EGZERS Z F ZYOLOJ S

EGZERSİZ FİZYOLOJİSİ
Sanlı Sadi Kurdak
Evrim süreci içersinde canlıların hücre hacim ve sayısının artmasına bağlı olarak, tek başına
difüzyon organizmayı oluşturan hücrelerin beslenmesi için yetersiz kalmıştır.
Canlılığın
sürdürülebilmesi için hayatta kalması gereken hücre sayısının artması, organizma için özelleşmiş
organ sistemlerine olan gereksinimi de beraberinde getirmiştir. Organ sistemlerinin zaman içinde
mükemmelleşmesi ise, adaptasyonun başarı şansını arttırmıştır.
Böylesine kurgulanmış bir organ sistemi, günlük yaşamsal aktivitesi sırasında çoğunlukla
toplam kapasitesinin tümünü kullanmamaktadır. Nitekim ihtiyaç durumunda kullanılmak üzere
kapasitesinin belirli bir bölümü de yedek olarak ayrılmıştır. Metabolizma hızının dinlenim
durumundan daha üst bir seviyeye ayarlandığı fiziksel aktivite sırasında ise, bu yedek kapasite
devreye alınmaktadır. Maksimal egzersiz sırasında iskelet kas metabolizmasında görülen yaklaşık 50
katlık artış için gerekli denge koşullarının yaratılabiliyor olması, ancak bu yedek kapasitenin varlığı ile
açıklanabilir.
İnsanın fiziksel aktivite sırasında gereksinimi olan enerjiyi sağlayıp serbestleştirebilmek için
kullandığı organ sistemlerini 3 ayrı gurupta sınıflandırmak mümkündür. Bunlar:
1.
Hareketten sorumlu olan organ sistemleri: İskelet kası, kemik doku ve eklemler ile
nöromusküler bileşke bu gurupta değerlendirilebilir. İskelet kasının uyarılabilirliği, uyarılması sonrası
kasılma dinamiği ve metabolizmasında meydana gelen değişiklikler ile ilgili reaksiyonlar yanında
hareketin bir bütün olarak analizi bu anlamda tartışılan ana konuları oluşturur.
2.
Servis organları: İskelet kasının metabolizmasında, egzersiz ile uyumlu olarak
meydana gelen artışa bağlı olarak, ihtiyaç duyulan temel öğeleri iskelet kasına iletmekten sorumlu tüm
organ sistemleri bu başlık altında değerlendirilir. Özellikle kardiovasküler ve pulmoner sistem bu
çerçevede tartışılan temel organ sistemlerini oluşturur. Pulmoner ventilasyon, hemoglobinin oksijen
bağlama kapasitesi, kardiak debi, arterio - venöz oksijen içerik farkı, venöz dönüş, kanın kas içi
dağılımı ile sıvı dengesi araştırılan temel konulardır.
3.
Sinir sistemi: Hareketin başlangıcı, devamı ve sonlandırılmasını yönlendiren organ
sisteminin işlergesi ile ilgili başlıklar bu gurupta tartışılır.
Sportif performansın gerçekleştirilebilmesi, iskelet kasının metabolik gereksiniminin
karşılanması ile mümkün olur. Sportif performans kapasitesinin değerlendirilmesi sporcunun
belirtilen tüm organlarının kapasitesi hakkında bilgi vermesi nedeniyle ayrı bir önem taşımaktadır.
Nitekim fiziksel aktivitenin başlaması, kas metabolizmasının hızlanması ile eş zamanlı olarak servis
sistemlerinin de zorlanmasına neden olur. Bunun sonucunda normal bir insanda görülen dakika
ventilasyon hacmi yaklaşık 10 lt/dakika değerinden 200’lü değerlere ulaşmakta, kardiak debi ise
normalin 5 katı kadar artabilmektedir. Sağlıklı bir insanda görülen bu ve benzeri değişiklerin egzersiz
sırasında yorumlanması sayesinde, bu organ sistemlerini değerlendirme şansı da ortaya çıkar. Söz
konusu yedek kapasiteler göz önüne alındığında, organ sistemlerinin kapasitesine ve fonksiyonları
değerlendirmek amacıyla yapılan klinik ve fizyolojik çalışmaları istirahat koşullarında yapılan
ölçümlerle sınırlı tutmak uygun değildir. Belirtilen özellikleri nedeniyle performans testleri sadece
sağlıklı bireyler için kullanılmamakta, beraberinde de bazı hastalıkların tanı ve evrelendirilmesinde
kullanılmaktadır.
Öte yandan vücudun egzersize verdiği yanıtın değerlendirildiği performans testlerinde yorumu
doğru yapabilmek ise, ancak söz konusu organ sistemlerinin temel fizyolojisini iyi bilmek ile mümkün
olabilir.
KAYNAKLAR
1.
K. Wassermann, J. E. Hansen, D. Y. Sue, R. Casaburi, B.J. Whipp. Principles of
Exercise Testing and Interpretation. Üçüncü Basım, Lipincott Williams & Wilkins, ABD Baskısı
1999.
2.
P. Åstrand, K. Rodahl. Textbook of Work Physiology, Physiological Bases of
Exercise, İkinci Basım, Mc Graw - Hill Book Company, ABD Baskısı 1977.
3.
W.D. McArdle, F. I.Katch, V. L. Katch Exercise Physiology, Üçüncü Basım, Lea &
Febiger, ABD Baskısı, 1991.