TDV DIA - İslam Ansiklopedisi

MUHAMMED b. MESLEME
da (Kah i re, ts.) yanlışlıkla
babasına
nisbet
ı
etmiştir.
A. Muhammed Şakraf, el-İmô.m MuJ:ıammed Mô.zi Ebü'l-'Azô.'im: ljayô.tühu cihô.dühu ô.şarühu adıyla kapsamlı
bir çalışma yapmıştır (Kahire ı 970). Burada birçok dokümanın metni, şiirlerinin
değerlendirilmesi, tevhid ve insan-ı kamil anlayışı ile eserlerinin özetleri yer almaktadır. Ayrıca Min Cevô.mi'i'l-kelim
(Kah i re ı 962), el-Vicdô.niyyat (nşr. Ab dullah Maz! Ebü'I -Azaim, Kah i re, ts.). Divô.n (nşr. Muhammed Beşir Maz! Ebü'IAzaim, Kahire. ts.), et-Tari]fatü'l-'Aze miyye (nşr. Mahmud Mazl Ebü 'I-Azaim,
Kahire 132811910) gibi eserler Muhammed Mazi'nin hayatı ve tarikatı için önemli bilgiler içermektedir.
BİBLİYOGRAFYA :
~ REŞAT ÖNGÖREN
A
A
A
MUHAMMED MEHDI el-ABBASI
~
(bk. MEHDI ei-ABBASI).
L
~
MUHAMMED MEHDi
el-MUNTAZAR
L
A
~
(bk. MEVLAY MUHAMMED eş-ŞEYH).
~
L
ıMUHAMMED
L
MEHDi es-SÜDANi
1
(bk. MUHAMMED AHMED el-MEHDI).
~
ı
MUHAMMED b. MESLEME
...,
(~0-!~)
Ebu Abdirrahman Muhammed
b. Mesleme b. Selerne ei-Evsf ei-Ensarf
(ö .
L
43/663)
Sahabi.
~
Hicretten otuz beş yıl önce Yesrib'de
Mesleme Evs, annesi Huleyde Hazrec kabilesine mensuptur. Medine'de Mus'ab b. Umeyr vasıtasıyla İsla­
miyet'i ilk kabul edenlerden di. Hicretten
sonra Hz. Peygamber onunla EbQ Ubeyde b. Cerrah arasında kardeşlik bağı kurdu. Muhammed b. Mesleme her zaman
ResGl-i Ekrem'in yanında yer aldı; Tebük
Gazvesi dışında bütün gazvelere katıldı.
Uhud Gazvesi'nde müslümanlar zor durumda kaldığı sırada vücudunu Hz. Peygamber'e kalkari yaparak oğullarıyla birlikte onu korudu. Hudeybiye'de ve Hayber Gazvesi'nde de ResQiullah'ı koruyanlardan biriydi. Te bük Gazvesi'nde ResGl-i
Ekrem onu Medine'de kendi yerine vekil
bıraktı. Gazveden önce malının bir kısmı­
nı Hz. Peygamber'in emrine veren Muhammed b. Mesleme'nin hemen bütün
gazve ve seriyyelerin planlama ve uygulamasında hizmeti oldu. Gazvelerde gösterdiği yiğitlik dolayısıyla "Hz. Peygamber'in atlısı" (farisü nebiyyillah) unvanı ile
tanındı. 14 Reblülevvel3 (4 Eylül 624) tarihinde İslam düşmanlığı ile tanınan Yahudi şairi Ka'b b. Eşref ile İbn Ebü'I-Hukayk'ı öldürenler arasında yer aldı (Buhar!, "Megazl", 15."Rehin", 3, "Cihad" , 158,
ı 59; Müslim, "Cihad", ı ı 9; Ebu DavGd,
"ljarac", 21-22).
doğdu . Babası
Muhammed MazT. Kitiibü Uşuli'l-uüşul lima'iyyeti'r-Resul, Kahire 1329 (sonunda müellifle ilgili otobiyografi kısmı); Serkis, Mu'cem,
I, 325; Ahmed Şefik, fjauliyyiit Mışr es-siyiisiyye, Kahire 1929,111, 105 vd .; J. S. Trimingham,
Islam in the Sudan, London 1949, s. 239-240;
ZirikiL el-A'liim, VII, 16; Kehha le. Mu'cemü'lmü'ellifin, XI, 167-168; M. Abdülmün'im HafacT, et-Türiişü 'r-ru/:ıf li't-taşauuufi'l-İsliimf fi Mışr,
Kahire, ts ., s. 170; J. O. Vali, "The Evalutian of
lslamic Fundamentalism in Twentieth -Century Sudan", Islam, Nationalism and Radical·
ismin Egypt and the Sudan (ed. G. R. WarburgU. M. Kupferschmidt). New York 1983, s. 119,
122-123; F. de Jang, "Aspects of the Political
lnvolvement of Sufı Orders in Twentieth-Century Egypt 1ı 907- ı 970): An Exploratory StockTaking", a.e., s. 184-187, 207-208; a.mlf.. "Two
Anonymous Manuscripts Relative to the Sufı
Orders in Egypt", Bibliotheca Orientalis,
XXXII, Leiden 1975, s. 186-190;a.mlf.. "Abu'l'Aza'im", EJ2 Suppl. (İng.), s. 18; Abdülmün'im
M. Şakraf, Ebü'l-'Azii'im ue eşeruhu {i't-taşau­
uu{i'l-mu'iişır, Kahire 1986; a.mlf., 'İlmü'l-ce{r
{i'l-İsliim, Kahire 1986, s. 117 -163; C. Fıuehr­
Labban v.dğr., Histarical Dictionary of the Sudan, Metuchen-London 1992, s. 28-29; Zekeriyya Sü leyman BeyyiimT, et-Turu ku 'ş-şu{iyye
beyne's-siise ue's -siyiise {f Mışr el-mu'iişıra,
Kahire 1412/1992, s. 35-36, 121 , 146-147; J.
W. McPherson, el-Meuiilid {f Mışr (tre. Abdülvehhab Bekir). Kahire 1998, s. 172-176; Metin
Yurdagür. "Cefr", DİA, VII, 218; Rahmi Varan ,
"Hac" (Literatür). a.e., XIV, 412.
ı
A
MUHAMMED MEHDIes-SA'DI
(bk. MEHDI e i-MUNTAZAR).
~
Muhammed b. Mesleme, 11 Muharrem
6 (2 Haziran 627) tarihinde emrine verilen
otuz kişiyle birlikte Medine'ye yedi günlük mesafedeki Kurata kabilesi üzerine
gönderildi (bk. KURATA SERİYYESİ). Yine
aynı yılın reblülahir ayında on kişilik bir
grupla Medine'den 24 mil uzaklıktaki Zülkassa'da yaşayan Sa'lebe b. Sa'd oğulla­
rına karşı sevkedildL Geceleyin kabilenin
bulunduğu yere vardıklarında silahlı 100
kişiyle karşılaştılar. Birkaç saatlik çatış-
madan sonra Sa'lebe b. Sa 'd oğulları
müslümanların tamamını öldürdükleri
düşüncesiyle geri döndüler. Muhammed
b. Mesleme bu çarpışmadan yaralı olarak
kurtulup Medine'ye döndü.
Hz. EbQ Bekir, ömer ve Osman devrinde yöneticileri teftişle görevlendirildi. Hz.
ömer zamanında Küfe Valisi Sa'd b. Ebu
Vakkas'ın Küfe'de kendisi için bir köşk inşa ettirdiği ve Kisra'nın Medain'deki köş­
künün kapısını söktürüp kendi köşkünde
kullandığı yolundaki şikayetler üzerine halife bu köşkü yakmaları için onu bir heyetle birlikte Küfe'ye gönderdi. Muhammed
b. Mesleme görevini yerine getirdikten
sonra Medine'ye döndü.
Muhammed b. Mesleme. Hz. Osman'ın
edilmesinin ardından Hz. Ali'yi halife seçen sahabiler arasında yer aldı (DİA,
Il, 372). Daha sonra fitne baş gösterince
Medine'ye 3 mil mesafedeki Rebeze köyüne çekildi. Cem el ve Sıffın savaşiarına
katılmadı. Kendisini köyünde ziyaret eden
EbQ Bürde ei-Eş'arl. insanlarla beraber
olup onlara doğruyu anlatmanın daha iyi
olacağını söylediğinde ona Hz. Peygamber'in kendisine bir kılıç verip onunla cihad etmesini emrettiğini, müslümanların birbirine düştüğünü gördüğünde ise
Uhud dağına gidip kılıcını kırılıncaya kadar dağa vurmasını, sonra da evine çekilmesini tavsiye ettfğini anlattı (Müsned,
lll. 493; İbn Mace, "Fiten", 10). Huzeyfe b.
Yeman. Muhammed b. Mesleme'ye fitnelerin tesir edemeyeceğini söylerdi (Hakim, III, 491-492). Muhammed b. Mesleme Safer 43'te (Mayıs 663) Medine'de
vefat etti. Bu tarih 46 ve 47 (667) olarak
da zikredilmiş, Ürdün'den gelen bir kişi
tarafından evinde öldürüldüğü de rivayet edilmiştir. Cenaze namazını Medine
Valisi Mervan b. Hakem kıldırdı ve Cennetü'l-baki'e defnedildi. Onun yedi hanı­
mından on oğlu ve altı kızı olmuştur. Çocuklarının beşi sahabldir.
Muhammed b. Mesleme muhaddis,
fakih ve Hz. Peygamber'in katibi olarak
anılmakta, adı ölüm cezalarını infaz eden
sahabiler arasında geçmektedir. ResGl-i
Ekrem'den on altı hadis rivayet etmiştir.
Kendisinden Sehl b. EbQ Hasme ve Misver b. Mahreme gibi sahabllerle Kablsa b.
Züeyb, Urve b. Zübeyr, Hasan-ı Basri. EbQ
Bürde ei-Eş'arl ve A'rec diye bilinen Abdurrahman b. Hürmüz gibi tabiller hadis
rivayet etmiş. rivayetleri Kütüb-i Sitte'de ve birçok hadis kitabında yer almıştır.
Ahmed Adil Kemal MuJ:ıammed b. Mesleme el-Enşô.ri(Cidde 1402/1982). Abdülazlz eş-Şinnavl MuJ:ıammed b. Mesşehid
555
MUHAMMED b. MESLEME
leme J:ıarisü Resulillah (MansOre 1414/
1993) adıyla birer eser kaleme almışlar­
dır.
BİBLİYOGRAFYA :
Müsned, III, 493; Buhari. "Megazi", 15, "Rehin" , 3, " Cihad", 158, 159; Müslim. "Cihad",
119; ibn Mace, "Fiten", 10; Ebü Davüd, "ljarac", 21-22;Vakıdi, el-Megazi,I, 178-179,184193, 237-240, 403-404; ll, 467-468, 644-645,
690-691, 733-734; lll, 672-673; ayrıca bk.
tür.yer.; ibn Sa'd, et-Tabakat, III, 443-445; ibn
Hibban. eş-Şifı:at(n ş r. Seyyid Şerefeddin Ahmed).
Beyrut 1395/1975, lll, 362; Hakim. el-Müstedrek (Ata). lll, 491-492; ibn Abdülber. el-isti'ab
(Bicav!).III, 1377; ibn Hazm, Esma'ü'ş-şal;ıabe­
ti'r-ruvat (nşr. Seyyid Kes rev! Hasan) , Beyrut
1412/1992, s. 134; ibnü'I-Esir, Üsdü'l-gabe
(Benna). V, 112-113; Mizzi. Tefı?ibü'L-Kemal,
XXVI, 456-458; Zehebi, A'lamü 'n-nübela', ll,
369-373; ibn Hacer, el-işabe (Bicavl). VI, 33; M.
Mustafa ei-A'zami. Küttabü'n-nebi, Riyad 1401/
1981; M. Abdülhay el-Kettani, Hz. Peygamber'in Yönetimi: et-Teratibu 'l-idariyye (tre. Ahmet Özel), istanbul2003, ll, 480, 522-523; M ahmüd Şit Hattab, "MuJ:ıammed b. Mesleme elEvsi el-Enşari", Mecelletü '1-bu/;ıüşi 'l-islamiy­
ye, sy. 13, Riyad 1405, s. 269-300; Ethem Ruhi
Fığıatı, "Ali", DiA, ll, 372.
li
r
ATAULLAH
ŞAHYAR
MUHAMMED
-,
MUHYİDDİN ABDÜLHAMID
( ~' ~ ~..1.11 ı..F"" ~)
Muhammed Muhyiddin
b. Abdilhamid ei-Mısri
(1900-1973)
İlmi neşirleriyle tanınan Arap dili
L
ve
edebiyatı
alimi.
_j
Mısır' ın Şarkıye vilayetindeki Kefrülhamam köyünde doğdu . iık öğrenimini
memleketinde, orta öğrenimini Dimyat'ta tamamladı. Ezher Üniversitesi'nden
192S'te mezun oldu. Bir süre Ezher'in lise kısmı ile Kahire Enstitüsü'nde öğret­
menlik yaptı. 1931'de Ezher'e müderris
sıfatıyla tayin edildi. Uzun süre Arap Dili
Fakültesi'nde müderris ve dekan olarak
çalıştı. Bir müddet Ezher Üniversitesi'nde ve dini enstitülerde teftiş dairesi müdürlüğü ve başmüfettişlik yaptı. 1 9 40yılı
başında, yeni açılan Hartum Üniversitesi
Hukuk Fakültesi'ne bağlı Yüksek Hukuk
Mektebi'nde ders vermek ve mektebin
din ilimlerine dair programlarını hazırla­
mak üzere Sudan'a davet edildi. Burada
dört yıla yakın öğretim üyeliği sırasında
kaleme aldığı miras hukukuna dair eseri, Hartum Yüksek Hukuk Mektebi ile diğer bazı hukuk ve ilahiyat fakültelerinde
ders kitabı olarak okutuldu. 1943 yılının
sonunda Ezher Üniversitesi Arap Dili Fa-
556
kültesi'ne müderris ve idareci sıfatıyla
döndü. Bir süre ilahiyat Fakültesi'nde
ders okuttu. 1965'te Arap Dili Fakültesi'nin dekanlığından emekliye ayrıldı . 1964'te Kahire Arap Dil Kurumu'na üye seçilen Muhammed Muhyiddin, Ezher Üniversitesi'nde Lecnetü'l-fetva ve ei-Meclisü'l-a'la li'ş-şuCıni'I-İslamiyye'ye bağlı Lecnetü ihyai't-türas'a başkan oldu; Mecmau'l-buhCısi'I-İslamiyye üyeliği yaptı ve
diğer birçok ilmi kuruluşta üye olarak
görev aldı. 1973 Martında Kahire'de vefat etti.
Yazma eserlerin neşrinde metnin doğ ­
ru aniaşılıp harekelenmesi, muğlak ifadelerle garlb kelimelerinin açıklanması ,
özellikle yazmalarda sıkça rastlanan nokta, harf ve hareke hatalarının giderilmesi
Muhammed Muhyiddin'in edisyon kritik
yöntemini oluşturan başlıca ilkelerdir. Bununla birlikte Bulak ve Avrupa baskılarını
tashih edip tekrar basmaktan öte bir şey
yapmadığı, yayımladığı eserlerin temel
yazmalarına müracaat etmediği, gerekli
indekslerini hazırlamadığı, son zamanlarındaki çalışmalarını öğrencilerine hazır­
lattığı
gibi eleştirilere de maruz kalmış­
Kendisi, indeks hazırlamada harcanacak vakti yeni bir eser tahkikinde kullanmayı tercih ettiğini belirtmesinin yanı sı­
ra (Mahmud M. et-TanahT. s. 74) İbn Hallikan ve Kudame b. Ca'fer'in eserlerinin
neşirlerinde olduğu gibi ayrıntılı fihrist ve
indeksiere yer verdiğ i de görülmektedir.
tır.
Eserleri. A) Telifleri. el-Mul].tar min
(li'l-Cevherf) (Kahire 1353,
M. Abdüllatlf es-Sübklile birlikte); Mebi'ı­
di'ü dürusi'l-'Arabiyye (Kahire 1353);
Ş1J:ıQ]Ji'l-luga
el-AJ:ıvalü 'ş-şal].şiyye fi'ş-şeri'ati'l-İs­
li'ımiyye
(Kahire 136 I; Beyrut 1404/1984);
AJ:ıkamü'l-mevariş 'ale'l-meı:ahibi'l­
erba'a (Kah i re ı 366; Beyrut ı 404/ı 984 );
Ten~iJ:ıu'l-Ezheriyye (Kahire 1369/ 1950);
Dürusü't-taşrif (Sayda 141 ı ; ı 990); Tefsirü'l-Kur'ani'l-'a?:im: Cüz'ü 'Amme (Kahire. ts.).
B) Şerhleri. Şerf:ıu Ma~amati Bedi'izzaman el-Hemedani (Kahire ı 342);
ŞerJ:ı 'ala ŞerJ:ıi İbn 'A~il (<ala El{iyyeti
İbn Malik) (Minf:ıatü 'l-celfl bi-taf:ı~i~i Şer­
f:ıi İbn 'A~il. Kah i re I 350, 1370/1951, 1392/
I 972); et-Tu]Jfetü's-seniyye bi-şer]Ji'l­
Mu~addimeti'l-Acurrumiyye (Kahire
ı353, 1370/ ı95ı); Şer]Ju'l-Mu~addime­
ti'l-Ezheriyye (Kahire 1369/ 1950) ; enNi?amü'l-ferid bi-taf:ı~i~i Cevhereti'ttevf:ıid (ibrahlm el-Lekanl'nin Cevheretü 't-tevf:ıid adlı manzumesi ne Abdüsselam ei-Lekanl'n in yazdığı İt/:tfi{ü 'l-mürid
isimli şerhe haşiyedir. Kah i re 1375/1955);
Şerf:ı 'alfı Şer]Ji Katri'n-neda ve belli'ş­
şada
(Kahire 1377/ı957); Şer]Ju Divani
'Ömer b. Ebi Rebi'a el-Mal].zumi (Kahire ı 380/İ 960); ŞerJ:ı 'alfı Kitabi'l-İn­
şi'ıf fi mesa'ili'l-l].ilaf beyne'n-naf:ıviy­
yin el-Kufiyyin ve'l-Başriyyin (l-ll. Kahire ı 953- 1 96ı. Sorbon Üniversitesi'nde R.
Blachere tarafından ders kitabı olarak okutulmuştur) ; 'Uddetü's-salik ila taf:ı~i­
~1 Evçlaf:ıi'l-mesalik (Kahire ı 387/ ı 967);
Şerf:ıu Divani Ebi Temmam (Kahire
ı 387/ı 967); Hidayetü's-salik ila taMi~1 EvçlaJ:ıi'l-mesalik (Kah i re 1388/1968);
Sebilü'l-telaf:ı fi şerJ:ıi Nuri'l-izaJ:ı (Beyrut ı4ı 111990) ; el-İntişfıf mine'l-İnşfıf
(Şerf:ı 'ale'l-Mu{aşşal); Şerf:ı 'alfı metni'tTell].iş fi'l-belaga .
C) Bazı Tahkikleri. Radıyyüddi'n ei-Esterabadl, Şerf:ıu 'ş-Şi'ıfiye (Kahire ı 348;
Beyrut ı 395/ı 975); Kudame b. Ca'fer, Cevahirü'l-elfa? (Kahire ı350); İbn Reşl]5.
el-'Umde (Kahire 1353) ; İbn Kuteybe,
Edebü'l-kfıtib (Kahire 1355) ; İbn Hişam
en-Nahvi', Şer]Ju Katri'n-neda (Kahire
1355, I 377/1957) ve ŞerJ:ıu Şüıuri'ı:-ı:e­
heb (Kahire 1355); İbn Hişam, es-Siretü'n-nebeviyye (Kah i re ı 356); Teftazaru, Mul].taşarü'l-me'ani (Kahire I356);
Ziyaeddin İbnü 'I-Eslr, el-Meşelü's-sa'ir
fi edebi'l-kfıtib ve'ş-şa'ir (Kah i re I 358);
üşmCınl, Menhecü's-salik ila Elfiyyeti
İbn Malik (1-IV. Kahire 1358); Hasan b.
Bişr ei-Amidi'. el-Muvazene beyne Ebi
Temmam ve'l-Buf:ıtüri (Kahire 1363);
İbn Hişam en-Nahvi', Evçla]Ju'l-mesalik
ila Elfiyyeti İbn Malik (Kahire ı 364 .
ı 375/1956. I 387/ı 967); İbn Paris. el-Mücmel fi'l-luga (Kah i re ı 366); Abdürrahim
el-Abbas!, Ma'ahidü't-tanşiş fi şer]Ji
şevahidi't-Tell].iş (Beyrut 1366); Sealibl,
Yetimetü'd-dehr fi mef:ıasini ehli'l'aşr (Kah i re 1366); İbn Hallikan, Vefeyatü'l-a'yan (Kahire I 367); Ahmed b. Muhammed ei-Makkarl, ]'Jef]Ju'Hib min
guşni Endelüsi'r-ratib (Kahire I 367;
Beyrut 1388/1968); Mes'Gdl, Mürucü'ı­
ı:eheb (Kah i re 1367); Abdullah b. Mahmud ei - Mevsıll, el-İl].tiyar li-ta'lili'lMul].tar (Kahire 1369/ ı 950, 1375/ 1956) ;
Eş'arl, MaMlfıtü'l-İslfımiyyin (Kahire
ı 369- ı 373/1950-1954, 1389-1390/19691970); Kadi Beyzavi'. Minhacü'l-vüşıll
(Kahire 1370/ 195 ı, ı 389/ı 969); İbn Akil,
Şer]Ju Elfiyyeti İbniMalik (Kah i re I 370/
195 ı, 1382/ ı 962 , 1384/ 1964); ibn Thymiyye Muvafa~dtü şaJ:ıiJ:ıi'l-men~ül(Kahire
1370/ı 951, M. Hami d ei-Faki ile birlikte);
İbn Şakir ei-Kütübl, Fevatü'l- Veteyat
(Kah i re 1 371/ ı 95 I); İbn Hişam en-NahvT,
Mugni'l-lebib (Kah i re ı 372/1952, l-ll,