İÇİNDEKİLER ÜCRET ADALETİNİN İŞ DAVRANIŞLARI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ İÇİNDEKİLER v n KISALTMALAR x m ŞEKİLLER LİSTESİ x v T A B L O L A R LİSTESİ x v GİRİŞ X V " BİRİNCİ BÖLÜM K A V R A M S A L VE KURAMSAL ÇERÇEVE 1.1. ÜCRET KAVRAMI, YAPISI VE ÜCRET SİSTEMLERİ 1 1.1.1. Ücret Kavramı 1 1.1.2. Geçimlik Ücret, Yaşayan Ücret ve Sosyal Ücret Kavramları 2 1.1.3. Ücretin Önemi 3 1.1.3.1. Çalışanlar Açısından 3 1.1.3.2. İşverenler Açısından 5 1.1.3.3. Sendikalar Açısından 6 1.1.3.4. Toplum Açısından 7 1.1.4. Ücret Yönetimi 7 1.1.4.1. Ücretin Yapısı 7 1.1.4.1.1. İş Gerekleri 8 1.1.4.1.2. İşkolu ve Faaliyet Alanı 10 l. 1.4.1.3. Eğitim Düzeyi, Deneyim ve Kıdem 10 1.1.4.1.4. Verim ve Performans 11 VII 1.1.4.2. Ücret Sistemleri 11 1.1.4.2.1. Zamana Dayalı Ücret Sistemleri 12 1.1.4.2.2. Özendirici Ücret Sistemleri 13 1.1.4.2.3. Götürü Ücret Sistemi 14 1.1.4.2.4. Kar Paylaşanı 15 1.1.4.2.5. Yeni Ücret Sistemleri 15 1.2. ADALET KAVRAMI VE KURAMLARI 1.2.1. Adalet Kavramı 17 17 1.2.1.1. Tanım 17 1.2.1.2. Unsurları 18 1.2.1.2.1. Eşitlik 18 1.2.1.2.2. Karşılıklılık 19 1.2.1.2.3. Rasyonellik 20 1.2.2. Adalet Kuramları 20 1.2.2 1. Takas Kuramı 20 1.2.2.2. Denklik Kuramı 23 1.2.2.3. Beklenti-Değer Kuramı 29 1.2.3. Örgütsel Adalet 32 1.2.3.1. Dağıtıcı Adalet 32 1.2.3.2. Süreçsel Adalet 33 1.2.3.3. Etkileşimsel Adalet 35 1.2.4. Sosyal Adalet 35 1.3. İş Tutum Ve Davranışları 38 VIII 1.3.1. İş Tutum ve Davranışlarında Algılamanın Önemi 38 1.3.2. İş Tutumları 40 1.3.3. İş Davranışları 42 İKİNCİ BÖLÜM ADİL ÜCRET VE ÜCRET ADALETİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK U Y G U L A M A L A R 2.1. ADİL ÜCRET 47 2.1.1. Tanım 47 2.1.2 Unsurlar 48 2.1.2.1. Bireysel Eşitlik 48 2.1.2.1.1. Beşeri Sermaye 49 2.1.2.1.2. İşin Değeri 50 2.1.2.1.3. Performans 51 2.1.2.2. Yaşam Düzeyi 51 2.1.2.3. İçsel Eşitlik 52 2.1.2.4. Dışsal Eşitlik 53 2.1.3. Adil Ücreti Belirlemede Ücret Sistemlerinin Rolü 2.2. ÜCRET ADALETİNİN ÖNÜNDEKİ E N G E L L E R 2.2.1. İşgücü Piyasasının Özellikleri 54 55 55 2.2.2. Personel Statü Farklılıkları 57 2.2.3. Sendikaların Etkileri 59 2.2.4. Ayrımcılık 62 2.2.5. İşsizlik 64 2.3. ÜCRET ADALETİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK YASAL DÜZENLEMELER 66 2.3.1. Anayasa 2.3.2. İş Yasası 66 6 6 IX 2.3.3. Asgari Ücret 6 2.3.4. Uluslararası Sözleşmeler 70 2.4. ÜCRET ADALETİNİ SAĞLAMAYA YÖNELİK UYGULAMALAR 7 73 2.4.1. İş Değerleme 73 2.4.2. Performans Değerleme 75 2.4.3. Verimlilik Ölçütü 80 2.4.4. Toplu Sözleşmeler 81 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ÜCRET ADALETİ VE İŞ DAVRANIŞLARI İLİŞKİSİ 3.1. ÜCRET ADALETİ ALGISI 3.1.1. Beklenti Geliştirme 85 3.1.2. Karşılaştırma Ölçütlerinin Seçimi 88 3.1.3. Karşılaştırma 88 3.1.4. Ücret Adaleti Unsurlarının Göreceli Önemi 90 3.2. ÜCRET ADALETİ ALGILAMALARINI ETKİLEYEN FAKTÖRLER 3.2.1. Bireysel Faktörler 93 93 3.2.1.1. Adalet Hassasiyeti 93 3.2.1.2. Adil Dünya İnancı 97 3.2.1.3. Öz-Saygı 98 3.2.1.4. Demografik Özellikler 3.2.2. Örgütsel Faktörler X 85 100 104 3.2.2A. Ücret Yönetimi ve Ücret Düzeyi 104 3.2.2.2. Örgütün Büyüklüğü ve Ödeme Gücü 105 3.2.2.3. Kişilerarası İlişkiler 106 3.2.2.4. İşin Niteliği 107 3.2.2.5. Örgütsel Adalet 108 3.2.3. Toplumsal Faktörler 3.3. İŞ DAVRANIŞLARI VE ÜCRET ADALETİ İLİŞKİSİ 110 111 3.3.1. Ücret Doyumu 112 3.3.2. İş Doyumu 120 3.3.3. İşe ve Örgüte Bağlılık 123 3.3.4. Performans 125 3.3.5. Ekstra Rol Davranışı 126 3.3.6. İşten Ayrılma 127 3.3.7. Devamsızlık 131 3.3.8. Sağlık Belirtileri ve Yaşam Doyumu 132 SONUÇ 137 KAYNAKLAR 141 XI