yaşlılıkta ilaç kullanım ilkeleri

YAŞLILIKTA İLAÇ KULLANIM
İLKELERİ
Uzm. Hem. Kader KILIÇ
Acıbadem Fulya Hastanesi, Sorumlu Hemşire
Hazırlanma Tarihi: 22 Kasım 2014
“Yaşlılık da sevgi gibidir saklanamaz” Thomas Dekker
Sunu Planı
• Yaşlı Nüfus ve İlaç kullanımı
• Yaşlılarda İlaç Kullanımı İle İlgili Sorunlar
• Yaşlılarda İlaç Kullanımının Temel İlkeleri
• Yaşlı Bireyde İlaç Kullanım Hatalarını
Önlemeye Yönelik Hemşirelik Girişimleri
Yaşlı Nüfus ve İlaç Kullanımı
•
•
•
•
1927 de 13 648 000
1950 de 20 947 000 ,65 yaş üzeri 690 662
2000 de 67 804 000, 65 yaş üzeri 3 858 949
2050 de 100 664 000, 65 yaş üzeri ????
Kronik
65 yaş üzerinde nüfusun
hastalıklara bağlı
%90’ında bir
ilaç kullanımı
fazladır
%35’inde iki
% 23’ünde üç
% 15’inde dört ve daha fazla
kronik sağlık sorunu olduğu bilinmektedir
Dünyada yaşlı insanlar toplumun %10-15’ini
oluşturmasına karşın, reçete edilen ilaçların %2040’ı bu yaş grubuna aittir.
Yaşlılarda İlaç Kullanımı İle İlgili
Sorunlar-1
Polifarmasi
İlaç metabolizmasındaki yaşa bağlı değişikliklikler
Tedavisi gereken tıbbi problemin tedavi edilmemesi
Yaşlıya yanlış ilaç verilmesi
Verilmesi gereken dozdan düşük dozda ilaç kullanımı
örn:1x1000mg yerine 1x500 mg verilmesi
• Verilmesi gereken dozdan yüksek dozda (toksik doz)
ilaç kullanımı
• Yetersiz ilaç kullanımı
•
•
•
•
•
Yaşlılarda İlaç Kullanımı İle İlgili
Sorunlar-2
• İlaç yan etkisi
• Endikasyon olmaksızın ilaç kullanımı
• İlaç-ilaç, ilaç-hastalık, ilaç-gıda, ilaç-bitkisel ilaç
etkileşimlerinın olması
• Hasta uyumunun bozulması
• Yaşlının yalnız yaşıyor olması
• Birlikte yaşadığı yakınlarının yeterli özeni
göstermemesi
Polifarmasi (Çoklu İlaç Kullanımı)
Nedenleri-1
• Hastanın farklı doktorlara giderek çok sayıda
reçete alması,
• Reçetelere çok sayıda ilaç yazılması,
• Doktorların fazla sayıda ilaç yazmaya eğilimli
olmaları,
• Hastaların fazla ilaç beklentileri,
• Yaşlılarda tanıdan çok semptoma yönelik
olarak ilaç kullanılması,
Polifarmasi (Çoklu İlaç Kullanımı)
Nedenleri-2
• Doktorların eski ilacı kesip yeni ilaca başlama
eğilimi,
• Hastanın veya doktorun tercihi olarak
kullanılan ilaçların otomatik olarak tekrar
yazılması,
• Çok sayıda reçetesiz ilaç satılması,
• Yaşlı hastaların aile bireylerinden veya
çevreden ilaç alarak kullanma eğilimi olması
İlaç Metabolizmasındaki Yaşa Bağlı
Değişikliklikler-1
Emilim:Yaşla birlikte tükrük salgısında azalma
olduğundan tabletlerin ve kapsüllerin eriyebilirliği
azalacaktır. Mide boşalma süresi, İnce barsak geçiş
süresi, emilim yüzey genişliği emilimi etkileyen diğer
faktörlerdir.
Dağılım: Yağsız vücut kitlesinde azalma, total vücut
suyunda azalma, proteine bağlanmada değişiklik
İlaç Metabolizmasındaki Yaşa Bağlı
Değişikliklikler-2
İlaçların pek çoğu proteinlere ,özellikle albümine
bağlanırlar. Akut ve kronik hastalıklar albümin
düzeylerini düşürebilir.Bu durumda ilaçların serbest
formları plazmada normalde olması gerekenin 2- 3
katına çıkabildiği için, yan etki ve toksik etkilerin sık
görülmesine yol açarlar.
Metabolizma: Karaciğer kitlesinde azalma, karaciğer kan akımın
da %12-40 azalma ve sonuç olarak toksik maddelerin
uzaklaştırılmasında azalma görülmektedir ve buna bağlı olarak
ilaçların metabolizma ve eliminasyonunda yavaşlama, yan etki
görülme sıklığında artış olmaktadır.
İlaç Metabolizmasındaki Yaşa Bağlı
Değişikliklikler-3
Atılım: Yaşlandıkça böbrek fonksiyonları azalır.
Glomerüller sayısı azaldıkça ve daha az
fonksiyonel hale geldikçe glomerüler filtrasyon
hızı azalır. Azalmış renal fonksiyon bu ilaçların
atılımını etkileyebilir.
İlaç Yan Etkisi
• Yaşlılarda önlenebilir ciddi sağlık sorunları
arasında kalp yetmezliği, meme kanseri,
hipertansiyon ve zatürreden sonra ilaç yan
etkileri yer alıyor.
Yaşlılarda ilaçlara bağlı
olumsuz etki genç
erişkinlerden üç kat
daha fazladır. Bu
olumsuz etkilerin yarısı
önlenebilirdir.
Yaşlılarda En Sık Yan Etki Oluşturan
İlaç Grupları







Merkezi sinir sistemi depresyonu yapan ilaçlar,
Antibiyotikler,
Analjezikler,
Antikoagülanlar,
Antihipertansifler,
Bronkodilatörler,
Diüretikler ve oral hipoglisemik ajanlardır.
İlaç-ilaç Etkileşimleri
İlaç Grubu
Etkileşim Yaşanan İlaç Grubu
Etkileşim Sonucu
Benzodiazepin/Zopidem
Alprazolam, Lorazepam,
Zolpidem
Kalça kırığı nedeniyle
hastaneye yatış sıklığı artar.
Digoksin
Klaritromisin, Eritromisin,
Azitromisin
Digoksin toksisitesi
Klaritromisin ile birlikte 12
kat, Eritromisin ve
Azitromisin ile birlikte 4 kat
artar
Lİtyum
Tyazid grubu diüretikler, NSAİ,
ADE inhibitörleri
Sodyum kabına neden olarak
lityum toksisitesini artırır
Teofilin
Siprofloksazin
Teofilin toksisitesine bağlı
hastaneye yatışlar 2 kat artar
Warfarin
Flukonazol, Amoksisilin,
GİS kanaması riski artar
Sisprofloksazin, Sefaleksin, NSAİ
İlaç-Bitkisel İlaç Etkileşimleri
Hasta Uyumunun Bozulması
• Uyum, kisinin davranışlarının (diyet, yaşam
biçimi veya ilaç kullanımı) tıbbi veya sağlık
önerileri ile uyum sağlamasıdır.
Uyumsuzluk Nedenleri
•Hasta-sağlık ekibi ilişkisinin kopuk olması,
•Karmaşık ilaç alma programı,
•Yaşlının tedaviye inanmaması nedeniyle bilinçli olarak
ilacını kullanmaması.
Uyumun Sağlanmasına Yönelik
Uygulamalar
• Hastanın ilaç kullanma nedenini anlaması sağlanmalı ve kolay
uygulanır bir tedavi programı verilmelidir.
• Bilişsel fonksiyonları bozuk olan kişlerde bir akraba veya bakıcı
bilgilendirilmelidir.
• Kullanmakta olduğu tüm ilaçların kutularını getirmesi
istenmelidir.
• Her kontrolde ilaçların yan etkileri tek tek sorulmalıdır.
• Tedavinin genel olarak masrafları değerlendirilmelidir.
• Olabildiğince günde tek doz kullanılan ilaçlar tercih edilmelidir.
• Hastalara önceden sözlü ve yazılı olarak ilaç dozu, kullanacağı
saatler, süresi ve yan etkileri bildirilmelidir.
Yaşlılarda İlaç Kullanımının Temel
İlkeleri-1
• İlaç tedavisinin gerekli olup olmadığı mutlaka
irdelenmelidir,
• Halen kullanılan ilaç ve sigara-alkol gibi maddeler
bilinmelidir,
• Reçeteye yazılan ilaçların farmakolojik özelliklerinin
hekim-hemşire tarafından mutlaka bilinmesi ,
mümkünse yaşlının ve yakınlarınında yeteri kadar
biliyor olması gerekir.
Yaşlılarda İlaç Kullanımının Temel
İlkeleri-2
• Yaşlılarda tedaviye genel olarak düşük doz ile
başlanmalıdır,
• Her yaşlı hasta için doz veya ilaç kombinasyonları ya
da ilacı kesme kriterleri dikkatle belirlenmelidir,
• Tedavi mümkün olduğunca basitleştirilmelidir,
böylece yaşlı hastanın tedaviye uyumu artacaktır,
Yaşlılarda İlaç Kullanımının Temel
İlkeleri-3
• Tedavi düzenli olarak gözden geçirilmelidir,
• Hastanın gereksinimi olmayan ilaçlar tedaviden
çıkarılmalıdır,
• Her ilacın yeni sorunlar yaratabileceği akılda
tutulmalıdır
Yaşlı Bireyde İlaç Kullanım Hatalarını
Önlemeye Yönelik Hemşirelik Girişimleri
‘Yaşlı Bireyi İyi Tanımak’
•İlaç, diyet ve diğer alışkanlıklar ile bitkisel kökenli
preparat ve çay kullanımı hemsire tarafından iyi
sorgulanmalıdır.
•Başka doktorlar tarafından ilaç yazılıp yazılmadığı
sorulup araştırılmalıdır.
•Sedasyon yapan, sakinleştirici özelliği olan ilaçlar
kişinin
günlük
yaşantısındaki
faaliyetlerini
etkileyebileceği için yaşlı birey dikkatle gözlenmelidir.
•Yapılan yanlışlıklar eğitim eve demonstrasyon yoluyla
düzeltilmelidir.
•Gereksiz yere kullanılan ilaçlar tespit edilmelidir.
•Yan etkilerin erken fark edilmesi için hasta izlenmelidir.
•Yaşlılara kullandıkları ilaçlar konusunda eğitim everilmeli
anlaşılıp anlaşılmadığı kontrol edilmelidir.
•Her kontrolde ilaçların yan etkileri tek tek sorulmalıdır.
•İlaç kullanımı konusunda sekiz dogru
alınmalıdır.
ilkesi dikkate
•Yaşlı bireylerin ilacı nasıl kullandıı gözlenmelidir.
•Çoklu ilaç kullanımının önlenmesi için hemşire
farkındalığını arttırmalı ve gelişen durumları rapor
etmelidir.
•Sağlık hizmet sunumuna ilgili geleneksel anlayışa sahipse
değiştirilmeli, bilgi, duyarlılık ve motivasyonunu
arttırmalıdır.
•Yaşlının durumuna göre belirlenen zaman aralıklarında
bilgi tazeleme/hatırlatma oturumları yapılmalıdır.
•İlaç kutuları belirgin olarak etiketlenmeli ve kullanmakta
olduğutüm ilaçların kutularını getirmesi istenmelidir.
•Tedavi düzenli olarak gözden geçirilmeli ve gereksiz ilaçlar
tedaviden çıkarılması konusunda hekime danışılmalıdır.
•Yaşlı ile birlikte ailesine de eğitim verilmelidir.
•Evde yapılması gereken takipler konusunda yaşlı ve ailesi
bilgilendirilmelidir.
•Hasta ilaç kullanımında özenli ve dikkatli olmaya
yönlendirmelidir.
•İlaç-ilaç, ilaç-besin veya ilaç-hastalık etkileşimi
olup olmadıgı belirlenmeli ve ilacın kullanımı için
verilen talimatların dogruluğu irdelenmelidir.
•Sözel bilgiler büyük puntolarla yazılmış ve okunaklı
yazılı materyal ile desteklenmelidir.
•Hastaların zorunlu durumlar dışında tek bir hekime
ve eczacıya danışmalarını sağlamalıdır.
•Hastanın tedaviye uyumunu artırmak için kullanım
takvimi hazırlanmalıdır.
•Sigara, alkol ve kafeinin ilaç farmakokinetiini
değiştirebileceği unutulmamalıdır.
SONUÇ
Günümüzde yaşlıların beklentisi; yaşlının güvenli ve
sağlıklı bir ortamda, olanaklar çerçevesinde bağımsız
olarak ve en önemlisi de üretken bir biçimde
sürdürebilmek üzerinde yoğunlaşmaktadır.
Hemşireler olarak yaşlanan nüfusun gereksinimlerini en
iyi karşılamak üzere çalışmalı ve deneyim kazanmaları;
yaşlı bireylerin toplum içinde aktif olmalarına ve aktif
yaşlanma hakkına sahip olmalarına önemli bir katkı
sağlayacaktır.
Yaşlı sağlığı açısından önemli bir sorun olarak karşımıza
çıkan ilaç kullanım hatalarına, çoklu ilaç kullanımına,
uyum sorununa çözüm üretme noktasında da uzmanlık
dallarının sadece kendi bilgi ve deneyimleri de, ayrıca
bunların çok yönlü paylaşımı yararlı olacaktır.
Etkili bir eğitimin yanı sıra hataları önlemeye yönelik
pratik önlemlerin alınması gerekmektedir.
“Yaşlanmak, bir dağa tırmanmaya benzer. Çıktıkça
yorgunluğunuz artar, nefesiniz daralır. Ama görüş
açınız genişler...”
İngmar Bergman
TEŞEKKÜR EDERİM
KAYNAKLAR
1. Gökçe-Kutsal Y. Yaşlanan Dünya ve Yaşlanan İnsan. İçinde: Birinci Basamak İçin Temel
Geriatri Kitabı, Ankara Tabip Odası, Algı Tanıtım, Birinci Baskı, 2012, s. 07-15.
2. Esengen Ş, Seçkin Ü, Borman P, Bodur H, Gökçe-Kutsal Y, Yüzel M. Huzurevinde yaşayan
bir grup yaşlıda fonksiyonel-kognitif değerlendirme ve ilaç kullanımı. Turkish Journal of
Geriatrics 2000; 3 (1): 6-10.
3. Işık AT, Doruk H, Mas MR (2004). Yaşlılarda ilaç kullanım ilkeleri, Klinik Gelişim 2004; 17
(2): 25-31.
4. Aksu T, Karadokavan. Yaşlıda ilaç kullanımı ve hemşirelik yönetimi, Fırat Sağlık Hizmetleri
Dergisi 2010; 5 (14): 57-71.
5. Aydos TR. Yaşlılık Döneminde Akılcı İlaç Kullanım İlkeleri. İçinde: Birinci Basamak İçin
Temel Geriatri Kitabı, Ankara Tabip Odası, Algı Tanıtım, Birinci Baskı, 2012, s. 57-65.
6. Gökçe Kutsal Y. Yaşlılarda çoklu ilaç kullanımı, Turkish Journal of Geriatrics 2006; (Özel
Sayı): 37-44.