E GİTİMİ

YETiŞKİNLİK DÖNEMİ
EGİTİMİ
ve
PROBLEMLERİ
Tas. No:
İstanbul2006
ENSAR NEŞRİYAT
Ticaret Anonim Şirketi
© Tebliğierin muhteva ve dil bakınundan sorumluluklan tebliğ sahibine, telifhaklan
İSAV' a eserin her türlü basım hakkı anlaşmalı olarak Ensar Neşriyat' a aittir
Tarbşmalı İimi Toplantılar Dizisi: 47
ISBN : 975-6794-74-7
KitabınAdı
Yetişkinlik
Dönemi Eğitimi ve Problemleri
Editör
Prof. Dr. M. Faruk Bayraktar
Yayın Öncesi Hazırlık
. Dr. İsmail KURT
Seyit Ali TÜZ
Dizgi- Mizanpaj
Ensar
Kapak Düzeni
Erhan AKÇAOGLU
Baskı
Kahraman
ı. Basım
Kasım2006
İsterne Adresi
Ensar Neşriyat Tic. A.Ş.
Süleymaniye Cad. No: 13 Süleymaniye 1İstanbul
Tel : (0212) 513 43 41 Faks : (0212) 522 46 02
www.ensarnesriyat.com.tr
ensar®ensainesriyatcom.tr
BİR YETiŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
Prof. Dr. Ali AKYÜZ
Marmara Üniv. ilahiyat Fak.
A. TARİHÇE ve GERÇEK
·Suffa; kelime itibariyle u saffe-yesiffii-saffen" den türetilmiş, u zulle" kalı­
bında; gölgel ik, yüksekçe yer, sed, seki, eyvaıı, sofa" anlamında mescid-i nebevi ye bitişik özel bir yerin adıdır. Kıblenin değişmesinden önceki zaman diliminde mescid-i nebevinin güneyinde iken, kıblenin değişmesinden sonra ise
kuzeyindeki son cemaat mahalline taşınmıştır. Uzak beldelerden Medine'ye
hicret etmiş muhacir Müslümanlara (adyafu'l-İslam! İslanı'm-Miisliimanlarıız
misafirlerı) ve muhterem sahabelere barırup konakladıkları bu yere nispetle
ehl-i Su!fa, ashab-ı Suffa" denmiş ve bu anonim isimle arulagelınişlerdir.'
ll
ll
Ashab-ı Suffa'yı
ifade etmek üzere kaynaklarda daha çok; "es-Sıiffa",
"ehl-i Suffa", "ashab-ı suffa" veya Suffatü'l-mühaciriıı" 2 kelimeleri k~ll~_lrnal<.­
. ; ta dır: Nadir de olsa sözlük anlamıyla başka mekan/yerlere ·nlspe.t .ed.U~r~~/
.. _...
. "sıiffatü'n-nisi:l'3 (peygamberin hanımları veya diğer sahabe ha!urtılann,_za-:.
11
'
'
İbn Manzur, Lisa11ıı'l-Arab, IX, 195; Ketta.ı-ıi, Hz. Peygamberili Yönetimi, (frc. Ahmet Özel), II,
228; Ahmed Nairn-Kamil Miras, Tecrid-i Sari/ı, II, 544, VII, 46; Elmalılı Harndi Yazır, Hak
Dini, H, 940-941; M. Tayyib Okiç, Hadis Meseleleri, s. 45-46.
Eb ii
Davııd,
Alımed
huruf, hd. no. 3489.
b. Hanbel, IV, 128.
YETiŞKİNLİK DÖNEMİ EGİTİMİ ve PROBLEMLERİ
24
man zaman mescid-i nebevide toplandığı yer) veya "suffatii'l-mescid" 4 (nıes­
cid-i haramın iç bölgesi) şeklinde kullanıldığı da olmuştur.
1.
Suffa'nın Teşekkülü
İslam'ın aydınlanma çağının, ilim-irfan medeniyetinin sembol kurumu
olan Suffa, sosyo-politik, sosyo-kültürel, sosyo-ekonomik ve psiko-sosyal
yönleriyle genç İslam medeniyetinin en fonksiyonel birimi olmuştur. Bünyesinde taşıdığı teori ve pratik zenginliğiyle aydınlanma, yardımlaşma, sosyalleşme adına pekçok meseleye referans olabilecek nitelikteki bu güzide müessese, hocalan, göçmen talebeleri, binası, eğitim-öğretiminin nicelik ve niteliğiyle hicret sonrasının olağanüstü şartlarında teşekkül etmiştir.
Hz. Peygamber'in Medine'ye hicretinden sonra önemli mimari İcraatla­
biri olan mescid-i nebevinin inşası ve onun çevresinde teşekkül eden
bölümleri bize ilim-irfan faaliyetlerininiçiçeliğini fısıldamaktadır. Ayrıca bu
müessesenin inşa tarzı ve muhtevası, ilk ilahi emr-i hi tabi olan;
rından
• Yaratan Rabbinin adıyla
•
•
•
Oku!
O,
insanı
bir aşılanmış yumurtadan yarattı .
Oku!
• İnsana bilmediklerini belleten,
• Kalemle yazmayı öğreten Rabbin,
• En büyük kerem sahibidir.5 ayetlerinin, Hz. Peygamber tarafından sa. dece fe~di nitelikli değil aynı zamanda kurumsal nitelikli anlaşıldığının en
önemli tarihi belgesidir. Bu tavrıyla Obir taraftan öncülük ve örneklik ettiği
medeniyetin muhtevasını tespit ederken diğer taraftan bilgi ve bilgeliğin, ilim ve irfanın yan yana olduğunu tescil etmekte ve bu yapının teşekkülünde
ilk harcı bizzat kendi elleriyle koyarak ifade edilen anlayış ve tavn pekiştir- .
mektedir. Ayrıca bu tasarruf, kendi evrensel nübüvvet sürecinde bilginin
önem ve öncülüğünü de mucizevi bir şekilde bilfiil göstermektedir. 6
4
Muı•atta,
5
02 Alak, 96/ 01-05.
hac, 161.
Bkz. Akyüz Ali,
Yaşayaıı
Kur'ii11 Hazreti Peygmnber, s. 45-51.
BİR YETiŞKİN EGİTİM KpRUMU OLARAK SlJFFA
25
Vakıa, İslam toplumları Hz. Peygamber'in bu örnekliğine uygun davrandıkları;
ilim-irfarun öncülüğüne önem verdikleri zamanlarda devirlerinin
en parlak medeniyetleri olmuşlar ve örnek teşkil etmişlerdir.
2.
.
Suffa'nın Mekanı
Hz. Peygamber Medine'ye hicretinin ilk günlerinde öncelikle -bugünkü
nıescid-i ııebeviııin temellerini atarak- bilfiil kendisinin de inşaatında çalıştığı ve
marulerin söy1enerek 7 mutluluk ve bayram havası içinde· sürdürülen bir
mescidin inşasıyla işe başlamıştır. Bu ilk mescid, aynı zamanda Hz. Peygamber'in eş ve çocuklarının ikamet ettiği daireleri, devlet hazinesini (Meşrebe),
yabancı heyet ve elçilerin kabul edildiği toplantı salonunu (Üstuvanetu 'lvüfud) ve ilk eğitim-öğretim müessesi olan SUFFA'yı içeriyordu.s
Hicretin ilk aylarında Kudüs'e doğru olan kıblenin hicretten 17 ay kadar
sonra Kabe'ye müteveccihen değiştirilmesi neticesinde, Suffa'nın mekanı da
daha önce bulunduğu mescidin giriş. kısmından yani güneyden kuzeye taşınmış tır. 9
Bugünkü cami ve mescid mimari geleneğinde son cemaat mahalli diye
tabir olunan mekan, İslam'ın ilk yıllarında gündüzleri eğitim-öğretim, geceleri de yersiz yurtsuz Müslümanların ve değişik vesilelerle gelen rnisafirlerin
ağırlanması için kullanılan çok amaçlı bir mekan idi. ıo Bazı kaynaklar
mescid-i nebevinin bütün müştemilatıyla birlikte takriben 50x50=2500 m 2 eşit
kare biçiminde bir yapı olduğunu tespit etmektedir. 11
7
Bulıfirl, menakıb,
(bab hicretu'n-nebi) hd. No: 3616;
j;jl.ij ~ ~ ılı "?- J~ "1 :.ı~, ılı
ô:J;~Ij jı.:.:Jl.;ı ;,.;.:,!! ô~'JI f.-l ;..ı..ıı ~! ~~ ;J)!j
Yüklenip taşıdığımız şu balçıktan düziilmüş Tıanı kerpiç yükü Jıayber (in Jıunııa ve üzüm malisıılle­
rinin nefisJ Jıaıııulesinden dalıa hayırlıdır ve daha tenıizdir. O da; Şüphesiz ki hayır ve meııfaat
alıiret ecrü sevabıdır. Allah'ım! Sen Eıısara ve Mıtlıacir/ere merhamet buyurur. Bkz. Kamil Miras,
Tecrid-i Sari/ı, X. 108.
Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, (Tre. Salih Tuğ), II, 768; İbn Kuteybe, el-Maarif,
(tre. Hasan EGE) s. 401.
Hamidullah, Muhammed, İsitim Peıjgamberi, I, 179; Il, 768, 826-827, 1056.
Aynı
eser, II, 827-828.
1C
Aynı
eser, II, 769.
11
Aynı
eser, II, 1058.
YETiŞKİNLİK DÖNEMİ EGİTİMİ ve PROBLEMLERİ
3. suffa'nın Sakinleri:
Kimlikleri, Sayılan, Yaş ve Karakter Özellikleri
Bir şahsın suffa ehlinden olduğu bazen kendi _beyanı ile bazen
ifadesiyle bazen de istidlalen öğrenilmektedir.
başkala­
nnın
Ashab-ı Suffa'nın sqyılan hakkında
çok farklı tespitler yapılmakta ve
sayılannın 30, 40, 70 ile 400 arasında, hatta bazen 90012 olduğuna dair birbirinden çok farklı ve abarhlı sayılar zikredilmektedir. 13 Bu farklılığın sebebi
muhtemelen Hz. Peygamber'in eğitim ve öğretim faaliyetlerini umumiyetle .
Suffa' da sürdürmüş olmasından İstidialen bu faaliyete iştirak eden herkesi
Suffa'ya nispet etmekle yakından ilişkilidir. Yoksa Suffa ashabından olduğu
ifade edilen herkesin oraya nispetini açıkça ifade eden belgelere sahip oluncluğundan değildir. Sayısal farklılıkların sebebi bu olsa gerektir.
Umumiyetle muhadr Müslümanlardan müteşekkil bu grup içinde Ebu
Eyyub el-Ensari, Suffa'nın önemli hocalarından Ubade b. es-Saınit ve Abdullah b. Amr b. Haram gibi Ensar' dan da pekçok Medine'li sahabe vardı. 14 Aynca Ebu Hüreyre, Vasile b. el-Eska', Ebu Said el-Hudr!, Kays b. Tıhfe, Bilal
el-Habeş1, Ebu Zerr el-Gıfar!, Selman-ı Faris1, Huzeyfe b. el-Yeman, Ukbe b.
Amir, Suheyb er-Rumi gibi kıymetli simalar da Suffa' da yetişen sahabelerdendi.
Fakir, kimsesiz fakat duyarlı kişiler olan Suffa ashabı, hizmet ehli, ilim
ve ibadetle meşgul, cihat arzulan çok yüksek insanlardı. Belki de hiç bir
dünya malına sahip olmayan bu insanlarm kendilerini müdafaa edecek çok
özellikli ve kaliteli ok ve yaylan vardı. 15 Her yaştan insan mevcuttu. Yüksek
karakter sahibi ve zahit olmakla beraber içlerinden küçücük dünya malına
tamahı ol~ar da çıkıyordu. 1 6
12
Ke tt~; l{i:: .Piyg~beriıı Yönetimi, (frc. Ahmet Öte!), II, 234.
13
İbn Sa'd, et-Tabalmtıı'l-kıtbra, I, 123-124; Kamil Miras, Tecrid-i Sari/ı, II, 544; Hamidullah,
Muhammed; İsitim Peygamberi, II, 769; Baktır Mustafa, Aslıabz Suffa, s. 47
14
Ehl-i suffenin isimlerine dair uzun bir liste için bkz. Mustafa
Ebu Nuaym, Hilyetu'l-eı•liya, I, 337; II, 34.
15
Kamil Miras, Tecrid-i Sari/ı, VII, 48.
lo
Elmalılı Harndi Yazır, Hak Dini, II, 940; Alımed b. Hanbel, I, 101, 137, 138, 416, 421, 457; V,
252, 253; Kettani, Hz. Peygamberin Yönetimi, (Tre. Ahmet Özel), II, 232-233.
Baktır, Sııffa As/ıabz,
51-225;
BİR YETiŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
27
4. Ehl-i Suffa'nın Fazileti, Barınması, İaşe ve İbatesi
İslam'ın ilk eğitim-öğretim müessesinin, merhum Muhammed Hami-
dullah'ın deyimiyle ilk İslam üniversitesinin17 gönüllü talebelen olan Suffa
ehlinin gayret ve
mazhar olmuştur.
çabaları,
Yüce
Allah'ın
ve Hz. Peygamber'in övgüsüne
Hz. Peygamber bizzat kendisinin de geçimini deruhte ettiği bu adanmış
insanlan çoğu kez taktir etmiş ve onlann isteklerini kendi yakınlarının arzu
ve isteklerine tercih etmiştir. Bunu bir görev ve sorumluluk bilinciyle diğer
sahabelere de takdim etmiş ve onlarla ilgili övgü dolu sözler sarf etmiştir.
Kur'an-ı
Kerim' de kendini ilim ve hizmete
çin ,şöyle buyurulmakta:
adamış
bu seçkin topluluk i-
" (Yapacağınız lıayırlar,) kendilerini Allah yolıma adamış, bu sebeple yen;üzüizde kazanç için dolaşanzayan fakirler için olsun. Bilmeı;en kimseler, iffetlerinden
dolayı onları zengin zamıeder. Sen onları simalarmdan taııırsın. Çiinkü onlar yüzsüzlük ederek istemezler. Yaptığınız her hayrı muhakkak Allalı bilir"18 demek suretiyle diğer ashabın maddi-manevi yardımı talep edilmekle bu kolektif çabanın taraflarına onların da sorumluluklan hahrlahlmaktadır.
Mescid-i nebevinin sofasında ikamet eden bu muhacir fakir sahabeler,
gündüzün hem kendi ihtiyaçları hem de mescidin su ihtiyaanı gidermek için
elden geldiğince çaba sarf ederler; su taşırlar, odun toplar satarlar ve
Suffa'da yaşayanlar için yiyecek sahn alırlardı. 19 Buna ek olarak varlıklı sahabelerin desteğiyle günlük ihtiyaçlan karşılanırdı ki bu olayın detaylan yani yardım esnasında, kalitesiz, kıymetsiz, değe;siz malları tasadduk etmek,
sadece ve münhasıran ihtiyaç sahibi Mii~liİtl\Ci.waı:9 yardım. edip ihtiyaç sahibi gayr-i müslim akrabalan y-q.rdimsız):Hr~!< .gi.bF0 bazı olumsuzluklar
Kur'an'ın buyruğuna ve sebeb-i nüzule konu t~şkil etmiştir. Şöyle ki; "Ey i-
17
Hamidullah, Muhammed, İsitim Peygamberi, I, 179; Il, 768.
ıs
Bakara, 273.
19
Kettani, Hz. Peygamberin Yönetimi, (Tre. Ahmet Özel), Il, 231;
20
Elmalı!ı
Harndi
Yazır,
Hak Dini, II, 937-938
YETiŞKİNLİK DÖNEMİ EGİTh\1İ ve PROBLEMLERİ
28
man edenler! Kazandıklarmızuı iyilerinden ve nzık olarak -yerden size çıkar­
dıklanmızdaıı hayra harcayın. Size verilse, gözünüzü yıınımadan alanıayacağı­
mz kötii malı, hayır diye vermeye kalkışnıaym. BiZiniz ki Allalı zengindir, övgüye
layıktır. "21
"(Ya Muhammed!) Onlan doğnı yola iletmek sana ait değildir. Lifkin Allah dilediğini doğru yola iletir. Hayır olarak ltarcadıklarııızz kendi iyiliğiniz içindir.
Yapacağınız hayırlan ancak Allah'ın nzasıiıı kazanmak içitı yapmalısımz.
Hayır olarak verdiğiniz ne varsa, karşılığı size tam olarak verilir ve asla haksızlığa
uğratılmazsmız. ''22 buyrulmak suretiyle her şart ve durumda kaliteden ödün
vermemek gereğine vurgu yapılmaktadır.
Bu a.yetin muhtevcısının da aÇıkça ifade ettiği üzere, tarihi rivayetlerin
göstermektedir ki, fevkalade fakir olan23 kendini ilme vakfetmiş
ashab-ı suffa'nın iaşe ve ibatesi başta Hz. Peygamber olmak üzere varlık sahibi diğer Müslümanlar tarafından karşılanmakta ve mescid-i nebevide ikamet etmekteydiler.24
de
şahitliği
5. Ehl-i Suffa'nın Eğitim ve Öğretimi
Bizzat Hz. Peygamber, burada sahabeye ders verdiği gibi bazı bilgin sahabeleri de öğretmen olarak tayin etmiş ve onların mahir oldukları konularda öğretmenlik yapmasını istemiştir. 25 Abdullah b. Mesud, L~ey b. Ka'b,
Mua' z b. Cebel ve Ubade b: es-Saınit gibi zatlar Suffa' da öğretmenlik yapanlar arasındadır.26 Yazı öğretenler arasında hanım sahabeler olduğu gibi, Beelirde esir düşen bazı müşriklerin ensar çocuklarına fidye mukabilinde yazı
öğretmekle sorumlu tutulduklan da bilinmektedir.27
21
Bakara, 267.
22
Bakara, 272.
23
İbn Sa' d, et-Tabakatu'l-kiibra, I, 123; Kamil Miras, Tecrid-i Sarilı, II, 544.
Abdurrezzak b. Hemmam, el-Mıısamıef, XI, 25; İbn Sa'd, et~Tabakatu'l-kiibra, I, 123-124;
Bulıiir1, salat, 58; Bkz. Kil.mil Miras, Tecrid-i Sari/ı, Il, 544; Hamidullah, Muhammed, İsiilm
Peygamberi, Il, 769.
25
Ebı1 Davııd, büyu' hd. no. 2964; Hamidullah, Muhammed, İsiilm Peygamberi, II, 768; Kamil
Miras, Tecrid-i Sari/ı, VII, 47.
26
Kamil Miras, Tecrid-i Sari/ı, VII, 47:
27
Alımed b. Hanbel, hd. no: 2106; Hamidullah, Muhammed, İsiilm Peygamberi, II, 768.
BİR YETİŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
1. ·
Muhtevası
29
ve Konulan
Okuma-yazma öğretimi28, Kur'an, tefsir, hadis, tarih, Arap
yatı dersleri öğretilmekteydi.29
şiir
ve edebi-
Günlük hayatın gerektirdiği adab-ı muaşeret kurallannın da; eve ve camiye ğiriş çıkış adabı, evde ve sokakta davranış, selamlaşma, konuşma vb.
pekçok meselenin bu eelselerin konusunu teşkil ettiğini rivayetlerin bize
verdiği haberlerden öğrenmekteyizi Mesela, Hz. Peygamber'in meclis adabı­
na dair öğrettiği pekçok. davranış kuralının bu tür meclislerde söz konusu
edildiği aşikardır. Zira Hz. Peygamber'in meclisine sonradan gelenlerin sükuneti bozmaması için en son gelenin boş bulduğu yere oturması, insanlan
yerinden kaldırarak aniann yerine oturmamalan, böyle davranmayaniann
uyarılması, vb. pekçok davranış şekli ve nezaket kuralı bu meclislerde söz
konusu olmaktaydı. Netice itibariyle kaba, bedevi bir toplumdan, konuşur­
ken ses tonunun seviyesinden, kendi ve başkasının evine girerken, Hz. Peygamber'le ve diğer insanlarla karşılaştıklarında selam ve güzel söz söylemeye kadar pekçok detayı bile ihmal etmeyen nazik ve zarif bir toplum teşek­
kül ettirildi.
Suffa'nın
ayn bir birim olarak son cemaat mahalline tekabül edecek şe­
kilde teşekkülü bile muhtemelen, camide hoş görülmeyen ve Müslümaniann
dikkatine sunulan bazı davranışların eğitim-öğretim esnasında vuku bulacağı düşüncesiyle özellikle inşa edilmiştir. Yoksa aynı faaliyet, mescid-i nebevinin içinde de pekala yapılabilirdi. ·
İslam'ın sonraki nesillere sağlıklı biçimde intikalini sağlayan en önemli
bilginierin bu topluluk içinden yetişmiş olması ve onların bilgi-birikimlerinin enginliği, Suffa' daki derslerin konu ve muhteva zenginliğini göstermektedir.
28
Ebıl Oavııd,
büyu' hd. no. 2964; aynca bkz. 20. nolu dpnt; " ... yazı
bi ... "Bıılıiiri, deavat, hd. no. 5911; " ...
Jıocaııın
hd. no. 3490; Aynca bkz. Akyüz Ali, Sa'id b.
Abdiirrezz.ak-Bıılıiiri İlişkisi, s. 11-15.
29
çocuklara yazı
öğrettiği
Mansıır'ım Mıısaımefi,
Hamidullah, Muhammed, İslam Peygamberi, II, 769.
öğreti/iriöğretildiği
gideavat,
s. 25-28, 39-40, a.mlf,
gibi ..."
Tinııizi,
YETiŞKİNLİK DÖNEMİ EGİTİMİ ve PROBLEMLERİ
30
2. Araçlan
Kaynaklardan öğrendiğimiz kadarıyla Suffa, okuma-yazmadan, Arap
cahiliye şiiri dahil olmak üzere edebiyat ve dini hayahn bütün· gereklerine
dair bilgilerin okurulduğu bir okuldu.
Eğitim
araç gereçleri olarak -yaygın biçimde hanzaya istinad etmekle
birlikte- okuma ve yazma malzemelerinin kullanıldığını da rahatça söyleyebiliriz. Zira nicelikle ilgili tespitler bir yana, oku,ma ve y~zmanın İslam'ın
daha ilk yıllarında artan bir ilgiyle öğrenip öğretildiği pekçok metinde zikredilmektedir.30 Zaten Arap toplumunda edebiyat ve şiir şölenleri ve yazış­
malarının yapıldığı
ve yarışınada başarılı sayılanların Kabe gibi bazı kutsal
mekanlarda teşhir edilip sergilendiği meşhur panayırlann tertip edildiği geleneksel ve yaygın bir tavırdı. Muallakat-ı seb'a vs. gibi ...
3. Yöntemleri
Daha çok hoca ve talebenin birebir münasebetine dayalı bir eğitim tarzı
hakimdi. Direkt telkin yöntemi kullanıldığı gibi bazen bilmece tarzı sorular
yöneltilerek öğrencilerin kahlınu sağlanıyordu. 31 Ayrıca Hz. Peygamber'in
öğrencilerin haleti ruhiyesini göz önünde bulundurarak öğretim yaphğı görülmektedir.32 Hz. Peygamber taranndan zaman zaman soru şeklinde yapı­
lan eğitim biçimi hem onların dikkatlerini zinde tutuyor hem de öğrendikle­
rini takrire yarıyordu. Zira günün birinde bu soru onlara da yöneltilebilirdi.
Sahabenin kendi arasında dersi takrir ettikleri ve muhtevayı müzakere ettikleri bilinmektedir. Hz. Ömer'in nöbetieşe derse devam ettiği sahabe arkadaşıyla öğrendiklerini takrir etmesi gibi ...33
30
" ...yazı öğreti/iriöğretildiği gibi ..." Bıılıiir'i, deavat, :hd. no. 5911; " ... hocanın çoaıklara yazı
gibi ..." Tirmizi, deavat, hd. no. 3490; Aynca bkz. Akyüz Ali, Sa'id b. Mansıır'wı
Mıısamıefi, s. 25-28,39-40, a. mlf, Abdiirrezzak-Bıılıiiri ilişkisi, s. 11-15
Bıtlıôrl, ilim hd.no: 60; Ebıi Dnvııd, huruf, hd. no: 3489
ö,l{reftiği
31
32
Bıılıiirl,
Timıizl,
ilim hd.no: 66, 68, deavat, hd. No: 5932; Miislim, sıfatu'l-kıyame, hd. No: 5047, 5048;
edeb, hd. No: 2782, Alımed b. Hanbel, hd. no: 3400, 3406, 3836, 3854, 3973, 4008,
4177.
33
Bıılıiiri,
ilim, hd. no. 87; nikah, hd. No. 4792;
ı
1
BİR YETIŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
31
Hz. Peygamber'in eğitimi, üslubu, insanlan bıktırmaması, oturup kalkma adabı ve ders ortamlannın sükunetini sağlama tarzı, bu eelselerde kendisine bolca veri sağlamaktaydı. İnsanların yerinden kaldınlıp başkalannın ohırması, sonradan meclise katılaniann boş bulunan yere oturmak yerine baş
köşeye yönel:ırıeleri gibi nezaketsizliklerden onlan menetmesi genellikle bu
tür ilmi mesailerin ortaya çıkardığı mahzurlardı. Bu uygulamalı eğitim­
öğretim, Müslümanların top yekun eğitim-öğretimine örnek teşkil etmekte
ve bilgi-birikim aktarmaktaydı.
Buhari, Sahih'inde hadis rivayet lafızlan ve rivayetin keyfiyeti yani; sema', arz, kıraat, münavele ve icazet gibi hadis tahammül ve eda yollannın tespitini yapmak için konunun devri saadetteki referanslannı zikrederken aynı
zamanda Hz. Peygamber'in hem genelde hem de özelde Suffa' da uyguladığı
yöntemlerin tespitini yapmış olmaktadır. 34
B. GÜNCEL ve İZDÜŞÜM
Ehl-i Suffa'run Eğitim-Öğretiminin Güncellenmesi
Günümüzde modem toplumlarda bile önemini asla kaybetmeyen yayfaaliyetinin nüvesini ve kendi döneminin klasik çerçevesini oluşturan Sl.JFFA çok önemli fonksiyonlar i cra etmiştir. Bunlann pek çoğu güncelliğini korurken, diğerleri de tarihi misyonunu icra etmiş faaliyetler
olarak takdirle anılan örnek ferdi ve toplumsal çabalardır.
gın eğitim-öğretim
Bugünün modem telakkisiyle örgün ve yaygın eğitimin her biriyle benzer yönleri olmakla beraber SUFFA' da yapılan eğitim ve öğretimin daha çok
yaygın eğitimin esasını ve referansını teşkil ettiğini düşünmek yanlış olmaz.
Esasen şekil yönünden meseleyi tartışmaya açmak yerine, daha çok muhte~
vası itibariyle değerlendirilmesi yararlı olacaktır.
Fert ve toplumun aydınlanmasında rol üslenıniş olan yaygın ve örgün
eğitimin her ikisine de ilham kaynağı sayılabilecek Suffa'nın en önemli özelliği, hür iradeye bağlı gönüllülük esasına dayanmış olmasıdır.
Geniş
bilgi için bkz. Akyüz Ali, Sa'id b. Maıısıır'ım Mıısaıınefi, s. 33-43; a. rnlf. "Siin[ıetiıı
Nakledi/mesiııd<' Göst<';i/C7ı Hassasiyet", Kur'an ve Sünnet Sernpozyurnu, 1-2 Kasım 1997,
Ankara. -
YETiŞKİNLİK DÖNEMİ EGİTİMİ ve PROBLEMLERİ
32
Bu sivil faaliyetin
mümkündür.
1. Eğitim ve
lendirilmesi,
sağladığı
öğretime
ferdi ve toplumsal verileri
şöylece
özetlemek
kabiliyeti olanlann kendi arzulanyla seçilip yön-
2. Günümüz dünyasında modem iletişim araçlannın sağladığı toplumsal enformasyonu sağlam ve birincil kaynaktan sağlaması,
3. Örgün eğitime göre çok daha etkin ve ekonomik olması,
4. İbadet mahallinde olması sebebiyle dahaiçten ve samimi, dolayısıyla
motivasyonu yüksek olması,
5. Huşu ve vecd içinde olmayı temin edecek bir mahalde
biyle eğitim ve öğretimi hızlandırması,
olması
sebe-
6. İçinde bulunulan mahallin mahiyeti itibariyle dikkat ve konsantrasyonun daha kolay sağlaması,
7. Mescitlerin abl/muattal mekanlar olarak kalmasını engelleyip verimli/productive yerler haline getirmek suretiyle büyük ekonomik kazanç sağ­
lanması,
8.
Aydınlanma yı
toplumun sadece belli bir kesimine mahsus olmaktan
çıkanp gönüllü kişilere de açarak toplumun bütün kesimlerine taşınması,
9. Yaygınlık kazanan aydınlanmanın entelektüel bir heyecan
halinde toplumu kuşatması ve duyarlılığı arbrması,
10. Toplumsal bilincin oluşmasıyla
11. Bilgilenmenin
fırbnası
eleştirel düşüncenin gelişmesi,
yaygınlaşmasıyla
ferdi· ve toplumsal özgüvenin ge-
lişmesi,
12. Eğitim mahallinin karakteristik özelliği ve manevi atmosferi dolayı­
sıyla bilgi-bilgelik, bilim-ahlak anlayışının teşekkülüne zemin hazırlaması,
ı
BİR YETiŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
33
13. Bizzat Hz. Peygamber'in meclisinde bulunan gönüllüterin sayısım
arhrmak suretiyle yalan-yanlış haberlerin, bilgilerin ve kanaatıerin önüne
geçmeyi sağlayacak daha güçlü ve donarumlı bir kitlenin oluşmasını sağlaması,
11!. Optimum şartlarda herkesi ayru ölçüde bilgilendirmenin güçlüğü ve
maliyetini asgariye indirecek yöntem sayesinde ilimle meşgul olmayı gönüllülük esasına da)t<lndırması,
15. Belki de en önemlisi, ilimle meşgul olan ilmiye sırufırun, bu uğra­
şın/meşgalenin kendilerine getirdiği nimet kadar külfetide olduğunu örnekleyen tarihi bir fon teşkil etmesi, (Hz. Peygamber'in övgü, dua, yakınlığıru
kazanmak ve bilgilenmenin hazzını duymarun mukabilinde ekonomik açı­
dan zorluk, bilgilenmenin getirdiği sıkınh, ilmiye sınıfı ve siyaset ilişkisi, sorumluluk ve mahrumiyet vs. ait örnekleri bünyesinde bulundt.ırması)
16. Toplumsal bilgilenme ve aydınlanmayı yaygın hale getirmek suretiyle günümüz iletişim araçlannın kötüye kullanılmasırun doğurduğu en önemli medyatik problemlerden olan dezenformasyon ve manipulasyon gibi
olumsuzluklara katşı koruyucu ve caydıncı bit mekanizma ohıştutması,
17. Yaygın eğitiıni:İı bir örneğini teşkil etmesi itibariyle, toplumsal eği­
limiere olumlu katkıda bulurıması ve özellikle çocukların yaygın kültürden
daha çok etkilenmesi ve şahsiyet oluşumuna katkıda bulunması,
ve ibatelerinin diğet zenginler tara- ·
fından karşılanması gibi duyarlı davraruşlanrt, benien faaliyet ve müesseselere karşı toplumsal duyarhlığı geliştirmesi ve diğer gamlık duygularının
pekiştirilmesine öncülük ve örneklik etmesi,
18. Suffa' da
İkarnet
edenlerin
iaşe
19. Geleneksel Türk toplum yapısında medreselerini üniversitelerin, köy
odalan ve misafirhaneterin camiierin bHişiğinde veya çevresinde yap:ilması~
na ilham/esin kaynağı olmasi,
20. Günümüz Müslümanlanrun çağdaş eğitim faaliyetlerinden olan
kurs, yurt, bilimsel' araç-gereç, ar-ge çalışmaları vb. akademik faaliyetleri,
ferdi ve kummsal nitelikte finanse etrnek ve desteklemek zaruretlerinin bul u n d u m u Suffa'nin omek kururnsal c;erqevesinden istidlal etrnek miimkiindiir.
Giiniimiiz 1sldm diinyaslnda lusmen SUFFA'dan miilhem gok iptidai bk
faaliyet olarak [email protected] kurslan, asllnda fevkalade onemli ve
ozen gosterilmesi gereken yaygm egtim cabalan olmasma r a m e n ne yazik
ki, bu konuya yeteri kadar ihtimam gosterildi@nisoylemek miirnkiin degldir. Muhtevamn zengrnlegtirilmesi ve egtim-o&etim ara$anrun geligtirilmesiyle egtim ve ogetime ciddi katlular yapabilecek bir mekan ve personel
potansiyeline sahip oldu@ goz ardi edilmemelidir.
Merhum Hamdi Yazir'in ifadesiyle, "Allnh rrzast idiz diigmnna knr8z nobef
bekleyen veyn Alldl rtznsl i ~ i nmedreselerde dirsek giiriifelz veya Allah mail i@n
kamzi~?irnhizmeti~zekendini ndnyan ve bu ahvnl iginde ma1 ve miilkii olmaytz, mzrhfnc olnznkla birlikfe ~znfnknsznzkaznnmnyn vakif bulnntnyarz veyn giicii olrnayanfuknm-i mii'nzirzin -Stcfla hnkklndn lzazil olan- bu hjetiiz hiiknzii~zednhildirler. Bu~zlnr
ilzfaknf ii sadnkatilz en giizel nzasrrfrnz fegkil ederIer.'s
Kur'dn'in cer~evelediaanlatun, miinhaslran o donemi de@ biitiin devirlerde Miisliimanlann benzer sorumluluMan o l d u ~ ifade
u
eden bir iislupla biitiin zamanlar~qerqevelemekte ve kurumsal niteligyle Suffa, sosyal,
ekonomik, politik ve kultiirel omekli*
siirdiirrnektedir.
Abdurrezzak b. Hammam, el-Mz~snnnnf,Beyrut 1970-1972.
Ahmed b. Hanbel, el-Miisned, I-VI, Istanbul, 198F
Ahmed Naim-Kamil Miras, Tecrid-i Snrilz, Ankara, 1981,1982
Akyiiz Ali, Abdiirrezznk-BzthZr7 fiigkisi, ktanbul, 1997
Sn'id b. Mnnsztr'ztn Musnnn$, lstanbul, 1997.
-
Yngn!ynn Kllriin Hmrefi Pajgnmber, hanbul, 2003.
"Siinneth Nnkledilinesinde Gosteriln~Hassasiyet", Kur'Sn ve Siinnet Sempozyumu, 1-2 Ka-
slm 1997, Ankara.
35
Elmall11Hamdi Yam, Hnk Dini, 11,941
BİR YETIŞKİN EGİTİM KURUMU OLARAK SUFFA
35
Baktır Mustafa, Aslıabı Sıiffa, İstanbul, 1984.
Buhari, Ebü Abdiilah Muhammed b. İsmail b. İbrahim, el-Camiu's-sa/ıilı, I-VIII, İstanbul, 1981.
Ebü Davud, Süleyman b. el-Eş' as b. İsa el-Ezdi es-Sicistani, Sünen, I-V, İstanbul, 1981.
Ebü Nuaym, Ahmed b. Abdillah, Hilyehı'l-evliya, Beyrut, 1967.
Hamidullah Muhammed, İslam Peygamberi, (tre. Salih TUG), İstanbul, 1990
İbn Kut~ybe, el-Maarif, (tre. Hasan EGE) s. 401.
İbn Manzur,
İbn Sa' d,
Lisanu'l-Arab, Beyrut, ts.
et-Tabakatu'l-kübra, Beyrut, ts.
Kettiini, Muhaıfımed Abdülhay el-Kettfıni, Hz. Peı;gamber'in Yönetimi (tre. Ahmet Özel), I-III, İstanbul, 1993.
M. Tayyib Okiç, Hadis Meseleleri, İstanbul, 1959.
Muvatta', Malik b. Enes, el-Mııvatta', I-II, İstanbul, 1981.
Müslim, Ebu'I-Hüseyin Müslim b. el-Aecae el-Kuşeyri, Sa/ıihıı Müslim, I-III, İstanbul, 1981.
Tirmizi, Ebü İsa Muhammed b. İsa b. Sevre, el-Camiıı's-sahi/ı, I-V, İstanbul, 1981.
Yazır Elmalılı Hamdi, Hak Dini Kıır'iin Dili, İstanbul, ts.