BES 311-ANA-ÇOCUK BESLENMESİ
advertisement
BES 311-ANA-ÇOCUK BESLENMESİ Dersin Kodu ve İsmi: BES 311 – Ana-Çocuk Beslenmesi Dersin Sorumlusu: Prof. Dr. Perihan Arslan, Prof. Dr. Gülden Köksal Dersin Düzeyi: Lisans Dersin Türü: Zorunlu Dersin İçeriği: Dünyada çocuk beslenmesinin önemi, gebelik fizyolojisi, sorunları ve gereksinmesi, emziklilik fizyolojisi, sorunları, gereksinimleri, beslenme ve mental gelişim, 0-1 yaş grubu çocukların özellikleri, gereksinimleri, anne sütünün önemi, prematüre bebek beslenmesi, çocuk mamaları ve özellikleri, okul öncesi ve okul çağı çocuğunun beslenmesi, çocukluk ve adolesan çağı şişmanlığı, sorunları ve diyet tedavisi Dersin Amacı: Anne ve çocuk beslenmesi ile ilgili konularda bilgi ve beceri kazanmak. Dersten elde edilecek Kazanımlar : Bu dersin sonunda öğrencilerin : 1. Toplumun birinci ve ikinci risk gruplarının, özellikle fetal yaşamdan başlayarak her yaş grubu çocuk, gebe ve emzikli kadınların sağlıklarını devam ettirebilmeleri için yeterli ve dengeli beslenme ilkeleri doğrultusunda beslenme eğitimleri almaları ve toplumun bu doğrultuda daha sağlıklı hale gelmesi 2. Özel ilgi gerektiren prematürelerin beslenme ilkelerinin öğrenilmesi, çocuk formülalarının doğru ve gerektiği yerde de tedavi edici olarak kullanılabilirliğinin öğrenilmesi gibi kazanımları hedeflenmektedir. Dersin Süresi: 1 sömestr (haftada toplam 2 saat teorik, 3 saat pratik) Eğitim Dili: İngilizce Ön Koşul: Yok Temel Öğretme Yöntemi: Anlatım, Değerlendirme Yöntemi: Quizler (% 5)+ 3 Notlu Pratik (% 10) + Sözlü (% 10) + 1 klasik ara sınav (% 20) + 1 teorik final sınavı (%50) Önerilen Kaynaklar: 1. Fomon SJ. Nutrition of Normal Infants. Mosby, St. Louis, 1993. 1 2. Neyzi O., Ertuğrul T. Pediatri (2 cilt). İstanbul Tıp Fakültesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Yayını, İstanbul, 1990. 3. Bentley D., Lawson M. Clinical Nutrition in Pediatric Disorders. Bailliere Tindall, London, 1992. 4. Thomas B. Manual of Dietetic Practice, Third Edition, 2001. 5. McLaren DS, Burman D, Belton NR. Textbook of Paediatric Nutrition, Edinburg, 1991. 6. Baysal A. Beslenme. Hatiboğlu Yayınevi. Ankara, 2001. 7. Köksal G., Gökmen H. Çocuk Hastalıklarında Beslenme Tedavisi. Hatiboğlu yayınevi, 2000. 8. “The American Journal of Clinical Nutrition” dergileri 9. Katkı Pediatri Dergileri, Beslenme ve Diyet Dergileri. 10. Arslan P., Bozkurt N., Karaağaoğlu N., Mercanlıgil S., Açık Erge S. Yererli – Dengeli Beslenme ve Sağlıklı Zayıflama Rehberi. Özgür Yayınları, 2002. 11. Obezite Kongresi Diyetisyenler Sempozyumu Sunuları, 2001. 12. Burniat W, ve ark. Child and Adolescent Obesity. Cambridge University, 2002. 13. Bowman B, ve ark. Present Knowledge in Nutrition, ILSI Press, Washington DC, 2001. 14. Manual of Clinical Dietetics, 6th edition, American Dietetic Association, Chicago, Illinois, 2000. AKTS Kredisi: 5 2 BES 311-ANA-ÇOCUK BESLENMESİ HAFTA ÜNİTE DERS SORUMLUSU 1 Dünyada ve Türkiye’de Çocuk Beslenmesi’nin Önemi Prof.Dr. Perihan Arslan 2 Gebelik Fizyolojisi, Sorunları, Gereksinimleri Prof.Dr. Perihan Arslan 3 Emziklilik Fizyolojisi, Sorunları, Gereksinimleri Prof.Dr. Perihan Arslan 4 Beslenme ve Mental Gelişim Prof.Dr. Perihan Arslan 5 0-1 Yaş Grubu Çocukların Özellikleri, Gereksinimleri, Anne Prof.Dr. Perihan Arslan sütünün önemi 6 0-1 Yaş Grubu Çocukların Özellikleri, Gereksinimleri, Anne Prof.Dr. Perihan Arslan sütünün önemi 7 Prematüre Bebek Beslenmesi Prof.Dr. Gülden Köksal 8 Çocuk Mamaları ve Özellikleri Prof.Dr. Gülden Köksal 9 Teorik Sınav Prof.Dr. Perihan Arslan 10 Okul Öncesi ve Okul Çağı Çocuğunun Beslenmesi Prof.Dr. Perihan Arslan 11 Adolesan Çağı Beslenmesi Prof.Dr. Perihan Arslan 12 Çocukluk ve Adolesan Çağı Şişmanlığı, Sorunları ve Diyet Prof.Dr. Perihan Arslan Tedavisi 13 Vaka sunumları Prof.Dr. Perihan Arslan 14 Vaka sunumları Prof.Dr. Perihan Arslan BES 311-ANA-ÇOCUK BESLENMESİ DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE ÇOCUK BESLENMESİNİN ÖNEMİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ Fetal yaşamdan başlayarak doğum sonrasında çocuk beslenmesi ve sağlığına ilişkin sorunların bir ülkenin sosyoekonomik yönden gelişmesi üzerine olan etkilerini öğrenmek. • Ana-çocuk sağlığı açısından beslenmenin önemini kavramak. • Dünyada ve Türkiye’de bebek ve beş yaş altı çocuk ölüm oranları ve ülke gelişmesine olan etkileri öğrenmek. • Sosyo-ekonomik faktörlerin ana-çocuk sağlığına olan etkilerini öğrenmek. • Konu ile ilgili plan ve politikaların önemini kavramak. 3 ÜNİTENİN ÖZETİ Bir ülkenin gelişmesine ilişkin bulgulardan sözedilirken, 0-1 yaş ve 5 yaş altındaki be bek ve çocukların sağlık sorunları ve mortalite oranları önemli verilerdir. Beslenme, gerek annenin gerekse fetal yaşamdan başlayarak yeni doğanın sağlık sorunlarını en fazla etkilemektedir. Bebek ve 5 yaş altı çocukların ölüm oranlarında azalmalar varsa da, var olan rakamlar Türkiye’nin hala gelişmekte olan ülkeler kapsamında değerlendirildiğini göstermektedir. Bu durum; aile, özellikle annenin eğitim durumu, anne yaşı, ailenin yerleşim yeri, iklim ve sağlık hizmetlerinden yararlanma bilgisi ve ekonomik durumlarından etkilenmektedir. GEBELİK FİZYOLOJİSİ, SORUNLARI VE BESLENMESİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ Gebelik süresince annenin fizyolojik gereksinimlerinin sağlanması • Gebelik döneminde annede oluşan fizyolojik ve metabolik değişiklikleri incelemek. • Plesentanın önemini ve fonksiyonlarını kavramak. • Fetüs organizmasında metabolik fonksiyonları öğrenmek • Gebelik döneminde, gebenin enerji ve besin öğeleri gereksinimlerini kavramak. • Gebelik sorunlarını, tıbbi beslenme tedavisi ilkelerini uygulayarak incelemek. Dünyanın pek çok ülkesinde ve Türkiye’de henüz büyüme sürecini tamamlamamış (<18 yaş) kadınlar ilk ve/veya ikinci gebeliklerini yaşamaktadır. Gebelik, annenin metabolik düzeni üzerine yeni bir canlının büyümesinin eklenmesi oluşan değişikliktir. Bu nedenle gerek < 18 yaş altı gençlerin, gerekse ağır fiziksel aktivitesi olan bireylerin gebelikleri riskli gebeliklerdir. Ayrıca sık ve çoğul gebelikler de beslenme yetersizliğinin yanı sıra anne sağlığını olumsuz etkilemektedir. Gebelikte enerji ve besin öğeleri gereksinimleri, gebelik dönemleri ile birlikte farklılık göstermektedir. Gereksinenden az enerji alımı, annenin yeterli ağırlık kazanımını engeller, fazlası ise şişmanlığa ve diğer sağlık sorunlarına neden olur. Toksemi, anemi, gestasyonel diyabet gebelikte önemli sağlık sorunlarıdır. EMZİKLİLİK FİZYOLOJİSİ VE EMZİKLİ KADININ BESLENMESİ 4 ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ Gebelik süresince kazanılan ağırlığın bir kısmı emziklilik döneminde kullanılmak üzere depolanması, süt oluşum mekanizmaları, süt salınımı, volümü ve anne sütünün besin öğeleri içeriğini etkileyen faktörleri öğrenmek. • Emziklilik fizyolojisi (süt salınım mekanizmaları), ve süt salınımını etkileyen anneye ilişkin faktörlerin öğrenilmesi • Doğru emzirme tekniğinin öğrenilmesi • Süt oluşumu için gerekli günlük ek enerji ve besin öğeleri miktarlarının uygulanması ve öğrenilmesi Anne sütü çocuğun sağlıklı büyüme ve gelişmesinde önemlidir. Bu nedenle süt verimliliğinin arttırılmasında emzikli kadınların beslenmesi de diğer sosyal ve psikolojik faktörlerle birlikte önem taşımaktadır. Sık aralıklarla emzirme, meme başı reseptörlerini harekete geçirerek hipotalamusun ön ve arka bölgelerinin uyarılması ile süt oluşumu ve sütün salgılanmasının devamlılığı sağlanmış olur. Her 100 ml. süt oluşumu ve salgılanması için harcanan enerjinin 70 kkal olduğu düşünüldüğünde emzikli anne diyetine (700-800 ml. süt için) 500 kkal eklenmesi önerilmektedir. Enerjinin yanı sıra diğer besin öğelerine de dikkat edilmelidir. BESLENME VE MENTAL GELİŞM ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ Beyin ve merkezi sinir sisteminin (MSS) gelişiminin ∼2/3’ünün fetal dönemde tamamlandığı ve gerek fetal yaşamda gerekse erken çocukluk yaşamında (ilk 3 ay) makro ve mikro besin öğelerinin öneminin kavranması • Beyin ve MSS fonksiyonlarının bilinmesi • Belleğin bir protein molekülü olduğunun bilinmesi • Amino asitlerin, nükleoproteinlerin yanı sıra yağ asitlerinin de miyelinleşmedeki öneminin öğrenilmesi • Vitaminler ve minerallerin MSS’nin gelişimindeki fonksiyonlarının bilinmesi • Nörotransmitterlerin görevleri ve besin öğeleri yapılarının bilinmesi Beslenme, fiziksel gelişmenin yanı sıra zihinsel gelişmeyi de etkiler. Çevreden alınan uyarılar bir sinir hücresi tarafından önemli bulunduğunda bir diğer sinir hücresine nörotransmitterler aracılığıyla iletilirler. Santral ve periferik sinir sisteminde bulunan nörotransmitterlerin yapısında amino asitler, vitaminler bulunur. Önemli bulunan bilginin iletimi de hücre zarındaki iyonik dengenin sağlanması ile olur. Bu denge de mineraller ile sağlanır. Zihinsel yönden 5 dinginlik, beslenme ile çok yakından ilişkilidir. 0-1 YAŞ GRUBU ÇOCUKLARIN ÖZELLİKLERİ, BESİN ÖĞELERİ GEREKSİNİMLERİ, ANNE SÜTÜNÜN ÖNEMİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ Yenidoğanın beslenmesini yetişkinlerden farklılığını, büyüme ve gelişme ile besin öğeleri ilişkilerini kavrama, anne sütünün yenidoğan için öneminin bilinmesi, ek besinlere başlama zamanının öğrenilmesi. • Yenidoğanın sindirim sistemi fonksiyonları, sindirim enzimleri ve konsantrasyonlarını öğrenmek • 0-1 yaş grubu çocukların büyüme ve gelişimlerinin izlenmesinin önemi ve beslenme ilişkilerini incelemek • Enerji ve besin öğesi gereksinimlerinin hesaplanması • Anne sütünün besin öğeleri, besin kaynaklı öğeleri, immünolojik öğeleri ve çocuk sağlığı üzerine etkilerinin incelenmesi • Anne sütü, hayvan sütlerinin kıyaslanması, anne sütü ile emzirme süresinin öğrenilmesi • Ek besinlere başlama, verilmesi gereken ek besin miktarları, ek besinlerin hazırlanması ve uygulanması Yenidoğanın beslenmesi yetişkinlerden farklıdır. Bu farklılıklar; a) büyüme ve gelişmenin çok hızlı olması nedeniyle enerji ve besin öğeleri gereksinmelerinin daha fazla olması, b) sindirim fonksiyonları, enzimlerinin zayıflığı ve c) bu nedenle verilecek besinlerin sulu ve yumuşak olması şeklindedir. Sindirim fonksiyonu ve enzim konsantrasyonları çocuk büyüdükçe ve ağırlık kazandıkça dördüncü aydan sonra yavaş yavaş yetişkinin düzeyine ulaşır. Yenidoğanın sağlıklı büyüdüğü ve geliştiği boy ve ağırlık artışları ile izlenmelidir. Büyüme ve gelişmede öncelikli besin anne sütü olup ilk 6 ay tüm çocuklar anne sütü ile beslenmelidirler. Anne sütü makro ve mikro besin öğelerinin yanı sıra çok sayıda immün maddeleri ve sindirim enzimlerini ve besin kaynaklı diğer öğeleri içermektedir. Ek besinlere 6.aydan sonra başlanılmalıdır. Erken dönemde başlanan ek besinler, miktar olarak fazla verildiğinde bebeklik döneminde şişmenlığın sorunları olarak değerlendirilmektedir. Ek besinlerin hazırlanması, pişirilmesi, konsantrasyonları konuları da çocukların beslenmesinde önemlidir. 6 OKUL ÖNCESİ VE OKUL ÇAĞI ÇOCUKLARININ BESLENMESİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ İlk yaş grubundan sonraki yıllarda çocukların büyüme ve gelişmelerindeki fizyolojik ve psikolojik farklılaşmanın beslenme, besin seçimi ve günlük enerji ve besin öğeleri gereksinimlerine yansımasının kavranması • Okul öncesi ve okul çağı çocuklarının büyüme ve gelişmelerine ilişkin farklılıkları öğrenmek • Okul öncesi yaş grubunun günlük enerji ve besin öğelerinin hesaplanması • Okula gitmenin besin seçimi ve beslenme alışkanlıkları üzerine etkilerinin incelenmesi • Büyüme ve gelişmenin cinsiyet farklılıklarının incelenmesi • Kahvaltının ve öğün atlamanın öneminin öğrenilmesi • Bu yaş grubu çocuklarda görülen beslenmeye bağlı sağlık sorunlarının incelenmesi • Okul kantinlerinde okul çocukları için satılması gereken besinlerin bilinmesi • Öğrenci ve öğretmenlerin besin, beslenme ve sağlıkla ilgili konularda eğitimi Okul öncesi dönemde çocukların büyümesi kısmen yavaşlasa da bu dönemde yeterli ve dengeli beslenme; okul dönemindeki büyüme hızı için önemlidir. Çocuklar aile bireylerini besin seçiminde taklit ederler. Bu dönemde dört temel besin grubundaki besinlerin bir arada tüketilmesine özen gösterilmelidir. Okul ise çocuğun bağımsız hareket ettiği ilk sosyal çevredir. Aile dışındaki bu çevre onların olumsuz beslenme alışkanlıklarının edinilmesine neden olur. Okul kantinlerinde satılan yiyeceklere ilgi arkadaşlarının etkisi artar. Ayrıca çok sayıda bireylerle temas enfeksiyon hastalılarının görülmesine neden olur. Okulda öğretmenlerin bu konuda dikkatli olmaları ve çocukları beslenme ve hijyen konularında bilgilendirmeleri sağlık açısından önemlidir. Kahvaltı yapmadan okula giden çocukların derslerinde başarılı olma şansı azalır. Ayrıca öğün atlama, atlanan öğüne karşılık aburcubur türde boş enerji kaynağı besinlerin tüketimi şişmanlık ve ona bağlı sorunları oluşturur. Anemi, paraziter enfeksiyonlar da, diş çürükleri bu yaş grubunun başlıca sağlık sorunları arasındadır. ADOLESAN ÇAĞI BESLENMESİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ Büyüme ve gelişmenin yeniden hızlandığı bu yaş grubunda erkek ve kız çocuklarında biyolojik ve psikolojik değişiklikleri göz önünde bulundurarak adolesanların beslenme özellikleri ve gereksinimlerin kavranması. • Gençlerde fizyolojik, biyolojik ve psikolojik 7 ÜNİTENİN ÖZETİ değişiklikleri öğrenmek • Beden yapısındaki cinsiyete bağlı farklılıkları incelemek • Aile-okul ve genç ilişkilerini gözden geçirmek • Sağlık sorunlarını incelemek • Büyüme hızına göre günlük enerji ve besin öğelerini hesaplamak ve sınıf içi uygulamaların yapılması Adolesan çağı büyüme hızının doruğa ulaştığı dönemdir. Erkek ve kızlarda hormonal değişikliklerin beden yapısına yansıması, gencin beslenme alışkanlıklarını da etkiler. Gencin bu dönemde sorumlulukları da artar. Bu da onların fiziksel aktivitelerini etkiler. Bu dönemi yeterli ve dengeli beslenmenin fevkalade etkili olduğu dönemdir. Ayrıca sigara, alkol gibi olumsuz alışkanlıklar da bu yaşlarda edinilir. Zayıflık, şişmanlık, anemi, diyabet gibi hastalıkların en fazla ortaya çıktığı dönemdir. Kızlarda erken evlenme ve erken yaşlardaki gebelikler de onların büyümelerinin duraksamasına neden olmaktadır. ÇOCUKLUK VE ADOLESAN ÇAĞI ŞİŞMANLIĞI, SORUNLARI DİYET TEDAVİSİ ÜNİTENİN AMACI ÖĞRENİM HEDEFLERİ ÜNİTENİN ÖZETİ Kilolu olma ve şişmanlığın ne anlama geldiğinin, şişmanlığın nedenlerinin ve sağlık üzerine olumsuz etkilerinin kavranması • Kilolu ve şişmanlık kriterlerinin öğrenilmesi • Şişmanlığa neden olan etmenlerin araştırılması • Kilolu ve şişman çocuklara uygulanacak diyet tedavilerinin ilkelerinin öğrenilmesi • Kilo vermeye yönelik yanlış diyetlerin etkilerinin incelenmesi ve uygulamalar yapılması Yetişkin şişmanların % 30’unun bebeklik, çocukluk ve adolesan dönem şişmanlığı olduğu bildirilmektedir. Beden Kütle İndeksi (BKİ), 85-95 persentil değeri kilolu olma durumunu, > 95 ise şişmanlığın göstergesidir. Pek çok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de dengesiz beslenmeye bağlı olarak çocuk ve gençlerde şişmanlık oranı artmaktadır. Şişman çocuk ve gençlerin beslenmesinde dikkat edilmesi gereken hususlardan birisi onların büyüme ve gelişme süreci içinde olmaları, bir diğer husus da vücut bileşimlerinin yetişkinlerden farklı olmasıdır. Bu farklılıklar her iki cinsiyette de ayrı ayrıdır. Şişmanlığın tedavisinde temel ilk, çocuk ve gençlerin olmaları gereken ağırlığa göre gereksinimlerinin belirlenmesidir. Bu yaş grubu çocuklara kesinlikle düşük 8 enerjili diyetler uygulanmamalıdır. Yapılacak olan beslenme eğitiminde, gereksinen miktarda enerji verilerek çocuğun fiziksel aktivitesini arttıracak öneriler öneriler getirilmelidir. Enerjinin; protein,karbonhidrat ve yağ dağılımı yine normal olmalıdır. Çocuk ve adolesanların zayıflama uygulamalarında iştah azaltıcı ya da yağ emilimini azaltıcı ilaçlar kullanılmamalıdır. 9
