Küresel Krizde BDDK ve Bankalar

Küresel Krizde
BDDK ve Bankalar
İsmail ERDEMİR
BDDK Başkan Yardımcısı
Uluslararası İstanbul İktisatçılar Zirvesi – I 200
2009
9
21--22 Mayıs 200
21
2009
9 İstanbul
Sunuş Planı
• Küresel Kriz
-Krizin nedenleri ve Etkileri
- Krize Karşı Alınan Tedbirler
- Yeni Finansal Mimari
• BDDK Faaliyetleri
- Bankacılık Denetiminde Güçlü Altyapı
- BDDK’nın Aldığı Tedbirler
•Krizin Türk Bankacılık Sektörüne Yansımaları
- Realize Olan Etkiler
- Muhtemel Etkileri Karşılama Gücü
•Son Söz
1
Küresel Krizin Nedenleri
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
·
Uzak Doğu ülkeleri ve petrol üreten ülkelerin sahip olduğu yüksek rezervler
ABD ve bazı Gelişmekte olan ülkelerin yüksek cari açıkları
2001 – 2005 arası düşük faiz dönemi ve parasal genişleme
Spekülatif amaçlı petrol başta olmak üzere hammadde ve varlık fiyatlarının artması
Küresel risk algısında aşırı düşüş, güvenli bir ortam oluşması,
Yeni finansal ürünlere olan talebin artışı
Riskli finansal araçlara yatırımların artması, sermaye hareketlerinin hızlanması
Serbest fonların kayıt dışı olmasına göz yumulması, denetlenememesi
Tezgah üstü piyasaların hacminin çok artması
Gelişmiş ülkelerde bankacılığın daha az likit hale gelmesi,
Likidite ihtiyaçlarını ağırlıklı olarak bankalar arası piyasalardan karşılamaları,
Uluslar arası piyasalarda finans piyasalarının gelişimi teşvik edilirken reel sektörün
göz ardı edilmesi, rekabet gücünün çoğu ülkede kaybedilmesi
· Uluslararası finansal piyasalar otorite yapısının karmaşık olması
· Otoritelerin krizin küreselleşmesini erkenden öngörememesi
· Kredi krizinin likidite krizine dönüşmesini engellemek için destek paketlerinin
uygulanmasında geç kalınması
2
Küresel Krizin Seyri
Küresel krizi birkaç temel göstergede tespit etmek mümkündür.
1.800
1.600
MSCI-World
1.400
1.200
1.000
800
600
400
200
Morgan Stanley Sermaye Endeksi (Dünya)
0
Eki.03
Oca.04
May.04
Ağu.04
Kas.04
Şub.05
May.05
Ağu.05
Kas.05
Şub.06
May.06
Ağu.06
Kas.06
Şub.07
May.07
Ağu.07
Kas.07
Şub.08
May.08
Ağu.08
Kas.08
Şub.09
May.09
MSCI Dünyada , Haziran 2008’den
itibaren devam eden düşüş, Şubat
2009’dan sonra yerini yükselişe
bırakmıştır.
2
Std. sapma
0
-2
BFCIUS
-4
-6
-8
Bloomberg Financial Condition Index-US
Mar.09
Kas.08
Tem.08
Mar.08
Kas.07
Tem.07
Mar.07
Kas.06
Tem.06
Mar.06
Kas.05
Tem.05
Mar.05
Kas.04
Tem.04
Mar.04
-10
Kas.03
BFCIUS’te, 2007 Temmuz’dan itibaren
devam eden düşüş, 2008 Kasım ayından
itibaren yerini yükselişe bırakmıştır.
3
Küresel Krizin Etkileme Kanalları
Küresel krizin Türkiye gibi ekonomilere etkilerinin olması kaçınılmazdır.
Doğrudan Etkiler:
Ticaret Kanalı
Dünya Ticaret Hacmi
2006
2007
2008
2009
2010
5.1
5.2
3.2
-1.3
1.9
Dünya Bankası
9.8
7.5
6.2
-2.1
6.0
IMF (Gelişmiş Ekonomi İthalat Hac.)
7.5
4.7
o.4
-12.1
0,4
IMF (Yükselen Ekon. İhracat Hac.)
11.2
9.5
6.0
-6.4
1.2
OECD Bölgesi İthalat Hacmi
7.8
4.6
1.9
0.1
3.1
Dünya Hasılası (%Değ.)
Ticaret Hacmi Tahminleri (% Değ.)
25
250
Dış Ticaret Gelişmeleri
Milyar Dolar
200
15
150
10
100
İhracat
İthalat
5
50
İhracat-Yıllık (Sağ Eksen)
03.09
02.09
01.09
12.08
11.08
10.08
0
09.08
08.08
07.08
06.08
04.08
03.08
02.08
05.08
İthalatYıllık (Sağ Eksen)
0
01.08
Türkiye’nin
Dış Ticaret Performansı
20
4
Küresel Krizin Etkileme Kanalları
Yükselen piyasa ekonomilerine yönelik sermaye girişlerinde azalma beklenmektedir.
Doğrudan Etkiler:
1.000
Milyar Dolar
928,6
900
800
Yükselen Piyasalara Toplam Özel Sermaye Girişi (Net)
700
523,5
500
564,9
465,8
400
333,3
319,8
300
284,4
230,2
200
170,6
135,4
100
165,3
236,7
204,9
145,6
117,8
Kaynak: IIF
2009
Tah.
2008
Ger.Tah.
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
2000
1999
1998
1997
1996
1995
0
5
Toplam Özel Sermaye Girişi (Net)
(%)
4
GSYH'ye Oran
Özel Doğrudan Sermaye Girişi (Net)
Özel Portföy Yatırımı (Net)
3
2
1
0
2011T
2010T
2009T
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
-1
2001
Sermaye Kanalı
600
5
Küresel Krizin Dolaylı Etkileri
Enerji ve ürün fiyatlarındaki gerileme
enflasyonist baskıları azaltmaktadır.
Fiyatlar ve Faiz (% Değ.)
Ürün Fiyatları (% Değ.)
Petrol Dışı (Dünya Bankası)
Petrol Dışı (IMF)
Petrol Fiyatı (Dünya Bankası)
Petrol Fiyatı (IMF )
Gevşek para politikası faiz oranlarının
gerilemesine neden olmaktadır.
2006 2007 2008 2009 2010
29.1 17.0 22.4 -23.2 -4.3
23.2 14.1 7.5 -27.9 4.4
20.4 10.6 42.3 -26.4 1.8
20.5 10.7 36.4 -46.4 20.2
Tüketici Fiyatları
G-7 Ülkeleri (1,2)
Gelişmiş Ekonomiler
Yükselen ve GOE
Euro Alanı OECD (OECD)
2.2
2.4
5.4
2.2
1.7
2.2
6.4
2.1
3.3 1.6
3.4 -0.2
9.3 5.7
3.4 1.4
Faiz Oranları (LIBOR, %)
ABD doları mevduat
Euro mevduat
Yen mevduat
5.3
3.1
0.4
5.3
4.3
0.9
3.0
4.6
1.0
2.1
0.3
4.7
1.3
1.5 1.4
1.6 2.0
1.0 0.5
6
Krize Yönelik Küresel Öneriler ve Tedbirler
Öneriler
Tedbirler
Sermaye yeterliliği güçlendirilerek piyasada güvenin sağlanması
Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve
ilgili çalışmalar devam etmekte
Likidite yönetimi başta olmak üzere risk yönetim süreçlerinin bütün
unsurlarıyla güçlendirilmesi
Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve
çalışmalar devam etmekte
Bilanço dışı kalemler dahil risk yönetiminin denetim sürecinin
yoğunlaştırılması
Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte.
OTC türevlerinin organize borsalar bünyesine çekilmesi ve bunun
yapılabilmesi için her türlü vergi ve diğer desteğin sağlanması
Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte.
Bilânço dışı kalemlere ilişkin muhasebeleştirme, değerleme,
raporlama ve açıklama standartlarının geliştirilmesi
Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte.
Menkul kıymetleştirme süreçleri başta olmak üzere piyasada
şeffaflığın ve hesap verilebilirliğin güçlendirilmesi
Fikir genel olarak benimsendi. Çalışmalar devam etmekte.
Kredi derecelendirme sisteminin düzenleme, uygulama ve denetim
yapısının yeniden yapılandırılması
Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve
ilgili çalışmalar devam etmekte
Otoritelerin risklere karşılık verebilme kabiliyetinin geliştirilmesi,
Fikir genel olarak benimsendi, kısmen uygulamaya geçirildi ve
ilgili çalışmalar devam etmekte
7
Yeni Finansal Mimari
•İhtiyatlı gözetimin artırılması, düzenlemelerin güçlendirilmesi, denetçiler arasında uluslararası
işbirliğinin kurulması,
•Uluslararası finansal kurumlara ilişkin reformların yapılması,
•Uluslararası finansal piyasalarda bütünlüğün sağlanması,
•Kriz yönetiminde sınır ötesi işbirliğinin arttırılması
•(Ülke içinde) finansal hizmetlere erişimin artırılması
•Zayıf bankalara yönelik düzenleme ve uygulamaların geliştirilmesi,
•Stres testleri dahil olmak üzere kurumların risk yönetim süreçlerinin gözden geçirilmesi,
•Merkez Bankası operasyonlarının kriz dönemlerinde esnek ve etkin bir yapıya sahip olmasının
sağlanması,
•Güveni tesis edecek şekilde mevduat sigortasına ilişkin düzenlemelerinin gözden geçirilmesi,
8
Türk Finansal Sektörün Yeniden Yapılandırılması
Kriz Öncesi
Durum
2001 Krizi
Krizden
İstikrara
TBS
•Makroekonomik İstikrarsızlık
•Yüksek Kamu Kesimi Açıkları
•Kamu Bankalarının Sistemi Çarpıtıcı Etkileri
•Risk Algılama ve Yönetiminin Zayıflığı
•Bankaların Düzenlenmesi ve Denetlenmesine Yönelik Uluslararası Standartların
Uygulanmasında Karşılaşılan Eksiklikler ve Gecikmeler
• Likidite Açığı
• YP Açık pozisyonu ve kur riski
• Sermaye yetersizliği
• Sorunlu Bankalar
•Makro Politikalar
•Bankacılık Sektörü Yeniden Yapılandırma Programı
•Kamu bankalarının yeniden yapılandırılması
•TMSF’ye devredilen bankaların çözümlenmesi
•Özel bankaların sağlıklı yapıya kavuşturulması
•Bankacılık sektörünü etkin ve rekabetçi bir yapıya kavuşturacak yasal ve kurumsal
düzenlemelerin gerçekleştirilmesi
9
Bankacılık Denetiminde Yasal ve Kurumsal Altyapı
Düzenleme
Altyapısı
Denetim ve
Gözetim Sistemi
Kurumsal Kapasite
ve İletişim
10
Düzenleme Altyapısı
•5411 Sayılı Bankacılık Kanunu ile uluslararası standartları karşılayan yasal çerçeve
Bankacılık
Kanunu
•5464 Sayılı Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu
Diğer
Düzenlemeler
•Bankaların Likidite Yeterliliğinin Ölçülmesine ve Değerlendirilmesine İlişkin Yönetmelik
•Bilgi Sistemleri Denetimine İlişkin Yönetmelik
• Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketlerinin Kuruluş ve Faaliyet Esasları
Alt
Düzenlemeler Hakkında Yönetmelik
11
Gözetim ve Denetim Sistemindeki Gelişmeler
Denetim
Yapısı
Piyasa
Disiplinine
Katkı
•Risk Odaklı Denetim uygulamasına geçilmesi
•Yeni denetim yaklaşımlarının hayata geçirilmesi (Bilgi sistemleri
denetimi)
•Gözetim sisteminin güçlendirilmesi
• Kamuya sunulan bilgi ve sunum çeşitliliğinin arttırılması (Finansal
Piyasalar Raporu, BDDK İnternet Sitesi, Haftalık Bülten, FinTürk, v.b.)
12
Kurumsal Kapasite ve işbirliği
Yurtiçi
İşbirliği
Uluslar arası
İşbirliği
Kurumsal
Kapasite
•Bilgi ve İşbirliği Anlaşması (HM, BDDK, TMSF, TCMB)
•Sistemik Risk İşbirliği Anlaşması (HM, BDDK, TMSF, TCMB)
•Finansal Sektör Komisyonuna işlerlik kazandırılması
•Konsolide denetime ilişkin işbirliği kapsamında yeni mutabakat zabıtları imzalanması
•Sektörler ve uluslar arası bütünleşme kapsamında çeşitli düzeyde eğitim dahil etkinliklere
iştirak edilmesi
•Daire Başkanlığı Sayısının 10’dan 14’e yükseltilmesi
•İnsan kaynaklarının nitelik ve nicelik olarak güçlendirilmesi
13
Küresel Krizin TBS’ye Yansımaları
• 2006 Kasım ayı: SYR, hedef rasyo olarak %12’ye çekilmiştir.
• 2007 Haziran ayından itibaren likidite rasyosu uygulanmaya başlamıştır.
• Bazı bankaların bir dönem sermaye benzeri kredilere olan aşırı isteği frenlenmiş
ve sermaye benzeri krediler kadar nakit sermaye getirmeleri istenmiştir.
• Haziran 2008’de Basel II ertelenmiştir.
• Yeni lisanslar konusundaki çekingenliğimiz bazı bankalarımızı daha güçlü
sermayedarlarla oldukça iyi fiyatlarla buluşturmuştur.
• Bankalarımıza hedge fonlar sokulmamıştır. Sermayedar olmalarına izin
verilmemiştir.
• Kaldıraçlı ürünlere hep kuşkuyla yaklaşıldı ve izin vermemeye gayret
gösterilmiştir.
• Bankacılık sektörünün özkaynak yapısını daha da güçlendirmek amacıyla
bankaların kâr dağıtımına sınırlama getirilmiş ve bankaların kâr dağıtabilmesi
BDDK onayına bağlanmıştır
• Kamuoyunda “Karşılık Yönetmeliği” olarak bilinen yönetmelikte değişikliklerle
gidilmiştir.
14
Sektörün Krizlere Karşı Pozisyonu
Kanun gereği bankalarımız kurumsal yönetim ile risk yönetimine
dair uygulamalarını yaygınlaştırmaya çalışmışlardır (bağımsız
üye, risk yönetimi sistemi v.d.).
Bankalarımız 2001 krizinden önemli dersler çıkarmışlardır (ihtiyatlı
yaklaşımların önemi, risk kültürünün önemi , ortaklar-profesyonel
yönetim v.d.).
Mesleki organizasyonların (TBB, TKBB, İç Denetim, Risk
Yöneticileri Derneği) etkinliği artmış, mesleki ilkelerin ihdası
ve uyumluluk yönünde önemli gelişmeler sağlanmıştır.
Bankalarımızın müşterilerine karşı duyarlılıklarında önemli
aşamalar kat edilmiştir (Hakem heyeti, çağrı merkezleri v.d.).
15
Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Yansımaları
Reel Kesim
Sanayi Üretimi ve İmalat Sanayiinde Kapasite Kullanımı
-5,0
-10,0
-15,0
-20,0
-25,0
10-08
09-08
08-08
07-08
06-08
05-08
04-08
03-08
02-08
01-08
-30,0
04-09
Sanayi Üretimi ve Kapasite
03-09
0,0
02-09
5,0
01-09
10,0
12-08
100,0
Kap.Kul. MD (Sağ Eksen) 95,0
San. Ür. MD
90,0
85,0
80,0
75,0
70,0
65,0
60,0
55,0
50,0
Kap.Kul. (Sağ Eksen)
Sanayi Üretimi
11-08
15,0
Reel Kesim Güven Endeksi ve Seçilmiş Bileşenler
120
110
100
90
Reel Kesim Güven Endeksi
80
70
60
50
Toplam istihdam (Gelecek 3 ay)
Yatirim harcamasi
RKGE
40
16
Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Yansımaları
Hanehalkı
Hanehalkı Borç Yükü
110
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
Milyar TL
Tüketici Kredileri
Kredi Kartı Borç Bakiyesi
Tüketici Finansman Şirketi Kredileri
59,9
110
8,0
0,4
1,7
5,9
18,1
0,9
4,4
12,8
2003
2004
38,9
1,8
7,5
82,7
1,3
12,6
101,6
1,7
14,7
1,2
10,7
85,2
68,9
48,0
29,7
2005
2006
2007
2008
40
90
20
70
Tüketici Güven Endeksi
50
0
Tuketici Guven Endeksi
Genel Ekonomik Durum (3 Ay oncesine gore mevcut donem)
Tasarruf etme uygunlugu (Mevcut donem)
Tuk. Finansmani amaciyla borc kullanma ihtimali (Gel.3 aylik donem) -Sağ Eksen
Tasarruf etme ihtimali (Gelecek 6 aylik donem) Sağ Eksen
17
Küresel Krizin TBS’ye Kesin Veriler Çerçevesinde Etkileri
Temel Büyüklükler
Sektörün SYR’si yasal sınır olan %8’in
oldukça üstünde seyretmeye devam
etmektedir.
YPNGP’nin özkaynaklara oranı %1’in altında
kontrollü bir görünüm arzetmektedir.
Kredilerin takibe dönüşüm oranı oranı
Mart ayında %4,5 düzeyindedir.
Aktif ve özkaynak kârlılıkları devam
etmektedir.
(Milyar YTL)
2006
2007
Mar.08
Ara.08
Mar.09
Mar08-Mar.09
Değişim
Aktif
Özkaynak
Kredi
Mevduat
499.7
59.5
219.0
307.6
581.6
75.8
285.6
356.9
634.0
76.0
319.6
389.8
732.5
86.4
367.4
454.6
754.3
91.9
366.4
467.1
19,0
20,9
14,6
19,8
Türev İşlemler
107,2
160,4
232.3
196.4
253.4
9,1
Temel Finansal Sağlamlılık Göstergeleri
(%)
SYR
YPNGP /Özkaynaklar
Kredilerin Takibe Dön.Oranı
Karşılıklar/Takipteki
Alacaklar
Aktif Kârlılığı (ROA)
Özkaynak Kârlılığı (ROE)
2006
22,3
0,5
3,8
2007 Mar.08
18,9
17,2
-0,3
1,2
3,5
3,1
Ara.08
18,0
0,0
4,1
Mar.09
18,5
0,6
4,5
89,7
86,8
84,8
79,8
77,8
2,5
19,2
2,8
21,8
2,8
21,9
2.0
16.5
2,1
17,3
Dış Piyasalardan Sağlanan Kaynakların Gelişimi
Bankaların yurt dışından bulduğu toplam
kaynak miktarı ilk çeyrek itibarıyla
düşmüştür.
Milyar Dolar
Sendikasyon Kredileri
Seküritizasyon Kredileri
Toplam
2006
12,5
9,2
21,7
2007 Mar.08
13,2
13,2
13,1
13,0
26,4
26,2
Ara.08
11.2
12.4
23.6
Mar.09
10.0
12.2
22.2
18
Küresel Krizin TBS’ye Kesin Veriler Çerçevesinde EtkileriEtkileri-2
Bireysel Kredilerve KOBİ Kredileri
2009 yılı ilk çeyreğinden tüketici
kredilerinin büyüme hızında belirgin bir
yavaşlama görülmemektedir.
(Milyar YTL)
2006
2007
Mar.08
Ara.08
Mar.09
Bireysel Krediler
69,1
21,5
58,1
95,0
27,1
80,7
101,0
27,6
85,9
116.6
34.3
86.2
115.1
33.5
84.1
Kredi Kartları
KOBİ Kredileri
Mar.08Mar.09 % Değ.
14.0
21.4
-2.1
2006
2007
Mar.08
Ara.08
Mar.09
Mevduat Hesabı Sayısı
86.131
91.063
94.400
90.557
93.141
Katılma Hesabı Sayısı
1.414
1.623
1.697
1.849
2.134
Kredi Müşteri Sayısı
30.685
35.403
34.343
38.181
38.259
Kredi Kartı Müşteri Sayısı
25.580
27.658
24.284
25.677
25.649
Kr. Kartı Tak. Düş.Müşt. Say.
1.008
1.086
1.268
1.563
1.852
03.09
Benzer durum KOBİ kredileri için de
geçerlidir.
Bin Adet
12.08
Bankacılık Temel Yapısal Göstergeleri
2.000
Bin Kişi
1.800
1.600
1.400
1.200
Kr. Kartı Tak. Dğş. Müşt.
Say.
1.000
09.08
06.08
03.08
06.05
800
06.05
2009 yılının ilk çeyreğinde takibe düşen
kredi kartı müşteri sayısının yükseldiği
görülmektedir.
19
Küresel Krizin TBS’ye Güncel Veriler Çerçevesinde Etkileri
600
88,00
Günlük Geçici
Milyar TL
400
84,00
300
82,00
200
80,00
100
78,00
0
76,00
MEVDUAT
KREDİ/MEVDUAT (Sağ Eksen, %)
20
18
15.05.2009
31.03.2009
29.09.2008
30.06.2008
KREDİLER
30.04.2009'
86,00
31.12.2008
500
14.05.2008
Toplam kredi ve mevduat tutarının artış
hızında bir yavaşlamaya işaret etmektedir.
5,00
GÜnlük Geçici
4,48
4,26
Milyar TL
4,54 4,50
16
4,00
3,58
14
12
3,50
3,06
2,99
3,00
2
0,50
0
0,00
TGA
15.05.2009
1,00
30.04.2009'
1,50
4
31.03.2009
6
31.12.2008
2,00
29.09.2008
2,50
8
30.06.2008
10
14.05.2008
Mart-Nisan 2009 döneminde tahsili gecikmiş
alacak tutarında bir yükselme
gözlenmektedir. Mayıs ayının ilk yarısında ise
artış azalmıştır.
3,06
TK/(Krediler+TK) -Sağ Eksen, %
20
Küresel Krizin TBS’ye Güncel Veriler Çerçevesinde Etkileri
Aralık 2008
Senaryo (Milyon YTL)
Zarar
Nakdi Kredilerin %1’inin Zarara
2.988
Dönüşmesi
Nakdi Kredilerin %5’inin Zarara
14.941
Dönüşmesi
Gayri Nakdi Kredilerin %1’inin Zarara
844
Dönüşmesi
Gayri Nakdi Kredilerin %5’inin Zarara
4.221
Dönüşmesi
SYR
(%)
SYR
Değişimi
(Puan) *
Mart 2009
Zarar/
Özkaynak
(%)
Zarar
SYR
(%)
SYR
Değişimi
(Puan)
**
Zarar/
Özk.
(%)
16,69
-0,53
3,42
2.944
17,19
-0,50
3,19
14,53
-2,69
17,09
14.721
15,14
-2,55
15,96
17,07
-0,15
0,97
875 17,54
-0,15
0,94
16,47
-0,75
4,83
4.376 16,95
-0,74
4,74
Not: İller Bankası verileri hariç tutulmuştur.
* Aralık 2008 dönemi ortalama SYR’si %18,00’dir.
**Mart 2008 dönemi ortalama SYR’si %18,50’dir.
21
Son olarak…
•Bankacılık sektörü olumsuzlukların etkilerini artırıcı
olumsuzlukların etkilerini azaltan bir konuma gelmiştir.
değil,
bilakis
•Su ana kadar küresel krizin bankacılık sektörü üzerindeki etkileri de yok
denecek düzeydedir.
•Türk Bankacılık Sektörü dış kaynaklı olumsuzlukların etkilerini güçlü sermaye
yapısı ile göğüsleyebilecek konumdadır.
•Diğer kuruluşlarla işbirliği içerisinde küresel krizin etkileri asgari düzeyde
tutulacaktır.
22