DERLEME REVIEW Kronik Kalp Yetersizliğinde İlaçların Güvenli

doi: 10.5543/khd.2012.010
Türk Kardiyol Dern Kardiyovasküler Hemşirelik Dergisi - Turk Soc Cardiol Turkish Journal of Cardiovascular Nursing
DERLEME
REVIEW
Kronik Kalp Yetersizliğinde İlaçların Güvenli Kullanımı
Safe Use of Drugs in Chronic Heart Failure
Nuray Enç1,Havva Öz Alkan1
1
İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi İç Hastalıkları Hemşireliği Anabilim Dalı, İstanbul, Türkiye
Kalp yetersizliği kronik ve ilerleyici bir
Heart failure is a chronic and progressive
hastalıktır. Tıbbi ve teknolojik ilerlemelere
disease.
rağmen kalp yetersizliğinin mortalite oranı
technological advances mortality rate is
yüksek ve prognozu kötüdür.
Kalp
high and prognosis of heart failure is poor.
yetersizliğinde mortalite ve morbiditeninin
Reducing morbidity and mortality in
azaltılması uzun dönemde ilaç kullanımını
patient with heart failure require long-term
Hastanın
gerektirir.
tedavi
planına
Despite
of
medical
and
drug used. Noncompliance of the patient
uyumsuzluğu hastaneye tekrar yatışlara ve
treatment
hastalığın seyrinin kötüleşmesine neden
hospital and worsening course of the
olur.
şekilde
disease. Carefully use of drugs wil increase
kullanılması tedavinin başarısını arttırır.
the success of treatment. In this article,
Bu makalede kalp yetersizliği tedavisinde
drugs used to treat heart failure in order to
kullanılan
şekilde
ensure the effective implementation of the
amacıyla,
drugs are given for what purpose and
İlaçların
dikkatli
ilaçların
uygulanmasını
etkin
bir
bir
sağlamak
plan cause
readmission to
ilaçların ne amaçla verildiği, hemşirelik
describes
uygulamalarında
practice and patient education.
dikkat
edilmesi
ve
hasta
gereken
eğitiminde
noktalar
açıklanmaktadır.
considerations
for
nursing
Key Words: Heart failure, nursing
care,
drugs
Anahtar kelimeler: Kalp yetersizliği,
hemşirelik bakımı, ilaçlar
Geliş tarihi: 06.08.2012 Kabul tarihi:27.10.2012
Yazışma adresi: İstanbul Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Fakültesi Abide-i Hürriyet cad. 34381 Şişli,
İstanbul, Türkiye. Tel: 02124400000/27028 E-posta: [email protected]
1
Nüfusun yaşlanması, akut koroner
gelişen
sendrom
uzatmada
hastalarda
kazanılan
kalp
toplam
yükselmektedir.
sağ
başarılar
yetersizliği
bulguların
(elektrolit
değişiklikleri,
kalp
kalımı
hızında artma gibi) ortaya çıkması, hastaneye
nedeniyle
yatışların ve mortalitenin artması gibi birçok
prevalansı
sorunlara neden olmaktadır.[3,4]
kalp
Kalp
yetersizliği bulunan hastalarda yaş ortalaması
Anjiotensin
75’tir.
inhibitörleri, Anjiotensin reseptör blokerleri
Gelişmiş
ülkelerde
Kalp yetersizliği akut hastaneye
yetersizliğin
Dönüştürücü
yatışların %5’ini oluşturmaktadır, hastanede
(ARB),
yatan hastaların %10’unda vardır ve çoğu
inotropik
hastaneye yatış maliyetleri olmak üzere ulusal
sempatomimetik
sağlık harcamalarının yaklaşık %2’sinden
inhibitörleri,
sorumludur.[1]
kullanılmaktadır[5].
Kalp
yetersizliğinin
betablokerler,
ajanlar,
tedavisinde
Enzim
(ACE)
diüretikler,
dijital
glikozitler,
fosfodiesteraz
ilaçlar,
direkt
Bu
pozitif
vazodilatörler
ilaçlar,
kalp
tedavisindeki gelişmelere rağmen prognozu
yetersizliği
hastalarına
bakım
da
hemşireler
tarafından
çok
dikkatli
ilacın
beklenen
kötüdür.
Kalp
yetersizliği
tanısı
konulduktan 5 yıl sonra mortalite oranı
uygulanmalıdır.
yaklaşık %50’dir.[2]
etkilerinin/yan etkilerinin iyi gözlenmesi, ilacı
Kalp
yetersizliğinde
başarılı
bir
Verilen
veren
uygulamadan önce/sonra dikkat
edilmesi
terapötik bakım planı uygulama; hasta/ailenin
gereken noktaların iyi bilinmesi gerekir.
katılımına,
Hasta
önerilen bakım ve tedaviye
taburcu
olurken
de
kullanılacak
uyuma bağlıdır. Kronik kalp yetersizliğinde
ilaçların hasta/aileye çok iyi açıklanması,
tedavi
hasta/aile tarafından da anlaşılması ilaçların
planına
uyumsuzluğun,
kalp
yetersizliğini ilerlettiği bilinmektedir. Kronik
etkin bir şekilde kullanılmasını sağlar.
kalp yetersizliği nedeniyle hastaneye yeniden
Bu
derlemede
kalp
yetersizliği
yatışların en büyük nedeni ilaç ve diyet
tedavisinde kullanılan ilaçların etkin bir
planına uyum azlığıdır. Kalp yetersizliğinde
şekilde uygulanmasını sağlamak amacıyla,
mortalite ve morbiteninin azaltılması uzun
ilaçların ne amaçla verildiği, hemşirelik
dönemde ilaç kullanımını gerektirir. İlaçların
uygulamalarında ve hasta eğitiminde dikkat
uygun kullanılmaması, kan basıncının kontrol
edilmesi gereken noktalar açıklanmaktadır.[6-
altına alınamaması, kardiyak fonksiyonların
19]
kötüleştiğini gösteren patolojik değişiklikler
(afterload
/preload
artması,
kalp
kası
kontraksiyonunda azalma gibi) ve belirti ve
2
İlaçlar
Amaç
-ACE inhibitörleri ve
-Anjiotensin
Enzim ARB’lerin renin–anjiotensin
Dönüştürücü
(ACE) inhibitörleri
Hemşirelik uygulamaları
Hasta eğitimi
-Bu ilaçları aniden kesmekten kaçınılmalıdır.
-Hekim
-Kaptopril öğünlerden 1 saat önce verilir.
bırakmayınız.
gelişebileceği
için
başlangıç
almadan
önce
ilaçları
düzenli
almayı
aralıklarla
aldosteron sistemine bloke
-Hipotansiyon
 Enalapril
etkisi vardır.
dozundan sonra yatak istirahati sağlanır ve 3 saat
tansiyonunuzu ölçtürün.
 Lisinopril
-Vazokonstrüksiyon,
süreyle kan basıncı izlemi yapılır.
-Ani pozisyon değişikliklerinden kaçınınız.
 Kaptopril
sodyum ve su retansiyonunu
-Hiperpotasemi gelişebileceği için tedavi sırasında
-Kolay morarma/ekimoz ve kanama, boğaz
 Ramipril
azaltır.
serum K düzeyleri izlenir.
ağrısı, ateş, ödem, baş dönmesi veya deri
-BUN ve kreatinin seviyelerinde yükselmeye
döküntülerini bildiriniz.
neden olacağı için takip edilmelidir.
-Yüz, dudak veya gözlerde şişlik, kaşıntı,
 Fosinopril
 Trandolapril
-Anjiotensin
reseptör
-Sonuç olarak
kalbin yükü ve ödem azalır.
+
-İlacı
söylemeden
solunum
sorunlarınız
olduğunda
derhal
hekime/hemşireye bildiriniz.
blokerleri (ARB)
 Kandesartan
 Losartan
 Telmisartan
 Valsartan
3
İlaçlar
Amaç
Hemşirelik uygulamaları
Hasta eğitimi
-Betablokerler kalbin beta
-İlaç verilmeden önce apikal nabız bir dakika
-Evde kan basıncı, nabız ve kilonuzu takip
 Bisoprolol
reseptörlerini bloke ederek,
dinlenir, 60’ın altında ise hekime haber verilir.
ediniz. Nabzınız dakikada 60’ın altında ise, kan
 Karvedilol
kalp hızını, kasılma gücünü,
-Akciğer
 Metoprolol
kan basıncını ve miyokardın bronkospazma yol açabilir) ve solunum hızı
-Betablokerler
süksinat
 Nebivolol
oksijen
sesleri
dinlenir
(betablokerler
gereksinimini değerlendirilir.
önemli ölçüde azaltır.
basıncınızda düşme ya da yükselme olduğu
zaman,
ve
günde
1-2
kilo
alırsanız
hekime/hemşireye bildiriniz.
-Kan basıncı, aldığı-çıkardığı sıvı miktarı, kilo -Solunum sıkıntısı, el ve ayaklarınızda şişlik
takibi ve ödem durumu değerlendirilir.
olursa hekime/hemşireye bildiriniz.
-Tedaviye başlanmadan önce mental durum ve -Ortostatik hipotansiyon (yatar pozisyonda iken
nörolojik fonksiyonlar değerlendirilir.
ayağa
kalktığınızda
tansiyon
düşmesi)
belirtilerini
belirtilerini (baş dönmesi, hafif sersemlik,
maskeleyebilir, bu yüzden diyabetik hastaların
bayılma gibi) takip ediniz. Oturup kalkarken
kan glikoz düzeyleri takip edilmelidir.
daha yavaş hareket ediniz, yataktan kalkarken
-Betablokerler
titreme,
ayaklarınızı yatak kenarında birkaç dakika
taşikardi ya da solunum sıkıntısı belirtileri ortaya
sarkıtınız. Eğer ortostatik hipotansiyon belirtileri
çıkabilir. Bu belirtiler görüldüğünde hekime
gelişirse oturabilir ya da uzanabilirsiniz. Sıcak
-İlaç
kesildiğinde
hipoglisemi
angina,
terleme,
bildirilir; hekim istemine göre ilaç geçici olarak banyo yapmayınız. Alkol alımı, sıcak hava, uzun
tekrar başlanır ve hasta sürekli takip edilerek ilaç
süre
dozu azaltılır ve kesilir.
yapılması ortostatik hipotansiyonun gelişmesine
neden
hareketsiz
olabilir.
kaldıktan
Baş
sonra
egzersiz
dönmesi/sersemlik
hissederseniz araba ve ağır iş makinelerini
kullanmamalısınız.
4
İlaçlar
Amaç
Hemşirelik uygulamaları
Hasta eğitimi
-Diüretikler böbrek
-Sıvı volüm durumu izlenir; kan basıncı, aldığı-
-Ani pozisyon değişikliklerinden kaçınınız.
 Hidroklorotiyazid
tübüllerinin farklı bölümleri
çıkardığı, kilo, deri turgoru, ödem.
-Planladığı
 Furosemide
üzerine etki yaparak
-Volüm
 Bumetanide
sodyum ve suyun atılmasını
ortostatik hipotansiyon, taşikardi, kas krampları
-Eğer günde 1-2 kilo, haftada 3-5 kilo almışsanız
 Spironolactone
sağlar.
ve serum elektrolitleri değerlendirilir.
hekime/hemşireye bildiriniz.
-Anormal serum elektrolit düzeyleri hekime
-Nefes darlığı, öksürük, ayaklarda şişlik gibi
bildirilir.
sorunlar yaşarsanız doktorunuza bildiriniz.
-İntravenöz furosemide dakikada 20 mg’dan fazla
-Potasyum
olmayacak şekilde yavaşça uygulanır.
kullanıyorsanız,
-Aminoglikozit antibiyotik tedavisi alan hastaya
potasyum içermeyen besinleri tüketmeye dikkat
-Diüretikler
 Triamterene
 Amiloride
 Acetazolamide
ve
aynı zamanda
elektrolit
kaybı;
baş
dönmesi,
şekilde
sıvı
alınız,
aldığınız-
çıkardığınız sıvıları ölçüp kaydediniz.
tutulumunu
sağlayan
hekim/hemşire
diüretik
kontrolünde
hekim tarafından furosemide ve ediniz.
ethacrynic acid tedavisi de başlandıysa, ilaçların
etkileşimi ile hastada ototoksisite (ilaçlara bağlı
işitme kaybı) riski artar. Hasta olası belirtiler
açısından dikkatle izlenmelidir.
5
İlaçlar
-Pozitif
Amaç
kasılma
inotropik -Miyokardın
ajanlar
gücünü
-Dijital glikozitler
volüm ve
 Digoksin
arttırır.
Hemşirelik uygulamaları
arttırır,
kalp
Kalp
artması
perfüzyonunu
-Dijital
vermeden
önce
apikal
Hasta eğitimi
nabız
stroke değerlendirilir; dakikada 60’ın altında ise ilaç
debisini verilmez, hekime bildirilir ve kaydedilir.
-İlacı almadan önce nabzınızı sayın.
-Nabzınız dakikada 60’ın altında ise ilacı
almayınız ve hekime/hemşireye bildiriniz.
debisinin -Serum elektrolitleri ve digoksin seviyesi takip
-Çarpıntı, halsizlik, iştah kaybı, bulantı, kusma,
böbrek edilir. Hipopotasemi digital toksititesini arttırır.
karın ağrısı, bulanık ya da sarı-yeşil renkli
iyileştirir,
-Dijital toksisite belirtileri; iştahsızlık, bulantı,
görme, çift görme gibi belirtiler geliştiği zaman
renin salınımını ve kalbin iş
kusma, karın ağrısı, halsizlik, görme değişiklikleri
hekime/hemşireye bildiriniz.
yükünü azaltır. Kalp hızını (çift görme, bulanık görme, sarı-yeşil renkli -Digoksinin emilimini azalttığı için antiasit ve
düşürür
ve
tüketimini azaltır.
oksijen görme) ve disritmiler takip edilir.
laksatif kullanımından kaçınınız.
-Potasyum içeren yiyecekleri (portakal ya da
domates suyu, muz, kuru üzüm, incir, kuru erik,
kayısı,
ıspanak,
karnabahar,
patates
gibi)
tüketiniz.
6
İlaçlar
-Sempatomimetik ilaçlar
Amaç
-Bu
ilaçlar
Hemşirelik uygulamaları
ventrikülün -Sempatomimetik
ilaçlar
Hasta eğitimi
maksimum
 Dopamine
kasılma gücünü arttırır.
 Dobutamine
-Fosfodiesteraz inhibitörleri olarak infüzyon pompası ile verilmelidir.
-Fosfodiesteraz
aynı
inhibitörleri
vazodilatasyona
zamanda
etkiyi
sağlayacak doz ayarlandıktan sonra intravenöz
-Karın ağrısı, deride kaşınma ya da morarma
geliştiğinde hekime/ hemşireye bildiriniz.
-Vital bulgular ve hemodinamik ölçümler sık
neden takip edilmelidir.
 Milrinone
olarak kalbin iş yükünü
-Kan basıncı ve nabzı normal sınırlarda tutmak
 Enoksimon
azaltır.
için ilaç dozu hekim istemine göre uygulanır.
-Bu ilaçlar aniden kesilmemelidir.
-Serum
ve
serum
setleri
24
saatte
bir
değiştirilmelidir.
7
İlaçlar
-Direkt vazodilatörler
Amaç
Hemşirelik uygulamaları
Hasta eğitimi
-Direkt vazodilatörler kan -Bu ilaçlar özellikle intravenöz verildiği zaman
-Bu ilaçlar kalp yetersizliğinin tedavisinde çok
 Nitrogliserin
damarlarında
 Nitroprusside
sağlar.
 Nesiritide
-Venöz dilatasyon sağ kalbe bildirilmelidir.
olacaksınız.
dönen kan miktarını ve -Nitrogliserin cam serum şişede hazırlanmalıdır.
-Göğüs ağrısı, baş ağrısı, baş dönmesi ve bulantı
dilatasyon hipotansiyona
monitorizasyonu
kalbin iş yükünü azaltır.
ve
kalbin
iş
yükünü azaltır.
-Nitrogliserin
venleri
etkiler,
Nitroprusside
açar.
Kan
sağlanmalı,
ışıktan
basıncı etkili olmalarına rağmen ciddi yan etkilere
değişiklikler
korunmalıdır,
neden
ilacın gibi
vazodilatasyon bulunduğu serum ve serum setleri mutlaka folyo
Arteriyal
afterload
yol
ile sarılmalıdır.
olacağı
belirtileri
için
sürekli
takip
yaşadığınızda
altında
hemen
hekime/hemşireye bildirmelisiniz.
-Dilaltı ilaçlarını kullanıyorsanız; her zaman
disritmiler
yanınızda bulundurun, baş dönmesine neden
özellikle görülebilir. Hasta monitörize edilerek sürekli
olacağı için ilacı almadan önce oturun, ilacı
-Refleks
(venodilatasyon)
nitroprusside
taşikardisi
ve
kardiyak
kardiyak ritim takibi yapılmalıdır.
ışıktan, ısıdan, nemden koruyun, her altı ayda bir
ve -Böbrek yetersizliği olan hastalarda uzun süre yenisini alın.
nesiritide hem arteriyollerin Nitroprusside kullanılması durumunda tiyosiyanat
hem
de
venlerin zehirlenmesi (reflekslerin kaybolması, koma, kalp
dilatasyonunu sağlar.
seslerinin zayıflaması, hipotansiyon, nabızların
hissedilememesi,
metabolik
asidoz,
bulanık
görme, pupilla dilatasyonu, yüzeysel solunum)
görülebilir. Toksisite geliştiği zaman sodyum
tiyosulfat intravenöz bolus uygulanır.
- Nesiritide böbrek hastalıklarına yol açabilir.
İdrar çıkışı ve böbrek fonksiyon testleri takip
edilmeli; saatte 30 ml’den az idrar miktarı ve/veya
anormal laboratuvar sonuçları rapor edilmelidir.
8
Sonuç olarak, kalp yetersizliğinin
5. Hunt SA, Baker DW, Chin MH, Cinquegrani
etkin tedavisi öncelikle tedavinin doğru bir
MP, Feldman AM, Francis GS, Ganiats TG
şekilde uygulanması ile sağlanabilir. Hastaya
and all. ACC/AHA Guidelines for the
bakım veren hemşirenin ilerleyen ve gelişen
Evaluation and Management of Chronic Heart
Failure in the Adult: Executive Summary A
tıp teknolojisine uygun olarak kendini sürekli
Report
geliştirmesi gerekmektedir.
Cardiology/American Heart Association Task
of
the
American
College
of
Force on Practice Guidelines. Circulation.
2001;104(24):2996-3007.
Kaynaklar
1. Vahanian A, Camm J, Caterina RD, Dean V,
6. Albert NM. Evidence-based nursing care for
Dicksein K, Filippatos G, Funck-Brentano C
patients with heart failure. AACN Adv Crit
ve ark. Akut ve Kronik Kalp Yetersizliği Tanı
Care. 2006;17(2):170-83.
ve Tedavisine Yönelik 2008 ESC Kılavuzu.
7. Baird MS, Keen JH, Swearingen PL. Manual
of Critical Care Nursing Nursing İnterventions
2008. p.41-89.
2. Roger VL, Go AS, Lloyd-Jones DM, Adams
RJ, Berry JD, Brown TM, Carnethon MR, Dai
and Collaborative Management. St.Louis:
Mosby; 5. ed. 2005, p.220-226.
S, de Simone G, Ford ES, Fox CS, Fullerton
8. Beans K, Fandek N, Lenkiewicz A, Wallace J.
HJ, Gillespie C, Greenlund KJ, Hailpern SM,
Professional Quick Reference. Cardiovascular
Heit JA, Ho PM, Howard VJ, Kissela BM,
Drug Therapy. Pennsylvania: Springhouse;
Kittner SJ, Lackland DT, Lichtman JH,
1995. p. 60-63, 85-88, 118-124, 136-142.
Lisabeth LD, Makuc DM, Marcus GM,
9. Blum K. Heart Failure. In: Morton PG,
Marelli A, Matchar DB, McDermott MM,
Fontaine D, Hudak CM, Gallo BM, editors.
Meigs
D,
Critical Care Nursing A Holistic Approach.
Mussolino ME, Nichol G, Paynter NP,
Philedelphia; Wiiliams-Wilkins; 8.ed. 2005,
Rosamond WD, Sorlie PD, Stafford RS, Turan
p.408-420.
JB,
Moy
CS,
Mozaffarian
TN, Turner MB, Wong ND, Wylie-Rosett J;
American
Committee
Heart
10. Comer S. Delmar’s Critical Care Nursing Care
Association
Statistics
Plans. USA: Thomson Delmar Learning; 2.
Stroke
Statistics
ed. 2005. p. 40-47.
and
Subcommittee. Heart disease and stroke
11. Dirksen SR, Lewis SL, Heitkemper
M.M.
statistics--2011 update: a report from the
Bucher L, Camera I.M. Clinical Companion to
American Heart Association. Circulation.
Medical- Surgical Nursing Assesment and
2011;123(4):e18-e209.
Management of Clinical Problems. St,Louis:
3. Albert NM. Improving medication adherence
in chronic cardiovascular disease. Crit Care
Nurse. 2008;28(5):54-64.
4. Strömberg A Educating nurses and patients to
manage heart failure.. Eur J Cardiovasc Nurs.
2002;1(1):33-40.
Mosby; 8.ed. 2011, p. 285-297.
12. Enç N, Yiğit Z, Altıok MG, Özer S, Oğuz S.
Kalp Yetersizliği Hemşirelik Bakım Kılavuzu.
İstanbul: Türk Kardiyoloji Derneği Kılavuz
Yayınları; 2. Basım, 2007. s.11-33.
13. Enç N. Yiğit Z. Altıok M. Kalp Yetersizliği
Hasta El Kitabı. İstanbul: Hayykitap; 2007.
s.60-66.
9
14. Grady KL, Dracup K, Kennedy G, Moser DK,
Piano M, Stevenson LW, Young JB. Team
Jersey: Pearson Education; 4th ed. vol. 2,
2008. p.1023-1042.
management of patients with heart failure: A
18. Lewis SL, Dirksen SR, Heitkemper MM,
statement for healthcare professionals from
Bucher L. Camera IM. Medical-Surgical
The Cardiovascular Nursing Council of the
Nursing. Assesment and Management of
American Heart Association. Circulation.
Clinical Problems.
2000;102(19):2443-56
Mosby; 8. ed. vol. 1.2011, p.791-817.
15. Harrison
Medical
19. Paul S, Rasmusson KD. Heart Failure In:
Emergencies a Nursing Guide. Edinburgh:
Kaplow R. Hardin SR, editors. Critical Care
Elsevier; 2. ed. 2006, p.14-29.
Nursing: Synergy for Optimal Outcomes.
16. Karb
R,
VB,
Daly
Queener
L.
SF,
Acute
St. Louis: Elseivier
Freeman
JB.
Handbook of Drugs for Nursing Practice. St.
Boston; Jones and Bartlett Publishers; 2007,
p.197-206.
Lois: Mosby; 1996. p.3-39, 124-164.
17. LeMone
P,
Burke
K.
Medical-Surgical
Nursing, critical thinking in client care. New
10