dergısı

2 O CC.\i: ES9
ATATÜRK ÜNiVERSiTESi
.İSLAMI. İLIMLER FBüLTESI
DERGISI
3.
Sayı
(Fasi!kül 1- 2)
Sevinç
Matbaası,
Ankara. 1979
İSLAM
HUKUKUNUN KAYNAKLARI AÇlSINDANKiTAB-I MUKADDES ( 1)
Y·a z an
Prof. Dr. Muhammed HAMiDULLAH
Çeviren
Dr. İbrahim CANAN
Hepimiz biliriz ki,
İslam
akldesine göre,
Allallı,
bizi
varlığı­
mızın devamında muhtaç ·olduğumuz maddi nimetlen1yle .kuşatıl­
mış
kalmamış, sonsiız rahmetiyle, ruhi ve mahayatımızcia sırat-ı müstakim üzere olmamız, doğru yoldan
ayrilmamamız için gerekli vasıtalan da ve:rımiştir. Bu cümleden
olarak yaratmakla
nevi
olarak Allah, insanlara zeka ve vicdan vermekle yetinmeyip, beşer
cemiyetine, bizzat aralarından seçmiş olduğu kimselerden sayısız
peyıgamberler göndermiş, milletine
tebliğ etmek üzere bunların
her birine emir ve yasaklanm vahyetmiştir. İlahi vahye mazhar
bu peygamberlerin ilki· Hz. Adem, sonuncusu da Hz: Muhammed'dir ki Kur'an onu, «Hatemu'n-Neıhiyyin» (Pey;gamberlerip. mührü)
olarak tavsif eder (2). Şu halde müslümanlara, sadece kendi peygamberleri Hz. Muihammed'e ·değil, oııdan önce gelip. geçeniere de
)man etmeleri gerekmektedir. Buıılann sayısı binlerle ifade edilmektedir. islamı kaynaklar sadece Hz. NUh'un değil, Hz. Adem
ve Şit aleyıhimusselamlann da Allah'tan kaanuiı kiüıpJarı (suhuf)
aldıkiarına inanır.
Bil-diğimiz üzere Kur' an, mensub olduğu milleti irşad. için
· va:hye mazhar olan kimseleri ifade etrrn.eık maksadıyla aynı manaya
(1)
Bu makale, France ·İslam mecmfıasJ?ın Eylül 1967 tarihli sayıs:ııda
neşredilmiştir.
(2)
Kur'an, Ahzab 33/40.
379
gelen muhtelif kelimeler kullanmaktadır: Neb! (haberci, peygamber), ResUl (elçi, gönderilen), Mürsel (elçi, gönderilmiş). Kur'an
bunlardan 25 tanesini zikreder ve iki ayrı yerde de: «Biz sana
bunlardan. bazılannın hikayesini anlattık;, bazılarının hikayesini
de hiç anlatmadık» der (3). Yine Kur'an'da: «Korkutucu (nezir)
gönderilmeyen hiç bir ka'VIDin bıraıkılmadığı~ ( 4) tasr!h edilir. Ke. za şu ayetleri de okumak!tayız: «Her ·kavme bir rehber (hadi) (5),
« ... Sonra Allah müjdeleyici (müıbeşşir) ve korkutucu (münzir)
olarak peygamberler yolladı ( 6).
Bu durum, kapıyı açıik: bırakıyor ve Müslüman'ı İslamdan ön- ce gelmiş vahdaniyet esasına dayalı bütün di'Illerin kurucuları karşısında hürmetkar olmaya meobur ediyor. Hatıta müslüman, Kur'an'da ismen zikredilmemiş, şu veya bu kimsenin vahye mazhar
olmuş olabileceğini söyleyecek sev1yede olmasa bile bu hürrilete
meobfudur.
Bu manevi rehberler mevzuu.nda Kur'an vahyedi1m1ş kitaplardan bahseder. Allaih tebliğatını bir melek vasıtası~la vahyeder ve
bu tebliğat, umumiyetle mukaddes kitaplar suretinde muhafaza
edilir. Kur'an bunlardan bir çoğunu zikreder. Mesela Sulmf-i İh­
ra:him, Hz. Musa'nın Tevratı, Hz. Davfrd'un Zebur'u Hz. İsa'nın.
İncil'i (kaydedelim ki İncil Kur'an'da daima mi.ifrettir, çoğul sigası
yoktur, ıtakdis edilmiş dört İncil hiç söz konusu değildir. Diyebiliriz ki Kur'an'a göre bu tabir, kavmine tebliğ etmesi için Hz.
İsa'ya gelen ilahi tebliğatı ifade eğer, bırnun yazı ile tesbit edilmiş
veya edilmemiş olması pek o kadar mühiım değil). Kur'an'da oldukca manidar bir diğer tabir daha mevcuttur: «Zülbürü'l-Ervvelinıı
(yani evvelkilerin kitabları). Bu tabir gadb bir şekilde Brahmanların kitaplarının adı olan Purana'yı ifade etmektedir. Zira Purana
lügat yönünden evelkiler, eskiler manasma gelir. Ayrıca Kur'an'da,
bizzaıt Kur'an da söz konusudur.
Mademki kendi kitapları Kur'an bunu k~ndilerine söylüyor,
öyle ise Müslümanlar, ınırıldanma ve çekinıneye maıhal bırakma­
dan eskilerin bütün bu kitaplarına inanırlar.
(3)
( 4)
(5)
(6)
380
Kur'an,
Kur' an,
Kur'an,
Kur'an,
Nisa 4/164; Mü'ınin 40/78.
Fa tır 35/4.
Ra'd 13/7.
Bakara 2/213.
Akldeleri tasvir eden (.kelEmıi) kitaplarıda müslümanların bu
inanç ve mefhfunları münakaşa edilebilir. Dinler arası münazara·
larıda (polemik) bunlardan bahsedilip enine boyuna tartışılabilir .
. Her hal u karda bu 'melihumlar hukuki sahada da büyük bir
eıhemmiyet taşırlar. Bu noktada şu sual karşımıza
çıkmaktadır:
İslam öncesine ait bu kitapların İslam nazarındaki hukuki statüç;ü
nedir? ·
KAANÜN VE VAHY
Allah, insanın herçeşit fiziki duy;gu ve idraklerıinin ötesinde-dir. Buna rağmen Kur'an, Allah'ı insanlara tanıtma konusunda
beşer ~ilinde mevcut olan meiihfunlardan kıralın kölesi karşısında
. ihraz ettiği durumu ifade ederileri seçti. Bir taraftan Allah Mı1lik'tir
(hükümdar) ve O'nun mülk'ü {kıralhk ve ıkıraliyet), Beyt'i (Saray), Arş'ı (taht), Cünud'u· (ordular) Hazıüııi (hazineler) var.
Diğer taraftan da insanların hayatları boyunca işledikleri arnellere
göre Raıblerinderi maruz kalacakları mükafat ve mücazat söz konusudur. Öyle ise hayatın sonunda neşr (yeniden dirilme), Haşr
(toplanma), Hisab (hesaba çekilme) ve mizan (bir arnelin iyi
veya kötü olduğunu tam olarak tayin için terazi) mevcuttur. Ayrıca şah:id ve meşhfı.d (şehadet eden ve şehadet edilen) m~vzfrbahs­
tır. İlahi adalet eksiksiz ve mükemmeldir: Her ferde, işlediği iyi
ve kötü arnelleri anında yazmak için, iki meleık tahsis edilmiştir (7).
Hesap gününde, tutulan bu dosyalar Hakim- Allah'ın önüne çıka­
rılrrnakla kalmayıp, aynı· zamanda Allah,
insanın her organına,
yaptığ~ işleri bizzat Itiraf etmesi için konuşma imkanı verecektir (8).
Ş~ası mulıakkak ki bu hesap,· ilahi e~irlerin insan tarafından
veya ihlal ediLmesi nokta-i nazarından yapılacaktır.
Zira Allah istek ve arzularını ilahi kitaplar suretinde insanlara
tutulması
tebliğ etmiştir.
Bu durUıiD:da şu sualle karışılaşııyoruz: «Niçin bu kadar peygamber ve vahyedilmiş ·kitaba ihtiyaç var? Allah geçmiş ve geleceğıi
bildiğine göre tek kitap tek peygamber kafi değil mi?» Bu sualin
cevaıbı pek o· kadar zor değil:
.
(7)
(8)
Kur'fuı, İnfitar 82/11.
Kur'an, Fussilet 41/19-21.
381
Her şeyden önce bu, insamn kendi hatasıdıF. Zira ilahi tebliği
muhafaza etmiyor. (Mesela yazıyı bilmediği için yazı ile •kaydedemiyor;' eziherden bilenler de bunu e:zıb~rleyen birini yerlerine koymadan ölüyorlar. Hatta yazının icadından sonra bile, sadece yangın, su baskını, zelzele gibi afetler bu tebliğin kaybolmasına sebeb ·
oLmuyor, beşer cemiyetinde vukfıa gelen kardeş kavgaları inançsıziatın eliyle bu tebliğin iradi olarak imhasına sebep oluyor. Diğer
taraftan titiz olmayan din adamları tarafından yapılan tefsirler,
ve hatta tashihler "ki taib.riıfler de bunun sonucu ortaya çıkmakta­
dır- mukaddes metnin aslının kaybolmasında sorumludur. Binnı;­
tice Allah tüıkenmez keremiyle · tebliğ gönderme işini yeniler). /
Diğer bir sebeb de insan tabiatıdır.
Çemiyet mütemadi bir
terakki içerisindedir. Muhitin taıhavvül edip değişmesi, ilmi ve
maddi terakkiler, hayat vasıtalarının ve beşeri diğer şeylerin maruz kaldığı değişiklikler, en azından, hatt-ı hareket tarzlarında
cari eski . hiaidelerden bazılarımn değişmesini talebeder ki bu durum kaanfı.n koyucu olan Allah'ın haşa kararsızlığindan veya ·keyfi
davranışından ileri gelmez. Bu durumda Allah fikir değiştfrmiş de
olmuyor, bi!akis insanlarda husule gelen deği,-şmeler, daima insan. ların iyilik ve saadeti için kaanfınlarını değiştirmesini Allah'tan
talebediyor: ·
Hülasa, pe)'igamberlerin ve ilahi kitapların çokluğurnun sebebini
izi:l.h kolaydır. Duruım böyle olunca, aynı bir konu hakkında, (aynı
Allah tarafından vazedilıniş ıo1malan hasebiyle) aynı menşeden
gelen bir çok kaanfın mevcutsa bunlara uymada mü'ınin ve mılti
ldşinin vazifesi· nedir? Bu sual karşısında, en azından bir hukukcu
için, hiç bir zorluk mevcut değildir. Zira birbirini taldp eden
kaanfınlar ya mütenakızdır, ya tamamlayıcıdır, ya da önceldlerin
tekrarıdır yani lüzumsuzdur. Tenakuz ve te'lıf imkansızlığı halinde,
bunlardan birini tercih zorunluluğu hasıl olursa tariılı bakımdan
en son gelmiş olan meriyette kalır ve_ bunun tatbik edilmesi gerekir (tıpkı, aynı parlamentonun çıkardığı biFbirıini takip eden
kaanfınların uygulanmasında olduğu gibi). Aksine eğer iki kaanfın
. da birbirini tamamlıyorsa bu durumda ikisi de mfıteberddr ve
ikisini de ·tatbik etmek gerekir. Tekrar halinde, ister eskisi ilga
edilsin, ister her ikiSi de kaynaştırılsın, _isterse ikisi de beraberce
· tatıbik edilsin bunlar aynı şeydir ve netice olarak aynı kapıya çıkar.
382
'
BizZat İslamı ele alarak şunu bir kere daha ~hatırlati:ılım ki,
Kur'fuı, isimleri zikredilnıeyen eskHere inmiş olanlar meyanında
Hz. İbrahim'e inen Suhuf'un, Hz. Musa'ya inen Tevrat'ın, Hz. Davud'a inen Zebiı.r'un ve Hz. İsa'ya inen İncil'in semav! vasfını ka-
bill eder. Biz burada tetıklkimizi KJ.tab-ı Mukaddes'le tahdid edip,·
onun dışına çıkmayacağız. Yapılan aynı açıklama tam tarnma diğer
v:ahyedilnıiş -kitaplar için de muteberdir, onlara da tatblli: edilebilir.
Önürnfude aşağı yukarı aynı_ asra ait iki usill-i fıkıh kitabı
var. Biri mutezili olan Abdu'l~Hüseyn el~Basri (v. 436 H.) tarafın­
dan yazılmış olan K1tabu'l-Mutemed (Uaanas, 1964-5), diğeri de
sünn! bir hukukçu olan Sarahs! (v. 483 H.) tarafından yazılmış
olan Temhidu'l-Füsul fi'l-Usill (Haydarabad~Deken) 1372). Bu
müelliflerden her biri, islamı teşriatta Kıitab-ı Mukadcles'in yerini
belirtmek için birer bab tahsis ederler (Bhei'l-Hüseyn için: S.
899-907 ve Sarahsi için: 2,99-105). Her iki eser, İslam Peygambe. ri'nin, kendinden önce gelip geçmiş pey;gamberlerin kaanununa
uymak zorunda olup olmadığını öğrenımek için, aıynı meseleyi
araştırmı~ olan selefierinden söz ederler.
Ebu'l-Hüseyn'in mutezilile_r hakikıiıda bize sunduğu malfunat
(s. 900): «Peygamberimiılln, kendisine peygamberlik gelmeden önce, kendinden evvel gelip geçmiş pey;gamberlerin şeriatma
t8ıbi olup olmadığı şualine gelince, buna bazıları evet, bazıları da
hayır diye cevap verdi. Diğer bir kısmı · da süikfıtu terelli etti.
Kadı'l-Kudat Abdu'l-CeblJar'ın rivayetine göre Şeyh- Ebu Haşim
bazı meseleleı:e
(yahut «bazı bablarda» mana mübhe:rp_) cevap
vermekten kaçındı. Hz. Muılıamrned'in pey:gamber olduğu devirdeki
durum için bazıları: «0, kendinden önce gelmiş olanın, her hangi
bir delille . hariç tutulmaanış olan kaanunlarına uymak zorunda
idi» dediler. ·Bazıları da: «Asla buna ·mecbur değildi>> dediler. Hz.
Peyıgaımber'in daha önceki şeriata uyması gerekirdi diyenler kendi
aralarında ihtilaf ederler, bazıları: «Hz. İbrahim'in k~anfrnuna
uymak zorunda idi», bazıları da: «Hz. Mfrsa'nın kaanununa uymak
zorunda 1di. .. derler».
şöyle:
Sarahsi bize Sünni hukuıkçuların görüşlerini açıklamaktadır
(2,99): «Alimler bu konuda ]htilM ettiler. Bazıları: «Herhangi bir
peygamber'in getirmiş olduğu her bir kaanfrn, bunun ilga edildiğine
dair bir alarnet olmadığı müddetce ebediyyen meriyettedir. Her
383
yeni gelen (peygamber de) her hangi bir kaa1denin ilgası kesinleşinceye kadar eski kaanunu kendi kaanünu olarak tatbik etmeye
mecbürdur» demiştir. Bazıları da: «Her peygamber'ip_. kaantinu
·kendinden sonra bir diğerinin gelmesiyle sön bulur. Yeni gelen
eskıisini tatbik etmek mecbüriyetinde değildir. Ancak eskinin devam edeceğine dair bir delll mevcutsa o zaman buna uyar. Mezkür delil de yeni gelen peyıgamberin bu husustaıki açıklamasıyla
tahakıkuk eder» demiştir. Bir üçüncü gurup ise: «Bizden önceki
şeria:tler, tıpkı kendi peyıgamlberimizin şeriatının bir parçası ınıiŞ­
cesine uymamız gerekİneiktedir. Bu vücub, ('bu eski şeriatte!f1 herhangi bir meselenin neshini ifade eden bir delil olmadıkca ·cıl.ridir.»
demiştir. Bu son guruba giren müell!fler, bizdan önceki şeria·tler
mevzuunda eski dinlerin mensublarının (Ehli Kitap) rivayet ettikleri .ile, bu diğer cemaatlerde mevcut mukaddes kitaplarm tilavetine dayanarak müslüırnanlann yaptıkları rivayetler ve bir de·
bizzat Kur'an ve had1s.te eskıi kitaplarıdan ziikir olarak gelen rivayetler arasmda bir tefrik yapmazlar. Fakat kanaatimizce en doğ­
rusu Kur'an ve Hadiste bizden öncekilerin kaahunu diye rivayet
edilenler hakkında neshe dair kes.inlik hasıl olmadıkca, bunlar
sanki kendi peygamberimizin şeriartının bir parçası· imiişeesine bunları ta1ıbikle yükümlü olduğuınıuru söylemektir. Fakaıt diğer cemaat1ere mensub olanların rivayetleriyle bilineniere veya bu cemaatlerin kitaplarından müslümanların okuyanııle rivayet etmiş
oldukları şe.ylere (:bunların sıhihatini
ısbatlıyacak çtelll olmadığı
için) uymaik gerekmez».
Bu iki müelliften ne heriki ne de öteki mezkür kategorilere
· giren alimierin kimler olduğunu ismen belirtmezler. Her hal u
karda daha Ebu Haşim (v. 321 İL) bu problemi vazetıniştir.
iDDiANIN DAYANAKLARI
İslam öncesi ilahi şeriatlerin, İslam hukuku için bir kaynak
teşkil
şu
edebileceklerini söyleyen klasiık müellifler
ayetlerine dayanmak:tadırlar:
1.
Kur' an,
şu
ayette,
Allah'ın
Tevrat'ta
Kur'an-ı
bazı
Kerim'in
kaaideler vazet-
tiğini haber verir: «Biz onda (Tevrat'ta) onların üzerJ.ne (·şunu
da) yazdık: Cana can, göze ·göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe
384
diŞ (karşılıktır, hülasa) bütün yaralar birbirıine kısastır ... » (9).
İmdi, kısası kabul eden İslam şeriaJtı, bunun, Tevrat'ın bir hüıkmü
oldu~u beyan eden şu mezkılr ayetten ahnımıştır.
2. Bir başka ayette Kur'an muh:San .olmayFın zanilere vurul.ması gereken kamçı adedini beyan edel.·, f~kat ıiıuhsan olan · zaniler hususunda susar (10). Hz .. Peyıgamber, kendi zamanında husfıle gelen müıteaddid hadiselerin hepsinde muhsan zaniler için
recmetme cez~sı uygulamıştır. Halife Hz. Ö~er, Hz. "Peygamber'in
bu tatbikatma atfen, Buhari'nin ıı.ivayet ettiği üıZere (ll} şunu söyler: «Recm Allah'ın emrinde gelmiştir ( er~Recmu fi kitabillah),
bunun kitapta yokluğu kimseyi aldatıp saptııırrıasıİı ·ha.». Bazı müel1ifler -ki .gerçeği söylemek gerekirse bana da ö~le geliyor-, ·bu
sözünde Hz: Ömer'in Tevrati kasdettiğ1ni düşi,iıımüşler.dir (12).
Sara:hs1 ' Hz. Peygamberle ilgilıi başka- rivayetlere dayanarak aynı
neticeye varır (13') ve der ki: «Kur'an, Kitab-ı MUJkaddes'in ahıkıl
mı:ri.ı kısmı olaralk tashlh etmek için vaz:ıh olarak kaanun ko;ydu,
falcat bu eskt şeriatten te'yid ettiği kaanfuılar hususunda ise
sükfıt etti.»
3. Kur'an (14), Kuzey Araıbiıstan'da yaşayan Salih Peygamber'in mucizevi devesinin hikayesim anlatır ve bHdirir ki.: Alılaıh
. bu deve ve halkın diğer hayvanlannın mevcut· içilebilir suyu paylaşmalarını emretmiştir. Müslıüman
hukukçular su hususuııdaki
.or.takların (şerik) haklarını beyan ederıken bu ayete, yani İslamdan
önce .gelmiş· olan bir peyganiıberin şeriatından olan bu kaanuna
a:tıfta bulunurlar.
4. Bir pey;gamber ölüıp, yerine Aıllah bir başkasıni göndenince
ölenin peygamberlik vasfı ondan alımnaz. Bu sebeble müslümanlar, bütün eski ilaibi tebllğcilerin peyıgamberlik vas.fını tanımaıle
rriecburiyetindedirler. Kur'an da böyle emreder: « ... her biri Al~
lah'a, O'nun meleklerine,· kitaplarına, peygaımberlerine, inandı..
«O'nun (Al!lah'ın) peygamberlerinden hiç birini' diğerlerinin arasmdan ayırmayız (hepsine inanır~) ... » derler» (15). İmdi, bir pey
(9)
. (10)
(ll)
(12)
(13)
(14)
(15)
Kur'fuı, Maide 5/44-45 .
Kur'an, NU:r 24/2. ·
Bubari, 86/31.
Bakınız, Deteronorn. 2~, 20-77; Levıililer 20, 10-12.
Sarahsi, Temhldu;1-Fusı11 fi'l-Usul, Haydarabad•Deken, 1372, 2,100.
Kur'
Hacc 26/,153; Kamer· 54/28.
Kur'an, Bakara 2/285.
an,
385
gamber tarafın.dan getirilmiş olan· ilahi ·tebliğ,· getireni Jlmüş ve
yerine yenisi ikame edilmiş olsa bile ilahilik vasfını kaybetmemeye_
daha çok layıktır.
'
.
S. Kur'an sıkca, eslci kaanCınların müslümanlar için taşıdığı
icbarl vasıftan söz eder. Mesela Şu'aTa suresinin 13. ayetinde şöyle
buyrulur: «0, «dini doğru tutun, onda tefrikaya düşmeyin» diye
(asl-ı) dinden hem NUh'a tavsiye ettiğini, hem san,a vahyeylediği·
mizi, hem İbrahim'e, Musa'ya ve İsa'ya tavsiye ettiğıirrıizi sizin
için de şeria:t yaptı. .. ». Keza Al-i İırn.ran suresini~ 95. ayetiyle, Nahl
suresinin 123. ayetinde: «Muvahıhid bir müslüman olaraık İbralıim'in
dinine uy ... » denmektedir. Keza Fatır suııesinin 31. ayetinde:
«Sönra biz, o kitabı kullarımızdan (beğenip) ·seçtiklerimize (yani
müslümanlar-a) miras bıraktik. .. » Bu ayette müfrıim olan· husfi~
kıraliyetin değil, Kitab'ın teıvarüs edilmesidir. Bir diğer ayette:
«Şüphesiz ki Tevrat'ı biz indirdik ki onda bir hidayet,
bir nür ·
vardır. Kend1sini (Allah'a) teslim etmiş olan (İsrail) peygamberler (i), Yahüdllere aH davalarda) onunla hükmeder (ler )di...» (16).
Buradaki «•peygamberler» tfııbiri «mu1:lak» olması hasebiyle Saraliısı
İslam peygamberini bile buraya dahil etmede tereddüd etmez.
Şu· halde, Hz. Muhammed açısından burada kastedilen şey, yahudi tel;>aa için İslam hükı1rnetinin Kit8.,b-ı Mukaddes kaanunlannı
tatbik etmesidir. Bu çeşit ayetler meyanında en çok zikredileni
ve . en ehemmiyetli. olanı En'fun süresinin 83~90. ayetleridir. Burada -Hz. Nuh, Hz. İbrahim, Hz. Davud, Hz. Musa, Hz. İsa vs. gibi.18 isim z~kredildi·kten ve bunların hepsinin Allaılı'ın tebliğcileri
olduğu te'yid edildikten sonra bu ~aihi:S şöyle nihayete er~r: «Onlar
(o peygamberler) Allah'ın hidayet ettiği kimselerdir. O halde sen
. de (ey Muhammed) onların gittiği doğru yolu tuıtup ona uy.»
6.
Kur'an'ın,
eski kitapları ş8.,hit olarak zikretmesi de aym
şekilde mfuıidardır. Mesela: «Şüphe yo1,clci o (Kur'an) daha evvelkilerin kıtaplannda da vardır» (17). Keza: «Ami.dolsun, Tevrattan
sonra Zebür'da da yazmışızdır ki arza (ancak) saHh kullanın mirascı
olur» (18) .. Bilindiği üzere burada Mezmfırlar' daki bir ayete
atıf yapılmaktadır (19). Daha ehemmiyetli olanı birçok seferler
( 16)
( 17)
(18)
(19)
386
Kur' an, Maide 5/44.
Şuara 26/96.
Enbiya 21/105.
Mezmurlar 37/29.
Kur' an' da, bizz&t Kur'an'ın .veya Hz. Peygamber'in Kitab-ı Mukaddes'in tasdikcisi (musaddl!k) olduğunu.birçok defa ifade eden ayetlerdir (20). Misal olarak Maide •Sılresindeiı bir ayet zikredelim:
«(Haıbibim) sana da hak olarak ki:taıbı (ı:Kıur'an'ı) -kendinden evv~l­
ki kiitap(lar)ı tasdik edici (ve doğrulıtucu) ve ona kwşı bir şahid
olmak üzere-. gönderdik. O halde (bütün ehl-i k~ tap) aralarında
Allah'ın sana indirdiği ile hükmet, sana gelen hakikatten (dönüp
~de) onların heva (ve heves)lerine uyma» (21).
7. Bilindiği üzere, Kur'an da İslam öncesi eski çağlara ~it
pekçak hi·kayeler mevcuttur ki bunlardan bir kısmı ancak zamanımızcia değerlendir.ilebilmiştir. Mesela Kur'an Eşmuil (Samuel)
. peygamber'in ·hikayesini anlatır ve bu meyanda İsrail kavmine bir
hükümdar tayin etmesi için Allfrh'a nasıl dua ettiğini ve. bir pey..
gamber'iri var:lığına ragmen Talut'un kıraliyet vazifesini nasıl üze-·
rine aldığını vs. anlatır (22). İslam da dini ve siyasi. iktidarların
ayrılmasımn meşruluğu lehinde delll elde etmede 'indelhace bu
hikayeye müracaat edilmiştir. Keza bir başka sürede Saha Melike- ,
sinin (ki İslami kaynalda·r Belkls derler) hikayesini, bunim Hz.
Süleyman'ın dinine :ihtida edişini anlatır (23). Hz. Süleym::'m'ı müslümanlar peygamber kahCıl eder. Kur'an'ı Kerim'in metni Belkis'a
şunu söyletir: «0 C::Belkis) dedi ki: Ey Rabbi.ıiı hakikat ben ken. dime yazık etmişim, Süleyman'ın maiyyetinde alemierin Rabbi
~lan Allah'a teslim oldum (müslüman oldum)». Bhl-i Sünnet ~lim­
leri bu hikayeden, yakın zamanda, müslüman bir kadının müslüman bir devletin. reisi olabileceğine dair delil çrkarmışlardrr (Bu
istidlal, Fatıma Cinnah hamının Pakistan Reisicumhurluğuııa adaylığını desteklemek için yapılmıştır. Yeri gelmişken ilave edelim ki,
Hz. Pey;gamber'in Sasani kıraliçesi ·ile ilgili olarak ifade etmiş bulunduğu meşhur yasak İranlılara gelecek. bir belanın mucizevi bir
surette önceden ih!bandir, }ioksa bu, müslümanlar için ·belli bir
yasağı ifade etmez (24).
·
·
(20)
Mesela Bakara 2/41; 91.101; 'Al-i İmrfın 3/3; Nisa 4/47; Mfıide 5/48;
35/31; Ahkil.f 46/30.
Maide 5/48.
Bakara 2/243-251.
Nemi 27/16-44.
İran· tahtına, ölen kıralın kızının geçirildiğini duyan Hz. Peygamber:
«Kadını başa geçiren· bfr millet iflah olmaz» buyurıimştur. (Buhar!,
Fiten 18) (çevlrenin notu).
Fatır
(21)
(22)
(23)
(24)
387
mr
iltı
f!
i.
8~
. Kur'an
dışında
Hz. Peygamber'in sözleri
daıha
az müsbet
değildir. Bir misai vereİim. iBuharl'nin bir rivayeti (25) Hz.· Pey·gan:ıber'in saç bırakma tarzından bahseder ve İhnu Abbas'ın şu
rivayetini verir: «Müşdk (aTaplar) saçlarını bir· çizgi ile ayırırlardı,
yahudiler ise ( eıhl-i kitap) . saçlan ayırmaksızın bırakırlardı. Hz.
Peygamber, Allah tarafından va'hy gelmemiş, olan hususlarda yahudi ve hıristiyilnlara uygunluğu severdi. Böylece, bidayette, saçlarmda ayırmaya yer vermezdi, bilaıhar~ ayırdı» (26).
İTiRAZLAR
Fukaıha'dan,
Hz.
Peygamıber'in, geçmiş ümriıeıtlerin şeriatma
edenler şu :mıüteakip hadisiere dikıkat çe-
uymuş olac~ğını inık:ar
keder:
a) Kur'an~ı Kerim der ki: «... (Ey Musa'nın, İsa'nın, Muhammed'in üınmetleri) sizden her biriniz için bir şeriat, bir yol tayin
ettik»· (27). Öyle ise her yeni peygamıber, · selefiİıin şeriatını ilga
eder. Nitekim Hz. Nuh'un: şeriatının yerine Hz. İbrahim'in şeriatı,
Hz. İbrahim'inkinin y.:::rine Tevrat, Tevrat'ın yerine İncil geldi. Şu
ha}de mantıki ·olarak Kur'an'ın da İncil'in yerine geçtiğine inanmak gerele Nitekim, Tevrat)conı.tsunda Kur'an Çok vazı:htır: «Biz
Milisa'ya ·da kitap verdik ve o (kitabı) <<Benden lbaşka hiçbir veldJ
tutmayın» ·diye İsrail oğulları için bir hidayet (rehiberi) kıl dık» (28).
Kur'an, Keza, Hz: İsA konuslında da: «Onu İsrailoğullarına peygam~ ·
b er göııder:diık. .. »der ( 29).
b) · Hz. Peygamber'in (A.S.) gerek bi'•setten önce ve gerekse
sonra,· kaa~fınlarının ne nı.duğunu sormak için Yaıhudi ve Hıristi­
yanlara. müracaat ettiği· görülmemiştir. Bu husus o kadar kesin ki
Hz: Mu'az'ı Yemen'e vali olarak gönderdiği zaman ihıtıilafları nasıl
halledeceğini sordu ve Hz. Muaz'dan şu cevabı aldı: «Ben Allah'ın
kitabı (Kur'an) ile hükmedeceğfuı, orada 'aradığımı bulaıİilazsam
Reslllünün (Muhammed) Sünnetine göre hükımedeceğim, orada
da bulamazsam kendi içtihadımla hükmedeceğim». Bu cevap üze(25)
(26)
(27)
(28)
(29)
388
Buılıari,
63/50, Nu. 4.
.
Buhar!, 77/70, Nu, 1.
Kur'an, Nisa 5/48.
İsra 17/2; Secde 32/23.
AI..i İmrfm 3/49.
Karşılaştır:
rine_ Hz .. Pe)Tıgamber onu takdir etti ve asla «Kitab~i Mukaddes'e
de müracaat et» demedi. (30). Aricak meşhur bir hadise var. Burada iki gurup Yahudi'nin, bir zina hadisesini halletmesi için Hz.
Muıhamıııed'e müracaat ettikleıini görüyoruz. Hz. Peygarrnber Kitab-ı Muıkaddes'i getirtir ve suçlu çifte,· Tevrat'ta yer alan recm
cezasını tatbik eder (31). Fakat yine de kaydedelim ki bu .hadisede her iki tarafı da yahudi olan bir dav& söz konusudur ve
• Kur'an (32) "dahi Tevrattaki hükümterin YaJhfıdilere, İncil'deki hükümlerin de hıristiyanlam tatlbik edilmesini emretmektedir. Hz.
Peygamber tarafından .iki müslüman· arasındaki i•htilafın hailinde
Kitab-ı Mukaddes'e atıfta bulunduğu tek hadise mevcut değildir.
· Bunların muhallfled, yani Kittl!h-ı Mukaddes'in İslam hukukuıla kayna1k olabileceği fikrini benimseyenler cevaben derler Id
«a» maddesindeki ltirazda, ayeti, her iki pe)Tıgamber tarafından
gert:iril:rrllş oLması için kaanfınların bir-birine z:ıd olacağı istikametıinde anlamamak gerek, zira bizzat Kur'an-ı Kerlrr:ı başka yerde
. ·eski peygamberlerin yolunu takiıb etmeyi emretmiştir.' Mezıkur
&yeti, ıher peygamberin kendine has. biT şeriatı ·_bulunacağı; bu
şeria.tın da kısmen daha evvelkillin teıkrfm, kısmen de ilahi vahyhı
sonuc~ olarak eskinin yerine geçecek yeni şeylerden ibaı;e:t bulunacağı şeklinde anlamak· gerekir. Diğer taraıfitan,
eğer bir kitap
İsrail oğulları için iyi bir rehıberse bu durum onu başkaları için
de, aynı şekilde, iyi· olmaktan hariç tutmaz, zira mezkfır lcaanfrn
Yaıhfıdi menşeli olma-yıp ilahi menşelidir. «b» maddesindeki i·tiraz
için yukarıda 1O. delilde ( 33) zikrettiğirrniz hususa havale ederler.
NETİCE
Saraıhsi'nin de ·çok yerinde olarak söylediği gibi, gerçek tutum
şu .olmalıdır: Es'ki .peygamberlerin kaanCınları iJö · şarta bağlı olara:k İslam için de. mfıteıber olmaya devani etmektedir: 1 - Onlar
Kur'an ve Hadis'le ,neshedilrı:nemiş· olmalı. 2- Şu veya bu esld
(30)
(31)
(32)
(33)
Burada Ebü'l-Hüseyn'i zikrediyomz (s. ·903). Fakat bu meşhür hadi'sin
bütün 'kaynaklan ve üzerine yapılan derinlemesine l:ıir inceleme için
Zahrdu'l-Kevseri'nin «Haclisu Muaz İbni Cebel fi İctrhadı'r-Re'y,; .adlı
makalesine bakılabilir (Makalatu'l-Ke,,ser!, Kahire, s. 60-64).
Bullan 97/51.
Kur'an, Ma>ide 5/42-50.
Makalede 8 delil mevcuttur, 10. delil mevcut değildir.·
389.
ka~1fınun sıhhatine delil mevcut olmalı. H;z:. Nuh ve Hz. İhrahiın'e
gelen Suhuflarda ~lduğu gibi, eski kitaplara sahip değiliz, elimizde mevcut· deği·lıdir. Tevrat'a gelince, Kur'an bunun s:clllıatini reddeder (34). Muhtemelen Nebuık:adnezar ve Ti!tus tarafından icra
edilen mükerrer imha.ların sonuçlarına atıfta bulurimaktadır. Hz.
İsa'mn teşriatma gelince, bu hiç bir surette, Tevrat veya Kur'an
gibi, kitap halini alabilrn:ı;si ·için bizzat Hz. İsa tarafmdaiı. yazdırıl­
madı. Hıristiyanlar, bizzat Hz. İsa tarafından emredilmiş olmaksızın Havarileıin yahut onların muakkıblarımn kendi teşeıbbüsle­
riyle kaleme almış oldukları 'H:z. İsa'nın tar.i!hçe-i · ılıayatiarına sa· ·
hiptirler. Bu tarihçeler gerçi Hz. İsa'nın sözlerıini :ihtiva ederler.
ama karışmış olan başka şeyler de mevcuttur. Diğer tarafıtan
İnciller umumi emirler verir, bunlarda müşahhas kaanunlar mevcut değildir. Hz. İsa, Matta'nin da zikrettiği üzere (35) Tevrat'a
uymuştur.
Konumuzsı.
son veririken şunu da belirtelim ki, Kur'an-ı Kerim
ve Hadis-i· şerifler müslüman hukuık:çuların,in ihtiyacına kafi ve
. vafidir. Onlar Kitab-ı Mukaddes' e _atıfta bulunma hususunda mütereddirler. Zira Kur'an şövle der: « ... Benim rahmetim ·her şeyi
kuşatmıştır. Onu (rahmetimi, küfürden masiyetten) sakınmaıkta,
zekatı vermekte, bir de ayetlerimize iman etmekte olanlar (yok
mu?) .işte onlara has olmak ÜZere tesbit edeceğim. (Onlar) nezdledindeki Tevrat ve İncil'de (ismini ve sıfatını) yazılı bulacakları
üı:nımi nebi olan o Resul' e (Muhammed) tabi olanlardır .. -o, kendilerine iyiliği emrediyor, on.Jarı kötülükten nehyediyor, onlara (nefislerine haram kıldıkları) temiz şeyleri hela.I (helal ;kıldıkları)
murdar şeyleri de üzerlerine haram kılıyor. Onların ağır yüklerini,
sırtlarında olan zincirleri indiriyor 0 .... » (36). Böylece müslüman
hi.ıkukçular,· halkın selametine müstenid olan kolaylığı tercih ederler, Tevrat'ın çok çetin kaanfrnlarını te~cih etmezl~r, · zira Kur'an
bu konuda çok va:zih olarak Şöyle der: « ... Allah size kolaylık diler,
size güçlük istemez; bir başka deyişle, Fak~er Kitab-ı Mukaddes'in: 'bazı kısımlarının mute:berliğini tanımakla birlikte kendi
teşriatlarında ona ihtiyaç duymazlar.
(34)
(35)
390
Nisfı
4/46 ve Ma!de 5/13.
Matta, 5/17-18.,
İSLAM
HUKUKUNUN KAY~AK.LARI AÇlSINDAN
KiTAB-I MUKADDES (36)
Yazan
Prof. Dr. Muhammed HAMiDULLAH
Çeviren
Dr. İbrahim CAı.'\JAN
France- 'islam mecmuaşının EylUl 1967 ·tarihli sayısında, Mutezill Ebu'l-Hüseyn el~Basr-1 ile Hanefi fakihlerinden Sarahsi'iıin
yazdıklarına dayanarak bu konuda .bazı açıldamalarda bulumnuş­
tuk. O zamandan beri klasilk müelliflerden bazılarında dah?t bu.
mevzuyla ilgili diğer bir kısım vesftike rasladım. Bunlardan ikisini,
Şafii mezJhebinden el-Gazal( ile Maliki mezhebinde:ı;ı el-Baci'ye ait
olanları Prof. Henri Laoust'a borçluyum, O, Collegede France'da~i
konferi:mslarında bunlardan bail:ısetmiştL
Bugünkü malumatımıza göre, Hz. Muhamined'den (A.S.)
önce gelip geçmiş peygamberlere inen ilahi kitapların .müslümanlar için mer~yette olup olmadıkları meselesi ilk defa lV1ütczi1i Ebu
HaŞim ·c vefatı: 321 hicri) tarafından or-taya atılmıştır. Bunu, Ebu'IHaşim'in fikirlerini eserinde kaydetmiş olan Ebu'l-Hüseyn el-Bası~l'den öğreniyoruz.
BAGDADi
Önce, elimdeki yen:i vesikalar arasında yer alan Ahdulkalıir el(v. 429 H.) söz etmek istiyorum. Usulu'd-Dln adlı
kitabınd~ (37) şunları söyler: «Mezhebirnize mensub olan alimler
derler ki: 'Her peygap:ı.ber kendisine peygamber-lik gelmezden önce
Allalı'ın varlığına ve birliğine inanır; Bu inanca ya aldi delillerle
varılır, yahut da kendinden önce gelmiş olan eski bir peygamberin
şeriatma uyularak varılır. Bizim peygamberimiz Hz. Muhammed'e
(A,S.} gelince, onun hakkında derler ki peygamberlikten önce o,
Hz. İibrahim'in şeriatma uyuyordu -ki bu nazari olarak münikündür. fakat isba<tlavıcı delil ve vesika mevcut değildir-. Kerramive
ise, Hz. Pe~gamb;r'in (A.S.), kendisinden hem~n~ önçe gelmiş ol~n
Bağdadiden
(36)
Bu malciile,
France- İslam'ın
Kasım- Aralıle 1970
tarihli sayısında
çıkmıştır.
(37)
Abdü'l-Kahir el-Bağdadi, Usfı.lü'd-Din, İstanbul, s. 266-67.
391
_Hz. İsa'nın (A.S.) dininy uymuş· olacağıılı 1leri sürmüştür. Bu da
isbatlayıcı delile dayanmaksızın mizari olarak mümkündür ..
SEYMERİ .
. En eSikilerden biri de ·Bağdad kacİ.ısı Hüseyn tb nu Ali e~~Sey­
meri'·dir (:v. 436 H.). Bu .z8.ıt, itiıkadda mfıtezill .olmakla beraber,
ı;ımelde . Hanefi idi. Mesailu'l-Hilaf fi Usüli'l-Fıkh adlı kitai:>ı (bir
nevi ;hukuJc fe~sefesi metodolojiSti demek olan) usul-i fılclıla iLgilielir. Eserde muhteli.f rnüelliflerin ,görüşlerini ve göruşlerde dayandıklan ·delillerii:ıi de zileretmek suretiyle mukayeseli bir yol tutmuştur. Bu nevden bir başka ıbenzerihe rash1nmayan eser, el ya.Z-.
ması halinde tek nüsiha · olup Du:blin' de Chester Beaity kütüphane·
sinde bulunmaktadır. Bu roÜitürphanenin müdürü kitabın rn.i.krıofil­
mini heı:ıhanıgi bir karşılılk beklemeksizin bana göndermek lütfunda .bulunmuştur, burada kendisine en kalbi teşekkürlerimi ·ve minnevtarlığımı ifade etmek isterim (38)..
.
Bu yazar, ·eserinde, 125/a-128/b varakları arasında, ele aldığı­
mız meseleye temas etmektedjr ki tercümesini aynen 'ver-iyoruz:
kendjısinden önce geimiş olan
peygamberin
·olan 'bir pey.gaımberi A.llah'ın göndermes~ caiz
midir? y;okısa .bunun da kend:ine has bir şeriatı olması şart mıdır?.
Akıl, her iki ihtimalin de caiz olduğunu söyler .. Fakat bazı kimseler bunu reddederek, her pe)'iga:m:bel:in, kendinden önce gelmiş
olanların şeriatından ayrı, husus! bir şeriatı olmalıdır, derler.
«Sual:
şeri'atıriın
Şeriatı,
aymsı
«·Birinci cevap leıhindeki ·karlne şudur: Meşru arneller peygam- ·
berin Üımmeıtüıi teşkil eden fertlere, onlarin. menfaati bulundı{ğu
için terettüp etmekıtedir. Falan veya filancanın menfaatlerinin aynı
şeyler. olmasımn bir manisi bulunmadığı gibi, ayrı şeyler olması
da imkanda.ı;ı hariç de~ıld1r. Bu durumdan . şu net1ceye ulaşırız:
Sonradan· gelen bir peygamberin, selefi$ . şeriatma tabi .olması
caizdir' ve bu, kendi menfaatine olduğu giıbi ümmetinin de menfaatinedir. Keza geFek ·kendi ve gerekse ümmetiııin menfaati, eski
pe)'igarnberin tabi olmuş bulunduğurrdan farklı bir şeye tabi olmasım gerekıti:r.mesi de mi.i:rn!kün ve caizdir.
.
«Eğer şöyle denecek olursa:· «İıkincİnin bir.inciye terettüp eden
mükellefiyete. uyması caitz olması halinde Allıili'ın ikinciyi gönder(38)
392
Bu eseri
baskıya hazırlamaiktayım.
ve onun :iıçin mucizeler yaratmasının ıbir manası olmaz.
Zira o, yeni bir şeriat getirmiyor, kendisine ve ütnmetine kendinden önce gelmiş bulunan selefinin şeriatı tebliğ edilmiş oluyor.
Görmüyor musun ki Peygamberimizin şeriatını bize tebliğ eden
kimsenin elinde mucizeler has ıl olıriıası caiz değildir. Ha1buki ikinci
peygamberin elinde .bir kısım mucizelerin has ıl olması caiz:dir.
· Bu durum· ifade eder ki 1ldnd peyıgambe:rin selefiyle aynı şeriata
tabi olması caiz değildir.»
.
.
.
mesının
«Bu .itiraza şu cevabı veririz: İkinci peygamber hakkında mfı­
cizelerin hasıl olması normaldir, zira bu, behemahal (selefinin
meohulü bulunan) sadece kendisi tarafınd_an ·bilinen bir şeyler
getirmektedir. Bu, tamamen yeni l:ıir şeriat olabileceği gibi, selefinin t8ıbi olmuş bulunduğu, fakat maybolmuş olan ve yeni bir peygamber tarafından yeniden tebliğ edilmediği takdirde bilinmesi
de imkansız hale gelmiş bulunan eski şeriat ae ol~bilir. Binnetice
bu ikinci peygamber için daıhi müdzelerin zuhunı no:rnıaldir ve
kendilerine Allaıh'ın, husus! tnucizelere maihar lolarak peygamber göndermiş olduğU kimseler, ancak onun sayesinde bilinebilen
şeylere uymak . zonındadırlar. Şu halde bu soiıun"ctı· peygamber
için de mucizeler haısıl olmuŞ·sa bunda fayda olması caizdit.
<<·Eğer denecek olsa:·. «İkinci
pey;gamber'in, öncekinin alrmş
olduğui:ıa zıd düşen kaanfuılar almış olması caiz değildir, aksi ha1de bu, öncekine muıha.iefet ve onu reddetmek olur, bu ise d\iz de-.
ğildir, tıpkı bu iki pe)'igamber.den birl.nin · ,diğerinin tebliğ ettigi
şeye zıd düşen bir şey tebliğ etmesinin 'c§.iz olmadığı gibi.
«.Buna şu cevap verilir: Bu, öncekini ne redd, ne de ona muhalefet değildir, zıira, sonradıan gelen peygamber diyecelc ki: «Birirı....­
einin ( selefinin) getirmiş oldu'.ğu salillı ve dağnıdur ve ümmetinin
menfaatinedir, benim getirdiğini ise benim ve k~ndi ümnıetim:in
nienfaatinedir». Menfaa:tler devre. ve şahıslara göre değişir, ·öyİe
ise burada önceki peygamber hakkıııçla) ne redd ne de muhalefet
mevcuttur.
«Sual: Biz:iım Peygamberimiz (Hz, .Muhammed) (A.S.) kendi
selefinin şeriatma taibi olmUJş mudur?
«Bbu Bekr er~Razi (? el~Cessas·; v. 370 H.) diyor ki: Kendi
Peygamberimizden önce vaıhyedilırniş kaanunlardan nesh edilmiş
oLduğu isbat edilemiyeııler- Pey;gambenirnizin de şeriatı ·olmaktadır
393
kaaidelerine bizim de (ımüslümanlar), bunlar, selefiolarak değil, kendi şeriatı olarak uymamıi gerekmektedir. Rivayete göre EhCı.THasan el-Ker.hl (v. 340 H.), bizim Peygamberimizden önce gelmiş olan peygamberin şerıiatindan neshedildiği isbatlanamayan her şeyin biztın Peygamberimize de (Hz.
Muhammed) teret.'tüp ettiği fikrinde idi. Fakat pek çok kimseler,
Hz. Peygamber'in (A:S.) selefiinin şeriatma tabj olmadığını söyleve
bunların
nıin şeriatı
mişlerdir.
.
«Alpnler Hz. Peygamber'in (A.S.), henüz peygamber olmazdan
önce, (daha evvel) vaihyedilmiş olan bir şeriata tabi olup olmadığı
konusunda -ihtilaf ettiler. Bir kısmı, ıböyle bir şeriatın bazı kaanfı.n­
larına tabi olduğunu söyle~ken, diğer bir kısmı bundan hiçıbir şeye
tabi olmadığını söylemiş, bir diğer gurub da kesin hükümden kaçınarak her iki hususun da mümkün olabileceğini söylemi.ştir.
.
'
~
1
«Şu halde iki görüş var. Birincisi~e göre eskiden vahyedilmiş
şerii:ttlerden nesihi isıbat ·edilemeyen her şey, bizim. peygamberimizin şeriatma dalıil olmaktadıı< İkinciye göre, eski peygaınıberlerin
şeriatleri, kendilerine has şeriatler olmaları hasebiyle, bunlardan
hiçbir şey bizim Peygamberimize (A.S.) terettüp etmez.
«Birinci tez lehindeki delil, Kur'an'-ı Kerim'in şu ayetleridir:
«Sonra (habibim) sana: 'muvahılıid bir. müslüman olarak İbra­
him'in dilline uy. O, hiçbir zaman müşriklerden olmadı' diye vahyeteik» (39). «Onlar (o peygamberler) Allah'ın hidayet ettiği
selerdir. O halde sen de onların gi~tiği doğru yolu tutup ona uy»(40).
Bu sonuncu ayette, Allah, daha. önceki ayetlerde ( 41) ismen zik·
redilen yirmi civari.ndaikJ. peygambere -ki Hz .. İbrahim, Hz. Musa
ve Hz. İsa da bunlara dahildir- uymayi emretmeıktedir ...
·ki:m-
"Eğer şöyle denecek olursa: «0 halde sen de onların gittiği
doğru yolu tutup ona uy» sözü Allah'ın birliği hususunda deill
getiren Hz. İbrahim'in hikayeSi ile ilgilidir ( 42). Bu kanaatİ isbatlayan husus Allah'ın. Hz. Muhammed'e (A.S.) hatta peygamber
. olmayanlara bile uymayi emretmiş olmasıdır. Zira Kur'§.n' da:
«Onların babalarından, zürriyıyetlerinden, · biraderlerin den kimini(39)
( 40)
(41)
( 42)
394
Kur'an, Nahl 16,123.
Kur' an, En'al:n 6;90.
Kur'an, En'am 6,83-89.
Karşılaştır: Kur' an, En'am 6,74-82.
ki burada hepsinin müşterek ve eşit
meselesinde onları trukip etmesi istenınekte­
dir. Bunu isbatlayart da Hz. İlbrahim'e vahyedilen şeriatte, herkesee
bilinen hem neshedici, hem de nesh~dilen hükümlerin mevcudiyetıidir ve AHaıh, aklın hakemliğine göre, neshe ve tadile kabil olmayan hususlara uyulmasını iStemektedir. Görmez misin ki Allah
ne diyor: « ... sizden her biriniz için bir şeriat, bir yol tayin ett.i.k. .. » ( 44). Burada bildiriyor ki her pey;gamberin diğerlerinden
ayrı olan müsıtakil bir şeriatı mevcuttur>>.
·
de ... » (43) diye
sayılmak-tadır
olduğu Allah'ın birliği
«Bu itiraza şu cevap verilir: «Doğru yol (ıhüda) » t8.'biri, bu
kelimenin gerektirdiği her şeyi içine aldığı gibi, sadece .vahyedilmiş bir metinle kendini isbatlayaıbilen şeyi de içine alır. Bu fikrin
delıli Allah'ın şu ·kelam:ı:dır: ŞüpheSıiz ki Tevrat'ı biz inciirdik ki
Onda bir hidayet, bir nılr vardır ... » (45), keza ş'u ayet ·de bunu
ifade eder: «Bu (Kur'an) o kitaptır ki kendis:iın.de (Allaiı katından
gönderilmiş olduğunda) hiç şüphe yoktur. (O), takva sahipleri
için doğru yolun (hrüıda) ta kendisidir» (46) ki burada, «doğru yo] ·
(ıhii:da)» trubi:rıi ile Kur'an'ın
. muhtevasına. tevd! edilen her sev
' . kas·
tedilmektedir. Mezkür muhteva i•se, akla göre, Kur'fm'a has şeylere şamil olduğu gibi, sadece vahyedıilmiş bir metinle tanırrabi­
len şeye· d~ şamildir. Duru..rrn böyle olunca, Cenab-ı Haıkık'ın: «0
halde sen onların gittiği doğru yolu tutup ona uyı> sözü ( 47) aynı
anda iki ş~yi heraber ifade edecektir: Diğer yandan: «Onlar (o
peygamberler) Allah'ın hidayet ettiği kim~elerdir, o halde sen onların gittiği doğru yolu tutup ona uy» sözü başlı başına müstakil
bir cümle olup, bunu kendinden önce gekn kısma bağlamaya gerek yoktur.
'
«Yukariki itirazcia ileri sürülen: «BiZe Cenaıb-ı Hakk'ın, uy·
ma:nlızı emrittikleri arasında pey;garriıber olmayanlar bile mevcuttur>> fikrine gelince buna şöyle cevap verebiliriz: Bu şahıslar (pey·
gamberlepn babaları, zürı:ıiyyetleri ve biraderleri) kendilerinden
önce gelip geçen peygamberlerin tabi oldukları şeriaıtle amel etmiş­
lerdir, binaenaleyh onları tfrkiple enıredıilmiş olmamız son derece
normaldir. Nitekim Cenfrb-ı Haıkk bir ayet:te şöyle buyunnaktadır:
(43) Kur'an, En'am 6,87.
( 44) Kur'an,. Maide 5,48.
( 45) Maide 5,44.
(46) Kur' an, Bakara 2,2.
(47) .En'am 6,90.
395
<c .• 've
bana
dö~ıenlerin
yoluna uy» (48). Keza bir
başka
ayette de:
«<<..Nn
kendishıe do ğı-u yol besbelli olduktan sorira Peygamber' e
muhalefet eder, mü'İninlerin yolundan başkasına uyup giderse,
o yolda bırakırız (Fakat ahirette de) 'kendisini cehemıerrie koyarız ... ,, ( 49). Durunı böyle olunca, selefieri _olan esh
peygamberi takip etmiş olan (p.ey;gaıriııberlerin) babalarını,_ zürriyy~tlerini ve biraderlerini tabple emredilmiş o1makıtan bjzi men
eden şey nedir?
- onu,
döndüğü
«Bu eski şeriatlerde mensülı olan hüküp.ıler de .var» mealiı:ı. deki itinı.za ise şöyle cevap verebilirıiz: Onları 1il:kiıp etmekle ilgili
emir, onlardan nesihedilmediği ve daima meriyet:te olduğu' isbil:t
edilebilenlere mü~ealliktir, tıpkı ken!di Peygamberimizin (Hz. Muhammed'in) (A.S.) şerlatinden. sadece her zaıman için meııiyette
olduğu sabit· olanları takip ettl.ğimiz giıbi; mensılılı olanlara uymaya
muhtaÇ ve mecbu~- ·değiliz .. ·
«Cenab~ı Hakk'ın: <: ••• sizden her biriniz için bir şe:r;iat, bir yol
tayin etıtik» (50) kelam-ı şedfiine ge:iıl.nce, bu, münakaşa konuml.ı.zu
teşkil eden meseleyi hedef almaz. Zira burada iddia ettiğimiz şey,
(eski şeri<ıtlcrde gcim.i:;; olan) hükümlerden neshedilmiş olcluğu
isbat edilemeyenler (P...z. Muıhammed'in) şeriatının bir parçası
olmaktadır, öyle ise kesin o~arak: ~<SiiZıd~n her biriniz için bir Şe­
riat, bir yol tayin ettik» denilebilir.
«Hasımmız şöyle bir dellli ,getirecektir: Eğer (Hz. Muhammed)
kendi selefleriniı;ı şeriatma t3ıbi olsaydı, karmaşık bit' mesele zuhurunda hiikrrriünü te'hlr etmez, .bu konu ile .ilgili olarak yenıi bir
vahiy bekle...rnezdi, Tevrat'a müracaan: ederdi ve Hz. Ayşe ve omın
iffetine kaı~şı yapılan iftira (ifk) ile ilg_ili olarak; hanıİnını annes[~
nin sırtıİla benzet:rne. c'i.imlesi sarfedince vukua gelecek. iboşanma
(zıhar) meselesi ile ilgili· olarak, (koca,
delil ikame etmeksizin,
karısını sadakat-sızlık -\re ihanetle ittiham ettiği zaman. kad~n da
masum olduğuna dair yemin edince ortaya çıkan karşılıklı lanet- .
~eşme) lian hft:disesiyle ilgili olatak (51) vllikua geleri (bir müddet)
bekleme hadiseleri rivayet edilmemi•ş olurdu. (Hz. Muıhaımmed'in)
bu bekleyişi gösterir ki onun şeriatı tamamen yeni ve mÜ$takil bir
( 48)
Lokman 31,15.
c4-9) Nisa 5,1.15.
(50)
M5ıide
(51)
Bak. Nılr 24,69 ..
396
5,48.
şeria:ttir. Keza, onun Asihahı (Hz. Peygamber'in (A.S.) vefatıİldan
sonra) karş ıl anna çıkan meselelerde hiç bir z8Illan Hz. İsa ve Hz.
Müsa'nın şeriatlerine asla atıfta buluıımadılar, tersine, benzerlerine
dayanarak. yerii hükümler
narak içühad yaptılar.
çıkarmak
için şahsi gayretlerde bulu-
«Bu mütalaa'ya da cevabımız şudur: Hz. Pey;gamber ve ondan
so.nra Asli8!bı TevrM'ın. mensuh olmayan kısrmlarını bü:rne imkanına sahip değil'lerdi. Zira Tevrfrt, taıhrif ve tadil edilmişti. Nitekim Hz. Peygamber (A.S.) (Tevrat .vıs.nin) tahrif ve tadll edilıme­
yen sahJıh hükümlerini Cenab-ı Halkk tarafından, Tevı:a~'ın bir
hükmü olduğu_na dair yapılan vaJhy ve bildirın:ie· ile öğreniyoı~du.
«Eğer. itiraz edilerek denecek olsa: «Öyle ise ·( Medine yahudı­
lerirıin) recm~dilı:rı.esinde niçin elde mevcut olan Tevı:at'a atıfta
bulunıdu?, şu cevabı veririz: Hz. Peyga:rniber (A.S.) bu davranışmda
asla Tevı:at'i tatbik etmek için ona baş vurmuş değildir, Yahüdi:lerin gizlemekte olduldarı recm kaaideısinin Tevrat'ta mevcut olduğunu (Yahudilere) göSitermek için baş vurmuştur. (Hz. Muhammccl'in) bu da'.-T::tnışı onun doğruluğunu tc'yid eden bir mfıcizc
olmuştur.
«İkinci goruş (Eski şeriatlerden hiçbir şey Hz. Muhammed'e
terettüp etmez ş·ekHnde idi) : . B1111un lehindelci delil şudur: Eğer
eski ş~riatler bize terettüp etse idi, bunları alrmış olan peygamberler, tıpkı bize (nıüsl~anlara). görıdeırilıniş. gibi olacak1ardı;
Hz. P~y;gamber (Hz. Muhammed) CA.S.) bunu şu sözleriyle redde1ımiştir: «Bana (Allah katından) beş lmsusiyyet verilmiştir ki
bun'lar benden önceki peygamberlerden· hiç birine .nas'l:b ohnamış­
tır. Ben siyahilere ve kıri:nızılara (büıtün iıısanhğa)pey;gamber olarak gönderHdim, hallbuki benden öncekiler sadece .kendi kavim-·
lerine gönderilmişlerdıi. .. » Onları:iı. bizim lçin gönderilmediği is bat
edilince, şeriatlerinin bize terettüp etmiyeceği kolayca .anlaşılır.
Bu söylediğimi~in doğruluğ1111u şu rivayet te'yid eder: Naldeıdil­
diğine ·göre,
bir gün, Hz. Peyıgaımber (Hz. MU'hammed) . (A.S.)
Hz. Ömer'in elinde bir defter görür ve b~nun rie olduğunu so·rar.
Hz. Ömer, Tevrat deyince, Hz. Pe)liga:mlber (A.S.) öfkelenir ve:
«Sizler de Y8!hudi ve Hıristiyanların işledikleri ihtiyatsızlığı mı
işliy~ceksiniz? Allah'a kasem olsun· eğer Hz. Musa sağ olsaydı ona
beni t8!kipten başka bir şey gerek:mezdi» diye ha)~kırır. Bu hadis{'!
gösteriyor ki Müslümarı eski (peygamber)lerin şeı:ıiatlerine tabi
397
değildir. Bu böyle olmasaydı Hz. Peygamber (Hz. Muhaımmecl)
(A.S.) onlann mukaddes ·kitaplarını incelerneyi yasaklamazdı.
«Eğer, Hz. Peygamber'in,
Ashab'a onu yasaklamış olması.
Tevrat'ın Yahudilerce tahrif edi1miş olmasındandır denecek olsa
şu cevap verilir: Hz. Peygamber (A.S.) Tevn1t'ı. onlara yası;ı.ldarken
sebebini de zikietti ve: «Eğer Hz. Musa haya1ıta olsaydı (Hz. Muhammed'i) tekip edecekti» dedi ve sebep olarak: «Tevra:t tahrif
edilmiştir» dedi. Eğer gerçek sebep bu zikredilen olsaydı Hz. Peygamber onu Hz. Ömer' e tasrili edecekti. Bir diğer sebep de şudm·:
İslam şeriatı tamamı ile Hz. Muhammed'e izafe edilmektedir, eğer
onda kısmen başkalarının kaanfrnları da yer alsaydı tamamının
ona izafe edilmesi doğru olmazdı, zira .(Hz. Muhammed) bu durumda bu esıki şe'riatin ravisi olacaktı. GöPm.üyor ırnusun ki Ashab
bize rivayet e1ıti diye «Asıhab'ın şeriatı» diyor muyuz?. Mademki
islam şeriatının tamamı (Hz. Muıhammed'e) atfedilmeıktedir öyle
ise, o, hassaten onun şeriaıtıdır. ·
«Bu. aleidenin (yani eski şeriatlerden hiçbir şey bize terettüp
etmez düşüncesi) ha sm ı Allah'ın şu keİaırmndan kendi&ine delil
getirir: '«O halde sen onlann gittiği doğni yolu tutup ona uy» (52)
ve: «Muvahıhid bir müslüman olarak İbrahim'in dinine uy ... » (53).
Nitekim Hz. Peygamber de (A.S.) (zina sebebiyle) yahuili çiftini
recmetmezıden önce Tevrat'a atıfta bulunmuştu.
«Buna de cevap şöyledir: Hz. Peyıgamber, Hz. İbrahim'in dinini takip emrini aldığı zaman o, (bizim için) artık onun dini olmuştur, Hz. İbrahim'in dini değil. Biz daıha yukanda bunu açıik­
ladık Yahudilerin recm edilmesi icin Tevrat'a müracaatine 2:elince,
bu hadise, şöyle vuktıa geİmiştir: .Hz. Peygamber bu konU.da önce
Yahudilere bilgi verdi, fakat onlar bunu inkar ettiler, bunuın üzerine' onları tekzib için Tev.rat'a baş vurdu ki bu, Hz. PeYigam. her'in (Hz. Muhammed'in) ·bir mucizesidir.
BACi
Sonra bu konuya temas eden en eslki faklh, Malİiki mezhebinden Ebü'l-Vel1d Süleyman İhnu Halef el-Bad'dir (v. 474 H.). ·o.
'
(52)
(53)
398
En'fun 6,90.
Nahl 16,123.
. Pesle, Les Fondements du Droit Musulman adiı eserinele el-Bacl'nin .
metnini özetleyerek ·buna işaret etmiştir (54).
el-Bad'nin el-İşara fi'l-Usılli'l-Malikiye adlı eseri Tunus'ta .ba(55). Orada 75. sayfada şunları söyler:
·
sılmışıtır
«Mezhebimizden bir gurub alim, ayı;_~n bir- kısım Hanefi ve
alimleri giıbi, şu kanaattedirler : Bizimkinden önce gelmiş olan
p~ygambe.r:lerin şeriatı, mensoo olduğuna dair bir emare olmadığı
müddetce bizim için de meridir. Kadı Ebu Bekr ·(el-Cessas er-Razi,
v. 370 H.) ve mezhebimize mensub olanlardan bir gurub bu fikre
muhalefet ederler.
Şafii
«Kanaatimiz lehincleki delil Kur'an'ın şu ayetidir: «0 h8.lde
seri (ey_ Muhammed) onların gittiği doğıru yolu tutup ona uy» (56).
Kur'an-ı Kerim, Hz .. Muıhammed'e
(A.S.) uy;mayı emrettiği gibi,
onlara da uymamızı emret:mekıtedir. Keza: «0, ·'Dini doğru tutun,
onda tefrikaya düşmeyin' diye (asl-ı) dinden hem Ni'ıh'a tavsiye
ettiğini, hem sana vahyettiğimizi, hem- İbrahim'e,
Musa'ya ve
Isa'ya _tavsiye ettiğimizi sizin için de şeriat yaptı. .. » (57) ayeti de
bu mfmayı müeyyiclclir. Diğer taraftan Hz. Peygamber de· şöyle
buyurur: «Kim namaz kılmayı, uyuma veya unutma sebebiyle ihmal ·etmişse hatırlar ha tırlamaz namazını kılsın, zira Allah şöyle
buyurmaktadır: «... Beni hatırlamak ve anrtıak için namaz kıl» (58).
tmdi, bu emir (Kur'an'da) Hz. Musa'ya hitaben varid olmuştur
ve Hz. Peygamber ondan delil getirmiştir.»
.
PEZDEVİ
Büyük Hanefi faikihi Fahru'l-İslam el-Pezdevi (v. 482), Kenzu'lVlisfrl ila Marifeti'l-Usul adlı eserinde. (59) -ki A:bclülaziz, el-Buhari
nin (v. 730 H.) peık değerli şeı:ıhi .Keşfu'l-Esrar ile ·birlikıte basıl­
.mıştır- aynı konuya temas eder ve şunları söyler:
<(Alimlerden bazıları: «Bizden önce gelmiş olan şeriatlere, neshine dair bir emare o.J.madığı müddetce, kendi şeriatimizmiş gibi
(54) O. Pesle, Les Fondement du Droit Fusulman, Casablanca, p. 19- 20._
(55) 4. Baskı, 1368.
·
(56) En'am 6,90.
(57) Şüra 42,13.
(58) Taııa 20,14.
(59) Kenzu'l-VUsfıl İla l'v1arifeti'l-Usfıl 3,212-17.
399
_____
___..:_
__.__________.__________------·
.
1
uymamız gerek.mektedirı>dediler. Bazıları
da ,«aksini gösteren bir
emare plmadıkca · orı:lar bize tere:ttüp etmez» dediler. Diğer bir
kısmı ise: «Onlar bize terettüp eder, bunla:r: kendi şeriatımız, (geçinişte·n intikal eden/ mirasrmız d~~ktir, zira biz, onların almış
- o1dukları meselelerin ilahlliğini kabul ediyoruz) dediler. Kanaati·mizce bu konuda en uygı,ııı fikir şudur: All3ıhu zü'l-Çel~l'in (Kur'an' da), yaıhut Hz. Peygamber'in (.A.S.) (:hacliSrte) ilga etmeksizin
nalidettiği eslci hükün:il.ere uymak bize terettüp eder, zira bu, Peygamberimiz (A.S.) tarafından teşri edilmiş olİnaıktadır.
.
''
Birinci guru!b, I(ur'an-i Keıim'e dayanır: «Onlar (o peygamhidayet ettiği kimselerdir. O halde (ey Muhammed) sen de ariların gittiği doğru yolu tutup ona uy» (60). Burada ·•
«doğru yol (hüda) » t~bi:ri imi.nçlara tatibik edil9J_ği gibi kaanıln-.
_lara (t~llmat) da tatbik edilebilir. Diğer taraftan, bundan maksadL'l. Allah canibinden vaıh:yedilmiş olan din oMuğu daıhi kesin
olarak isbatlanı:mştır. Allah'ın dini ise, Al13ıh ·tarafından kibfr1
edilen iyi şey olacaktır. Kur'an başka ayetlerde: «Onun (Allalı'ın)
pe}'iganı1)erleni:rıden hiç birini .. diğerlerinin . arasından
ayırmayız
(he.p_::Üne inanınz) » ( 61) demektedir. Keza bir başka ayet te de:
« (Haıb~bim) · sana da hak oılarak Kit3ıb'ı (Kur'an'ı) -Kendinden
evvelki kita:p(lar)ı tasdik edici (eve dciğrultucu) ve ona karşı .bir
şahid olmak üzere~ gönderdilk» (62) dem:neıktedir. Şu halde esas
ol'an ona uymaıktır:
berle;ı·) Allah'ın
«İkinci guri.ıib ( alimler) . Allah'ın şu kelamlrıdan kendilerine
delil getirmektedir1er: « ... Sizden her biriniz için bir ş.eriat, bir yol ·
tayin ettik» ( 63). Zira prensip ohı.rak, eski şeriatler saha· itibariyle
sınırlı idi -ve aynı zamanıda iki ayrı bö:1gede iki ayn peygamberin
gönderilmiş olması muhtemeldi, yeter ki · a"nlardari bir,i diğerine
uysun; Nitekim Kur'an-ı Kerim Hz. İıbraıhlm'in hikayesini anlatır­
ken: ccBunu...rı üz~ine kendisine (İbraıhiırrı'e) Lut iman etti» (64).
denmektedir. Keza· bu hali Hz. Harun'un Hi. Musa'ya karşı olan
durumunda da görürüz- ve hatta zaımı;ı.nla da sınırlı 1di. Şu halde
onlara vahyedilen kaanılın1ar (aiksini) ifade eden bir emare olmadııkca sınırlı idi.
· . (60)
(61)
(62)
(63)
(64)
400
En'am 6,90. .
Bakara 2285; AI~i. İrtıran 3,84.
Mai:de 5,48.
M~ddc 5,48. ·
Ankebılt
29,26.
.«Üçün~ü kategoridekilerin deiiii şoyie: Lslıim Peygambed
bütün vahyedilen kaanUnla~ temelini teşkil eder ve onun şeriatı
' heııhangi bir kayı:t olmaks.ızın b~tün- insanlarr içindir, o, bütün
güzel RaanılrıiJıanri ve ahlaki değerleııin mirascısı idi, zira Allah.
şöyle buyurur: «N.iıl:ıayert · (J:nristiyan ve yahudilerden sonra) biz
o kitabı kullaninızdan (ıbeğen1p) seçtiklerimize miras bırak:
· tik ... » (65). Bir gün Hz. Peygamber (Hz. Muhı:ı.riımed) (A.S.),
Fiz. Ömer'in elffide bir defter görür ve: «lbu :O:edir?» ·diye sorar. «Bu
Tevraıt'rt:ır» cevaıbını alınca Hz. Peygamber ona: «Yahudi ve Hıris­
tiyfmlann işledikleri ihtıiyatsızlığı mı işliyeceksiniz?, A.Üah'a kasem
olsun, eğer Musa hayatta olsaydı ona, beni takipten başka bir şey
gerekmezdi? »der ( 66). ·
·«Şu halde temel prensip ona uyın:;ı.aık ve sevişmeıktir, ancak
bu yukarda zikierttiğiıniz şartladır. Herkes şu kesin hadiseyi bilir:
Hz. Peygamber (A.S.) geçmişteki peygamberlerin hükümleri arasında, kitaplarının taıhrif ·e.dilmemiş kısımlannda saihlh · ve aslına
uyıgun bulduklarını, kendisine bunun zı:ddını emreden bir· vahiy
gelmedikce taıtb!k ediyordu. Şu halde anlaşılıyor ki prensip budur.
Fakat Ehl-i Kitap n'ezdinde taihrifin kesin olması gibi aynı şekilde
(islam kar~ısındaki) kı.skançhk ve düşmanlıklan da .tıpkj bir kısrm
maskeleyici kamuflajlan gibi çoktur. Şu halde EJhl-i Kitah'ın ri·
vayet ettikleri şeyler . hususunda şüpheye sevkeden sehepler mevcurttur. Bu sebeble, biz, şart oiarak sadece Allah veya Pe:Y<gafub~rinin (A.S.) (Hz. Muhammed'in) muıhalefet etıİneksizin nakletmiş
olduklarımn kabul edilmesini koştuk. Bu din hususunda ihrt:iyatlı
olmak içindir. İşte bu tez ve zikretımiş olduğiımuz bu şart bizim
için şayan-ı terdhtir. Bir ayet-i Kerimecİe Cenab-ı Hak şöyle buyurur: <~ ... Dln işlerinde O, üzerinize hiçbir güçlük de yüiklemeCLi
(tıpkı) ıbabariız İbrahim'in dininde oi:duğu gibi ... » (67). Keza bir
başka ayette şunları söyler: <<De k;i Allah, (·söiün). doğru(sunu)
(65)
(66)
( 67)
Fatır 35,32.
Burada yürütülen mülahaza vaz:ıh değildir.. Eger Hz. Musa, Hz. Milhammed'in (A.S.) devrinde onu takibetmek zorunda ise, Hz. Musa'nın şeriatı tamamiyle mensftlı de~ektir, müslümanlar için men demek değildir, Halbuki onun müslümanlar .için meriliği üçüncü kategoridekilerin ·görüşü idi. Kanaatimizce, burada ıbelli bir- kısım noksandır ki muhtemelen şöyle olması gerekir: Üçüncü kütegoridekiler
der ki: «eskiden vahyedilmiş Şeıı.iatler, Hz. Ömer'.in tevrat'la ilgili
hadisesinin gösterdiği üzere, tamamen mülgadırlar. Bize gelince, biz
şu görüşü destekliyoruz ... » vs.
·
Kur'fm, Hacc 22,78.
401
·
1
söylemiştir. Onun için Allah'ı
birleyici olarak İbrahj.m'in dinine
·uyun ... » (68). Bu da aynı prensip üzerine oturniaktadır.
«Diğer
taraftan, İmam Muhari:ıırned eş-Şeybani, suda:q İstifa­
dede nöbetleşmenin (muhayaa) ve taksimin mılte!berliğiıii isbat
sadedinde şu ayetlere baş vurdu: <~Bir de suyun her halde araların~
da taıksimli olduğunu kendilerine haber ver ... » ( 69). Keza: « (Salih
dedi: 'işte bu .dişi deve, su içırie hakkı (bir gün) onundur, belli
bir günün içme hakkı da sizin» (70). O, benzer kaaideyi koyrriak
için bu ayetlerden delil çıkarır, fakat bu işte, gayesi bu olmayan
ayetlere dayanmış oluyor (yani, bu ayetle,rin muıhtevası müslüman. ları değil, eski bir peygambeii. hedef alıyor). Şu halde anlaşılıyor
ki bu meselede en isabetli düşünce bizim. ihtiyar ettiğimizdir. Faka.t gerçeği Allah bilir. Keza bunun. neye tatibik edifeceğinıi de o
bilir. Sünnet bahsinin sonu».
Bu bahi.sle
söyler:
«Eski münzel
ı
i
!
ı
ı
ı
1;
1
ı
ilgili
şerhinde
kbdü'l-Aziz
el4Bulıari
de
şunları
\
şeriatlere
uymakonusunda
ihtilaflı
iki
nokıta v~r:
«Evvelen: Hz. Peygamber (Hz.· Muhari:ımed) (A.S.) kendisine
· .·nübüvvet gelmezden önce eski peygamberlerden biriııin şeriatma
·tabi olmuş mu idi? Bunu, bazıları kesinlikle reddeclerler ki Ebu.'l·
Hüseyn el-Basri ve mütekellimlerden bir gurup böyledir. Bazıları
da aralarında ufak tefek ayrıhklara rağmen kabul ederler. B un·
lardan bazıları . Hz. Peygamber'in (Hz. Muhammed)
(A.s.)· Hz.
Nfıh'up. şeriatma uyduğunu söylerl~r ve delil olarak da şu Ayetıi
. gösterider: «0, 'dini doğru tutun, onda tefrikaya düşmeyin'. diye
(asl-ı) dinden hem Nfıh'a tavsiye etıtiğini ... sizin içjn de şeriat
· yaptı» (71). Bazıları Hz. İtbraıhim'in şeriatma uyduğunu söylemiş
ve şu çeşit ayetleri delil getirmiştir: «Al·lah'ı birleyici olarak İbra­
him'in dinine uyun» (72). Bazıları Hz. Musa'nın (iki bu, il1:: kaanfın
. koyucusudur, Hz. İsa da Tevrat'a uy;rnuşıtur) şeriatma uyduğunu,
bazıları Hz. İsa'n~n (ki' bu kendine en yakın olan selefidir) şeri­
atma uyduğunu, son bir gurup da sılılıatı tesbit edilen bir şeriata
uyduğunu ifade etmişler ve bazıları da her çeşit hükümden .çekin(68)
(69)
(70)
(71)
(72)
402
Al-i İmr;llı 3,95.
Kamer 54,28.
Şu'ara 26,155.
şu.ra. 42,13. ,
Al-i İmrfuı 3,95.
1
1
mişth ki Gazili ve Kcidı l-Kud~tt Ahdü lcCebb~ buniardandır. Nite-
kim bu
münakaşa
Usul-i tevhid ilmindel"l;
doğmuştur.
«Saniyen: Peygamber olduktan sonra Hz. Muhammed (A.S.)
ve kyza ümmeti evvelki şeriatlen! uymak zorunda mıdırlar? müellif
bilhassa bu konuda söz etmek için bu bahse husus! bir ehemmiyyet atfeder: ·
«İmcli, ehl-i
büyük eıkseriyeti
mezih:ebirrnizden ( hanefiler) birçoğu, Şafillerin
ve bir gurup kelamcı Peygamberimizin bütün eski
peygamberlerin şeriatlerine tabi olduğu, he:r1hangi bir peygamberden- intikal eutiği sabit olan her hükımün ne.shıine dair bir emare
olmadığı müddetce, kendinden sonia gden her peygamber için
kıyamete kadar· merl olduğu kanaatindedirler. Öyle ise, bu görüşe göre, eski peygamberlerin şeriatleri bize de terettüp etmektedir.
Zira onlar da bu peygambedere Allah tarafından vahyedilmi~tir.
· Pek tabii ki neshi isıbat edilenlere uymamız .1gerekmez.
«Birçok kelamcılar, ehl-i me:oheibimizden· (hanefiler) ve Şafii­
lerden bir gurup da Hz. Peygamber'in es'ki peygamberlerden hiç
birinin şeriatma tabi plmadığını, her peygamberin ölümüyle -ki
el-Mizan müellifi (Muvaffaku'd-Din İıbnu Kudama?) böyle düşü­
nür- veya yeni bir peygamberin ge1mesıiıyle -ki şemsü'l-Eimme
(Sarahsi) böyle söyler- son hı;ılacağını söylemişlerdir. Onlara göre,
sonradan gelen her peygamberi için ~elefinin şeriati son bulıriuş
oLur, ancak zamanla kayıtlı olmayan ve neshe de maruz kalmayan
hükümler baki kalır. Bu görüşü esas alınca, eslv.i peygamberlerin
şeriatını tatbik etmek caiz değildir. Devamettiğine dair bir del~l,
mesela bizzat arıkadan gelen peygamberin bir tasdhi olursa o durumda bu merldir.
«Bazıları da demiştir ki: -rieshine dair bir delil olmadığı müddetce- eski peygamberler tarafından getirilmiş olan her bir. hükümle amel bize terettüp eder, zirft o, bizim Peygamberimizin de (Hz.
Muhammed) (A.S.) şeriatı olmuştur derler._ Bu kiİnseler Ethl~~
Kiltab'ın nakli sonucu malumat'ımıza ulaşanlarla, bu eski kitaplardan müslümanların yapt:ı!kları · nakille · malılmatımıza ulaşanlar
amsında bir tefrik yapmac;lıkları gibi Kur'an ve (İslam Peygamberı'ııin) sünnetinin tasrvibi ile sü:burtu i:sbat edilmeyenler (İsbat
edilenler?) arasında da bir tefıik yapmazlar.
-
«Mezhebimizden bir çok irrnamlar, -ki Ebu Mansur (el-Matu- _
rudi),'Eb-6. Zeyd ed-Debusi), Şeyıheyn (Sarahsi ve Pezdevi) bunlar403
.
.
dandır- ve müteahhir ülemamn ekserisi. derler ·ki Kur an veya Hz.
Peygamber (Muhammed) (A.S) vasıtasıyla, -eski bir peygambere
ait o1duğu tasrih edilen. ve neshi kesinHk kazanmayan her hüılrme
uymamız gerekir, zira bu, kendi Peygamberirrniz~n şeriatının bir
parçası sayılır. Keza ilaveten derler ki': «Ehl-i Kitab'm rivaıyeti
sUretiyle veya onların dini kitaplanndan müslümanlarm yapıtık­
lan r1vaye1ılerle bilineniere uymamız ger~kmez, (ancak) (73) onun
kabul edilmesini medbur kıl;m bir delil ortaya çıkarsa gerekir. Bu
böyledir çünıkıü bu kimseler (Ehl-i Kıiıtap) .kitaplarını tahrif ettiler,
binmitice bu babtaıki rivay~tleri değersie:dir. Onların kitaplar'ından
müslümanların yapmış olduk::ları rivayetler de böyledir. Zira müs- .
lÜımanlarm zik:rettikleri "veya anladıkları şeyin, Bhl-i Kiıtab'm tatı­
rif ve tadil etmiş oldukları kısimla~·dan olup olmadığİ bilıineniez.
Keza Ehl-i Kitaptan ihtida ederek islama giren kimsenin sözü de
nazar-ı J:tibara alınmayacaktır. Zira o, bu söylediğini eski kitabı­
zahiri muhtevasından veya Bhl-i Kitab'ın teşkil ettiği cemiyetin bilip söylttyege~diği şeylerden alırnıştır. Öyle ise, bu dahi söylediğimiz sebebe ·binaen bir hüccet teşkil etmez.
1
mn
"Birinci kategoriyi teşkil edenler Km'an-ı Kerim'in şu ayetkendilerine delil gösterkler: En'furrı 6,90; Bakara 2,4-5;
Nahl 16,123; Maide 5,44 (ki buradaıki «pey;gamberler» tabirine Hz.Muhammed de dahildir), Şfrra 42,13; Bakara 2,285; Al-i İmran
3,84; Maide 5,48.
·
leııinden
«el-Mizan'm müellifi, esıki pey;gamberlere nisbet edilen şeriat­
lerin o peygamberler tarafından değil, Allah tarafından vaz edildiğini, zira Kaanür;ılarm ve hükümlerin ko:Yucusunun sadece Allah
olduğunu söyler. Nitekim Allaılı şöyle buyumr: «0, 'dini doğru
tutun, onda tefrikaya düşmeYin' diye (asl-ı) dinden hem Nüh'a
tavsiye e1ıtiğini, hem sana vaıhyeylediğimizi ... sizin için de şeriat
yaptık» ( 74 ). Allfth burada kaanı1n koyımaıyı ( teşria t) kendi vasfJ
alarak beyan eder. Hal böyle olunca, her peygambere insanlan
Allah'ın kaanünlanna çağırma ve bu Kaanünlan insanlara ulaştır­
ma vazifesi tereTitüp etmekstedir. Ancak, eğer (he:r1hangi bir hüküm
haıkkında) nesh gelmişse ·bunu tebliğ._gerekmez. NesiJ;ı, o hülmıün
vamluş sebebmin (ıİıaslahat) zamanın değiŞiiilesiyle değişrtiğiiıi
«Ancak» kelimesi istifade ettiğimiz baskıda mevcut değildir. Bunun
·bir mürettip hatası olarak düştüğü kanaati:rideyiz. Muhtevamn tahmil
ettiği zarfrrete lıinaen tarafımızdan konmuştur.
(74) Şura 42,13.
'(73)
404
ifade eder. Şu halde muıkadderrı şeriat, yeni bir şeriatm gelmesıiyle
son bulur. Aksine, eğer o, ilahi bir kaaİıun olarak meriyette kalmaya devam ederse ve varhğının maslaılmtı ve devamının hikmeti
mevcutsa bu durumda, falan kaanlinu getirmiş olan peygamberi:Ö
ölrrnesiyle o kaanun hükmünü kay;betırniştir demek caiz olmaz.
Ak!si halde bu bir tenakuz olurdu. Cem1ıb-ı Hakk ise her çeşıit tenakuzdan münezzehtir.
«İkinci kategoriye girenler: « ... sizden her biriniz için bir şeriM,
bir yol tayin· ettik» (75) ~yetinden delil çıkarırlar.
«Üçüncü kategoridekiler ştı esasa dayarurlar: «Hz. Peygamber
(Hz. Muhammed) (A.S.), bütün pey;gambe:derin şeriatlerinin temelini
teskil
eder ki burrıun delllİni Semsü'l-Eirnllıe
Sarahsi zik.
,
,
retıniştir, yani şu ayettir: «Allah, geçmiş Peygamberler(in) den
~And olsun ki size Kitap ve Hikmet verdıim, Sonra da size nezdinizdeki (o Kitap ve hikmeti) tasdik eden bir peygamber gelmiştir
(gelecektir) ona katiyyen iman ve ona he:rıhalde yardım edeceksinizdiye -(ahd ve) misak aldığı zaman deıdıi ki: «İkrar ettiniz ve uhderuize bu ağır yükümü (vecibemi) alıp kabul ettiniz mi?» Onlar (cevaben):. 'İkrar ettik' dediler. (Allah) dedi ·ki: «Öyleyse (birbirinize
ve üa:nmederinize kar.şı) şahid olun, ben de sizinle iberaıber (bu
ikrarınıza) şa:J:ıidlik edenlerdenıim» (76). Şu halde (peygamberlerden) önceden ve sonradan gelenlerin hepsi, kendisi, ıbaş ve ayak
tarafından da uyulan kalb durumunda olim Hz. Muhammed'e uymaya mecbur idiler. Durum böyle olunea, Peygamber, Hz. Muıham­
med'·in (A.S.) kendinden önce gelen peygamberlerin şeriaderine
tabi olması münasip değildir, aksi halde önce gelen peygamberin
iirmİıetiruin bir uzvu durumuna düşecektir. Bilindiği üzere hakikart-ı halde Allah onu, ·bütün insanlık için göndermişrtir, o ka:dar
ki (kendisinden) önce ve sonra gelenler ona has olan şeriata uymaya ·medblir kilındılar ve hepsi de ona tabidirler~ Buiııun delili
şudur: Hz. İsa, yer yüzüne kıy3ımete yaıkın 'tekr~r indiği zaman ·
insa:nlan, (İncil~e müsrenid) kendi şeriatma değil, Hz. Muham- ·
med'in şeriatma uyrnaya çağıracaiktır, bu husus Hz. Peygarber'in
İneşhlir hacÜslerinde musarrahtır. Görmez. misin ki, HZ. İsa (İn­
cil'e müstenid) kelJ!di şeriatında cihad emredilmediği halde, Deccal'le har1b edecek. Böylece isıbaıt edilmiştir ki (Peyıga:miber Hz.
(75)
(7~)
Maide 5,48.
AI-i İmran 3,81.
405
____________________________
_____
.
'
,
n
Mıihammed)
bütün peygamberlerin şe:rıiatlerinin temelidir. O bütün geçmiş şeriaderin iyi taraflarının varisidir. Bunun delili Al-.
lah'ni şu kela~ıdır: «Sonra (Yahudi .ve Hıristiyanlardan sonra)
Biz o Kitab'ı kullanmızdan (beğenip) seçtikleı~imize miras bırak­
tık ... » (77); Bu gösterir ki seleflerimizin şeriatlerine uymak bize
terettüp e tımektedir. Bu uy;uş, onlar eSiki peygamberlerin kaanunları olmaya devam ettikleri için değil, kendi pey:gamberimizin kaaİıünları olduğu iÇindir. Bilincliğıi gibi miras, ölenc:len. varise intiddi
eder ve artık varisin öz malı oiıur ve (bundan böyle) o, varise
nisbet edilir, ölenin mülkiyetinin devftmı olaraık bilinirıez. Burada
da aynı durum söz konusudur... Peygamber Hz. Muhammed'in,
e~ki. şeriatlerdeki iyi tarafların varisi olduğu isbatlanınca, mesele,
takip etmekte olduğumuz bir prens-ip· meselesi olur ve bu, zikretınekte olduğumuz sebe:be meıbnidi~. yani miras ölenden . varise,
hiçbir ·değişme olmaksızın intikal eder. Fakat az önç:e açıkladığı­
mız bir şartla ki o da şudur: Bu eski kaanünlar, verasetiri manası
hakkıyla gerçekleşmesi için, Peygamb_erirİıizin (A.S.) şeriatı olur.
«İııkan gayr-i ·kaabil olan şu ha'Cliseyi herkes bilir: Hz. Peygamber, geçmiş peygamberlere . izafe edilen hükümler arasında
kitaplarının taıhrif edilmemiş kısmında, stibiHunu saıhih bulduğu­
nu tatbik ediyordu.' Bu cümleden olarak, Y~hudilerden zina suçunu işlemiş olan bir kadınla bir erkeğe recm uy;guladı. Bunu da
Tevrat'·ü~ (78) mevcit olan bu hükme müsten:iden yaptı ve aynen
şöyle dedi:· Ben, bu (yahudi)lerin öldürmüş oldukları bir sünneti
1hyada onlardan daha çok hak sftıhiJbiyim». Bu sözüyle Hz. Pey·
gamber (A.S.), zina halinde Ehl-i Kitab'ın recmedilme mecburi· ·
yetini kastediyordu ki bu hüküm, ·kendi şeriatının ayrılmaz bir
parçası olmuştur, şu farkla: ki aranan şartlar tahaklimk edince,
müslüman zaniye de aynen uygulanmaıfutadır ...
«Hz. İbraıhlm'e ait şeriata aynen uyma mecburiyetiyle ilgili
iki ayet mevcuttur (79).
\.
«Şemsü'I-Eimme, Şeyhani'nin
(el-Asi) adlı esenmn Kitabu'ş­
bölümünde nöbetieşe (muhayaa) tarzında su taksiminin meş- .
. ruiyyeti için, yukarıda zikri geçen iki ayetten delil çıkardığını kaydeder, Muhayaa ·tabiri üçüncü babtan bir kelimedir ve hey' e aslınŞüPb
(77) Fa.tır 35,3f.
(78) · Levililer 20,10.
(79) Hacc 22,78 ve Al-i İmran 3,95.
406
-----
dan gelir. Bu l.se, bir şeye hazıdanan kimsenin harici şekli" manasma gelir. Şu halde muhayaa, hazır iki kişiyi, yani bir şey ·için
anlaşarak mutabakata varıp, hiı:ibiriniİı
davranışından razı iki
kişiyi ifade eder.»
G.:\.ZALİ
•
Meşhılr Şafii alimi el-Gazali (V; 505 }, el-Müstesıfa adl~ ki tabinda ( 80) adeta geçmişin bütün nralı1maıtmı özetleyerek meselenin
veciz ve net bir izahını sunar ki aynen teroünie ediyoruz:
«İkinci Kutub, Birinci, prens~bin hatirrnesıi:
Hz. 'Peygamber
aleyhisselam ilahi vazife iie tarvzif edilmezden önce, eski peygamberlerden her,hangi birinin şeriaıtına·uymuş mudur? Bu suale bazı­
ları şu cevabı verir,ler: Hayır, uymam:ıştı. Bizılan da: evet. uyımuştu
derler. Uyımuştu diyenlerden 'bir kısmı (Şu'ara sllıresin1n 13. ayetine dayanarak). Hz. NUha, bir k:ı:smı (Nahl süresinin 123. ayetine
dayanarak) Hz. İbrMl:im'e, bir kısmı (Maide· süresinin 44. ayetine
dayanarak) Hz. Musa'ya, ve bir k:ı:smı da kendine en yak:ı:n selefi
olması hasebiyle Hz. İsa'ya tabi olduğunu ileri sürmüşlerdir. Bu
ihtilaflı görüşlerden müreccaıh olanı şudur: pazari olarak bu thtimallerin hepsi caizdir; fakat bunlarıdan hangisinin kesin olarak
. doğru olduğu bilinemez.
«İHHıi vazifeye çağrıldıktan sonra Peygamber (Hz. Muhammed) (A.S.), kendinden önceıki · pey;gamberlerden birine tabi olmuş .muydu? Bunun ·anlaşılması için şu hususların incelenmesi
gerekir: a) Bu nazari olarak caiz midir ve b) fiilen bu caiz ise
kesin bir nassa dayanmakrta m:ıd1r?
«a) J'Jazarl olarak caiz miıdir? el-Cevap:, Evet. .. Bir peygamberin (·kendine has.) tamamen yeni bir şeriatle geleceğini, bunun
aksinin caiz olmadığını ileri sürerler. Zira, derler, eslci ş~riatte
hiçbirşey değişmiyorsa onun gönderilmesinde bir maslahat yoktur.
«b) Bilfiil vaki ob:rıuş mudur? Bize gelen şeriatin eskiden
gelmiş olan şeriatleri tamame.n nesihetırnemiş olacağına itiraz edecek hiç bir kimse mevcut değildir. Zira Allah' a iman ıtıedbfıriyeti,
zina, hırsızlık, · kati ve imansızhk ya~ağı (onunla) . neshedilmedi.
(80)
el-Müstesfa, 1356 tabi,
1,132~135.
407
-~----~---"--------·-----·--·
--
-
-~-
-- ....
--~-- --~--
~
Filvaki bu ·yasaklar, Hz. Peygamber' e (A.S.) de ya yeni bir vaıhiyle
veya kendisinden başka bir peygambere yapılmış olan bir vahıiyle
yasak kılındı, bu eski şeriat üzere gitmesi kendisine emredrildi ve
ona, sadece esıki peygamberlerin kaariunlarmdan .. bazılarını tadll
e1ımek için vaJıiy geldi. Öyle ise, yeni bir hadise vukua gelince, Hz.
Muhammed'in, eski ilahi teşriatı tadil edici bir va!hiy gelmedikce,
eski peygamberlerin hükmü ve şeriatı üzere hereıket etme.Si gere. kiyordu.
«İhtilafın özü işte budur. Racih görüşe gelince o da şudur:
Peygamber Hz. Muhammed, (A.S;) kendi selefierinin şeriatma tabi
oLmamıştır. Bu tez dört sebeble takviye edilmektedir:
«(1) Hz. Peygarn;ber (A.S.) Hz. Muaz'ı Yemen'e yolladığı z:aman, (Muaz'm Kur'an, Süruıiet ve şaıhsi içtihadına istinad etme
frkrini takdir etti, fakat) ne 'Tevrat, ne İncil ne bir başka peygamber'in şeriatını z1kretmedi. .. Keza Hz. Ömer'i Tevrat'ıtan bir sahife
,okurken gören Hz. Peyga:tn!ber, gözlerinin rengi kızıaracak .kadar
ona kızmış ve şöyle ç:ııkışmıştır: «Eğer Musa hayatta olsaydı, ona
beni takipten başka bir şey gerekmezdi>>. Bu davramşa ne diyebiliriz?
«(2)
Eğer
o, (Hz. Muha:m:riıed, eskilere) tabi olsaydı zihar
(kocaın.ın, kansını annesinin sırtma b!'.'nzeterdc yaptığı boşaıma)
mevzuunda, bir kadımn iffetine iftira (kazf) meselesinde ve miraslann taksimi konusunda ne bizzat vaıhiıy bekleme ne de karannı te'ılıir cihetine giderdi. Nitekİ'İn o,· Dina suçunu işlemiş bir
Yahudi çiftini recm hadisesinden başıka ·hiçbir meselede b:u eski
şeriartlere ;müracaat etmedi.
·
<<(3)
Eğer bu eski şeriatler, kendilerine uyiılacaık mahiyette
olsaydı onlatı araştırmaık,
nakl ve muihafaza etmeik müslümanların,·
(en azın:dan) .onlar arasından bu işe yeterli bir gurubun, vazifelerin'den biri olacaktı. Aynı şekilde, Hz. Peygamber'in (A.S.) Ashil!bının da, şeriatın hükümlerini taprmaık için onlara müracaat
etmeleri gerektiği gibi, çöZıfu:nlenırİıesin:de müşkilat çekilen meseleler çıkıp. da ihtilafa düşstillideri hallerde de onlara baş vurmuş olmaları gerekirdi; bu meselelre!1den avi (bi'rliği aşan varisierin hisseleri, m:sela zevce için 1/4, iJki kız kardeş için. 2/3, anne için
1/6 = B/12) meselesi, baıba tarafından dedenin hissesi meselesi,
mufavvada (mhlıirsiz 'i':vlenmiş kadın) meselesi, Ümm-i veled'in
( efendi,sine çocu!k doğur-muş olan köle kadrmn) · satışı meselesi,
408
\
· alkol içince verilecek meşru .ceza meselesi, vadeli olnıaYJ!p peşin
olan bir ticari rriuamelede faiz meselesi, mut'a nikail:ıı (yani belli
bir müıddet ·için yapılan nik§.ıh) meselesi, öMürülen ceninin kan
bedeli meselesi, azadhk bedelini efend~sine ödeyerek hürriyetine
. kavuşmak isteyen fakat borcunu tamaunen ödeniemiş bulunan kö·
lenin (tnukfttib) hukuki .durimıu meselesi örnek olarak burada
zi'kre şayandir.
« (4) İslam cenihtinin el birliği ile ulaştıkları icmaya göre,
İslam şeriatı neshedicidir. Burada PeygamberJmizin teşriat{nın
tamamı kastedilmektedir. Eğer o, başıkasının şeriatıpa tabi olsaydı
kendisi şm değil, nakil olurdu, :Kaanun s§.ıhibi değil, kaanun hika. yedsi olurdu.
«Aıksi fikrin mensublari da
ÇYnlar şunlar:dır:
-
yet;
beş
ayet ve j.i.ç hadis zikrederler ki
«Ayetler: En'am 6,90; Maide 5,44
Naıhl 16,123"; Şiıara 42,13.
baş kısım,
Maide 5,44 niha·
«Hadislere gelince onlar da· şunlardır: Hz. Pey;gaımber'e (A.S.)
sebebiyle bir şikayet ulaşınca şu cevaıbı verir: «Allah'ın K:itab'ı bsas.ı emretırnekıtedir». Kıur'an'da ise kısasa sadece
Tevrat';tan bir z1kir şe11clinde yer verilmiştir (81) ~Fakat bu söz
doğru değildir, zira Kur' an' da tasrilh ·mevcuttur: ·«.: .Huırıı:rıetler
kaıışılııklıdır. Onun için kim sizin üzerinize saldırırsa siz de, tı:pkı
onların üstünüze sal~dıBarı gibi, ona saLdırın ... » (82).
diş kırılması
(Keza bir başka ayette de: «Kötülüğün
kötülük (bir misilierne) dir... ») ( 83) deniir.
.karş1lığı
ona deruk bir
Hz. Peygamber (A.S.) şöyle buyurımuşıtur: kim naıi:iaz
· kılmaıyı, uytıırrıa veya unutma sebebiyle ihmal etmişse hatırlaır hatırlaımaz krlsı~, zir~ Allah şöyle buyurmaktadır: «... Öyle ise bana
rbadet et, Beni hatırlamak ve anmak için namaz kıl» (84) der ki
bu ayet Kur'an'da Hz. Mfrsa'ya hitaıben gelmektedir.
«b)
«C)' Hz. Peygamber zina SUÇUıyla getirİlımiş olan Yaıhfıdi çiftine
recm tatb]k etmek için TeıVrat'ıa müracaat eiıti. -Faıkat Hz. Pey;gam- .
her'in (A.S.) bu müracaatı Yahı)dilerin · Kiıtab-ı Mukaddes'-te recrnin varlığını inıkar etmeleri sebebiyleı;lir. Niıteikiıiı Hz. Peygamber
daha ziyade ineile baş vurırnak zorunda idi. Zira, o, (Kur'aııdan
önce) indiriliDiş en son kitaptı. Bu ·sebeple, bir. başka hadise için
Tevrat'a müracaat etmemişıtir. Gerçeği Allah bilir.
409
NETİCE
Fakihlerden yaptığımız bu bazı nakiller gös_teriyor ki, bu konuda görüşler farklıdır. Hatta aynı mezhebe mensub fakililer bile
ihtilaflıdır. Ancak ihtilaflar, lüıbden ziyade kışırda, özden ziyade
kabuk ta· ve satıhtadır. En azından büyük ekseriyet, eski peygamberler tarafından getirilmiş olan alikarnın iki şart taihtında meri
olduğu tezine yöndmiştir: a) Onlann sübutu, islfuni ölçüler ve
değerlere göre kesiniilk ·kazanmış olmalıdır, b) Bunlar Kur'an ve
Hadis tarafından neshedilmemiş bulunınalıdır (*).
('')
410
Bu,.makalenin tercümesinin baskısı yapılırken, son tashih sırasın_çia
Hamidullah Bey'den aldığrm 29 ramazan 1399 · (Agustos 1979) tarihli
bir mektupta şu haberi vermekte idi : «Uzun araştırmalar soı;ıunda,
Haridler'e ait bir usfıl-i fıkh •kita:bı bulmaya muvaffak oldum. Orada
da, beş altı sayfalık uzunca bir balıiste «bizdeıı evvelkileriıı şeriati>>nden
( şerai-umeııkableııa) söz etmektedir. Bu kitap dahi öbürlerinde. geçen
aynı hadiselere temas eder, yeni değişik bir şey yok ise de ... ;,