www.pediatric-rheumathology.printo.it 12/2003 1 LYME ARTRİTİ

www.pediatric-rheumathology.printo.it
LYME ARTRİTİ
Nedir?
Lyme (Laym) artriti Ixodes ricinusu içeren sert kenelerin ısırığıyla geçen Borrelio
Burgdorferi bakterisinin neden olduğu hastalıklardan biridir.
Borrelia burgdorferi enfeksiyonlarında deri, merkezi sinir sistemi, kalp, göz ve diğer
organlar hedef olabilirken, lyme artritinde çoğu vakada eklemler başlıca hedeftir. Ancak,
kene ısırığı bölgesinde genişleyen kırmızı deri döküntüsü şeklindeki eritema migrans
denen bir deri tutulumu hikayesi olmalıdır. Nadir durumlarda tedavi edilmemiş lyme
artriti olgularında merkezi sinir sistemi tutlumu gelişebilir.
Ne kadar sıktır?
Artritli çocukların çok küçük bir kısmı lyme artriti hastasıdır. Ne var ki, lyme artriti
Avrupadaki çocuk ve ergenlerde bakteriyel enfeksiyonu takiben ortaya çıkan artritler
içinde en sık olanıdır. 4 yaşından önce çok nadir görülür ve esas olarak okul
çocuklarının hastalığıdır. Avrupanın bütün bölgelerinde görülür. Ancak en sık görüldüğü
yer Orta Avrupa ve Baltık denizi çevresindeki Güney İskandinavya’dır. Her ne kadar,
çevre ısısı ve nemine bağlı olarak nisandan ekime kadar aktif olan kenelerin ısırıklarıyla
bulaşsa da, lyme artriti, kene ısırığıyla eklem şişliği arasında geçen zamanın uzun ve
değişken olmasından dolayı yılın herhangi bir zamanında başlayabilir.
Hastalığın nedenleri nelerdir?
İxodes ricinus denen kenenin ısırığıyla bulaşan borrelia burgdorferi bakterisinin neden
olduğu bir hastalıktır. Kenelerin çoğunluğu enfekte değildir, çoğu kene ısırığı
enfeksiyonla sonuçlanmaz ve çoğu enfeksiyon eritema migrans denen tipik deri
döküntüsü ile ortaya çıksa da lyme artritini içeren sonraki aşamalara ilerlemez.
Özellikle, eritema migransı içeren erken evre hastalık antibiyotiklerle tedavi edildiği
zaman hastalığın ilerleme riski ortadan kalkar. Eritema migrans şeklinde seyreden
hastalık yılda 1000 çocuktan 1’inde görülmesine rağmen hastalığın geç bulgusu olan
lyme artriti nadir bir durumdur.
Kalıtımsal mıdır?
Lyme artriti enfeksiyöz bir hastalıktır ve kalıtımsal değildir. Ek olarak, kronik lyme artriti
bazı bilinen genetik
belirteçlerle ilişkilendirilmiştir fakat, bu yatkınlığın kesin
mekanizmaları bilinmemektedir.
Neden benim çocuğumda hastalık var? Önlenebilir mi?
Kenelerin yoğun olduğu Avrupa bölgelerinde çocukların keneden uzak tutulması zordur.
Ancak, çoğu zaman etken organizma olan borrelia burgdorferi hemen kene ısırığını
takiben bulaşmaz; etkenin insan vücuduna geçişi için 6-7 saatten bir buçuk güne kadar
değişen bir zaman gereklidir. Keneler 3-5 gün yapışıktıkları canlının (konağın) kanıyla
beslenirler. Çocuklar, yaz akşamlarında keneler açısından taranıp, bu keneler hemen
1
12/2003
uzaklaştırılırsa borrelia burgdorferinin bulaşması pek olası değildir. Kene ısırığından
sonra antibiyotiklerle önleyici tedavi önerilmez. Ne var ki, erken bulgu olan eritema
migrans ortaya çıkarsa antibiyotik ile tedavi edilmelidir. Bu tedavi, bakterinin daha fazla
çoğalmasını engelleyerek lyme artritinin önüne geçebilir. Birleşik Devletlerde (ABD)
borrelia burgdorferinin tek bir alt grubuna karşı aşı geliştirilmiştir fakat ekonomik
nedenlerle piyasadan kalkmıştır. Bu aşı, alt grup faklılıklarından dolayı Avrupa’da
kullanılamaz.
Bulaşıcı mıdır?
Enfeksiyöz bir hastalık olmasına rağmen bakterinin taşınması için kenelere ihtiyaç
duyulduğundan insandan insana yayılamaz, bu nedenle bulaşıcı değildir.
Başlıca belirtileri nelerdir?
Lyme artritinin başlıca belirtileri, etkilenen eklem/eklemlerde şişlik, hareket kısıtlılığı ve
sıvı birikimidir. Sıklıkla, büyük miktarlarda şişlikler çok az ağrı ile gider ya da ağrısızdır.
En sık etkilenen eklem diz eklemidir ancak diğer büyük eklemler ve hatta küçük eklemler
de etkilenebilir. Olguların üçte ikisi diz ekleminin monoartriti şeklindedir. Ama ender de
olsa dizin hiç tutulmadığı da olabilir. Olguların %95’inden fazlasında diz eklemini de
içeren oligoartiküler (4 ya da daha az eklem) bir seyir görülür ve bir süre sonra geriye
kalan tek iltihaplı eklem sıklıkla dizdir. Olguların üçte ikisinde lyme artriti epizodik artrit
olarak ortaya çıkar, örneğin; birkaç günden birkaç haftaya kadar olan sürede artrit
kendiliğinden kaybolabilir ve belirtisiz bir dönem geçtikten sonra aynı eklemde artrit
yeniden ortaya çıkabilir.
Eklem iltihabı epizodlarının sıklığı ve süresi genellikle zaman içinde azalır fakat, bazı
olgularda da artabilir ve sonunda artrit kronikleşebilir. Ancak nadir de olsa başlangıçtan
itibaren kronik olan olgular da söz konusudur (artritin 3 ay veya daha fazla sürmesi).
Hastalık her çocukta aynı mıdır?
Hayır. Hastalık akut ya da kronik olabilir. Örneğin bazen tek bir artrit atağı vardır, bazen
de tekrarlayabilir.
Çocuklardaki hastalık erişkinlerdekinden farklı mıdır?
Yetişkinler ve çocuklarda hastalık benzerdir. Ancak, çocuklarda erişkinlerden daha
yüksek sıklıkta artrit görülür. Aksine, çocuk ne kadar küçükse seyir o kadar hızlı,
antibiyotik tedavisinin başarılı olma şansı o kadar yüksektir.
Nasıl tanı konulur?
Ne zaman nedeni bilinmeyen yeni ortaya çıkan bir artrit görülürse lyme artriti ayırıcı tanı
için akla gelmelidir. Klinik şüphe kan tetkiklerini ve bazı durumlarda şişmiş eklemden
alınan eklem sıvısının incelemelerini içeren laboratuar tetkikleriyle doğrulanır.
Enzim immünoassey denen bir test ile kanda borrelia burgdorferi karşıtı antikorlar tespit
edilebilir. Eğer, enzim immünoassey ile bulunanlar IgG tipi antikorlar ise immüno- blot
ya da western- blot denilen doğrulayıcı testler uygulanmalıdır.
Eğer nedeni bilinmeyen bir artrit varsa ve enzim immünoassey ile borrelia burgdorferi
IgG antikorları bulunup western-blot ile doğrulanmışsa, tanı lyme artritidir.Tanı, sinovyal
2
12/2003
sıvı analiz edilerek, polimeraz zincir reaksiyonu denen bir teknik kullanılarak borrelia
burgdorferi bakterisinin geninin gösterilmesiyle doğrulanır. Bu gerçekleştirilmesi zor bir
laboratuar tetkikidir ve çok az laboratuar geçerli sonuçlar verebilmektedir.
Lyme artriti tanısı bir çocuk doktoru tarafından ya da çocuk hastanesi tarafından
konmalıdır. Ancak tedavi başarısız olursa çocuğun sonraki tedavisinde bir uzman doktor
bulunmalıdır.
Testlerin önemi nedir?
Serolojik incelemelerin yanı sıra iltihap parametreleri ve kan biyokimyası istenir. Ek
olarak artritin diğer enfeksiyöz nedenleri de göz önünde bulundurulmalı ve uygun
laboratuar tahlileriyle test edilmelidir. Bir kez lyme artriti enzim immün assey ve
immüno-blot teknikleri ile doğrulandıktan sonra, bu testleri tekrarlamak yararlı olmaz
çünkü bu testler antibiyotik tedavisine yanıt göstermez. Aksine, başarılı tedaviye rağmen
bu testler yıllarca pozitif kalabilir.
Tedavi edilebilir mi?
Lyme artritinin bakteriyel kökenli olmasından dolayı tedavisi antibiyotiklerdir. Lyme
artritinde antibiyotiklerle bir veya iki kez tedavi edildikten sonra hastaların %80inden
fazlası iyileşir. Kalan %10-20lik grupta sıklıkla ileri antibiyotik tedavisi hastalığı
iyileştirmez fakat romatizmal tedavi gereklidir.
Tedavi seçenekleri nelerdir?
Lyme artriti ağızdan antibiyotik ile 4 haftada ya da damar içi antibiyotik ile en az 2
haftada tedavi edilir. Amoksisilin ya da doksisikline uyum problemi olabileceğinden
dolayı damar içi tedavide seftriakson ya da sefotaksim daha avantajlıdır.
Tedavinin yan etkileri nelerdir?
Ağızdan antibiyotiklerle, ishal ya da alerjik reaksiyonlar gibi yan etkiler oluşabilir.
Ancak, çoğu yan etki nadir ve önemsizdir.
Tedavi ne kadar sürmelidir?
Antibiyotik tedavisi tamamlandıktan sonra, devam eden artrit varsa, tedavinin işe
yaramadığı sonucuna varmadan önce 6 hafta beklenmesi önerilir. Böyle bir durumda,
başka bir antibiyotik tedaviye eklenebilir. İkinci antibiyotik tedavisinin de
tamamlanmasından 6 hafta sonra hala artrit varsa, anti romatizmal ilaçlar başlanmalıdır.
Alternatif/ tamamlayıcı tedavinin yeri nedir?
Eğer antibiyotik tedavisi başarısız olursa, ebeveynler, diğer romatizmal hastalıklarda
olduğu gibi alternatif tedavileri deneme eğiliminde olabilirler. Bunların etkili olduğuna
dair hiçbir kanıt yoktur.
Ne tip kontrol muayeneleri gereklidir?
Yararlı olan tek kontrol, eklemlerin muayene edilmesidir. Artritsiz dönem ne kadar uzun
olursa tekrarlama olasılığı o kadar azalır.
3
12/2003
Hastalık ne kadar sürer?
Bir ya da iki antibiyotik tedavisinden sonra olguların %80’inden fazlası iyileşir. Geri
kalan olgularda, artrit aylarla yıllar içinde iyileşir ve sonunda hastalık tamamen düzelir.
Hastalığın uzun dönemli sonuçları nelerdir?
Antibiyotik ile
tedaviden sonra, çoğu olguda hastalık hiçbir araz bırakmadan
iyileşir.Kısıtlı hareket açısı ve erken osteoartrit gibi belirgin eklem hasarlarının oluştuğu
özellikli olgular vardır.
Tamamen iyileşmesi mümkün müdür?
Evet, hastaların %95’inden fazlası tamamıyla iyileşir.
Hastalık çocuğun ve ailenin günlük hayatının nasıl etkileyebilir?
Ağrı ve hareket kısıtlılığına bağlı olarak çocuk spor aktivitelerinde kötüye gidebilir.
Örneğin, eskiden koştuğu kadar hızlı koşamayabilir.Çoğu hastada, hastalık hafif seyreder
ve çoğu problem önemsiz ve geçicidir.
Okula gidebilir mi?
Kısa bir süre için, çocuğun kendi adına hangi aktivitelerde rol alıp hangilerinde almak
istemediğine karar vermesi için okul sporlarına ara verilebilir.
Spor yapabilir mi?
Çocuk/ergen bu konuya kendisi karar verilmelidir. Eğer çocuk bir spor kulübünde düzenli
planlı bir programa dahil ise, bu programın gereklerinin azaltılması ya da hastanın
isteğine göre ayarlanması avantajlı olabilir.
Nasıl beslenmelidir?
Dengeli bir diyet olmalı ve büyüyen çocuğun ihtiyaçlarını karşılayacak yeterli protein,
kalsiyum ve vitamin içermelidir. Diyet değişikliklerini etkilemez.
İklim hastalığın seyrini etkiler mi?
Keneler her ne kadar ılık ve nemli bir iklime ihtiyaç duysa da, enfeksiyon bir kez
eklemlere ulaştıktan sonra, hastalığın sonraki seyri iklim değişikliklerinden etkilenmez.
Çocuk aşılanır mı?
Aşılara ilişkin hiçbir kısıtlama yoktur. Aşılamaların başarısı hastalık ya da antibiyotik
tedavilerinden etkilenmez ve hastalığa ya da tedaviye bağlı ek yan etkiler görülmesi
beklenmez. Günümüzde lyme borreliozis için kullanılabilen bir aşı yoktur.
4
12/2003