret Ortalama 30 10 20 Kaynak: TCMB Sektör Bilançoları 30 40 Yurt Dışı Satışlar / Net Satışlar 50 60 37 Reel Sektör Firmaların Firmaların finansal finansal yapı yapı oranları oranları incelendiğinde, incelendiğinde, 1996 1996 ile ile 2006 2006 yılları yılları arası arası dönemde dönemde toplam toplam borçların borçların özkaynaklara özkaynaklara oranının oranının düştüğü, düştüğü, faiz faiz karşılama karşılama oranında oranında ise ise iyileşme iyileşme sağlandığı sağlandığı görülmektedir. görülmektedir. Bu Bu durumun durumun kredi kredi verenler verenler açısından açısından önemli önemli bir bir güvence güvence sağladığı sağladığı düşünülmektedir. düşünülmektedir. Firmaların Toplam Borçlarının Özkaynaklara Oranı ve Faiz Ödeme Gücü (Faaliyet Karı/Faiz Ödemeleri) (1996 - 2006, yüzde) 350 300 Faiz Ödeme Gücü Toplam Borç / Özkaynak 250 200 150 100 50 Kaynak: TCMB Sektör Bilançoları 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 0 38 Hanehalkı Hanehalkının Hanehalkının Kur Kur ve ve Faiz Faiz Riski Riski Dövize Endeksli Tüketici Kredilerinin Toplam Tüketici Kredilerine Oranı 10 (2003 –Mayıs 2008, yüzde) 8,6 8 6,4 Türkiye’de Türkiye’de tüketici tüketici kredilerinde kredilerinde değişken değişken faizli faizli kredi kredi uygulaması uygulaması sınırlı sınırlı miktardadır. miktardadır. Döviz Döviz geliri geliri olmayan olmayan kişi kişi ve ve kuruluşlara kuruluşlara döviz döviz cinsinden cinsinden kredi kredi kullandırılmamaktadır. kullandırılmamaktadır. 6 4,8 3,6 4 3,9 4,1 2007 Mayıs 2008 2 0 2003 Dövize Dövize endeksli endeksli tüketici tüketici kredileri kredileri ise ise toplam toplam tüketici tüketici kredilerinin kredilerinin sadece sadece %4,1’ini %4,1’ini oluşturmaktadır. oluşturmaktadır. 2004 itibarıyla itibarıyla %1,57 %1,57 seviyesindedir. seviyesindedir. Hanehalkı Hanehalkı borçluluk borçluluk oranı, oranı, Avrupa Avrupa Birliği Birliği ve ve Doğu Doğu Avrupa Avrupa ülkeleri ülkeleri ile ile kıyaslandığında, kıyaslandığında, düşük düşük bir bir düzeydedir. düzeydedir. 2006 Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYİH’ye Oranı (2004-2006, yüzde) 70 57 60 Tüketici Tüketici kredileri kredileri içinde içinde tahsili tahsili gecikmiş gecikmiş alacakların alacakların oranı oranı 2008 2008 yılı yılı Mayıs Mayıs ayı ayı 2005 Kaynak: TCMB 63 60 Avrupa Birliği 50 Doğu Avrupa 40 Türkiye 30 20 10 12 5 23 17 9 8 0 2004 Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB 2005 2006 39 Kamu Sektörü Kamu Net Borç Stoku / GSYİH (2000 - 2007, yüzde) 70 60 Net İç Borç 50 38 30 35 20 30 28 10 13 2001 2002 2003 2004 28 6 4 1 2005 2006 2007 Merkezi Yönetim Döviz ve Dövize Endeksli Borç Stoku (2000 4. Ç. – 2008 2.Ç*, Toplam 70 Merkezi Yönetim Borcuna Oranı, yüzde) 60 GSYİH’ye GSYİH’ye oranı oranı ise ise 2007 2007 yılı yılı sonunda sonunda %1’e %1’e gerilemiştir. gerilemiştir. 50 Hazinenin, Hazinenin, nakit nakit ve ve borç borç yönetiminde yönetiminde oluşabilecek oluşabilecek likidite likidite riskinin riskinin azaltılması azaltılması 30 40 * Nisan 2008 itibarıyla Kaynak: Hazine, TCMB 2008 Ç2 2007 Ç4 2007 Ç2 2006 Ç2 2005 Ç4 2005 Ç2 2004 Ç4 2004 Ç2 2003 Ç4 2003 Ç2 2002 Ç4 20 2001 Ç2 amacıyla amacıyla yüksek yüksek miktarda miktarda rezerv rezerv tutma tutma politikası politikası devam devam etmektedir. etmektedir. 17 0 2000 Ç4 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla %32 %32 seviyesindedir. seviyesindedir. Net Net dış dış borç borç stokunun stokunun 25 14 2000 Merkezi Merkezi yönetim yönetim toplam toplam borç borç stoku stoku içinde, içinde, döviz döviz cinsinden cinsinden ve ve dövize dövize endeksli endeksli borç borç oranı oranı 36 29 2002 Ç2 şoklara şoklara karşı karşı daha daha sağlam sağlam bir bir yapıya yapıya kavuşmuştur. kavuşmuştur. 36 40 2001 Ç4 2001 2001 yılından yılından bu bu yana yana uygulanan uygulanan disiplinli disiplinli maliye maliye politikasının politikasının desteği desteği ile ile kamu kamu kesimi kesimi dış dış Net Dış Borç 39 2006 Ç4 Kamu Kamu Maliyesi Maliyesi 40 Merkez Bankası Döviz Rezervleri Dalgalı Dalgalı kur kur rejimi rejimi uyguluyor uyguluyor olsalar olsalar da da ülkemiz ülkemiz gibi gibi gelişmekte gelişmekte olan olan ekonomilerde ekonomilerde güçlü güçlü döviz döviz rezerv rezerv pozisyonuna pozisyonuna sahip sahip olmak, olmak, ortaya ortaya çıkabilecek çıkabilecek şokların şokların olumsuz olumsuz etkilerinin etkilerinin giderilmesinde giderilmesinde ve ve ülkeye ülkeye duyulan duyulan güvenin güvenin artırılmasında artırılmasında büyük büyük katkı katkı sağlamaktadır. sağlamaktadır. Merkez Merkez Bankasının Bankasının döviz döviz rezervleri rezervleri 2008 2008 yılı yılı Mayıs Mayıs ayı ayı itibarıyla itibarıyla 77,5 77,5 milyar milyar ABD ABD doları doları seviyesindedir. seviyesindedir. Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkelerde* Döviz Rezervlerinin GSYİH’ye Oranı (2007, yüzde) 20 18 18,7 Merkez Bankası Döviz Rezervleri (2002 - Mayıs 2008, milyar ABD doları) 90 77,5 80 16 14 71,3 70 11,0 12 58,3 60 10 8 6 50 4 20 2 10 48,3 40 30 0 Dalgalı Kur Rejimi Uygulayan Ülkeler Ortalaması Türkiye * Hesaplamada Kullanılan Ülkeler: Arjantin, Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Endonezya, Filipinler, Güney Afrika, Güney Kore, Hırvatistan, Hindistan, Kazakistan, Kolombiya, Meksika, Paraguay, Peru, Polonya, Romanya, Rusya, Şili, Tayland, Uruguay Kaynak: IMF, TCMB 33,7 36,0 2003 2004 27,0 0 2002 2005 2006 2007 2008 Mayıs Kaynak: TCMB 41 Genel Değerlendirme Kuşkusuz, Kuşkusuz, dalgalı dalgalı kur kur rejiminde, rejiminde, Merkez Merkez Bankası, Bankası, sabit sabit veya veya yönetilen yönetilen kur kur rejimine rejimine kıyasla kıyasla daha daha esnek esnek bir bir likidite likidite politikası politikası uygulayabilmekte, uygulayabilmekte, bankacılık bankacılık sisteminin sisteminin likidite likidite ihtiyaçlarına ihtiyaçlarına çok çok daha daha esnek esnek bir bir biçimde biçimde ve ve süratle süratle cevap cevap verebilmekte, verebilmekte, para para piyasası piyasası faiz faiz oranlarının oranlarının aşırı aşırı dalgalanmasını dalgalanmasını önleyebilmektedir. önleyebilmektedir. Ancak, Ancak, gerek gerek bankacılık bankacılık sektörünün sektörünün gerekse gerekse reel reel sektörün, sektörün, Merkez Merkez Bankasının Bankasının esnek esnek ve ve etkin etkin Türk Türk Lirası Lirası likidite likidite yönetimini yönetimini ve ve sınırlı sınırlı da da olsa olsa döviz döviz likidite likidite imkanını imkanını baz baz alarak alarak risk risk yönetimi yönetimi ilkelerinde ilkelerinde rehavete rehavete kapılmaması kapılmaması gerektiği; gerektiği; kur kur riskinin riskinin piyasada piyasada olduğu olduğu bir bir ortamda ortamda faaliyette faaliyette bulunduklarını bulunduklarını dikkate dikkate alarak, alarak, bu bu riskin riskin daha daha etkin etkin bir bir şekilde şekilde yönetilebilmesini yönetilebilmesini sağlayacak sağlayacak mekanizmaları mekanizmaları oluşturmalarının oluşturmalarının bir bir gereklilik gereklilik olduğu olduğu gözden gözden uzak uzak tutulmamalıdır. tutulmamalıdır. 42 Genel Değerlendirme Sonuç Sonuç olarak, olarak, mevcut mevcut göstergeler, göstergeler, Türkiye Türkiye ekonomisinin ekonomisinin geçmiş geçmiş yıllara yıllara kıyasla kıyasla küresel küresel piyasalarda piyasalarda meydana meydana gelebilecek gelebilecek dalgalanmalara dalgalanmalara karşı karşı dayanıklılığının dayanıklılığının göreli göreli olarak olarak arttığını arttığını göstermektedir. göstermektedir. Bununla Bununla birlikte birlikte kırılganlıkların kırılganlıkların geçmiş geçmiş dönemlere dönemlere göre göre azalmış azalmış olmasının, olmasının, risklerin risklerin mevcut mevcut olmadığı olmadığı şeklinde şeklinde algılanmaması algılanmaması gerektiği gerektiği unutulmamalıdır. unutulmamalıdır. 43 IV. Enflasyon Gelişmeleri, Tahminler ve Riskler 44 Dünyada Enflasyon Gelişmeleri Dünyada Enflasyon Gelişmeleri Dünyada Dünyada enflasyon enflasyon gelişmeleri gelişmeleri (Ocak 2005 - Mart 2008, Tüketici enflasyonu, yıllık yüzde değişim) 14 incelendiğinde incelendiğinde 12 10 Türkiye 8 Gelişmekte olan ülkeler genelinde genelinde tüketici tüketici enflasyonunda enflasyonunda 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 0 11-05 seviyesindedir. seviyesindedir. Gelişmiş ülkeler 09-05 hızı hızı son son 16 16 yılın yılın en en yüksek yüksek 2 05-05 Gelişmiş Gelişmiş ülkelerde ülkelerde yıllık yıllık fiyat fiyat artış artış Dünya 4 03-05 gözlenmektedir. gözlenmektedir. 6 01-05 yukarı yukarı yönlü yönlü belirgin belirgin bir bir ivmelenme ivmelenme 07-05 2007 2007 yılından yılından itibaren itibaren dünya dünya Kaynak: IFS, Merkez Bankaları, TCMB 45 Dünyada Emtia Fiyatları Seçilmiş Ürünlerin Uluslararası Fiyat Endeksleri 380 Metal 330 280 Enerji 230 Buğday 180 130 düzeylerindeki düzeylerindeki iyileşme, iyileşme, emtia emtia fiyatları fiyatları üzerinde üzerinde talep talep kaynaklı kaynaklı bir bir baskı baskı Kaynak: IMF Ham Petrol Fiyatı ve Küresel Büyüme Hızı (1990 –2007) 80 70 %4 40 %3 30 20 %2 10 Kaynak: IMF 2007 2006 2005 2004 2003 2000 1999 1998 1997 1996 1995 %1 1994 0 1993 fiyatlarının fiyatlarının yükselmesine yükselmesine yol yol açan açan diğer diğer faktörler faktörler olmuştur. olmuştur. %5 50 1992 üretiminde üretiminde kullanılmaya kullanılmaya başlanması başlanması ve ve olumsuz olumsuz hava hava koşulları koşulları emtia emtia %6 Petrol Fiyatı (ABD Doları, sol eksen) Küresel Büyüme Hızı (sağ eksen) 60 1990 Ayrıca Ayrıca mısır, mısır, buğday buğday ve ve şeker şeker pancarı pancarı gibi gibi gıda gıda ürünlerinin ürünlerinin biyoyakıt biyoyakıt 1991 yaratmaktadır. yaratmaktadır. Pirinç 80 01-04 03-04 05-04 07-04 09-04 11-04 01-05 03-05 05-05 07-05 09-05 11-05 01-06 03-06 05-06 07-06 09-06 11-06 01-07 03-07 05-07 07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 Başta Başta Çin Çin ve ve Hindistan Hindistan olmak olmak üzere üzere gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin genel genel refah refah 2002 enflasyon enflasyon oranlarının oranlarının yükselmesine yükselmesine yol yol açan açan faktörlerin faktörlerin başında başında gelmektedir. gelmektedir. 430 2001 Özellikle Özellikle gıda, gıda, metal metal ve ve enerji enerji fiyatlarında fiyatlarında yaşanan yaşanan artışlar artışlar dünyada dünyada (Ocak 2004 – Mart 2008, 2002=100) 46 Dünyada Emtia Fiyatları Avrupa Ham Petrol Fiyatı (Brent) 100 100 70 90 60 80 70 50 60 40 Euro cinsi (sol eksen) 50 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 40 04-07 30 03-07 büyüme büyüme oranları oranları beklentisiyle beklentisiyle 2008 2008 yılında yılında da da devam devam etmektedir. etmektedir. 110 ABD Doları cinsi (sağ eksen) 80 02-07 emtia emtia fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükseliş, yükseliş, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin yüksek yüksek 120 90 01-07 Gelişmiş Gelişmiş ülkelerde ülkelerde ekonomik ekonomik yavaşlama yavaşlama beklentisine beklentisine rağmen rağmen 130 (1 Ocak 2007 – 23 Mayıs 2008) Kaynak: Bloomberg 1000 700 ABD Doları cinsi (sağ eksen) 900 600 800 700 500 Euro cinsi (sol eksen) zirveler zirveler görülmüştür. görülmüştür. 600 * Ons başına Londra borsası öğleden sonra sabitleme fiyatı Kaynak: Dünya Altın Konseyi 05-08 04-08 03-08 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 04-07 03-07 02-07 500 01-07 400 02-08 2008 2008 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde altın altın fiyatlarında fiyatlarında birbirini birbirini takip takip eden eden 1100 (1 Ocak 2007 – 23 Mayıs 2008) 01-08 olarak olarak görülen görülen en en yüksek yüksek seviyeyi seviyeyi geride geride bırakmıştır. bırakmıştır. Spot Altın Fiyatları* 800 12-07 Ham Ham petrol petrol varil varil fiyatları fiyatları Mayıs Mayıs ayında, ayında, 1979 1979 yılından yılından bu bu yana yana reel reel 47 Ülke Grupları Enflasyonunda Ayrışma TÜFE Sepeti İçinde Gıda Kalemlerinin Payı (2006, yüzde) Kişi Başına Milli Gelir (Satın Alma Son Son dönemde dönemde gerek gerek gelişmiş gelişmiş ülkelerin ülkelerin Paritesine göre, 2006, ABD Doları) 70 gerekse gerekse gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin enflasyon enflasyon B e ya z R us ya Ha iti M ya nm a r oranlarında oranlarında bir bir artış artış gözlenmekle gözlenmekle beraber, beraber, enflasyon enflasyon dinamiklerinde dinamiklerinde bir bir ayrışma ayrışma gözlenmektedir. gözlenmektedir. Bu Bu ayrışmanın ayrışmanın en en önemli önemli nedeni nedeni enflasyon enflasyon hesaplamasında hesaplamasında kullanılan kullanılan tüketici tüketici fiyatları fiyatları sepetlerinde sepetlerinde önemli önemli farklılıklar farklılıklar bulunmasıdır. bulunmasıdır. •• Gıda Gıda ürünleri, ürünleri, gelişmekte gelişmekte olan olan ekonomilerin ekonomilerin enflasyon enflasyon sepetlerinde sepetlerinde önemli önemli bir bir yere yere sahiptir. sahiptir. 60 TÜFE Sepeti İçinde Gıda Kalemlerinin Payı (yüzde) ülkelerin ülkelerin orta orta dönemde dönemde maruz maruz kalacakları kalacakları 50 40 S ride Laşnka Ba ngla Erm e nis ta n Kırgızis ta n M ıs ır J a m a ika Se ne ga l C e za yir Bulga ris ta n Fas Zim ba bve Rus ya Tunus Ye m e n Ukra Hindis ta yna n R o m a nya Litva nya Uga nda P o rte kiz Ga na Ke nya Gua te m aKo la lo m biya Le to nya M a lta Ho nduraM s a ke do nya s ta R ika İs ra il KoUrugua Ta yla nd y Hırva tis ta n Ekva do r Arja ntin M a le zya Kuve yt P a na m a P o lo nya Es to nya Ş ili S uudi Ara bis ta n Ko re Çin Türkiye Ho ng Ko ng S inga pur İs ra il S lo va kya M a c a ris ta nSlo ve nya 30 J a po nya İrla nda B re zilya Alm a nya Güne y Afrika 20 Ye ni Ze la nda Avus turya F ra ns a İs viç re Ho lla nda Avus tra lya İzla nda B e lç ika AB D Ka na da No rve ç İs ve ç Finla ndiya İngilte re Da nim a rka 10 Gelişmiş Ülkeler •• Gelişmiş Gelişmiş ülkelerin ülkelerin enflasyon enflasyon sepetlerinde sepetlerinde ise, ise, fiyatları fiyatları düşüş düşüş eğiliminde eğiliminde olan olan yüksek yüksek teknoloji teknoloji ürünlerinin ürünlerinin ağırlığı ağırlığı daha daha fazladır. fazladır. 0 0 10000 20000 30000 40000 Kişi Başına Milli Gelir (ABD Doları) Kaynak: ILO 48 Para Politikalarında Ayrışma * ABD, Euro Bölgesi, İngiltere, Japonya, Kanada Kaynak: Merkez bankaları 04-08 03-08 6.1 02-08 2.6 01-08 6.3 12-07 2.8 11-07 6.5 10-07 3.0 09-07 6.7 08-07 3.2 07-07 6.9 06-07 3.4 03-08 7.1 01-08 3.6 11-07 7.3 09-07 3.8 07-07 7.5 05-07 4.0 03-07 7.7 01-07 4.2 01-07 (Ocak 2007 – Nisan 2008, yüzde) 05-07 Gelişmekte Olan Ülkelerde* Politika Faiz Oranları (Ocak 2007 – Nisan 2008, yüzde) Gelişmiş Ülkelerde* Politika Faiz Oranları 04-07 03-07 Gıda Gıda fiyatları fiyatları nedeniyle nedeniyle tüm tüm ülke ülke gruplarında gruplarında yukarı yukarı yönlü yönlü enflasyon enflasyon baskısı baskısı yaşanmaktadır. Bu baskı gelişmekte olan ülkelerde daha belirgindir. yaşanmaktadır. Bu baskı gelişmekte olan ülkelerde daha belirgindir. Bu Bu süreçte, süreçte, gelişmiş gelişmiş ülke ülke merkez merkez bankaları bankaları finans finans piyasalarında piyasalarında yaşanan yaşanan sorunların sorunların ekonomilerin geneline yayılmaya başlamasıyla birlikte finansal istikrarı ve büyümeyi ekonomilerin geneline yayılmaya başlamasıyla birlikte finansal istikrarı ve büyümeyi ön ön planda planda tutarken, tutarken, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerin ülkelerin merkez merkez bankaları bankaları enflasyon enflasyon artışına artışına odaklanmaktadır. odaklanmaktadır. Bunun Bunun sonucu sonucu olarak, olarak, gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelerde, ülkelerde, daha daha sıkı sıkı bir bir para para politikası politikası duruşu duruşu gözlenmektedir. gözlenmektedir. 02-07 * Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Çin, Güney Afrika, G. Kore, Macaristan, Malezya, Meksika, Polonya, Romanya, Rusya, Şili, Tayland, Tayvan, Ukrayna Kaynak: Merkez bankaları 49 Türkiye Ekonomisine Etkileri Dünyada Dünyada enflasyon enflasyon gelişmelerinin gelişmelerinin Türkiye Türkiye ekonomisine ekonomisine etkileri etkileri 60 Türkiye’de Enflasyon ve İthalat Birim Fiyatları Değişimi* (Ocak 2007 – Mart 2008, yıllık yüzde değişim) 50 Tarım Ürünleri İthalat Birim Fiyatı 40 etkilemektedir. etkilemektedir. TÜFE 10 0 * ABD doları cinsinden Kaynak: TÜİK, TCMB 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 -10 05-07 artışlar artışlar gerek gerek enflasyonu enflasyonu gerekse gerekse dış dış ticaret ticaret dengesini dengesini olumsuz olumsuz yönde yönde 20 04-07 Net Net emtia emtia ithalatçısı ithalatçısı bir bir ülke ülke olan olan Türkiye’de Türkiye’de enerji enerji ve ve metal metal fiyatlarındaki fiyatlarındaki İthalat Birim Fiyatı 03-07 olduğu olduğu gelişmekte gelişmekte olan olan ülkeler ülkeler üzerinde üzerinde önemli önemli bir bir yük yük oluşturmaktadır. oluşturmaktadır. 30 02-07 gibi gibi gıda gıda harcamalarının harcamalarının toplam toplam harcamalar harcamalar içindeki içindeki payının payının yüksek yüksek Madencilik Ürünleri İthalat Birim Fiyatı 01-07 Özellikle Özellikle tarım tarım ürünleri ürünleri fiyatlarında fiyatlarında gözlenen gözlenen yüksek yüksek oranlı oranlı artışlar, artışlar, Türkiye Türkiye 50 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Türkiye ve Dünyada Enflasyon Gelişmeleri -2 Olumsuz Olumsuz dışsal dışsal şoklara şoklara rağmen, rağmen, Türkiye Türkiye 2007 2007 yılında, yılında, enflasyonda enflasyonda düşüş düşüş sağlayan sağlayan ülkeler ülkeler arasında arasında ilk ilk sıralarda sıralarda gelmektedir. gelmektedir. Bu Bu dönemde dönemde belli belli başlı başlı 60 60 ülkede ülkede enflasyon enflasyon hızı hızı ortalama ortalama 22 puana puana yakın yakın yükselirken, yükselirken, Türkiye’de Türkiye’de 1,3 1,3 puan puan düşmüştür. düşmüştür. (2006 - 2007 Arası Enflasyon Farkı) 0 LETONYA BOLİVYA BULGARİSTAN VENEZUELLA BEYAZ RUSYA ŞİLİ UKRAYNA ESTONYA ÇEK CUMHURİYETİ LİTVANYA HIRVATİSTAN ÇİN SİNGAPUR SUUDİ ARABİSTAN İSRAİL GÜNEY AFRİKA SLOVENYA RUSYA PERU MALTA POLONYA AVUSTURYA URUGUAY İSVEÇ EKVADOR ROMANYA İSPANYA ABD KORE HONG KONG BELÇİKA ALMANYA İSVİÇRE BREZİLYA KOLOMBİYA ABD LÜKSEMBURG FRANSA MACARİSTAN YUNANİSTAN HOLLANDA İTALYA KANADA NORVEÇ YENİ ZELANDA DANİMARKA JAPONYA FİNLANDİYA PORTEKİZ ENDONEZYA İRLANDA TAYLAND AVUSTRALYA MEKSİKA İNGİLTERE FİLİPİNLER MALEZYA SLOVAKYA HİNDİSTAN İZLANDA TÜRKİYE 2 4 6 8 6 8 Ortalama Artış Türkiye -2 0 Kaynak: IMF, TÜİK, TCMB 2 4 51 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Türkiye’nin Türkiye’nin fiyat fiyat istikrarı istikrarı Türkiye’nin Enflasyon Sıralamasında Dünyadaki Yeri (1997 – 2008 Ocak) 70 konusunda konusunda aldığı aldığı mesafe, mesafe, ülkemizin ülkemizin enflasyon enflasyon sıralamasındaki sıralamasındaki yerini yerini de de 53 iyileştirmiştir. iyileştirmiştir. 50 1997-2003 1997-2003 arası arası dönemde dönemde 40 dünyada dünyada en en yüksek yüksek enflasyon enflasyon 59 60 34 30 25 26 oranına oranına sahip sahip 10 10 ülkeden ülkeden biri biri iken, iken, 2006 2006 yılında yılında 26. 26. sıraya sıraya gerilemiştir. gerilemiştir. 2007 2007 yılında yılında ortaya ortaya çıkan çıkan dışsal dışsal şoklara şoklara rağmen rağmen 2008 2008 yılının yılının Ocak Ocak ayında ayında 59. 59. sıraya sıraya kadar kadar düşmüştür. düşmüştür. 20 10 4 7 7 10 8 9 4 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 20072008* * 2008 yılı Ocak ayı itibarıyla açıklanan en son veriler Toplam ülke sayısı 155 olup sıralama büyükten küçüğe doğrudur Kaynak: IMF, TÜİK, TCMB 52 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkeler* ile Türkiye Arasındaki Enflasyon Farkı 2006 2006 yılının yılının üçüncü üçüncü çeyreğinde çeyreğinde (Aralık 2005 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) 9 Parasal Sıkılaştırma Türkiye’de Türkiye’de enflasyonun, enflasyonun, enflasyon enflasyon hedeflemesi hedeflemesi rejimi rejimi uygulayan uygulayan diğer diğer gelişmekte gelişmekte olan olan ülkelere ülkelere kıyasla, kıyasla, 88 Temkinli Faiz İndirim Süreci 8 7 puan puan kadar kadar yukarıda yukarıda olduğu olduğu görülmektedir. görülmektedir. 6 5 * Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkeler: Brezilya, Çek Cumhuriyeti, Kolombiya, Filipinler, Güney Afrika, İsrail, Macaristan, Meksika, Peru, Polonya, Romanya, Şili, Slovakya, Tayland Kaynak: Merkez Bankaları, TÜİK, TCMB 04-08 02-08 12-07 10-07 08-07 06-07 04-07 02-07 12-06 10-06 08-06 puana puana kadar kadar gerilemiştir. gerilemiştir. 2 06-06 başlamış, başlamış, 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarında aylarında 33 3 04-06 verdiği verdiği destek destek ile ile bu bu fark fark kapanmaya kapanmaya 02-06 uygulanan uygulanan parasal parasal sıkılaştırmanın sıkılaştırmanın 4 12-05 2006 2006 yılı yılı ortalarından ortalarından itibaren itibaren 53 Karşılaştırmalı Enflasyon Gerçekleşmeleri 12 Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkelerde Enflasyon Hedefleri, Belirsizlik Aralığı ve Enflasyon Gelişmeleri (Nisan 2008) (Nisan 2008) 3 Enflasyon 10 Enflasyon Hedeflemesi Uygulayan Ülkelerde Enflasyon Oranının Enflasyon Hedefine Oranı Enflasyon Hedefi Belirsizlik Aralığı 8 2 6 4 1 2 0 * Tayland’da enflasyon hedefleri, çekirdek enflasyon için belirlenmektedir.Bu nedenle hesaplamalar tüketici enflasyonu yerine çekirdek enflasyona göre yapılmıştır. Kaynak: Merkez Bankaları, TÜİK, TCMB * Tayland’da enflasyon hedefleri, çekirdek enflasyon için belirlenmektedir.Bu nedenle hesaplamalar tüketici enflasyonu yerine çekirdek enflasyona göre yapılmıştır. Kaynak: Merkez Bankaları, TÜİK, TCMB Brezilya Tayland* Kolombiya Meksika Polonya Filipinler Slovakya Macaristan Çek Cumhuriyeti Romanya İsrail Güney Afrika Türkiye Peru Şili Tayland* Slovakya İsrail Peru Polonya Meksika Macaristan Çek Cumhuriyeti Şili Romanya Türkiye Filipinler Kolombiya Brezilya Güney Afrika 0 54 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri 2007 2007 yılının yılının ilk ilk üç üç çeyreğinde çeyreğinde yıllık yıllık enflasyon, enflasyon, öngörüldüğü öngörüldüğü şekilde şekilde kademeli kademeli olarak olarak gerilemiş gerilemiş ve ve Eylül Eylül ayında ayında %7,1 %7,1 olarak olarak gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Tüketici, Hizmetler ve Mal Grubu Enflasyonu 18 16 Yılın Yılın son son çeyreğinde çeyreğinde ise ise kuraklık kuraklık ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar gibi gibi arz arz yönlü yönlü şoklar şoklar ile ile 14 yönetilen/yönlendirilen yönetilen/yönlendirilen fiyatlarda fiyatlarda gerçekleştirilen gerçekleştirilen ayarlamalar ayarlamalar enflasyondaki enflasyondaki 12 düşüş düşüş eğiliminin eğiliminin duraksamasına duraksamasına neden neden olmuştur. olmuştur. 10 (Ocak 2004 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) Hizmetler Grubu Enflasyonu Tüketici Enflasyonu 8 Hizmetler Hizmetler grubu grubu enflasyonunda enflasyonunda belirginleşen belirginleşen yavaşlama yavaşlama eğilimine eğilimine rağmen, rağmen, mal mal grubu grubu enflasyonu, enflasyonu, dışsal dışsal ve ve arz arz yönlü yönlü etkiler etkiler sonucunda sonucunda yükseliş yükseliş eğilimine eğilimine girmiştir. girmiştir. 6 Mal Grubu Enflasyonu 4 01-04 03-04 05-04 07-04 09-04 11-04 01-05 03-05 05-05 07-05 09-05 11-05 01-06 03-06 05-06 07-06 09-06 11-06 01-07 03-07 05-07 07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla yıllık yıllık enflasyon enflasyon %9,66 %9,66 seviyesindedir. seviyesindedir. Kaynak: TÜİK, TCMB 55 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Gıda, Gıda, enerji enerji ve ve yönetilen/yönlendirilen yönetilen/yönlendirilen fiyatlar fiyatlar gibi, gibi, para para politikasının politikasının etki etki alanı alanı dışında dışında kalan kalan kalemlerin kalemlerin yıl yıl sonu sonu enflasyonuna enflasyonuna katkısı katkısı 2004-2006 2004-2006 arası arası dönemde dönemde %51 %51 iken, iken, 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayında ayında %71’e %71’e yükselmiştir. yükselmiştir. Yıl Sonu Enflasyonunun Bileşenleri (yüzde katkı) Nisan 2008 2004 – 2006 Ortalaması Tütün** Tütün** Enerji Diğer Mal ve Hizmetler 9,7 6,0 Enerji 28,4 25,5 17,0 Diğer Mal ve Hizmetler 49,4 23,9 Gıda* 40,0 Gıda* * Gıda: Gıda ve alkolsüz içecekler grubu ** Tütün: Tütün ürünleri ve alkollü içecekler Kaynak: TÜİK, TCMB 56 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Gıda Gıda fiyatları, fiyatları, 2007 2007 yılında yılında enflasyondaki enflasyondaki düşüş düşüş sürecini sürecini yavaşlatan yavaşlatan temel temel unsurlardan unsurlardan biri biri olmuştur. olmuştur. -- 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla gıda gıda grubunun grubunun yıllık yıllık enflasyona enflasyona katkısı katkısı 3,9 3,9 puandır. puandır. Gıda ve Gıda Dışı TÜFE* (Ocak 2004 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) 16 14 Gıda ve alkolsüz içecekler 12 -- Gıda Gıda dışı dışı enflasyon enflasyon 2006 2006 yılı yılı Aralık Aralık ayında ayında %9,1 %9,1 iken, iken, 2007 2007 yılının yılının Ekim Ekim ayında ayında %4,98’e %4,98’e gerilemiştir. gerilemiştir. -- Kasım Kasım ve ve Ocak Ocak aylarında aylarında yönetilen/ yönetilen/ yönlendirilen yönlendirilen fiyatlarda fiyatlarda gerçekleştirilen gerçekleştirilen ayarlamalar, ayarlamalar, gıda gıda dışı dışı enflasyondaki enflasyondaki düşüş düşüş eğiliminin eğiliminin duraklamasına duraklamasına neden neden olmuştur. olmuştur. 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla gıda gıda dışı dışı yıllık yıllık enflasyonun enflasyonun artış artış hızı hızı %8,1’dir. %8,1’dir. 10 8 6 Gıda Dışı TÜFE 4 2 0 01-04 03-04 05-04 07-04 09-04 11-04 01-05 03-05 05-05 07-05 09-05 11-05 01-06 03-06 05-06 07-06 09-06 11-06 01-07 03-07 05-07 07-07 09-07 11-07 01-08 03-08 Öte Öte yandan yandan 2007 2007 yılında yılında gıda gıda dışı dışı enflasyonda enflasyonda 2006 2006 yılına yılına göre göre önemli önemli bir bir yavaşlama yavaşlama gözlenmiştir. gözlenmiştir. *Gıda ile alkolsüz içecekler dışı TÜFE Kaynak: TÜİK, TCMB 57 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Gıda Gıda Grubu Grubu Enflasyonu: Enflasyonu: İşlenmemiş İşlenmemiş gıda gıda fiyatları fiyatları yıllık yıllık artış artış oranı oranı yüzde yüzde 6,7 6,7 ile ile 2007 2007 yılı yılı Nisan Nisan ayına ayına göre göre önemli önemli ölçüde ölçüde gerileme gerileme göstermiştir. göstermiştir. İşlenmiş İşlenmiş gıda gıda ürünleri ürünleri fiyatları fiyatları Nisan Nisan ayında ayında yüzde yüzde 3,4 3,4 oranında oranında artarak artarak yükseliş yükseliş eğilimini eğilimini sürdürmüştür. sürdürmüştür. Bu Bu artışla artışla işlenmiş işlenmiş gıda gıda grubundaki grubundaki enflasyon enflasyon yıllık yıllık bazda bazda yüzde yüzde 20,2, 20,2, yıl yıl başına başına göre göre ise ise yüzde yüzde 9,2 9,2 seviyesine seviyesine ulaşmıştır. ulaşmıştır. Yurt Yurt içi içi ve ve uluslararası uluslararası buğday buğday fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükselişe yükselişe paralel paralel olarak olarak ekmek ekmek ve ve tahıl tahıl grubu grubu fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar devam devam etmektedir. etmektedir. Yıl Yıl başına başına göre göre fiyat fiyat artış artış hızı hızı yüzde yüzde 12,8’dir. 12,8’dir. İşlenmemiş Gıda ve İşlenmiş Gıda Fiyatları Gıda Fiyatları (Ocak 2006 –Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) (2006 –2008, yıl başına göre yüzde değişim) 24 24 2008 21,2 20 20 İşlenmemiş Gıda 16 İşlenmiş Gıda 12 2007 16 13,5 12 9,2 8 9,9 11,0 9,2 12,8 2006 10,5 4 Gıda dışı TÜFE* 4 11-06 8 0 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 0 4,0 2,2 2,6 İşlenmiş Gıda İşlenmemiş Gıda Taze Meyve Sebze 5,0 Ekmek ve Tahıllar 58 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri (Ocak 2006 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) Otomobil 15 enflasyonu, enflasyonu, Temmuz Temmuz ayında ayında %5,7’ye %5,7’ye kadar kadar geriledikten geriledikten sonra, sonra, gıda gıda ve ve enerji enerji 10 fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar ile ile yönetilen/ yönetilen/ yönlendirilen yönlendirilen fiyatlarda fiyatlarda gerçekleştirilen gerçekleştirilen 5 Mal Grubu 0 Kaynak: TÜİK, TCMB 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 olumsuz olumsuz etkilemeye etkilemeye devam devam etmiştir. etmiştir. 01-07 -10 11-06 fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükseliş, yükseliş, enerji enerji ve ve işlenmemiş işlenmemiş gıda gıda dışı dışı mal mal grubu grubu fiyatlarını fiyatlarını Dayanıklı Mal (Altın Hariç) Elektrikli ve Elektriksiz Aletler 09-06 -5 07-06 Dayanıklı Dayanıklı tüketim tüketim malları malları yıllık yıllık enflasyonu enflasyonu sınırlı sınırlı da da olsa olsa gerilerken gerilerken altın altın 05-06 ayarlamalar ayarlamalar nedeniyle nedeniyle 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla %9,8 %9,8 seviyesine seviyesine yükselmiştir. yükselmiştir. Mobilya 03-06 Yıllık Yıllık bazda bazda 2007 2007 yılı yılı Mart Mart ayında ayında yavaşlamaya yavaşlamaya başlayan başlayan mal mal grubu grubu Mal Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler 01-06 Mal Mal Grubu Grubu Enflasyonu: Enflasyonu: 59 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Hizmetler Grubu Enflasyonu ve Seçilmiş Alt Kalemler Hizmet Hizmet Grubu Grubu Enflasyonu: Enflasyonu: Hizmetler Hizmetler grubu grubu enflasyonu, enflasyonu, 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla %9,2 %9,2 olarak olarak gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. -- Gıda Gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar sonucunda sonucunda yükselen yükselen yemek yemek ve ve ulaştırma ulaştırma hizmetleri hizmetleri fiyatları, fiyatları, hizmet hizmet grubu grubu enflasyonundaki enflasyonundaki iyileşmeyi iyileşmeyi (Ocak 2006 – Nisan 2008, yıllık yüzde değişim) 21 Kira 19 17 Lokanta ve Oteller Ulaştırma Hizmetleri 15 13 11 sınırlamıştır. sınırlamıştır. 9 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 5 03-06 olan olan yıllık yıllık artış artış hızı, hızı, 2008 2008 yılının yılının Nisan Nisan ayında ayında %14,4 %14,4 seviyesine seviyesine gerilemiştir. gerilemiştir. Hizmetler Grubu 7 01-06 -- Kira Kira enflasyonundaki enflasyonundaki yavaşlama yavaşlama dikkat dikkat çekicidir. çekicidir. 2006 2006 yılı yılı sonunda sonunda %20 %20 Kaynak: TÜİK, TCMB 60 Türkiye’de Enflasyon Gelişmeleri Nisan Nisan ayı ayı itibarıyla itibarıyla son son üç üç yıllık yıllık döneme döneme bakıldığında; bakıldığında; Hizmet Hizmet fiyatlarının fiyatlarının artış artış hızı hızı önceki önceki yıllara yıllara kıyasla kıyasla önemli önemli ölçüde ölçüde yavaşlamıştır. yavaşlamıştır. Enerji Enerji grubunda grubunda yıllık yıllık enflasyon, enflasyon, arz arz yönlü yönlü şokların şokların etkisiyle, etkisiyle, 2005 2005 ve ve 2006 2006 yıllarına yıllarına göre göre yüksek yüksek seyretmektedir. seyretmektedir. Enerji Enerji ve ve işlenmemiş işlenmemiş gıda gıda dışı dışı mal mal fiyatları fiyatları 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayında ayında yıllık yıllık bazda bazda %8,6 %8,6 artmıştır. artmıştır. Bu Bu gelişmede, gelişmede, işlenmiş işlenmiş gıda, gıda, tütün tütün ürünleri ürünleri ve ve altın altın fiyatlarında fiyatlarında Kasım Kasım ve ve Ocak Ocak aylarında aylarında gözlenen gözlenen belirgin belirgin artışlar artışlar belirleyici belirleyici olmuştur. olmuştur. Gruplar İtibarıyla Enflasyon (2006-2008, Nisan ayı itibarıyla yıllık yüzde değişim) 22 20 2006 2007 16 2008 18 17,5 12 10 13,5 14 16,6 16,3 12 16 14 Gruplar İtibarıyla Enflasyon (2006 –2008, Nisan ayı itibarıyla yıl başına göre yüzde değişim) 10 11,8 11,3 2007 2006 9,9 2008 9,2 7,8 8 9,2 8,0 8,7 9,1 8 6,7 6 8,6 6 4 5,6 4 3,3 2,9 3,5 3,4 3,4 2,0 1,6 2 0 Hizmet Kaynak: TÜİK, TCMB Enerji İşlenmemiş Gıda Enerji ve İşlenmemiş Gıda dışı Mal 0,0 Hizmet Kaynak: TÜİK, TCMB Enerji İşlenmemiş Gıda Enerji ve İşlenmemiş Gıda dışı Mal 61 Enflasyon – Beklentiler Enflasyon Enflasyon beklentileri beklentileri incelendiğinde: incelendiğinde: Son Son dönemde dönemde gözlenen gözlenen bozulma bozulma eğilimi eğilimi fiyatlama fiyatlama davranışlarına davranışlarına ilişkin ilişkin riskleri riskleri artırmıştır. artırmıştır. •• Yıl Yıl sonu sonu beklentileri: beklentileri: %9,64 %9,64 •• 12 12 aylık aylık beklentiler: beklentiler: %7,88 %7,88 •• 24 24 aylık aylık beklentiler: beklentiler: %6,67 %6,67 14 Enflasyon ve Enflasyon Beklentileri (Ocak 2005 – Mayıs 2008, yıllık yüzde değişim) TÜFE 12 12 Ay 9,66 10 24 Ay 7,88 8 6,67 Gıda Gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki birikimli birikimli artışlar artışlar bir bir yandan yandan enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü 6 geciktirirken geciktirirken diğer diğer yandan yandan beklentilerdeki beklentilerdeki iyileşmeyi iyileşmeyi engellemektedir. engellemektedir. 4 Ayrıca, Ayrıca, döviz döviz kuru kuru hareketleri hareketleri ve ve risk risk algılamasındaki algılamasındaki bozulma bozulma da da enflasyon enflasyon 2 01-05 04-05 07-05 10-05 01-06 04-06 07-06 10-06 01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 07-08 10-08 01-09 04-09 07-09 10-09 01-10 04-10 beklentilerini beklentilerini olumsuz olumsuz yönde yönde etkilemektedir. etkilemektedir. 2008-2009-2010 Hedefi: %4 Kaynak: TCMB, TÜİK 62 Enflasyon – Genel Eğilim 2006 2006 yılı yılı Eylül Eylül ayından ayından itibaren itibaren dört dört çeyrek çeyrek boyunca boyunca gözlenen gözlenen enflasyon enflasyon eğilimindeki eğilimindeki yavaşlama, yavaşlama, 2007 2007 yılının yılının son son çeyreğinde çeyreğinde kesintiye kesintiye uğramıştır. uğramıştır. Önümüzdeki Önümüzdeki dönemde dönemde gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışların artışların genel genel fiyatlama fiyatlama davranışlarına davranışlarına yansımaları yansımaları yakından yakından izlenmeye izlenmeye devam devam edilecektir. edilecektir. Enflasyon Eğilimi (Ocak 2006 – Nisan 2008, yüzde değişim) 11 10 9 8 7 6 5 4 3 * Mevsimsellikten arındırılmış işlenmiş gıda hariç ÖKTG-H endeksinin aylık değişiminin yıllıklandırılmış hali (3 aylık hareketli ortalama) Kaynak:TÜİK, TCMB 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 01-06 2 63 Enflasyon – Tahminler Arz Arz şoklarının şoklarının beklenenden beklenenden daha daha uzun uzun sürmesi, sürmesi, küresel küresel ekonomideki ekonomideki belirsizliklerin belirsizliklerin devam devam etmesi etmesi ve ve ikincil ikincil etkilerin etkilerin görülmeye görülmeye başlanması, başlanması, enflasyon enflasyon tahminlerimizin tahminlerimizin belirgin belirgin olarak olarak yukarı yukarı yönlü yönlü güncellenmesine güncellenmesine neden neden olmuştur. olmuştur. Enflasyon Tahminlerindeki Değişikliğin Kaynakları (yüzde puan) 2008 2009 Gıda Fiyatları 1,2 1,1 Petrol Fiyatları 0,9 0,4 1,5 – 2,0 1,0 - 0,5 3,8 3,0 Döviz Kuru Diğer Toplam Kaynak: TCMB 64 Enflasyon – Tahminler Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahmini Baz Baz senaryo senaryo varsayımları: varsayımları: 2008 2009 2010 Petrol Fiyatları 105 $ 105 $ 105 $ Gıda Fiyatları % 13 %8 %7 Politika Politika faizlerinin faizlerinin 2008 2008 yılının yılının ortalarına ortalarına kadar kadar kademeli kademeli ve ve ölçülü ölçülü bir bir şekilde şekilde artırıldığı artırıldığı ve ve sonrasında sonrasında yılın yılın kalan kalan dönemi dönemi boyunca boyunca sabit sabit tutulduğu tutulduğu varsayımı varsayımı altında... altında... 12 Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı Orta Vadeli Hedef 2008 için Belirsizlik Aralığı 10 8 6 4 2 0 -2 Enflasyon Enflasyon Tahminleri Tahminleri :: -4 2011-I 2010-IV 2010-III 2010-II 2010-I 2009-IV 2009-III % 4,0 2009-II 2011 ortaları 2009-I % 4,9 2008-IV 2010 -6 2008-III % 6,7 2008-II 2009 2008-I % 9,3 2007-IV 2008 *Enflasyonun tahmin aralığı içinde kalma olasılığı yüzde 70’tir. Kaynak: TCMB 65 Enflasyon – Riskler Kötümser Kötümser senaryo senaryo varsayımları: varsayımları: Enflasyon Tahmini (2007 4.Ç – 2011 1.Ç, yüzde) 2008 2009 2010 Petrol Fiyatları 125 $ 150 $ 150 $ Gıda Fiyatları % 17 % 11 % 10 Politika Politika faizlerinin faizlerinin 2008 2008 yılının yılının sonuna sonuna kadar kadar kademeli kademeli olarak olarak artırılması artırılması 12 Kötümser Senaryo Baz Senaryo 10 İyimser Senaryo Orta Vadeli Hedef 8 6 2011-I 0 2010-IV Politika Politika faizlerinin faizlerinin önümüzdeki önümüzdeki aylarda aylarda sınırlı sınırlı bir bir miktarda miktarda artırılması artırılması ve ve sonrasında sonrasında sabit sabit tutularak tutularak 2008 2008 yılının yılının son son çeyreğinden çeyreğinden itibaren itibaren kademeli kademeli olarak olarak indirilmesi indirilmesi 2 2010-III %4 2010-II %5 2010-I %9 2009-IV Gıda Fiyatları 2009-III 85 $ 2009-II 85 $ 2009-I 95 $ 2008-IV Petrol Fiyatları 4 2008-III 2010 2008-II 2009 2008-I 2008 2007-IV İyimser İyimser senaryo senaryo varsayımları: varsayımları: Kaynak: TCMB 66 Enflasyon – Riskler Riskler: Riskler: Enerji Enerji ve ve Gıda Gıda Fiyatları Fiyatları Enerji Enerji ve ve gıda gıda fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışların artışların oldukça oldukça uzun uzun bir bir zaman zaman boyunca boyunca devam devam etmesi, etmesi, enflasyon enflasyon hedeflemesi hedeflemesi rejimine rejimine başlandığından başlandığından bu bu yana yana hedeflerin hedeflerin belirgin belirgin olarak olarak aşılmasına aşılmasına neden neden olmuş olmuş ve ve enflasyon enflasyon beklentilerinin beklentilerinin katılaşmasına katılaşmasına yol yol açmıştır. açmıştır. Enerji Enerji ve ve gıda gıda fiyatlarına fiyatlarına ilişkin ilişkin riskler riskler her her iki iki yönlüdür: yönlüdür: •• Beklenenden Beklenenden daha daha olumsuz olumsuz gerçekleşmesi gerçekleşmesi durumunda durumunda para para politikası politikası duruşunu duruşunu daha daha da da sıkılaştırabilecektir. sıkılaştırabilecektir. •• Beklenenden Beklenenden daha daha olumlu olumlu gelişmesi gelişmesi halinde halinde ise ise enflasyonun enflasyonun yüzde yüzde 44 düzeyine düzeyine daha daha çabuk çabuk ulaşması ulaşması öngörülmektedir. öngörülmektedir. 67 Enflasyon – Riskler Riskler: Riskler: Beklentiler Beklentiler ve ve Fiyatlama Fiyatlama Davranışları Davranışları Normal Normal şartlar şartlar altında, altında, arz arz şoklarının şoklarının göreli göreli fiyatları fiyatları geçici geçici olarak olarak etkilemesi, etkilemesi, ancak ancak orta orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon eğilimini eğilimini değiştirmemesi değiştirmemesi beklenir. beklenir. Ancak, Ancak, birden birden fazla fazla arz arz şokunun şokunun aynı aynı anda anda ortaya ortaya çıkması çıkması ve ve oldukça oldukça uzun uzun bir bir süredir süredir devam devam ediyor ediyor olması, olması, gelinen gelinen noktada noktada fiyatlama fiyatlama davranışlarına davranışlarına dair dair riskleri riskleri göz göz ardı ardı edilemeyecek edilemeyecek bir bir noktaya noktaya getirmiştir. getirmiştir. Önümüzdeki Önümüzdeki dönemde dönemde fiyatlama fiyatlama davranışlarındaki davranışlarındaki bozulmanın bozulmanın daha daha da da belirginleşmesi belirginleşmesi ve ve enflasyonun enflasyonun beklenenden beklenenden daha daha fazla fazla katılık katılık göstermesi göstermesi durumunda, durumunda, para para politikasının politikasının yukarıda yukarıda sunulan sunulan baz baz senaryoya senaryoya kıyasla kıyasla daha daha uzun uzun bir bir süre süre boyunca boyunca ve ve daha daha sıkı sıkı bir bir duruş duruş izlemesi izlemesi gerekebilecektir. gerekebilecektir. Kamu Kamu bütçesinde bütçesinde sıkılaştırma sıkılaştırma gereği gereği doğması doğması halinde, halinde, bu bu ihtiyacın ihtiyacın dolaylı dolaylı vergi vergi artışlarıyla artışlarıyla değil değil öncelikle öncelikle harcama harcama kısıcı kısıcı tedbirlerle tedbirlerle karşılanacağı karşılanacağı varsayılmıştır. varsayılmıştır. Bu Bu varsayımların varsayımların gerçekleşmemesi gerçekleşmemesi durumunda durumunda enflasyon enflasyon ve ve para para politikası politikası görünümü görünümü de de değişebilecektir. değişebilecektir. 68 Enflasyon – Riskler Riskler: Riskler: Uluslararası Uluslararası Gelişmeler Gelişmeler Enflasyon Enflasyon görünümüne görünümüne dair dair diğer diğer bir bir temel temel risk risk küresel küresel ekonomideki ekonomideki yavaşlamanın yavaşlamanın beklenenden beklenenden daha daha sert sert gerçekleşmesi gerçekleşmesi ve ve buna buna bağlı bağlı olarak olarak finansal finansal piyasalarda piyasalarda gözlenebilecek gözlenebilecek dalgalanmalardır. dalgalanmalardır. Küresel Küresel ekonomideki ekonomideki belirsizliklere belirsizliklere paralel paralel olarak olarak gözlenen gözlenen döviz döviz kuru kuru gelişmeleri gelişmeleri de de enflasyondaki enflasyondaki düşüşü düşüşü sınırlama sınırlama riski riski taşımaktadır. taşımaktadır. Ancak, Ancak, iç iç talebin talebin mevcut mevcut görünümü görünümü göz göz önüne önüne alındığında alındığında döviz döviz kurundan kurundan fiyatlara fiyatlara geçişteki geçişteki ikincil ikincil etkilerin etkilerin bu bu aşamada aşamada sınırlı sınırlı kalacağı kalacağı tahmin tahmin edilmektedir. edilmektedir. Merkez Merkez Bankası, Bankası, enflasyondaki enflasyondaki orta orta vadeli vadeli düşüşü düşüşü tehdit tehdit etmediği etmediği sürece sürece piyasalardaki piyasalardaki geçici geçici dalgalanmalara dalgalanmalara politika politika faizleri faizleri aracılığıyla aracılığıyla tepki tepki vermeyecektir. vermeyecektir. Ancak Ancak genel genel fiyatlama fiyatlama davranışlarında davranışlarında bozulma bozulma eğilimi eğilimi belirginleştiği belirginleştiği takdirde takdirde gerekli gerekli parasal parasal sıkılaştırmayı sıkılaştırmayı yapmakta yapmakta tereddüt tereddüt edilmeyecektir. edilmeyecektir. 69 VI. Para Politikası Duruşu 70 Para Politikası Kararları Para Para Politikası Politikası Kararları Kararları Para Politikası Kurulu Faiz Kararları (Ocak 2007 – Mayıs 2008) Toplantı Tarihi 13 13 Eylül Eylül 2007 2007 tarihli tarihli toplantıda toplantıda temkinli temkinli bir bir faiz faiz indirim indirim süreci süreci başlatan başlatan Para Para Politikası Politikası Kurulu, Kurulu, toplam toplam 225 225 baz baz puanlık puanlık indirimin indirimin ardından ardından 19 19 Mart Mart 2008 2008 tarihli tarihli toplantısında toplantısında faiz faiz indirimlerine indirimlerine ara ara vermiştir. vermiştir. Son Son dönemde dönemde gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki artışlar artışlar ile ile küresel küresel ekonomiye ekonomiye ilişkin ilişkin belirsizliklerin belirsizliklerin devam devam etmesi etmesi arz arz şoklarının şoklarının ikincil ikincil etkilerine etkilerine ve ve enflasyon enflasyon katılığına katılığına ilişkin ilişkin riskleri riskleri artırmıştır. artırmıştır. Kurul, Kurul, Mayıs Mayıs ayı ayı toplantısında, toplantısında, gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükselişin yükselişin genel genel fiyatlama fiyatlama davranışlarını davranışlarını olumsuz olumsuz etkililerini etkililerini önlemek önlemek amacıyla amacıyla politika politika faiz faiz oranını oranını 50 50 baz baz puan puan yükseltmiştir. yükseltmiştir. 16 Ocak 2007 15 Şubat 2007 15 Mart 2007 18 Nisan 2007 14 Mayıs 2007 14 Haziran 2007 12 Temmuz 2007 14 Ağustos 2007 13 Eylül 2007 16 Ekim 2007 14 Kasım 2007 13 Aralık 2007 17 Ocak 2008 14 Şubat 2008 19 Mart 2008 17 Nisan 2008 15 Mayıs 2008 Politika Faiz Oranı 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,50 17,25 16,75 16,25 15,75 15,50 15,25 15,25 15,25 15,75 Değişiklik 0 0 0 0 0 0 0 0 - 0,25 - 0,50 - 0,50 - 0,50 - 0,25 - 0,25 0 0 + 0,50 Kaynak: TCMB 71 Para Politikası Kararları 2008 2008 Yılı Yılı Ocak Ocak Ayı Ayı Enflasyon Enflasyon Raporu: Raporu: “Tahminlerin “Tahminlerin ana ana mesajı, mesajı, 2007 2007 Eylül Eylül ayında ayında başlatılan başlatılan ölçülü ölçülü indirim indirim sürecinin sürecinin devamının devamının olumlu olumlu veri veri ve ve gelişmelere gelişmelere bağlı bağlı olacağıdır.” olacağıdır.” 14 14 Şubat Şubat 2008 2008 Tarihli Tarihli PPK PPK duyurusu: duyurusu: “Küresel “Küresel ekonomide ekonomide süregelen süregelen belirsizlikler belirsizlikler ve ve fiyatlama fiyatlama davranışlarına davranışlarına ilişkin ilişkin riskler riskler para para politikasında politikasında temkinli temkinli olma olma gereğini gereğini artırmıştır.” artırmıştır.” 19 19 Mart Mart 2008 2008 PPK PPK duyurusu: duyurusu: “Kurul, “Kurul, artan artan gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatları fiyatları ile ile küresel küresel belirsizliklerin belirsizliklerin enflasyon enflasyon hedefine hedefine ulaşılmasını ulaşılmasını geciktirebileceği geciktirebileceği değerlendirmesinde değerlendirmesinde bulunmuştur.” bulunmuştur.” 2008 2008 Yılı Yılı Nisan Nisan Ayı Ayı Enflasyon Enflasyon Raporu: Raporu: “Arz “Arz şoklarının şoklarının beklenenden beklenenden daha daha uzun uzun sürmesi sürmesi ve ve ikincil ikincil etkilerin etkilerin görülmeye görülmeye başlanması, başlanması, tahminlerimizin tahminlerimizin belirgin belirgin olarak olarak yukarı yukarı yönlü yönlü güncellenmesine güncellenmesine neden neden olmuştur. olmuştur. Bu Bu doğrultuda, doğrultuda, para para politikası politikası daha daha temkinli temkinli bir bir duruş duruş almıştır.” almıştır.” 15 15 Mayıs Mayıs 2008 2008 PPK PPK duyurusu: duyurusu: “Merkez “Merkez Bankası Bankası gıda gıda ve ve enerji enerji fiyatlarındaki fiyatlarındaki yükselişin yükselişin genel genel fiyatlama fiyatlama davranışlarını davranışlarını olumsuz olumsuz etkilemesini etkilemesini önlemek önlemek için için gerekli gerekli tedbirleri tedbirleri almaya almaya devam devam edecektir. edecektir. Bu Bu doğrultuda, doğrultuda, gerektiği gerektiği taktirde taktirde önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde de de ölçülü ölçülü faiz faiz artışı artışı Kurul’un Kurul’un gündeminde gündeminde olacaktır.” olacaktır.” 72 Para Politikası Kararları Mevcut Mevcut veriler, veriler, enflasyonda enflasyonda kademeli kademeli bir bir düşüş düşüş için, için, para para politikasının politikasının sıkı sıkı duruşunun duruşunun uzunca uzunca bir bir süre süre korunmasının korunmasının söz söz konusu konusu olabileceğine olabileceğine işaret işaret etmektedir. etmektedir. Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve Çekirdek Enflasyon Göstergeleri (Ocak 2006 – Mayıs 2008, yüzde) 13 20 12 19 Politika Faiz Oranı (sağ eksen) 11 18 10 17 9 16 ÖKTG-H (sol eksen) 8 15 7 14 6 13 ÖKTG-I (sol eksen) 5 12 05-08 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 10 07-06 3 05-06 11 03-06 4 01-06 Kaynak: TÜİK, TCMB 73 Para Politikası Duruşu Gıda Gıda ve ve enerji enerji fiyatlarına fiyatlarına ilişkin ilişkin yeni yeni risklerin risklerin ortaya ortaya çıkması, çıkması, yüzde yüzde 44 olarak olarak belirlenmiş belirlenmiş olan olan enflasyon enflasyon hedefine hedefine ulaşmanın ulaşmanın öngörülenden öngörülenden daha daha uzun uzun bir bir zaman zaman alabileceğine alabileceğine işaret işaret etmektedir. etmektedir. Para Para politikası politikası orta orta vadede vadede fiyat fiyat istikrarı istikrarı hedefine hedefine odaklanmaktadır; odaklanmaktadır; ancak ancak içinde içinde bulunulan bulunulan konjonktür konjonktür göz göz önüne önüne alınarak alınarak bu bu hedefe hedefe ulaşma ulaşma süresi süresi ile ile ilgili ilgili katı katı bir bir politika politika izlenmeyecektir. izlenmeyecektir. Zira Zira arz arz şoklarından şoklarından kaynaklanan kaynaklanan enflasyon enflasyon artışına artışına sert sert tepki tepki verilmesi verilmesi iktisadi iktisadi faaliyette faaliyette ve ve göreli göreli fiyatlarda fiyatlarda arzu arzu edilmeyen edilmeyen dalgalanmalara dalgalanmalara yol yol açabilecektir. açabilecektir. Bu Bu nedenle, nedenle, enflasyonun enflasyonun 2009 2009 yılının yılının sonunda sonunda hedefin hedefin üzerinde üzerinde gerçekleştiği gerçekleştiği bir bir çerçeve çerçeve öngörülmektedir. öngörülmektedir. Merkez Merkez Bankası, Bankası, belirsizliklerin belirsizliklerin ve ve risklerin risklerin arttığı arttığı bu bu dönemde, dönemde, enflasyonu enflasyonu kontrol kontrol altında altında tutacak tutacak ve ve orta orta vadede vadede hedefe hedefe yakınsamasını yakınsamasını sağlayacak, sağlayacak, fiyat fiyat istikrarı istikrarı konusunda konusunda elde elde edilen edilen kazanımların kazanımların korunmasına korunmasına odaklı odaklı politikalar politikalar izlemeye izlemeye devam devam edecektir. edecektir. 74 Para Politikası Duruşu Merkez Merkez Bankası, Bankası, enflasyon enflasyon beklentilerinde beklentilerinde son son dönemde dönemde gözlenen gözlenen yükselişin yükselişin genel genel fiyatlama fiyatlama davranışlarında davranışlarında bozulmaya bozulmaya yol yol açmasına açmasına izin izin vermeyecektir. vermeyecektir. Bu Bu doğrultuda doğrultuda önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde olumsuz olumsuz haberlere haberlere karşı karşı olumlu olumlu haberlerden haberlerden daha daha duyarlı duyarlı bir bir duruş duruş sergilenecek sergilenecek ve ve gerektiğinde gerektiğinde ölçülü ölçülü faiz faiz artışlarına artışlarına gidebilecektir. gidebilecektir. Dünyada Dünyada ekonomik ekonomik belirsizliklerin belirsizliklerin arttığı arttığı mevcut mevcut ortamda ortamda Merkez Merkez Bankası, Bankası, para para politikasının politikasının nispeten nispeten öngörülebilir öngörülebilir ama ama aynı aynı zamanda zamanda şoklara şoklara karşı karşı dayanıklı dayanıklı olmasını olmasını sağlamak sağlamak için için çaba çaba gösterecektir. gösterecektir. 75 Para Politikası Duruşu Para Para ve ve Maliye Maliye Politikalarında Politikalarında Uyumun Uyumun Önemi: Önemi: Fiyat Fiyat istikrarına istikrarına ulaşılabilmesi ulaşılabilmesi için için basiretli basiretli bir bir para para politikası politikası gereklidir, gereklidir, fakat fakat bu bu tek tek başına başına yeterli yeterli değildir. değildir. Uygulanan Uygulanan maliye maliye politikaları politikaları ve ve yapısal yapısal reform reform süreci süreci de de en en az az para para politikası politikası kadar kadar önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. Enflasyonun Enflasyonun tek tek haneli haneli seviyelere seviyelere inmesinde inmesinde maliye maliye politikalarının politikalarının katkısı katkısı büyük büyük olmuştur. olmuştur. Bundan Bundan sonra sonra da da fiyat fiyat istikrarına istikrarına giden giden yolda yolda maliye maliye politikalarının politikalarının desteği desteği önemli önemli olacaktır. olacaktır. Özellikle Özellikle mevcut mevcut konjonktürde konjonktürde ekonomimizin ekonomimizin dayanıklılığını dayanıklılığını koruması koruması için için mali mali disiplin disiplin ve ve yapısal yapısal reformların reformların devamlılığı devamlılığı kritik kritik önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. 76 Enflasyon Hedefi Uluslararası Uluslararası piyasalarda piyasalarda son son iki iki yıldır yıldır süregelen süregelen enerji enerji ve ve gıda gıda fiyatlarındaki fiyatlarındaki hızlı hızlı artış artış eğiliminin eğiliminin kalıcı kalıcı olabileceğine olabileceğine dair dair analiz analiz ve ve görüşler görüşler son son dönemde dönemde ağırlık ağırlık kazanmaya kazanmaya başlamıştır. başlamıştır. Dünyada Dünyada gıda gıda ve ve enerji enerji kaynaklı kaynaklı enflasyonun enflasyonun bir bir süre süre daha daha devam devam etmesi etmesi halinde halinde yüzde yüzde 44 düzeyindeki düzeyindeki hedefe hedefe kısa kısa vadede vadede ulaşılması ulaşılması mümkün mümkün görülmemektedir. görülmemektedir. Nisan Nisan ayı ayı Kurul Kurul toplantısında toplantısında hedef hedef revizyonu revizyonu konusu konusu değerlendirilmiştir. değerlendirilmiştir. 2008 2008 yılı yılı için için hedefin hedefin değiştirilmesi, değiştirilmesi, hesap hesap verme verme ilkesinin ilkesinin ihlali ihlali anlamına anlamına geleceğinden geleceğinden uygun uygun görülmemektedir. görülmemektedir. 2009 2009 ve ve sonrası sonrası için için ise ise gıda gıda ve ve petrol petrol fiyatları fiyatları ile ile küresel küresel ekonomiye ekonomiye ilişkin ilişkin belirsizliklerin belirsizliklerin devam devam etmesi etmesi nedeniyle nedeniyle hedef hedef değiştirme değiştirme konusunun konusunun yıl yıl sonuna sonuna doğru doğru bütçe bütçe hazırlıkları hazırlıkları çerçevesinde çerçevesinde tekrar tekrar değerlendirilmesinin değerlendirilmesinin uygun uygun olacağı olacağı düşünülmüştür. düşünülmüştür. İktisadi İktisadi birimlerin birimlerin kısa kısa vadede vadede 30 30 Nisan Nisan tarihinde tarihinde açıklanan açıklanan enflasyon enflasyon tahminlerini, tahminlerini, orta orta vadede vadede ise ise yüzde yüzde 44 enflasyon enflasyon hedefini hedefini referans referans alacağı alacağı bir bir çerçeve çerçeve öngörülmüştür. öngörülmüştür. 77 Para Politikası Duruşu Mevcut Mevcut likidite likidite koşulları koşulları altında, altında, Merkez Merkez Bankası Bankası gerektiğinde gerektiğinde kısa kısa zaman zaman içinde içinde güçlü güçlü bir bir parasal parasal sıkılaştırmaya sıkılaştırmaya gitme gitme esnekliğine esnekliğine sahip sahip bulunmaktadır. bulunmaktadır. Son Son dönemde dönemde döviz döviz alım alım ihale ihale miktarının miktarının azaltılması, azaltılması, Hazinenin Hazinenin YTL YTL borçlanarak borçlanarak döviz döviz cinsi cinsi borçlanma borçlanma oranını oranını düşürmesi düşürmesi ve ve para para talebinde talebinde gözlenen gözlenen artış artış gibi gibi gelişmelerle gelişmelerle gecelik gecelik piyasada piyasada çekilen çekilen fazla fazla likidite likidite azalış azalış göstermiştir. göstermiştir. Söz Söz konusu konusu eğilimin eğilimin önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde de de devam devam etmesi etmesi ve ve bu bu doğrultuda doğrultuda parasal parasal koşullarda koşullarda göreli göreli olarak olarak sıkılaşma sıkılaşma gözlenmesi gözlenmesi öngörülmektedir. öngörülmektedir. Bu Bu çerçeve, çerçeve, Merkez Merkez Bankasına Bankasına esnek esnek ve ve etkin etkin bir bir likidite likidite yönetimi yönetimi imkanı imkanı tanımakta tanımakta ve ve şartlar şartlar gerektirdiği gerektirdiği takdirde takdirde Para Para Politikası Politikası Kurulu Kurulu toplantısına toplantısına ihtiyaç ihtiyaç duyulmadan duyulmadan parasal parasal sıkılaştırmaya sıkılaştırmaya gidilebilmesi gidilebilmesi mümkün mümkün olmaktadır. olmaktadır. 78 Para Politikası Duruşu Para Para politikası politikası duruşu, duruşu, enflasyon enflasyon hedeflerine, hedeflerine, mevcut mevcut verilere, verilere, geleceğe geleceğe ilişkin ilişkin beklentilere beklentilere ve ve orta orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon tahminlerine tahminlerine bakılarak bakılarak belirlenmektedir. belirlenmektedir. Orta Orta vadeli vadeli enflasyon enflasyon görünümüne görünümüne dair dair açıklanacak açıklanacak her her yeni yeni veri, veri, para para politikasının politikasının geleceğe geleceğe yönelik yönelik duruşunun duruşunun gözden gözden geçirilmesine geçirilmesine neden neden olacaktır. olacaktır. Verilere Verilere bağlılığa bağlılığa örnekler: örnekler: •• Avrupa Avrupa ekonomilerinde ekonomilerinde beklenenin beklenenin üzerinde üzerinde bir bir yavaşlama: yavaşlama: Dış Dış talep talep yavaşlayacak, yavaşlayacak, enflasyon enflasyon tahmini tahmini hedefin hedefin altına altına inecek, inecek, hedeften hedeften sapma sapma ihtimali ihtimali dolayısıyla dolayısıyla uygulanan uygulanan para para politikası politikası gevşetilecek. gevşetilecek. •• Maliye Maliye politikasında politikasında bir bir gevşeme: gevşeme: Enflasyon Enflasyon tahminini tahminini hedefin hedefin yukarısına yukarısına taşıyacak. taşıyacak. Hedeften Hedeften sapma sapma ihtimali ihtimali dolayısıyla dolayısıyla enflasyon enflasyon tahminini tahminini hedefle hedefle uyumlu uyumlu hale hale getiren getiren yeni yeni bir bir para para politikası politikası (parasal (parasal sıkılaştırma) sıkılaştırma) takip takip edilecek. edilecek. 79 Fiyat İstikrarına Odaklı Para Politikası Ülkemizde Ülkemizde fiyat fiyat istikrarına istikrarına yönelik yönelik olarak olarak önemli önemli mesafe mesafe alınmış, alınmış, ancak ancak fiyat fiyat istikrarı istikrarı henüz henüz tam tam olarak olarak sağlanamamıştır. sağlanamamıştır. Mevcut Mevcut ortamda ortamda enflasyonun enflasyonun düşürülmesi düşürülmesi ve ve belirlenen belirlenen hedefe hedefe yakınsaması yakınsaması amacıyla amacıyla iç iç talebi talebi kontrol kontrol altına altına alacak alacak ve ve hedefle hedefle uyumlu uyumlu bir bir para para politikası politikası takip takip edilecektir. edilecektir. Bugün Bugün fiyat fiyat istikrarına istikrarına sahip sahip birçok birçok gelişmiş gelişmiş ülke, ülke, geçmişte geçmişte enflasyonu enflasyonu kontrol kontrol altına altına alabilmek alabilmek amacıyla amacıyla gerektiğinde gerektiğinde güçlü güçlü parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma uygulamak uygulamak zorunda zorunda kalmıştır. kalmıştır. 80 Fiyat İstikrarına Odaklı Para Politikası Örnek Örnek 1: 1: ABD, ABD, 1976 1976 –– 1982 1982 1980 1980 yılında yılında uygulamaya uygulamaya konulan konulan güçlü güçlü parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma ile ile enflasyon enflasyon kontrol kontrol altına altına alınarak alınarak fiyat fiyat istikrarı istikrarı yeniden yeniden tesis tesis edilmiştir. edilmiştir. Bu Bu dönemde dönemde parasal parasal sıkılaştırmanın sıkılaştırmanın boyutunun boyutunun çok çok şiddetli şiddetli olmasının olmasının temel temel nedeni, nedeni, 1976-1980 1976-1980 arasında arasında enflasyonu enflasyonu kontrol kontrol altına altına alacak alacak bir bir para para politikası politikası izlenmemesi izlenmemesi ve ve faiz faiz artırım artırım kararlarının kararlarının enflasyon enflasyon gelişmelerinin gelişmelerinin gerisinde gerisinde kalmasıdır. kalmasıdır. Sonuçta, Sonuçta, fiyat fiyat istikrarının istikrarının yeniden yeniden sağlanmasının sağlanmasının ABD ABD ekonomisi ekonomisi üzerinde üzerinde maliyeti maliyeti çok çok daha daha fazla fazla olmuştur. olmuştur. 20 Güçlü parasal sıkılaştırma 18 16 14 Gecikmeli tepki Politika Faiz Oranı 12 10 8 6 4 2 Enflasyon 0 01-76 07-76 01-77 07-77 01-78 07-78 01-79 07-79 01-80 07-80 01-81 07-81 01-82 07-82 01-83 07-83 01-84 07-84 01-85 07-85 01-86 07-86 1976 1976 yılının yılının sonlarında sonlarında hızlanan hızlanan enflasyona enflasyona karşı karşı para para otoritesinin otoritesinin güçlü güçlü bir bir tepki tepki vermemesi, vermemesi, 1980’li 1980’li yılların yılların başında başında enflasyonun enflasyonun %14 %14 seviyesine seviyesine çıkmasına çıkmasına neden neden olmuştur. olmuştur. ABD’de Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve Enflasyon (1976 – 1986, yüzde) Kaynak: ABD Merkez Bankası 81 Fiyat İstikrarına Odaklı Para Politikası Brezilya’da Politika Faiz Oranları (basit faiz) ve Enflasyon (2000 – 2007, yüzde) Örnek Örnek 2: 2: Brezilya, Brezilya, 2002 2002 –– 2003 2003 Güçlü parasal sıkılaştırma Politika Faiz Oranı 25 doları doları karşısında karşısında değer değer yitirmesi yitirmesi nedeniyle nedeniyle 10 Enflasyon disiplinli disiplinli maliye maliye politikası politikası sayesinde sayesinde takip takip 07-07 01-07 07-06 01-06 07-05 01-05 07-04 01-04 07-03 yakınsaması yakınsaması sağlanmıştır. sağlanmıştır. 0 07-00 alınarak alınarak enflasyonun enflasyonun tekrar tekrar hedefe hedefe doğru doğru 5 01-00 eden eden dönemlerde dönemlerde fiyat fiyat artışları artışları kontrol kontrol altına altına 01-03 Uygulanan Uygulanan güçlü güçlü parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma ve ve 15 07-02 üzerinde üzerinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. 20 01-02 enflasyon enflasyon 2001-2003 2001-2003 döneminde döneminde hedeflerin hedeflerin 07-01 kesilmesi kesilmesi ve ve Brezilya Brezilya para para biriminin biriminin ABD ABD 30 01-01 Brezilya’da, Brezilya’da, sermaye sermaye akımlarının akımlarının aniden aniden Kaynak: Brezilya Merkez Bankası 82 01-94 07-94 01-95 07-95 01-96 07-96 12 Hollanda 07-95 10 01-94 10-94 83 Politika Faiz Oranı 07-92 04-93 Enflasyon 01-91 10-91 8 07-89 04-90 6 01-88 10-88 4 07-86 04-87 Japonya 01-85 10-85 Politika Faiz Oranı 07-83 04-84 01-78 05-78 09-78 01-79 05-79 09-79 01-80 05-80 09-80 01-81 05-81 09-81 01-82 05-82 09-82 01-83 05-83 09-83 01-84 05-84 09-84 01-85 05-85 09-85 2 01-82 10-82 Enflasyon 10-79 07-80 04-81 0 10 8 6 4 2 0 -2 01-79 Politika Faiz Oranı Politika Faiz Oranı 07-93 Fiyat İstikrarına Odaklı Para Politikası 01-93 07-91 01-92 07-92 01-93 07-93 01-94 07-94 01-95 07-95 01-96 07-96 Yüksek Yüksek enflasyona enflasyona karşı karşı parasal parasal sıkılaştırma sıkılaştırma örnekleri örnekleri 07-92 İngiltere 01-92 18 İsveç 07-91 16 01-91 14 07-90 12 01-90 10 07-89 8 01-89 6 07-88 4 01-88 Enflasyon 07-85 01-86 07-86 01-87 07-87 01-88 07-88 01-89 07-89 01-90 07-90 01-91 Enflasyon 01-85 07-87 2 0 14 12 10 8 6 4 2 0 -2 Kaynak: Merkez Bankaları 01-87 VII. Piyasalar 84 Faiz Gelişmeleri Son Son dönemde dönemde piyasa piyasa faizlerinde faizlerinde gözlenen gözlenen yukarı yukarı yönlü yönlü hareket hareket büyük büyük ölçüde ölçüde küresel küresel risklerin risklerin yurt yurt içine içine yansımalarından yansımalarından kaynaklanmaktadır. kaynaklanmaktadır. Artan Artan risklere risklere paralel paralel olarak olarak özellikle özellikle Şubat Şubat ayının ayının sonundan sonundan itibaren itibaren piyasa piyasa faizleri faizleri yükseliş yükseliş eğilimine eğilimine girerek girerek politika politika faiz faiz oranlarının oranlarının üzerinde üzerinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Mevcut Mevcut durumda durumda politika politika faiz faiz oranları oranları ile ile gösterge gösterge DİBS DİBS faiz faiz oranı oranı arasında arasında 280 280 baz baz puana puana yakın yakın bir bir fark fark bulunmaktadır. bulunmaktadır. TCMB Politika Faiz Oranları ve Gösterge DİBS Faiz Oranı (1 Ocak 2006 – 22 Mayıs 2008, bileşik, yüzde) 2 Yıllık Devlet Tahvillerinin Reel Faizi ve 3 Yılık CDS Oranı (1 Ekim 2008 – 23 Mayıs 2008, bileşik, yüzde) 24 13 250 23 22 Kaynak: TCMB 100 2 Yıllık Reel Faiz (sol eksen) Kaynak: Bloomberg, TCMB 50 05-08 9 04-08 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 12 10 03-08 Gösterge DİBS Faiz Oranı 14 13 150 02-08 15 200 11 01-08 17 16 12-07 18 12 11-07 20 19 3 Yıllık CDS (sağ eksen) 10-07 Politika Faiz Oranı 21 85 Faiz Gelişmeleri Reel Borçlanma Faiz Oranı 2002 2002 yılından yılından bu bu yana yana istikrarda istikrarda 35 13 nominal nominal ve ve reel reel faizlerin faizlerin önemli önemli 12 30 ölçüde ölçüde düştüğü düştüğü görülmektedir. görülmektedir. gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarında, aylarında, finansal finansal dalgalanmanın dalgalanmanın etkisiyle etkisiyle reel reel faizler faizler %10,8 %10,8 seviyesine seviyesine yükselmiştir. yükselmiştir. 9 8 2002 2002 yılı yılı başında başında %20 %20 -- 30 30 2007 2007 yılı yılı sonunda sonunda %9,8 %9,8 olarak olarak 11 10 25 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 07-06 09-06 05-06 20 03-06 7 01-06 aralığında aralığında seyreden seyreden reel reel faizler, faizler, 14 15 10 5 01-02 04-02 07-02 10-02 01-03 04-03 07-03 10-03 01-04 04-04 07-04 10-04 01-05 04-05 07-05 10-05 01-06 04-06 07-06 10-06 01-07 04-07 07-07 10-07 01-08 04-08 alınan alınan mesafeye mesafeye bağlı bağlı olarak olarak (Ocak 2002 – Nisan 2008, bileşik, yüzde) * Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri ile Beklenti Anketi’nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılarak hesaplanmıştır. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı 86 Faiz Gelişmeleri Nominal Nominal faiz faiz oranları oranları üç üç değişken değişken tarafından tarafından belirlenmektedir: belirlenmektedir: Nominal Faiz = Reel Faiz + Enflasyon Beklentisi+ Enf. Risk Primi Reel Reel faiz, faiz, sermayenin sermayenin marjinal marjinal verimliliği verimliliği ve ve tasarruf tasarruf eğilimi eğilimi gibi gibi reel reel değişkenler değişkenler tarafından tarafından belirlenir. belirlenir. Enflasyon Enflasyon beklentileri beklentileri ile ile enflasyon enflasyon risk risk priminin priminin toplamından toplamından oluşan oluşan enflasyon enflasyon telafisi telafisi ise ise fiyat fiyat istikrarının istikrarının sağlandığı sağlandığı ortamlarda ortamlarda daha daha düşük düşük gerçekleşecektir. gerçekleşecektir. Enflasyon Enflasyon bekleyişlerinin bekleyişlerinin azalması azalması ve ve risk risk priminin priminin düşmesi düşmesi nominal nominal faizlerin faizlerin düşmesini düşmesini sağlar. sağlar. Politika Politika faiz faiz oranını oranını mevcut mevcut ekonomik ekonomik şartların şartların enflasyonla enflasyonla mücadele mücadele için için gerekli gerekli kıldığı kıldığı seviyenin seviyenin altına altına yapay yapay olarak olarak indirerek, indirerek, faizler faizler genel genel düzeyini düzeyini arzu arzu edilen edilen seviyelere seviyelere düşürmek düşürmek mümkün mümkün değildir. değildir. Böyle Böyle bir bir davranış, davranış, gerek gerek enflasyon enflasyon beklentilerini beklentilerini gerekse gerekse geleceğe geleceğe yönelik yönelik risk risk algılamasını algılamasını bozacağından, bozacağından, orta orta ve ve uzun uzun vadeli vadeli faizlerin faizlerin yükselmesine yükselmesine neden neden olacaktır. olacaktır. 87 Politika Faizleri ve Piyasa Faizleri İlişkisi Politika Politika faiz faiz oranlarının oranlarının indirilmesi, indirilmesi, serbest serbest piyasa piyasa ortamında ortamında belirlenen belirlenen ve ve ticari ticari işletmeler işletmeler ile ile tüketicilere tüketicilere uygulanan uygulanan kredi kredi faizlerinin faizlerinin aşağı aşağı çekilmesi çekilmesi için için yeterli yeterli değildir. değildir. Örneğin, Örneğin, Amerikan Amerikan Merkez Merkez Bankasının Bankasının Eylül Eylül 2007’den 2007’den bu bu yana yana uyguladığı uyguladığı parasal parasal gevşemeye gevşemeye rağmen rağmen özellikle özellikle risk risk algılamalarındaki algılamalarındaki bozulmanın bozulmanın etkisiyle etkisiyle konut konut ve ve ticari ticari kredilere kredilere uygulanan uygulanan faiz faiz oranları, oranları, politika politika faizlerindeki faizlerindeki indirime indirime rağmen rağmen yüksek yüksek seviyesini seviyesini korumuştur. korumuştur. ABD Ekonomisinde Faizler Genel Düzeyi ile Politika Faiz Oranı Arasındaki Fark ABD Ekonomisinde Faiz Oranları (Ocak 2006 – Nisan 2008, yüzde) 8 Amerikan Merkez Bankasının faiz indirim süreci 7 (Ocak 2006 – Nisan 2008, yüzde) 6 5 6 4 5 Politika Faiz Oranı Düşük Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Konut Kredileri Faiz Oranı 1 2 1 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06-06 07-06 08-06 09-06 10-06 11-06 12-06 01-07 02-07 03-07 04-07 05-07 06-07 07-07 08-07 09-07 10-07 11-07 12-07 01-08 02-08 03-08 04-08 0 Kaynak: Amerikan Merkez Bankası 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06-06 07-06 08-06 09-06 10-06 11-06 12-06 01-07 02-07 03-07 04-07 05-07 06-07 07-07 08-07 09-07 10-07 11-07 12-07 01-08 02-08 03-08 04-08 2 Düşük Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Riskli Ticari Kredi Faiz Oranı Konut Kredileri Faiz Oranı 3 4 3 Amerikan Merkez Bankasının faiz indirim süreci Kaynak: Amerikan Merkez Bankası 88 Döviz Kuru ve Faiz İlişkisi Dalgalı Dalgalı Kur Kur Rejimi Rejimi Reel Borçlanma Faizi (yüzde) ve Reel Kur (TÜFE bazlı, Ocak 2003 – Nisan 2008) 19 140 14 120 9 100 Reel Faiz (sol eksen) 01-08 07-07 01-07 80 07-06 4 01-06 Uygulanan Uygulanan politika politika “düşük “düşük enflasyon enflasyon için için gereken gereken faiz faiz politikası”dır. politikası”dır. 160 07-05 parasının parasının değerinin değerinin ters ters yönde yönde hareket hareket ettiği ettiği görülmektedir. görülmektedir. 24 01-05 Nitekim, Nitekim, 2001 2001 yılı yılı sonrası sonrası dönem dönem incelendiğinde incelendiğinde reel reel faizlerin faizlerin ve ve Türk Türk 180 TÜFE Bazlı Reel Kur (sağ eksen) 07-04 parasının parasının değeri değeri amaç amaç değil, değil, sonuçtur. sonuçtur. 29 01-04 “Yüksek “Yüksek faiz, faiz, düşük düşük kur” kur” şeklinde şeklinde bir bir politika politika uygulaması uygulaması yoktur. yoktur. Türk Türk 200 07-03 politika politika uygulamalarının uygulamalarının sonuçlarını sonuçlarını ve ve beklentileri beklentileri yansıtmaktadır. yansıtmaktadır. 34 01-03 Kurun Kurun değeri, değeri, piyasa piyasa koşulları koşulları altında altında belirlenmekte, belirlenmekte, ekonomik ekonomik ve ve siyasi siyasi tüm tüm * Devlet iç borçlanma ihalelerinde belirlenen borçlanma faizleri ile Beklenti Anketi’nde tahmin edilen 12 aylık enflasyon oranları kullanılarak hesaplanmıştır. Kaynak: TCMB, Hazine Müsteşarlığı 89 Döviz Kuru ve Faiz İlişkisi Merkez Merkez Bankası Bankası faizleri faizleri ile ile döviz döviz kuru kuru arasında arasında çok çok yönlü yönlü ve ve karmaşık karmaşık bir bir ilişki ilişki vardır. vardır. Politika Politika faiz faiz oranları oranları düşürüldüğünde düşürüldüğünde birbiriyle birbiriyle çatışan çatışan iki iki faktör faktör döviz döviz kuru kuru üzerinde üzerinde etkileşimde etkileşimde bulunur: bulunur: 1. 1. Birincil Birincil Etki: Etki: Türk Türk parası parası cinsinden cinsinden varlıkların varlıkların getirisi getirisi düşer, düşer, döviz döviz talebi talebi artar, artar, Türk Türk parası parası üzerinde üzerinde değer değer kaybetme kaybetme baskısı baskısı oluşur. oluşur. 2. 2. Beklenti Beklenti Kanalı: Kanalı: Ekonomik Ekonomik gidişatla gidişatla ilgili ilgili olumlu olumlu sinyal sinyal verilmiş verilmiş olur, olur, güven güven artar, artar, ters ters para para ikamesi ikamesi güçlenir, güçlenir, Türk Türk parası parası üzerinde üzerinde değer değer kazanma kazanma baskısı baskısı oluşur. oluşur. Bunlara Bunlara ek ek olarak olarak döviz döviz ve ve YTL YTL likiditesi, likiditesi, yatırımcı yatırımcı davranışları, davranışları, farklı farklı beklentiler beklentiler gibi gibi nedenlere nedenlere bağlı bağlı olarak olarak döviz döviz kuru kuru ekonomik ekonomik temellerden temellerden ve ve politika politika faizlerinden faizlerinden kopuk kopuk hareket hareket edebilir. edebilir. Bu Bu kanallardan kanallardan hangisinin hangisinin ne ne derecede derecede baskın baskın olacağını olacağını oo anki anki konjonktür konjonktür belirlemektedir. belirlemektedir. 90 VIII. Ekonomik Görünüm 91 Büyüme 2007 2007 yılının yılının ikinci ikinci yarısında yarısında özel özel tüketim tüketim talebindeki talebindeki toparlanmaya toparlanmaya bağlı bağlı olarak olarak yurt yurt içi içi talebin talebin büyümeye büyümeye katkısı katkısı artarken, artarken, net net dış dış talebin talebin katkısının katkısının belirgin belirgin olarak olarak eksi eksi yönde yönde gerçekleştiği gerçekleştiği görülmektedir. görülmektedir. Tarım Tarım sektöründen sektöründen kaynaklanan kaynaklanan arz arz yönlü yönlü şok şok ve ve küresel küresel kredi kredi piyasalarındaki piyasalarındaki olumsuz olumsuz gelişmelerin gelişmelerin etkileri, etkileri, 2007 2007 yılının yılının ikinci ikinci yarısında yarısında ekonomik ekonomik büyümeyi büyümeyi yavaşlatan yavaşlatan temel temel unsurlar unsurlar olmuştur. olmuştur. Büyümenin Bileşenleri Büyümenin Bileşenleri 12 (2006 1.Ç – 2007 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 10 9,7 GSYİH 10 Nihai Yurt İçi Tüketim İnşaat 8 8 6 (2006 1.Ç – 2007 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) Hizmetler 7,6 6,3 5,9 Sanayi 6 5,7 4,0 4 3,4 3,4 2 4 2 0 Net İhracat -2 0 Tarım -4 -2 06 Ç1 06 Ç2 Kaynak: TÜİK 06 Ç3 06 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 06 Ç1 06 Ç2 Kaynak: TÜİK 06 Ç3 06 Ç4 07 Ç1 07 Ç2 07 Ç3 07 Ç4 92 Üretim Gelişmeleri 2008 2008 yılının yılının ilk ilk aylarına aylarına dair dair veriler veriler ekonomideki ekonomideki ılımlı ılımlı büyümenin büyümenin yavaşlamakla yavaşlamakla birlikte birlikte sürdüğünü sürdüğünü göstermektedir. göstermektedir. Ancak, Ancak, uluslararası uluslararası kredi kredi piyasalarındaki piyasalarındaki sorunların sorunların belirginleşmesiyle belirginleşmesiyle önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde iktisadi iktisadi faaliyete faaliyete ilişkin ilişkin aşağı aşağı yönlü yönlü riskler riskler artmıştır. artmıştır. Sanayi Üretim Endeksi* ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 2004 – Nisan 2008, yüzde) 170 sanayi sanayi üretimi üretimi endeksi, endeksi, 2008 2008 165 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde 160 82 155 150 81 145 140 Kapasite Kapasite kullanım kullanım oranı oranı son son 135 dönemde dönemde gerilemekle gerilemekle birlikte birlikte 130 125 Sanayi Üretim Endeksi 120 (Sol eksen) 79 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 04-08 01-08 10-07 07-07 04-07 01-07 10-06 07-06 04-06 01-06 78 10-05 115 07-05 korumaktadır. korumaktadır. 80 (3 aylık hareketli ortalama, sol eksen) 04-05 yüksek yüksek seviyesini seviyesini Sanayi Üretim Eğilimi 01-04 01-05 sergilemiştir. sergilemiştir. (3 aylık hareketli ortalama, sağ eksen) 10-04 durağan durağan bir bir eğilim eğilim 83 Kapasite Kullanım Oranı 07-04 Mevsimsellikten Mevsimsellikten arındırılmış arındırılmış 04-04 93 Yatırım Talebi Gelişmeleri Yatırım Yatırım malları malları üretim üretim ve ve ithalatı, ithalatı, hafif hafif ve ve ağır ağır ticari ticari araç araç satışları satışları gibi gibi yatırım yatırım talebine talebine ilişkin ilişkin göstergeler göstergeler makine-teçhizat makine-teçhizat yatırımlarında yatırımlarında 2008 2008 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde bir bir ivmelenmeye ivmelenmeye işaret işaret etmemektedir. etmemektedir. Yatırım Talebi Göstergeleri* (2006 1.Ç – 2008 1.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde değişim) 15 10 5 0 -5 -10 Sermaye Malı Üretimi** -15 Sermaye Malı İthalatı Hafif ve Ağır Ticari Araç Satışları -20 -25 2006 Ç1 2006 Ç2 2006 Ç3 2006 Ç4 2007 Ç1 2007 Ç2 2007 Ç3 2007 Ç4 2008 Ç1 * Mevsimsellikten arındırılmış ** Makine-Teçhizat üretimi ile Elektrikli Makine ve Cihazlar üretiminin ortalaması Kaynak: TÜİK, OSD, TCMB 94 Ticari Faaliyetler 2002-2007 2002-2007 arasında arasında hızlanan hızlanan ekonomik ekonomik faaliyetlerle faaliyetlerle birlikte birlikte gerek gerek kullanılan kullanılan banka banka çekleri çekleri sayısında, sayısında, gerekse gerekse karşılıksız karşılıksız çıkan çıkan çek çek miktarında miktarında birbirine birbirine paralel paralel bir bir artış artış gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Karşılıksız Karşılıksız banka banka çek çek adedinin adedinin takas takas odasına odasına ibraz ibraz edilen edilen toplam toplam çek çek adedine adedine Karşılıksız Banka Çek Adedinin Takas Odasına İbraz Edilen Toplam Çek Adedine Oranı (2003-2008*, yüzde) 7 6,0 6 5,6 5,5 5,2 5,1 5 4 2003 oranı oranı 2003 2003 yılında yılında %6,8 %6,8 iken iken 2007 2007 yılında yılında %5,5’e %5,5’e gerilemiştir. gerilemiştir. 2008 2008 yılının yılının ilk ilk dört dört ayında ayında %5,1 %5,1 düzeyindedir. düzeyindedir. 6,8 2004 2005 2006 2007 2008* * Ocak-Nisan ortalaması Kaynak: TCMB, BTOM 12 Protestolu Senet Tutarlarının (12 aylık birikimli, reel) Toplam Ticari Kredilere Oranı (Ocak 1999 – Nisan 2008, reel, yüzde) 10 Benzer Benzer bir bir şekilde, şekilde, protestolu protestolu senet senet tutarlarının, tutarlarının, ticari ticari faaliyetlerin faaliyetlerin göstergesi göstergesi 8 olan olan ticari ticari kredilere kredilere oranı, oranı, 2002 2002 yılındaki yılındaki %11 %11 seviyesinden seviyesinden 2008 2008 yılı yılı Nisan Nisan ayında ayında 4 %3,3 %3,3 seviyesine seviyesine gerilemiştir. gerilemiştir. 6 2 0 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 Kaynak: TCMB 95 Özel Tüketim Tüketim Tüketim harcamalarında harcamalarında 2006 2006 yılının yılının son son çeyreğinde çeyreğinde başlayan başlayan toparlanma toparlanma eğilimi eğilimi devam devam etmektedir. etmektedir. Merkez Merkez Bankası Bankası özel özel tüketim tüketim endeksi endeksi (MBÖTE), (MBÖTE), 2008 2008 yılının yılının ilk ilk çeyreğinde çeyreğinde özel özel nihai nihai tüketim tüketim harcamalarında harcamalarında ılımlı ılımlı bir bir artışa artışa işaret işaret etmektedir. etmektedir. MBÖTE (2004 1.Ç –2008 1.Ç) ve Yerleşik Hanehalkı Tüketim Harcaması (2004 1.Ç– 2007 4.Ç, sabit fiyatlar, mevsimsellikten arındırılmış) 19000 101.4 MBÖTE (sağ eksen) 18000 101.2 101.0 17000 100.8 100.6 16000 100.4 Yerleşik Hanehalkı Tüketim Harcaması (sol eksen) 15000 100.2 2008 Ç1 2007 Ç4 2007 Ç3 2007 Ç2 2007 Ç1 2006 Ç4 2006 Ç3 2006 Ç2 2006 Ç1 2005 Ç4 2005 Ç3 2005 Ç2 2005 Ç1 2004 Ç4 2004 Ç3 2004 Ç2 100.0 2004 Ç1 14000 MBÖTE’yi oluşturan seriler: Mevsimsellikten arındırılmış tüketim malları ithalatı, mevsimsellikten arındırılmış reel dahilde alınan mal ve hizmet vergileri, mevsimsellikten arındırılmış toplam beyaz eşya iç piyasa satışları, mevsimsellikten arındırılmış iç piyasa otomobil satışları Kaynak: TÜİK , TCMB 96 Banka Kredileri Ticari Ticari kredi kredi genişlemesinde genişlemesinde ve ve tüketici tüketici kredileri kredileri kullanımında kullanımında artış artış devam devam etmekle etmekle birlikte, birlikte, önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde uluslararası uluslararası likidite likidite koşullarında koşullarında ve ve küresel küresel risk risk iştahında iştahında yaşanan yaşanan bozulma bozulma nedeniyle nedeniyle bankaların bankaların kredi kredi verme verme eğiliminde eğiliminde bir bir yavaşlama yavaşlama beklenmektedir. beklenmektedir. Ticari Krediler ve Hanehalkı Kredileri 90 (1 Ocak 2006 – 9 Mayıs 2008, yıllık yüzde değişim) 80 Hanehalkı Kredileri 70 60 50 40 Ticari Krediler 30 20 10 Kaynak: TCMB 05-08 04-08 03-08 02-08 01-08 12-07 11-07 10-07 09-07 08-07 07-07 06-07 05-07 04-07 03-07 02-07 01-07 12-06 11-06 10-06 09-06 08-06 07-06 06-06 05-06 04-06 03-06 02-06 0 01-06 97 İç Talep Gelişmeleri İç İç piyasaya piyasaya ilişkin ilişkin göstergelerden göstergelerden beyaz beyaz eşya eşya satışları satışları ve ve yurt yurt içine içine yapılan yapılan otomobil otomobil satışları satışları mevcut mevcut seviyelerini seviyelerini korumaktadır. korumaktadır. Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya Satışları Yurt İçine Yapılan Otomobil Satışları (2005 1.Ç – 2008 2.Ç*, mevsimsellikten arındırılmış, 3 aylık ortalama, bin adet) (2005 1.Ç – 2008 2.Ç*, mevsimsellikten arındırılmış, 3 aylık ortalama, bin adet) 45 470 40 Eğilim 450 35 Eğilim 430 30 410 25 * Nisan 2008 Kaynak: BESD, TCMB * Nisan 2008 Kaynak: OSD, TCMB 08 Ç2* 08 Ç1 07 Ç4 07 Ç3 07 Ç2 07 Ç1 06 Ç4 06 Ç3 06 Ç2 06 Ç1 05 Ç4 05 Ç3 05 Ç2 20 05 Ç1 08 Ç2* 08 Ç1 07 Ç4 07 Ç3 07 Ç2 07 Ç1 06 Ç4 06 Ç3 06 Ç2 06 Ç1 05 Ç4 05 Ç3 05 Ç2 05 Ç1 390 98 İç Talep Gelişmeleri İthalat Alt Kalemleri İthalatın İthalatın Artış Artış Hızı Hızı (Ocak 2006 – Mart 2008, sabit fiyatlarla bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık birikimli yüzde değişim) 60 50 Tüketim Malı 40 Sermaye Malı 30 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 09-06 07-06 05-06 03-06 Kaynak: TÜİK, TCMB Tüketim İthalatı Alt Kalemleri (Ocak 2006 – Mart 2008, sabit fiyatlarla bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık birikimli yüzde değişim) 100 80 Dayanıklı Tüketim Malı 60 Dayanıksız Tüketim Malı 40 20 kurlarında kurlarında oynaklığın oynaklığın artması, artması, ithalatta ithalatta yavaşlama yavaşlama ihtimalini ihtimalini -20 güçlendirmektedir. güçlendirmektedir. -60 0 -40 Kaynak: TÜİK, TCMB 03-08 01-08 11-07 09-07 07-07 05-07 03-07 01-07 11-06 Binek Otomobili 09-06 Ancak Ancak son son dönemde dönemde kredi kredi koşullarında koşullarında sıkılaşma sıkılaşma ve ve döviz döviz -20 07-06 belirgin belirgin olarak olarak görülmektedir. görülmektedir. -10 05-06 Artış Artış hızı hızı özellikle özellikle yatırım yatırım ve ve tüketim tüketim malları malları ithalatında ithalatında daha daha Ara Malı 0 03-06 tekrar tekrar yükselişe yükselişe geçmiştir. geçmiştir. 10 01-06 ithalatın ithalatın artış artış hızı hızı yavaşlamış, yavaşlamış, 2007 2007 yılının yılının üçüncü üçüncü çeyreğinde çeyreğinde ise ise 20 01-06 Zayıflayan Zayıflayan iç iç talebe talebe bağlı bağlı olarak, olarak, 2006 2006 yılı yılı ortalarından ortalarından itibaren itibaren 99 Kamu Maliyesi Merkezi Yönetim Faiz Dışı Dengesi (Program Tanımlı, 2008 2008 yılının yılının ilk ilk üç üç ayında ayında bütçe bütçe gerçekleşmeleri, gerçekleşmeleri, bir bir önceki önceki yıla yıla göre göre daha daha olumlu olumlu bir bir seyir seyir izlemiştir. izlemiştir. Dönemlik toplam, 2006 1.Ç - 2008 1.Ç, milyar YTL) 16 2007 14 12 2008 2006 10 8 6 4 0 1. Çeyrek 40 35 30 Vergi Vergi gelirlerinde gelirlerinde gerçekleşen gerçekleşen 33 aylık aylık 25 birikimli birikimli artış artış oranı, oranı, 2007 2007 yılının yılının son son 15 Faiz Dışı Harcamalar Vergi Gelirleri 20 10 5 Kaynak: Maliye Bakanlığı 04-2008 03-2008 02-2008 01-2008 12-2007 11-2007 10-2007 09-2007 08-2007 07-2007 0 06-2007 harcamaların harcamaların üzerinde üzerinde seyretmektedir. seyretmektedir. 4. Çeyrek (Mart 2007 – Nisan 2008, bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık birikimli yüzde değişim) 05-2007 çeyreğinden çeyreğinden itibaren, itibaren, faiz faiz dışı dışı 3. Çeyrek Genel Bütçe Faiz Dışı Harcamaları ve Vergi Gelirleri aynı aynı dönemine dönemine göre göre %34 %34 artarak artarak 8,3 8,3 milyar milyar YTL YTL olarak olarak gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. 2. Çeyrek Kaynak: Hazine Müşteşarlığı çeyreğinde çeyreğinde faiz faiz dışı dışı fazla, fazla, bir bir önceki önceki yılın yılın 04-2007 bütçesi bütçesi hesaplarına hesaplarına göre, göre, 2008 2008 yılının yılının ilk ilk 2 03-2007 Program Program tanımlı tanımlı Merkezi Merkezi Yönetim Yönetim 100 Verimlilik ve Ücretler (1998 4.Ç – 2007 4.Ç, çalışılan saat başına, yıllık hareketli ortalama) -- Verimlilik Verimlilik artış artış hızı, hızı, 2007 2007 yılının yılının ikinci ikinci çeyreğinde çeyreğinde yavaşlamakla yavaşlamakla beraber beraber 160 yüksek yüksek seviyesini seviyesini korumaktadır. korumaktadır. 150 -- Reel Reel ücretler ücretler 2001 2001 krizi krizi sonrası sonrası kaydettiği kaydettiği hızlı hızlı düşüşün düşüşün ardından ardından 2003 2003 140 130 Reel Ücret Endeksi (sağ eksen) 75 120 65 110 Reel Birim Ücret Endeksi (sağ eksen) 100 55 Kaynak: TÜİK, TCMB 2007 Ç4 2007 Ç2 2006 Ç2 2006 Ç4 2005 Ç4 2005 Ç2 2004 Ç2 2004 Ç4 2003 Ç4 2003 Ç2 45 2002 Ç4 90 2001 Ç4 2002 Ç2 reel reel birim birim ücret ücret endeksi endeksi azalmaya azalmaya devam devam etmektedir. etmektedir. 85 2001 Ç2 sonucunda, sonucunda, reel reel ücretlerin ücretlerin verimlilik verimlilik endeksine endeksine bölünmesi bölünmesi yoluyla yoluyla hesaplanan hesaplanan 105 95 2000 Ç4 -- Verimlilik Verimlilik artışının artışının reel reel ücretlerdeki ücretlerdeki artışların artışların üzerinde üzerinde seyretmesi seyretmesi Verimlilik Endeksi (sol eksen) 1999 Ç4 2000 Ç2 yılı yılı ortalarından ortalarından itibaren itibaren ılımlı ılımlı bir bir büyüme büyüme içindedir. içindedir. 115 170 1999 Ç2 İmalat İmalat sanayiinde; sanayiinde; İmalat Sanayiinde Verimlilik, Reel Ücret ve Reel Birim Ücret Endeksi 1998 Ç4 Verimlilik Verimlilik ve ve Ücretler Ücretler 101 İstihdam İşsizlik ve Tarım Dışı İşsizlik Oranları İşgücü İşgücü piyasası piyasası (2000 4.Ç – 2008 1.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) 15 14 13 12 2007 2007 yılının yılının aynı aynı dönemine dönemine göre göre 22 puan puan artarak artarak %11,6 %11,6 seviyesine seviyesine çıkarken çıkarken tarım tarım dışı dışı işsizlik işsizlik oranı oranı değişmeyerek değişmeyerek %14,2 %14,2 seviyesinde seviyesinde kalmıştır. kalmıştır. 11 Tarım Dışı İşsizlik 10 9 8 7 6 2000 Ç4 2001 Ç1 2001 Ç2 2001 Ç3 2001 Ç4 2002 Ç1 2002 Ç2 2002 Ç3 2002 Ç4 2003 Ç1 2003 Ç2 2003 Ç3 2003 Ç4 2004 Ç1 2004 Ç2 2004 Ç3 2004 Ç4 2005 Ç1 2005 Ç2 2005 Ç3 2005 Ç4 2006 Ç1 2006 Ç2 2006 Ç3 2006 Ç4 2007 Ç1 2007 Ç2 2007 Ç3 2007 Ç4 2008 Ç1 2008 2008 yılının yılının Şubat Şubat ayında ayında işsizlik işsizlik oranı oranı Toplam İşsizlik Tarım Dışı İstihdamın 15 Yaş ve Daha Yukarı Yaştaki Nüfusa Oranı Sanayi, Sanayi, inşaat inşaat ve ve hizmet hizmet sektörlerinin sektörlerinin oluşturduğu oluşturduğu tarım tarım dışı dışı ekonomik ekonomik faaliyetlerde faaliyetlerde istihdam istihdam artışı artışı 2007 2007 yılının yılının 32.0 ikinci ikinci yarısında yarısında yavaşlamıştır. yavaşlamıştır. 30.5 (2000 4.Ç – 2008 1.Ç, yıllık hareketli ortalama, yüzde) 31.5 31.0 30.0 yılın yılın aynı aynı dönemine dönemine göre göre tarım tarım dışı dışı sektörlerde sektörlerde 355 355 bin bin yeni yeni istihdam istihdam yaratılmıştır. yaratılmıştır. 29.5 29.0 28.5 28.0 2000 Ç4 2001 Ç1 2001 Ç2 2001 Ç3 2001 Ç4 2002 Ç1 2002 Ç2 2002 Ç3 2002 Ç4 2003 Ç1 2003 Ç2 2003 Ç3 2003 Ç4 2004 Ç1 2004 Ç2 2004 Ç3 2004 Ç4 2005 Ç1 2005 Ç2 2005 Ç3 2005 Ç4 2006 Ç1 2006 Ç2 2006 Ç3 2006 Ç4 2007 Ç1 2007 Ç2 2007 Ç3 2007 Ç4 2008 Ç1 2008 2008 yılının yılının Şubat Şubat ayında ayında bir bir önceki önceki Kaynak: TUİK, TCMB 102 Dış Ticaret Gelişmeleri 2001 2001 yılından yılından itibaren itibaren Türkiye Türkiye ekonomisinin ekonomisinin dışa dışa açıklık açıklık oranı oranı artmış, artmış, dış dış ticarette ticarette yüksek yüksek oranda oranda artışlar artışlar meydana meydana gelmiştir. gelmiştir. 180 İthalat ve İhracat Miktar Endeksleri (1982 – 2007, 2003 = 100) 160 140 120 100 İthalat 80 60 40 İhracat 20 0 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 Kur Kur ve ve fiyat fiyat hareketlerinden hareketlerinden arındırılmış arındırılmış miktar miktar endeksleri endeksleri incelendiğinde, incelendiğinde, 199519952000 2000 döneminin döneminin aksine, aksine, ithalat ithalat ve ve ihracatın ihracatın birbirine birbirine paralel paralel olarak olarak arttığı arttığı görülmektedir. görülmektedir. İthalat-İhracat (Ocak 2006 – Mart 2008, 12 aylık birikimli artış hızı, yüzde değişim) 30 %26,6 %26,6 seviyesinde seviyesinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Gelişmiş Gelişmiş ülkelerin ülkelerin ekonomilerinde ekonomilerinde yavaşlama yavaşlama beklentisi, beklentisi, önümüzdeki önümüzdeki dönemde dönemde ihracat ihracat performansı performansı açısından açısından aşağı aşağı yönlü yönlü bir bir risk risk oluşturmaktadır. oluşturmaktadır. 26 İhracat 22 18 İthalat 14 10 01-06 02-06 03-06 04-06 05-06 06-06 07-06 08-06 09-06 10-06 11-06 12-06 01-07 02-07 03-07 04-07 05-07 06-07 07-07 08-07 09-07 10-07 11-07 12-07 01-08 02-08 03-08 2008 2008 yılı yılı Mart Mart ayı ayı itibarıyla itibarıyla son son 12 12 ayda ayda ihracat ihracat artış artış hızı hızı %30,0 %30,0 ve ve ithalat ithalat artış artış hızı hızı Kaynak: TÜİK 103 Ödemeler Dengesi Gelişmeleri – Cari Denge 2007 2007 yılında yılında cari cari açık, açık, 2006 2006 yılına yılına göre göre %18 %18 artarak artarak 38 38 milyar milyar ABD ABD doları doları seviyesinde seviyesinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Cari Cari işlemler işlemler açığının açığının GSYİH’ye GSYİH’ye oranı oranı 2007 2007 yılında yılında 2006 2006 yılına yılına göre göre 0,4 0,4 puan puan azalarak azalarak %5,7 %5,7 seviyesinde seviyesinde gerçekleşmiştir. gerçekleşmiştir. Yüksek Yüksek enerji enerji fiyatlarının fiyatlarının cari cari açık açık üzerinde üzerinde olumsuz olumsuz etkisi etkisi devam devam etmektedir. etmektedir. -- 2007 2007 yılı yılı itibarıyla itibarıyla etkisi etkisi yaklaşık yaklaşık 33 puandır. puandır. Cari İşlemler Dengesi ve Enerji Fiyatlarının Cari Açığa Etkisi * (2002 – 2007, GSYİH’ye oranı, yüzde) 2002 0 2003 2004 -0,3 -3 -1,8 -2,5 -2,4 -2,5 2007 -2,9 -2,7 -3,7 -4 -4,6 -5 -6 2006 Enerji Fiyat Etkisi Hariç Cari Açık / GSYİH -1 -2 2005 -5.7 Cari Açık / GSYİH -6,1 -7 * 2003-2007 döneminde enerji fiyat artışlarının cari işlemler üzerine etkisi , 2002 yılı fiyatları sabit tutularak hesaplanmıştır. Enerji Alt Kalemleri: Madencilik ve taşocakçılığı sektörü altında, maden kömürü ve linyit, ham petrol, doğal gaz ile imalat sanayii altında yer alan kok kömürü, rafine edilmiş petrol ürünleri ve nükleer yakıtlar Kaynak: TÜİK, TCMB 104 Ödemeler Dengesi Gelişmeleri – Cari Denge Yurt içi Tasarruflar ve Yatırımlar Cari Cari açık açık ile ile büyüme büyüme oranları oranları arasında arasında doğrudan doğrudan ve ve güçlü güçlü bir bir ilişki ilişki vardır. vardır. (2001-2007, GSMH’ye oranı, yüzde) 30 Yüksek Yüksek yatırım yatırım artışı artışı cari cari açığın açığın temel temel Yatırımlar 25,4 nedenidir. nedenidir. 24,9 23,8 25 22,6 Cari Cari açık açık yapısal yapısal bir bir sorundur. sorundur. İstikrar İstikrar ortamı ortamı ve ve düşen düşen faizler, faizler, tüketim tüketim ve ve yatırım yatırım talebinde talebinde artışa artışa yol yol açmakta, açmakta, ekonominin ekonominin yapısal yapısal özellikleri özellikleri artan artan toplam toplam talebin talebin karşılanabilmesi karşılanabilmesi için için özelikle özelikle ara ara malı malı 20,0 20 19,2 açısıyla, açısıyla, arz arz ve ve talep talep yönlü yönlü makro makro ve ve mikro mikro politikalarla politikalarla kontrol kontrol edilmelidir. edilmelidir. 19,3 20,2 18,2 17,5 15 ithalatını ithalatını zorunlu zorunlu kılmaktadır. kılmaktadır. Cari Cari açık, açık, orta orta ve ve uzun uzun vadeli vadeli bir bir bakış bakış 24,4 16,0 Tasarruflar 15,1 17,3 10 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 *1987 bazlı seri Kaynak: DPT 2008 Yılı Programı, TCMB 105 Sermaye Hareketleri Sermaye Sermaye Hareketleri Hareketleri Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı (2000 – 2007, yüzde) 100 Uzun Uzun vadeli vadeli kredi kredi ve ve sermaye, sermaye, doğrudan doğrudan yatırım yatırım ile ile birlikte birlikte cari cari açığın açığın finansman finansman kalitesi kalitesi açısından açısından büyük büyük önem önem taşımakta taşımakta ve ve kırılganlığı kırılganlığı azaltmaktadır. azaltmaktadır. 2007 2007 yılında yılında portföy portföy ve ve kısa kısa vadeli vadeli sermaye sermaye girişleri girişleri önemli önemli ölçüde ölçüde azalmıştır. azalmıştır. Bu Bu dönemde dönemde cari cari açığın açığın finansmanı finansmanı uzun uzun vadeli vadeli krediler krediler ve ve doğrudan doğrudan yatırım yatırım girişleri girişleri ile ile sağlanmıştır. sağlanmıştır. 80 Kısa Vadeli Sermaye 1 Uzun Vadeli Sermaye 2 Doğrudan Yatırım 3 60 Portföy Yatırımları 4 40 20 0 2000 2003 2004 2005 2006 2007 -20 1 Kısa Vadeli Sermaye: Yurt dışından bankaların, reel sektörün ve kamunun aldığı net kısa vadeli krediler ile yurtdışı yerleşiklerin bankalardaki mevduatı 2 Uzun Vadeli Sermaye : Yurt dışından bankaların, reel sektörün ve kamunun aldığı net uzun vadeli krediler 3 Doğrudan Yatırım: Yurt içine doğrudan yatırım girişi 4 Portföy Yatırımı: Yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi ve borçlanma senedi alımı Kaynak: TCMB 106 Sermaye Hareketleri Sermaye Sermaye Hareketleri Hareketleri Cari Açığın Finansman Kalemlerinin Cari Açığa Oranı (2000 –2007, yüzde) 80 Banka dışı Kesim Kredileri 2 2006 2006 yılı yılı içerisinde içerisinde %7,5 %7,5 olan olan doğrudan doğrudan yatırım yatırım ve ve uzun uzun vadeli vadeli 60 sermayenin sermayenin GSYİH’ye GSYİH’ye oranı oranı 2007 2007 yılında yılında %3,4’e %3,4’e gerilemiştir. gerilemiştir. Doğrudan Yatırım 3 40 Portföy Yatırımları 4 Portföy Portföy yatırımları yatırımları ve ve kısa kısa vadeli vadeli sermayenin sermayenin GSYİH’ye GSYİH’ye oranı oranı da da 20 %3,3’den %3,3’den %1,3’e %1,3’e düşmüştür. düşmüştür. Banka Kredileri 1 0 2000 2003 2004 2005 2006 2007 1 Banka Kredileri: Yurt dışından bankacılık sektörünün kısa ve uzun vadeli net kredi kullanımı 2 Banka dışı Kesim Kredileri : Yurt dışından bankacılık dışı kesimin kısa ve uzun vadeli net kredi kullanımı 3 Doğrudan Yatırım: Yurt içine doğrudan yatırım girişi 4 Portföy Yatırımı: Yurt dışı yerleşiklerin hisse senedi ve borçlanma senedi alımı Kaynak: TCMB 107 TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu Sunumu Durmuş YILMAZ Başkan 28 Mayıs 2008 108
