RU~A`DANSOVYET RUSyA`lJA - Tarih

www.etarih.com
T.e.
ÜN iv t:RSi TEst
ft:N -t:1Jt:B1y.AT r AX.ÜLTESı
osnAN
aA.Zi
TA:RiH
aöı.unü
i:
:RU~A'DANSOVYET
RUSyA 'lJA
'.
rta.fıLr
G.ök-göz-:Ero[ lGömür
Danışman: Öijr. (Wr. Zafer lGoyLu
~)
.
\
4
t:s~ışehır-Nısan ı
Erol KÖMÜR
995
www.etarih.com
içiNDEKiLER
(Mahir Gökgöz)
1) XX.Y.Y.'A KADAR RUSYA .,
A) XX.Y.Y. BAŞıNDA RUSYA'NIN SOSYAL ve EKONOMiK YAPısı
8) RUS iHTiLAli ve PARTi MÜCADELELERi
C) MEŞRUTi MONARŞjYE DOGRU: DUMALAR ve FONKSJYONLARI.
01
03
05
11
(
~
\
ı:
(Erol Kömür)
i) LDÜNYA SAVAŞı ve RUSYA
A) SAVAŞ ÖNCESi GENEL DURUM
1) Sınırlar, Nüfuz Sahaları ve Rekabet
2) Etnik Yapı
3) Askeri Güç
8) SAVAŞ ve CEPHELER
1) Doğu CephBsi(Galiçya)
2) Çanakkale Cephesi
3) Kafkas Cephesi
15
18
19
19
2O
21
ii) BOLŞEViK İHTiLALi ve RUSYA'NIN SAVAŞTAN ÇEKiLMESi .. 2 2
"III) SOVYET RUSYA
,.
24
SONUÇ
29
KAYNAKÇA
32
o
Erol KÖMÜR
i
www.etarih.com
RUSY A'DAN SOVYET RUSYA'YA 1
ı-xx. YÜZyıLA KADAR RUSYA
c
Dünya korıjektüründe ortaya çıkışından itibaren çok önemli bir yer teşkil eden, kendi yakın
ve uzak çevresinde meydana gelen olaylara yakından veya uzaktan hemen hemen daima tesir
eden Rusya, kendi menşeini Slavlara dayandırmaktadır. Slavlar ise genelde Normandiya ve
İsveç gibi ülkelerdengelen, genellikle ticaretle uğraşan ve kendilerine çoğu zaman Varegekürek
çekenler) denilen zamanla Orta Asya' daki mevcut yerli ahali ile kaynaşmış kesimdir.
Rus adının eski şekli "Rusi"dir. Bu ise Fincedeki "Routsi"den alınmıştır. adı
geçen kelime Slavcaya önce "Rusi" daha sonra ise Rus olarak geçmiştir. Ancak zamarila
isveç' ten gelenler için de kullanılmıştır.
Norman zümrelerinin yerli Slav ahalisini hakimiyetleri altına alarak, yönetim merkezleri
kurarak hakim sınıf derecesine yükselmişlerdir. dolayısıyla bundan sonra Rus adı siyasi bir
mefhumu ifade etmiştir.Hazar hakimiyetinin zaafa uğraması ndan sonra siyasi çevreleri daha da
genişlemiştir. Kiyef' te Rus baş buğlarınınhakimiyeti ele geçirmelerini müteakiplOrta Dinyeper
boyu Rus yurdu adım almıştır. Rus tarihinin başlangıcı olarak bilgi veren tek kaynak olan ve·
rivayet şeklinde anlatılan Nestor vekayinamesine göre yerli Slav ahalisi ile Ruslararasındaki
farklılık Kiyef'te Rus Devleti kurulduktan sonra başladı. Ancak daha sonra İsveç'ten gelen
Normanlar'ı da hakimiyetine alaün Ruslar, aynı zamanda yerli Slav ahaliyi de ifade ediyordu.
Yine nestor vekayinamesine göre Rus tarihinin başlangıcı 862 dir tarihidir.
Rus tarihinin çok önemli bir yerini teşkil eden Hristiyanlığı Ruslar, önceleri teke tek
kabul ederken Kynez Viladirnir zamanında (988) topluca kabul etmişlerdir. Bizans İmparatoru
II. Vasil'in bir ayaklanma karşısında yardım istediği viladirnir'e belli tavizlerden sonra ayrı bir
şart olarak: "eğer Hristiyan olursan sana kızımı veririm" maddesi sonucu, önce Kynez daha
sonra da drujinalar (askerler) ve tüm halk takdis edilerek Hristiyan olmuşlardır.
Bilindiği üzere Rusya bu dini kabul ettikten sonra bunun eşsiz savunucusu
durumuna gelecek ve tüm politikasını bu doğrultuda gerçekleştirecektir.
1240 tarihine kadar Kiyef'e yerleşmiş olan Ruslar, geniş bir yayılma alanı
bulmuşlardır. aynı zamanda Ortadoksluğu kabul etmeleri sonrasında Bizans' tan gelen
papazların çalışmalarıyla Bizans kültürüyle de yoğrulmaya başlamışlar, edebilyat ve sanatda
hatta mimaride dahi Bizans etkisinde kalmışlardır.
Ruslarda her hangi birisinin Büyük Kynez olabilmesi için diğer kardeşleriyle mücadele
etmesi gerekiyordu. Bu sonuçitibariyle belirli bir kargaşa meydana geliyordu. Çevrelerinde
Moğollar kendilerini dahada güçlendirmeleri sonucunda bu kargaşadan yararlanarak Kiyef' i
zaptermiştir. Kiyef'te Rus hakimiyeti başlamasıyla birlikte Altın Orda gibi devletler meydana
çıkmıştır. Bunun sonucunda Rusya, yayılmakta olan Hristiyanlığn merkezini Moskova'ya
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 2
taşımıştır.
Her türlü savunma için uygun olan Moskova bundan böyle devlet merkezi olarak
kabul edilmiştir. Her ne kadar bu devirde Rusya toparlanmaya çalıştıysa da doğal afet peşlerini
bırakrnarruş, 1352- 1427 yıllan arasında büyük bir kuraklık yaşanmıştır. sokaklarda bırakın
kedi, köpek ve fareyi artık insan cesedini dahi yemeye başlamışlardır.
1462'de TII.İvan Moskava büyük Kynezi olmuştur. Bu devirde Moskova Büyük
. Kynezliğinin sahip olduğu alan 15000km kareydi. Bu dönemde Novgorad gibi yerler ele
geçirilmiş ve Altın ordu'nın
hakimiyetinden çıkılmıştır.(1480).
Rusya' nın Osmanlı Devleti ile ilk diplomatikilişkisiIII.İvan zamanına rastlar. Aynı
zamanda Batı Avrupa ile de bu dönemde yoğun ilişkiler başlamıştır.
İstanbul'un Osmanlılar tarafından alınmasından sonra son Bizans İmparatorununkızı
·Sofyaİtalya'yapapa'nınyanına gitmiştir. Papa III. İvan ile Sofya'yı evlendirerek bir Hristiyan
birliğiCünyon) kurmak istiyordu. III.İvan ise Sofya ile evlenerek Bizans İmparatorunun varisi
olmak istiyordu. Sonuçta İvan'ın istediği olmuştur.
III.İvan'ın ölümünden sonra ilk çarlık tacını korkunç İvan giymiştir(l547). dolayısıyla
ÇARıfatınıkullananilk kişi olmuştur. Kendi oğlunu hiç acımadan öldürecek kadar vahşi olan
IV. İvan(korkunç)ülkede 20 yıl terör rejimi uygulamıştır(l562-1582).Ancak hir çok toprak
kazanımı sonrasında ve merkeziyetçi bir yönetim kurması sebebiyle
Rusların dimağlarında
bir kahraman olarak telakki edilmiştir.
1613yılına kadar ülkede kısa süreli hükümdarlık süren çarlardan sonra 862
de
tarihinden beridir
hükümdarlık süren
Rurik
hanedaünı yıkılmış
yerine ROMANOV
geçnuştır.
hanedanı
Bilindiği
gibi
Rusya imparatorluk dönemine Büyük Petro (ı.petro) ile geçmeye başlamıştır. Daha
çocukluğunda ülkelerinde bulunan Avrupalılar (Almanlar) ile ilişkikuran ve denizcifiği çok
seven Petro 1. 1696'da Osmanlı Devleti'nden Azak kalesini alarak sicak denizlere kavuşma
ümilerini başlatmıştır. Hatta hiddetli ve aceleci olduğu için kendisine DELİ lakabı dahi
takılmıştır.
Petro I. 'den sonra gelen tüm imparatorlar Ve imparatoriçeler, bu politikayı
gerçekleştirmek için mücadele vermişlerdir.Yapılarıanlaşmalarda bu emelleri gerçekleştinci
maddeler üzerinde durmuşlardır.
Tüm bu emeller sonucunda bir
şark
Boğazlar
Ancak tüm
meselesi gündeme
yüzyılın başından itibaren
yanında
Rusya
gelmiştir.
bir denge
meselesi yani Türkler'i Avrupa'dan atmak ve
bunları
politikası uygulayarak
hamiliğini üstlendiği
Hristiyan Ortadoks
bilen
Osmanlı
Devleti ise XIX.
ayakta kalmaya
çalışmıştır. Bunun
halkın haklarını
ön planda tutarak
İmparatorluğun sonuna kadar onun parçalanması için uğraşmıştır.1Öyleki/1678 ile 1878
yılları arasında 200 yıllık bir süre içerisinde Osmanlılar ve Rusya tam LO kere savaştılar, ve bu
savaşlar Avrupa tarihinin neredeyse ana konusu haline geldi. Busüre içinde en uzun barış
detaylı bilgi için bkz.Akdes nimet kurat, Rusya Tarihi, Ankara,
Devleti ile .Olan ilişkileri için bkz. i.H. Uzunçarşuı.o s m a n Iı
1 Rusya konusunda en
1987:0smanll
Tarih i,Ankara, 1988, :E.Z. Karaı, Osmanlı Tarihi,Arıkara,1988:Niyazi Akşit, A'dan Z'ye
Tarih
Ansiklopedisi,Ankara, 1881 :s.405.
Erol KÖMÜR
ol
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 3
t.'
dönemi ise 29 yıldıL 20smanlı Devletini Parçalamak \çin yapılan projelerde 3kullanılan ve
göz önünde tutulan en önemli unsur ise azınhklardır.İlcusya bu emelleri için XIX. yüzyılın
ortalarına doğru siyasibir alet olarak PAN SLAVİsT 5politikas~yla hareket etmetkteıı de
kendisini alamarnıştır.
Rusya' nın Osmanlı ile olan ilişkilerinde olduğu gibi Batı Avrupa devletleriyle de olan
ilişkileri hiç bir zaman samimi olmarnıştır. Busamimiyetsizlik I.Nikola ,II ve III Aleksandr
zamanında kendisini daha da belli etmiştir.
A~XX.
YÜZYIL
BAŞINDA RUSYA'NIN
SOSYAL
VE
EKONOMİK
YAPıSı
Rusya'da n.velII. Aleksandr zamanından beri çok mikdarda fabrika kurulmuş,
onbinlerce kilometre demiryolu yapılmış, bankalar açılmış, Rusya yavaş ta olsa endüstrileşme
yolunau tutmuştur. Sonuç itibariyle Rusya'da kapitalizm sistemi de gelişmiştir. ancak
fabrikaların kapasiteleri ve teknik teçhizatı Avrupa ve Amerika Fabrikalarındanoldukça aşağı
idi. endüstrinin gelişmesi, bankacılık ve ticaret şirketlerinin artmasına yol açmıştır. Böylce
büyük şirketlerde sendikalar oluşturulmuştur, Mesela XIX. yüzyılın sonunda artık bütün şeker
fabrikaları, Maliye Nezaretinin zorlamasıyla sbir sendika halinde birleşmiş bulimuyorlardıRusyadakibankalarda Ruskapitalinin %55'i bulunuyordu. Yani bir birikim söz
konusu idi. Rusya'daki bir çok banka Avnıpa bankalarına tabi idiler. Rus endüstrisine yatınları
Batı Avrupa sermayesi bir milyar altın rubleyi buldu. Maden işletme, kimya sanayi, yakıt ve
nakil vasıtalarının bazı kısımlarında Avrupa sermayesi önemli bir yer teşkil ediyordu.
1895-1904
Rusya'da 830 milyon altın nıble safi kar elde ettikleri biliniyor.
Yine o oranda da Rusya'ya yabancı kapitalin akını devam etmiştir. Rus hükümeti, A vnıpa
bankalanndan büyük ölçüde borç almış ve 1903 tarihinde Rusya'nın dış borcu, o zamana göre
çok büyük bir yekun tutan 3 milyar altın nıbleye çıkmıştı.
Rusya esas itibariyle bir ziraat ülkesi olup ahalisinin~~
%75'j köyde yaşamakta ve
ziraaıle uğraşmaktaydı, Ancak ziraat sistemi gelişmemiş, gayet ilkel araç ve yöntemlerle ziraat
yapılıyordu.
Bilindiği gibi diğer avrupa ülkelerine göre Rusya'da kapitalizm geç gelişmeye
yıllarında yabancı firmaların
20 ral Sander,Anka'nın Yükselişi ve Düşüşü, Ankara, 1984 s. 84.
3Buprojelerin bir kısmı için bkz. Azmi Süslü, "Osmanlı imparatorluğunu Parçalama
projeleri"Seııeten,c4 7,
1983,s.745
vd.
4Sel ahi R.Ronyel, "Büyük Devletlerin Osmanlı imparatorluğunu Parçalama çabalarında
Hristiyan
Azınlıkların
Rolü"Belleten,
imparatorluğunda koruma
o
(protege)
c49,
1985,
Sistemi
ve
s.49vd:S.R.Sonyel,"Osmanll
Kötüye
kullanılışı" Belleten,
c55, 1991 ,s.363vd.
5 Pan-slavist .hareket ilk kaz Çek edebiyatçısı J. Herkel tarafından qir kültür birliği
olarak ortaya
atılmış
ancak Rusya bunu siyasi bir birlik olarak
Doğuştan Günümüze Büyük islam Tarihic11, ist., 1993, s.512vd
Erol KÖMÜR
kullanmıştır.
bkz.
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 4
başladı. Ülkede toprak köleleğinin varlığı, her şeyden önce özgür bir iş gücüne ve geniş bir iç
i)
piyasaya ihtiyaç duyan kapitalist ilişkilerin gelişmesini engelliyordu. Ayrıca her eşya gibi alınıp
satılan köylülerin çalışma üretkenlikleri de düşük olduğundan feodal ilişkiler üzerine kurulu
tarımsal
üretim de gelişrniyordu. B u gergin ortamda KıRıM SAVAŞı, Rusya'daki iktisadi ve
ticari çelişmeleri, şiddetli bir buhrana dönüştürerek, nesnel bakımdan devrimci bir ortam
oluşturdu. B u
ortam içinde toprak köleliği ya köylü ayaklanmalarıyla ya da, egemen
gelen hareketle kaldırılması gerekiyordu. Nihayetinde II. Aleksandr 1861
yaparak, yukarıdan bir hareketle toprak köleliğini kaldıruı.
yılında
sınıfdan
bir reform
1861 reforın_!!.~nr!sında ~2XHiı~e..i~~ıj. ~~.~ları ~ı:Oh<!m:.~~..Klirtulu§
bedeli ol.arak eski efendilerine . bir tazminat. bir . k~lI:.t~ı~uş .veıg;j~i . _ödeIl1~k zorunda
i;lı;.d~''';-;-OY~;~kÖYTrrretasm~;i~"w~kıaıi;·~
k~~ş~llksız ~i;~;k 'kendileri~e v~riimesini
istiyorcllı.,,6 Bununla da kalınmayarak köylülere toprakların en kötüleri dağıtılmıştı.
Soyluların büyük topraklarınadokunulmadığı gibi,
köylüler tarafından işletilen toprakların en
iyi toprakların 1/5'i de büyük toprak sahiplerine geçmişti. Kendilerine devredilen topraklar için
ödedikleri kurtuluş vergisi toprakların gerçe~iyatınıaşıyordu.Böylecebüyüktoprak mülkiyeti
yarıfeodal sômiiriuıun temelini teşkil ediyordu. KURTULUŞ VERGİSİ nedeniyle 1861-1863
yılları arasında
2000 kadar köylü ayaklanmış, söz konusu vergi ise ancak 1907 de
kaldırılmıştır. Köylerde bu durum oluşurken 1860- 1900 arsında Rus sanayii 7 katartmışurf
Bu bakımdan gelişen sanayiye pazar bulmak gerekiyordu. İç piyasanın darlığının meydana
getirdiği buhranı gidermek için 1~864-1885 arasında Orta ~y.~~'s~~:2~~elegeçirerek
buraları birer sömürü bölgesiol;g;~kJuıll;tm:OlŞm",.QU
durum"Q~lllil1l.lJ=Jça.m,R0;H~niş"
........
..
~~~"-~_~_...-.~_:T~~ ~,-,_.~~"",...,-~ r-_,
u-.....
C_,
~ . . . . . . . . . ~.. "-'~<>_ . .:.ıJ,,::'
# ......
)'5mk!)J1LllJ:f!.~~,!ır~?Feodal Rusya'da biri toprak sahibi feodaller, diğeri ise kölesi olan
serflerin
yanında
kapitalizmin
yapıdaki yerini aldılar.
gelişmesiyle birlikte,
Rusya' da
makinalı
burjuvazi ve proleterya da toplumsal
üretim 1880 vıllannda; geniş ölçüde elle çalışmanın
yerini almış, bubakımdan sanayi devrimi
bu yıllarda tamamlanmıştı. Artık ağır sanayi
gelişmeye başlamıştı.
Rusya'da XIX.yilzyı1ın sonunda, kapitalist sömürü ile feodal sömürüiç içe geçmişti.
büyük toprak sahipleri ve kulaklar (zengin köylü)
jcöyliileriköleleştiriyorlardı.Böylece
köylüler şehirlere gçmek zorunda kalıyorlardı. 1.0 m"ilY~~!:.-I3:~tQY),.ilJlils\~JÜn,~~l~.i!r~
yoksul, 2 milyonu orta, 1.5 milyonu da kulak idi. Kq.xJi~rıgD,Q.,y~r.u!!1u sanayi işçilerinin
..
. ,
Üzerinde de etkılı oluyordu. Işçilerin aırnış olduğu ücretler düşük olmakla beraber, günde
~~~i:7""':-.~-=--="""'"'-'"",F.""'.:-~=r~~=-":r--,-"",~.,..,..,.--=.:~:,<.~"
~~;;q,.~~~~..-:~~I!<,~_T::.~J::f~LJ'-'~·.ı;:,--····
,;
.. '-"-
--:""·~'·~·-·'~~-""''''';-~)<''";>-'o-:'c'-r","r=-
......':-~.~J~..=~~~.... .:ıı.~C2ıı:~ZJ
.........~'~-~~-... j'·H
ortalama 12- 14 saat çalışmalan gerekiyordu. Bununla beraber olur olmaz bahanelerle işçilerden
para cezalan da kesiliyordu.Para cezalan ortalama bir hesapla ücretleriri 1/3' ünü buluyordu.
6S abiha
8ozbağll,(Çevirmen)ihtilal Ve Darbeler Tarihi lst., 1974 s.435.
78uyankılar Yeni Osmanlılar Cemiyeti üyelerinin hemen hemen hepsinde görülür,
Özellikle Türkçü olarak bilinen Ali SUavi bu konu üzerinde hassasiyetle durmuştur. bkz. Ali
Suavi , Hive Hanlığı veTürkistan'da
Rus Yayılması
Çayrlst.
1977, ayrıca bkz.Hüseyin Çelik Ali Suavi ve dönemi ist.,1994,:ismail Doğn
Tanzimatın iki ucu Münif Paşa ve Ali Suavi ist,1991.
Erol KÖMÜR
(haz.
Abdulhalik
-
www.etarih.com
RUSY A'DAN SOVYET RUSYA'YA 5
Siyasi
rejim
bakımından mutlak bir monarşi olan Rusya'nın başında bulunan çar ülkenin en büyüm feodal
beyiydi. Toplantı ve fikir özgürlüğü olmamakla beraber sendika ve birlik kurma özgürlüğü de
yoktu. İşçi çocukları orta ve yüksek öğretim kurumlarına kabul edilmiyordu. Rus halkının
%80'i okuma yazma bilmiyordu.
1861 reformundan sonraki dönemde halkın devrimci hareketinden ürken ve yabancı
sermayenin kölesi olan burjuvazi ise çarlığa karşı uzlaşıcı bir tutum takınmıştı. Kapitalizmin
gelişmesiyle beraber sınıflar Rusya çapında farklılaşıp gelişen emekçi işbirliğine karşı.burjuvazi
Çı
de çarlık hükümetine yaklaşmıştı. 8
on yıl içinde üretim hacmi ve işçi sayısındaki işçi
Sadece sanayi sektörüne yeni baştan bir buçuk milyondan fazla nüfus
katılmıştı. Böylece rus kapitalizmi XX. yüzyılın başında emparyalist bir nitelik kazanmıştı.
Sömürü alanı olarak seçilen en başta gelen yer ise Asya idi. Bu bölgelerdeki pazarları ve
hammadde kaynaklarını da ele geçirmek için giriştiği mücadalada kullandığı başlıca araç, hiç
şüphesiz çarlığın askeri gücüydü. Rusya çarhğı aynı zamanda bir halklar zindanııci. Yani
ülkenin Rus olmayan bütün halkları sörnürücü sınıflar ve çarlık tarafından kendi devlet güçleri
aracılığıyla baskıcııdespot) biryönetim altında tuıuluyorlardı. Aslında çarlık nüfusunun
çoğunluğu mi(%57'sini) oluşturan bu halklar Rus halkından da kötü durumdaydılar. Buhalklar
arasında okur-yazar olmayanlarnın durumu % 100'e ulaşıyordu. Yönetici çevreler, Rus
olmayan unsurlar arsındaki anlaşmazlıklan körüklemek, onları bir birine düşürerek, hepsini
sörnürmek istiyorlardı.
1 8 97
y ılı n d a
yapılan bir nüfus sayımına göre Rusya'nın nüfusu 125.600.000 idi. Bu nüfusu oluşturan
unsurlar arasında en fazla kalabalığı teşkil eden Türk halkı idi. Ülke içerisinde bulunan Leh,
Fin,Ukraynalıyaoranla Türk unsuru özellikle geri bıraktınlıyordu. Bırakın siyaşi hakları emlak
1890- 1900
yılları arasında
sayısı%100'ü bulmuştur.
.'
"
-"
."
ı.,.,
sahibi olmaları bile engelleniyordu.(özellikle Türkistan'da) Bu sebepele 1904'lere gelindiğinde
, diğer tüm halklar rejimekarşı bir başkaldında bulunduklan halde, Türk unsurlar milli
kurtuluşunu sağlayacak birlik ve kültürden mahrum kalmışlardı. 9
B-190S RUS iHTİLALi VE PARTİ MÜCADELELERi
yüz yılın
başında Avrupa devletleri sanayileşmiş olduğu gibi bir Asya ülkesi olan Japonya da ham
maddesi arayan ve sanayi ürünlerini pazarlayan sömürgeci bir ülke olmuştu. Rusya ve Japonya
sömürü alanı olarak seçtikleri Kore ve mançurya yüzünden 1904 tarihinde savaşmışlardlL Bu
savaşta Rus ordularının birbiri ardına büyük yenilgiler alması sonucu, Rus ekonomisi çökm'"ITŞ,
XX.
c
-(Uğ;_~;deJ1~~~;~;~~~~ışgt~l.~._~Q!lQIT.lıi~bi;~~~~~~Si;;;ı~~c;rd;r{i~;~:~;;~ız
.~
"
yöntemise fabrika
"
işçilerinin
_~'-'~U,· ~"'--~='.,~, -,' "L ~c.J,· '--'-'.'---'-'~', ""; .. •'_....ii:- .......~,··" ".','.'
<..
''-1' i ":..=-.'
yevmiyelerinden
"':-.';ö"\·,·.-,>t.:.·;...,.- )- ••
..:.,.;;:
~-'-"Y'=,",,> ~:~""~"'>;'::',"",.6\::~J".'JI.A~F=,,'.,~_'_'~'::.>:ı."'ı:t"_
kısıtlamalar yapmaktı. ekmeğe dahi
muhtaçolan
ı,,; •. ;ı.' ·-o.ı;c;.·...'·n~ .........._u-!>-;:;>;·;':-.'J.I.>~r.ıc":''''-',riı.,J.. ·,:ı:'. '~-~' .•,,"'~'.•r:-.. :h'i~ -" .... ~:',':-..-'~-"'ı.:-' ••,..::<r"jT-". ·;';'c"~_ ;. '-'.,.'-',) ::,.;~~--;.~_ıı,~,-·,.:, ~;,-",.:."r..--""..ı;J'J-h''''Y~~::-'-.,'
8Kenan Somer,100 Soruda Ekim ihtilali ist. 1970, s.23
9Kurat,Rusya Tarihi, s. 378
10Fahir Armaoğlu, 20.Yüzyll Siyasi Tarih 1914-1990, Ankara,
Erol KÖMÜR
1994,s.93
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 6
j/t
",
(.1J:.. . r
iışçi
.l""
ve
diğer
bir çok kesim
tarafından~.~.ej[J)Ji,.~siste.m.e,.,.K~çmeeğilim~dl.
_ _-.-..-...-,~._ ...~-...=--<~~ •. \~, ..,<.....""_.
~
--...",,,-
- .
.
....~;,--,,,,ı~,m
o
,"
"~o·""':·'rr;o"·,,.,~~.,,··
Biıi~ld~ği gibi ç~rlık rejimine iLk başkaldırı.1. Nikola za~anıı:a rastlamaktadır.
D.'.'tha fazla serbestlık ısteyen bır gnıptarafındanbaşlatıla~ıs.~~~~ ~a~1ı bır şekilde bastın.lı~llştlr.
Bu olayaralık ayına (December,Dekaber) denk düştüğü ıçın bunlara Dekabrıstler
'enilmektedir 11.
J)'w
',rı'
&t!.L~X~'d't,~Lb,?'bds:.~tLh~~~,Z:.,s~",~,il1i,~ct,~XYE~rn~y~c~k.bir durunıda . iken,. toplumsal
~Y'~I
\
1;~~~'i~~t~~~~R~~~7~j\~ii~;;:'~~i~~:,r:f~~~;~~~i~I;~71~~fttE~~~2f
:/ ~ ~~::~:~10!~!1!
ıyı ~ırt~pl.~ım ref~mılarladegıl~ncak :eıevr~~n:
~OILlYlageçilebileceğini,sonuçta mır (koylu ottakhğıjaracılığıylada sosyalızme geçilebileceğim
Rusy•.a. "" daha
duze:une
kö?lü
savunu yorlardı.
tf?':':.\
Bu düşüncenin bir uzantısı olarak @.Q»l11arı başında devrimci hareket yeniden güç
kazanmıştır. Bunların başında
ii.niY..ers,its< ö,~~~
vardı. Mevcut çar hükümetine karşı
köyli.ileri ayaklandırmaya çalışıyorlardı. Bu öğrenciler halkın yanına gidiyorlardı.B unedenle
bunlara halkçı manasma gelen lLonıılişt deniliyordu.Bunlar ise sosyalist devrimi yapacak tek
zücün kominist içgüdülere sahip köylüler olduğuna inanıyorlardı. Kapitalizmi Rusya'da nonnal
ir gelişim olarakgörmedikleri için, sanayileşmenin sonucu olarakortaya çıkan işçi sınıfını da
evrimci ya da öncü olarak kabul etmiyorlardı. Bunların yaptıklan en önemli ıcraatlardan birisi
de 1881 'de Çar II. Aleksandr'ı öldünneleridir. 12Daha sonraları bu devıimci hareketde bir
gerileme oldu. Populizm, büyük bir ideolojik bubrana yuvarlanmıştı. Artık yeni bir devrimci
eori aranıyordu. Rusya' daki işçi hareketinin gelişmesi ve Batı proleteryasının başarıları, Rus
düşüntirleri üzerinde büyük bir etki yapmıştır.
Rus marksistlerinin ilk eseri Plahanof ıuı 1883 son
"
baharında yayınladığı sosyalizm.
ve siyasi mücadele adlı eserdir Bilinen ilk Rus rnarksisti ise Plehonof' tur. 13 Daha sonraları
anlaşmazlıklanmız adlı
kitapta devrimin
ısrarla. savunan düşünür ,;"devrimcimlerin
öncülüğünü köylülere değil, işçilere
görevinin
eylem ve örgütlenme dereeisini yükseltmek"
işçilerin
ait
olduğunu
bilincini yükseltmek,
bağımsız
olduğunu beliıtmişti. Aynea parolası ise
;"bütün
gayretler sosyalist bir partinin kurulması üzerine "idi.
PORulistler toplumsal gelişmenin nesnel kanunları olduğunu kabul etmiyor, tarihin bazı
kahramanlar ve seçkin kimseler tarafından yapıldığına ve dünyayı yöneten şeyin fikirler
olduğuna inanıyorlardı. Pleharıof ise
gelişimin
bu görüşün yanlış olduğunu "büyük adamlar ancak sosyal
zorunluluklarını ifade etmeleri şartıyla önemli bir rol oyrıayabilir," demekteydi.
11 Bozbağlı, a.g.e s.435.
"
12somer, a.g.e, s.27vd,
13Plekhanof, Rusya'nın süan'mn gelişmesineuygun olarak gelişeceği ni Çarlık yıkılmadan
bir endüstrinin
kurulacağını,
bir proleterya
sınıfının
ancak Burjuva demokrasisi kurulduktan sonra bir
meydana
işçi
ihtilalinin
Feodalizmden sosyalizme(aniden y.n) geçilmez diyordu. bkz
Erol KÖMÜR
geleceğini
ileri sürüyor
olacağını
Boıbağlı
yazıyordu.
a.g.e., 5440
i
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 7
Q.
P;lehanof'un bu
çalışmalan
Rusya
dışında oluyordu. ve@me~in Kı;;~':@Uadlı bir övrgüt
tarafından yürütülüyordu.
b
,
Rusya'da
işçiler
arasında ilk Marksist ~g~!)Ş,2.~X~~~!1(~~!?~~~~I~~~':'_,[~~~~~1adıyla kuruldu. Adı geçen örgüt ilk defa
~""",-<~._,;.~._-.,
...- ._,
olarak 1
'
" .'-
.
--
-,
- ,','.
~"
-
N1ayıs'ıbay~aınolarak kutladı.
).~Esriilli~<~r:}~rafV~_~J1g~fu~ı14~,.,
."""..,,
-','
'·~=-----'"~' '_7. __ ~~_._ ... _ . , _ , ,
Buancakbir
__...
,r._,~,~-"_'··_-::'_
,~.
'''_'''_'''_~~·_·'-''U~·-··:_--''.''' __
,
,-1
yığınhareketi 0lduğuiçin1892'de
~~c~,_·c,,·,,·,
"
.~..
- "',,,,
.
"""
Tüm bunlardan sonra işçi sınıfının kurtuluşu için mücadele birliği veya Petersburg
mücadele birliği gibi örgütler kuruldu. Bunlar arsında Bund çok önemli bir yer teşkil
etmektedir. 1897'de kurulan örgüt ,ülkenin batısındaki Rusya ve Polanya Yahudi işçiLerini
birleştiren bir örgüttü.
Rusya'daki işçi hareketi içinde beliren ilk Opurturıist akım olan Ekonomizm
proleteryanın mesleki örgütlenme ve ekonomik mücadeleye yetinmeli, siyasi örgütlenme ve
siyasi mücadeleyegitmemeli fikrini savunuyordu. Rusya'nın daha sonraki evrelerine yön
verecek bir grubun ortaya çıkmasına neden olacak olan kongre 1-3 Mart 1898 tarihinde gizli
olarak "Minsk şehrinde toplanmıştı. Kongre sonunda yayınlanan bildiriye göre', :Rus
proleteryasıkapitalizmeve burjuvaziye karşısosyalizmin tam ve mutlak zaferine kadar mücadele
edebilmek içinotokrasi boyuinduruğunuyıkacaktı.Lenintarafından formule edilmiş olan fıkirler
burada yeteri~~i "açİk' degildi. IS.9ugr,e sonrasında SQl!lJ'a1-demokrat örgütler
'
,
,
'
.
T
.'\
RS.D.İ.pI4komitesiadını ~ldıl~. Bu parti halk arasındakısa sürede tanındı Anca bu parti
1903'e kadar ismen old$ halde cismen yoktu .
",,,
-,
1903 yılı ve sonrasında R:S.D.İ.P daha da gelişti. Hatta çağnsı üzerine toplanan işçi
gruplan "kahrolsun otokrasi"diyerek gösteriler yapıyorlardı: Gelişen bu grev ve gösterileri
hükümet engellemek için bazı şehirlerde polisin denetimi altında kanuni işçi örgütleri
kuruluyordu. Bu örgütler işçelere bazı ekonomik çıkarlar sağlayarak onları siyaset dışında
tutmaya çalışıyorlardı. O zamanki Sosyal Demokrat işçi ler ise bu yönteme po list sosyalizmi
diyorlardı.
İşçi sınıfının giriştiği devrimci mücadeleköylülere de yansımıştı. Öyle ki 19001904 arası 604 işçi ayaklanması oldu. Bunların yanında burjuva kmesim ise bazı çıkarlar elde
ederek çar'a yaklaşıyordu.
İşçi
sınıfının
iktisadi mücadele aşamasında, önce grev sonra koalisyon (birlik ve dernek kurma hakkı. )için
mücadele etmesini, ancak bunlardan sonra siyasi hürriyet fikrine yanaşmasını öneriyyorlardı.
Buna karşı olarak ise Ekonomistler iktisadi mücadele işçilerini, buna karşılık siyasi
mücadelenin ise Libarellerin hakkı olduğunu savunuyordu.
"
Lenin'in Sibiryadaki sürgün sonrasında dönüşünde bütün Rusya için devrimci
marksistlerin ilk siyasi organı olanQekıvılcım)adlı bir gazete yayımladı. İlk sayısı II
Aralık 1900'de çıkrmştır.Cenevrede çıkarılan gazete Rusya'ya sokulurken hudurda
yakalanmışnr. Ancak diğer sayılar Rusya'ya sokulmuş ve dağınlmışrırdır. Lenin bu gazeteye
yazdığı yazılarla ihtilalciler arasında prestijini yükseltti; liderliğini kabul ettirdi. Gazetenin
sekreteri ise eşi Naclejda Krupskaya idilS.
14Rusya Sosyal demokrat Işçi Partisi
15Bozbağlı a.g.e s 441.
Erol KÖMÜR
Gerek İskra ,
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSY A'Y A 8
gerekse Lenin'in (Vilademir İlyiç Ulyanov) yazmıoş olduğu kitaplar (başta "ne yapmalı?"adlı
o
kitabı) proleteryanın önderi olarak Ekonomistleri oldukça eleştiriyordu.Böylece 1903 'te
Ekonomistlerin hala egemen olduğu Vorono] hariç tüm mahalli komiteler İskra'ya katılmış
bulunuyordu.
Lenin'in
"Ne
Yapmalı "adlı eseri proleteryanın önderi olarak R.S.D.İ.P II. kongre hazırlığıve Rusya'da
devrimci -marksist bir partikurulmasına büyükkatkıda bulunmuştur. II. kongre 17 Temmuz 10 Ağustos1903 tarihleri arasında gizli olarak önce Brüksel'de sonra Londra'da toplandı.
Kongreye katılan delegelerin çoğunu İskracılar oluşturmuştur. Alınan ilk karar, Lenin'in ileri
sürmüş olduğu merkeziyetçilik ve Entemasyanalizm temelleri üzerine kurma fikrini kabul etmek
oldu. Hazırlanan proğram tartışmalarında, partinin nasılolması nasılolması gerektiği
konusunda tartışma çıktı.
Lenirı'e göre :"parti proğramınıkabul eden, partiyi maddeten destekleyen ve parti
örgütlerinden her hangi birisine şahsen katılan herkes" parti üyesi olabilirdi.parti
ise,profesyönel ihtilalciler tarafından sert bir disiplinle yönetilen birkavga partisi olmalıydı. 16
Rakibi Martof' a göre ise :"parti proğramını kabul eden, partiyi maddeten destekleyen ve parti
örgütlerinin yönetimi altında, partiyle düzenli kişisel işbirliği yapan herkes" parti üyesi
olabilirdi. Aslında aralarında pek de bir farklılık yok gibi gözüküyor .Ancak en önemli
ayırım,Lenin: "parti örgütlerinden birine katılmak "üzerinde ısrar ediyor,Martof ise~"düzen1i
kişisel işbirliği" ileyetiniyordu. Yapılan oylama sonucunda Lenin 22 oyalırken Martof28 oy
almış, bir kişi ise çekimser kalmıştı.
O zamana kadar Ekonomistleriri "Yurt Dışındaki Rus Sosyal DemokratlarınBirliği" ile
İskracıların "Yurt Dışındaki Devrimci Rus Sosyal Demokratları Birliği" adıyla iki örgüt vardı.
.
Kongre yurt dışındaki bu örgütlerdenİskracıların R.S.D.İ.pörgütlinü tanıdı. Bunu protesto
eden Ekonomistler kongreyi terk ettiler.
Bund ise, kongreden yahudi proleteryasının tek temsilcisi olarak tanınmasını istiyordu.
Bu isteğin reddedilmesi üzerirı bu grup da kongreyi terk ettiler. Böylece kongrede çoğunluk
Leninist İskracılann lehine değişti.
'
TÜm bunlar olurken Lenin· aynı zamanda İskra yazı kurulunu çalışabilir duruma
getirmeye çalışıyordu. Martof eski yazı kurulunun değiştirilmemesini savunarak merkez
kOmitesı seçimlerine katılmadılar. Partinin rner z organlan için yapılan seçimleriLeninıstıer
.:.=::=.:::~~~~~=~~~~~~~~~_~~C.~~~._~._
kazandı. Leninistleriri bundan sonra
"!'~-=",>-.==-~_"-,_,,,,,,,"_-,-~"',--,_,.,~
__~j'-"'-<J<.__••:.__r~-=,"_~•.'=---T ... ...;..:.-_r"'~" ~ . ~ ~ ıF."'"' ~""~-"',,, _"'W""'L~ _'"
budur. Lenine
karşı
lşevikle
-. .
olanlarada ozamanlar
. r.cJ'~~~
ÇQğW:Ü!!kç~W. olarak anılmasının nedeni
•. --
azınlıkta kaldıklah için azınlık anlamına
gelen
~de;~ilmiştiL
..
..
.. .
.....
W~DvJ1I.daha itidalli davranarakMenşevik ve Bolşevikmleri birleştirmek istiyordu.
Böylece yazı kuruluna eski Merışevikleri almış, dolayısıyla kongrede alınan karar Ian çiğnemiş
ve menşevikler tarafına geçmiş sayıldığından bundan sonra Lenin'ın en büyük düşmanları
arasında Plehanof yerini almış, bununla beraber iskra da Menşeviklerin yayın organı haline
gelmiştir. l7
~nşe\liklere göre
16 a .g .e ., 5.443.
Erol KÖMÜR
•
www.etarih.com
_~.
-_.-
- - - - _ ~ ~ _ . _ --
--
-
--
---
-
_.~-------_~
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 9
merkeez komitesinin karalarina sıkı sıkıya uyma gereğinin adı biirokratizm ya daformalizm
olmuştu. parti disiplinine- ise ~)er~';iJdfYorlardı.[~~~i;"tti~~~b~;·~iarin
AyanE'td{rşti~;·;~";id~i~ı~lu
o
wgııranı~lklçiiı1904Mayısında~Bl1:~AdimfT~ri
İki adım Geri kitabı yazmıştır. Burada Lenin
proleter diktotaryasının amacının gerçekleşmesi içn kesinlikle demokrakik merkeziyetçiliğin
uygulanması gerektiğini karşı fikri çürüterek ortaya koymuştur. Ayrıca proleteryanın iktidar
mücadelesindeki tek silahımnörgütleşmeolduğunu vurgulamıştır. Daha sonra ise başında
Lenin'in bulunduğuçoğunluk komiteleri bürosukurularak İskra'rıın yerine Vperiot(ileri)
gazetesi çıkarılmaya başlanmıştır. 18
1905 yılı başında Petersburg'daki bir lokomatif fabrikasından dört işçi çıkarılınca 8
Ocak günü 150 bin işçi greve gitti. Olayların yarıştınlması için devlet tarafından ~n adında
bir papaz gizlice görevlendirilmişti. Gapon olayların yarışması için, şikayetlerin k~lınarak
Çar' a iletilmesini işçilere benimse tti. Ancak çar' ın kışlık sarayına yaklaşıldığındataşkınlıklar
arttı.Jandarma ve polisin müdahalesi sonucunda 1000 kadar işçi öldü. Rus tarihinde bu olaya
~;B.r1Jiliverilmektedir. Çar ise olayların ancak baskı sonucu yatışacağı düşüncesindeydi.
. .
. .
Daha önce 1904 Japon savaşında halkın "artık bir parlamento açılması gerektiği
fikri"niiyice
benimsemiş olduğunu belirtmiştik. Bu savaş
için
..ı::::::::
.
..
Bolşevikler
,.
.oc
ve
Merışevikler ayrı
"'-...:~'.''-'-~"'''l':J-'~.-Jf"''''_-'''''=~
fikir il~rL~ÜEIl1~QŞ!~tqir;-J&JÜDgrE-9"l1işçj.!.e.L~9_
licılen-siıanlaIla:tak·.• yönetimi-ele almasını
s~~~~;ı~~en.)"~tqnQf,grubusav aşı.kazanıp, hLlrj.~;~dJi:;~9~~Y~~i ic~-ruImasi-ğeieftiği',orid"a'iı'
'so~r~ ise zat~nfen(h1iğind~nJ2TQl~!er.dıı(t()tar~asının. meyda~~-ş·~l~~~~i~r's~~ll'il'~Y~~du.
N'ihay~ti~de'1905 .ilkbahan nda he; t~;af~~~;~~le'g;~~'l~";ib·aşTadi.f"M~Yıs<işçl·
hiY~~~lnı
~ meselesi işçi ile hükümetin arasını iyice bo~~YapiTiiı~şenliklertaşkınlık halini
aldı.
Böylece ilk defa olmak üzere greveileri idare
amacıyla işçi murahhaslarından seçilen
Sovyetl'kurulmuştur. Tüm bu grevler ve tazyikler sonucu Çar'a götürülen teklif karşısında
Çar da 19 Ağustos 1905 tarihli bir kanunla Duma 'nın 20açılacağınıilan etti. Ancak bu duma
danışma meclisi mahiyetinde olacak, kanun çıkartamayacaktı. Bu projeyi İçişleri Bakanı
Buligın hazırladığı için bu Dıimaya Buligin Dumasıismi verilmiştir.
Portsmouth Banşi(1905 Rus Japon savaşının barış anlaşması)esnasındaRus heyetinin
başı olup müzakereler zamanında Rusya lehine bir takım menfaatler sağlamakla şöhret bulan ve
bir müddet sonra kabinenin başına getirileneski Maliye Nazırı Kont witte çarina bir meşrutiyet
getirme zorunluluğunuiyice benimsettikten sonra 30 Ekim 1905 tarihinde bir fermanla
meşrutiyet Rusya'da ilan edildi. Bundan bir kısım halkınemnun olurken sosyalist zümreler pek
de hoşnut değillerdi. Çünkü daha
17Ekim(30
Ekim)Birliği
o
geniş
haklar isteniyordu. Bu durumu destekleyenler
(Oktyabr-istler) ve kadet (konstitusyonlu
17Somer a.g.e, s.63 vd
18Kurat a.g.e ,s.380vd
o
19Kurul, şura, danışma meclisleri anlamına gelen sovyet , daha sonraları askeri sovyet,
duma sovyeti vb birçokalan için de
kullanılmıştır geniş
bilgi için bkz.
Bozbağlı,
s446.
20Rusya'da dumanın öncülüğünü ZEMSTVOlar yapmıştır. Bunları ii. Aleksandr 1864 de
kurmuştur
O zamanlar bölge meclisi görevini
yapıyordu.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 10
o
Demokrasi)partilerini kurarak ar hükümetini destekleyeceklerini belirttiler.
Bu arada 27 Nisan 1905 de toplanan R.S.DJ.P.'in III. kkongre sonucunda
hazırlanan
.
stratejik planda devrim iki aşamada gerçekleştirilecek tek bir süreç olarak değerlendirilmiştir.
devrimin ilk aşamasında: köylülerle ittifak halinde, burjuvaziyi ayrı tutarak, mücadele edecekti.
Otokrasinirı yıkılıp demokratik bir cumhuriyetin kurulması, bütün feodal kalıntıların ortadan
kaldmlması içip. işçi sınıfı devrimde doğrudan doğruya yer almakla kalmayacak, devrimin
başına geçecektir. İkinci aşamada ise proleterya burjuvademokratik devrimin, derhal sosyalist
devrime dönüşmesi için mücadeleye girişecektirBilindiği gibi SOSY ALİzM; kar ve özel
menfaat sağlamayı düşünmeyen,kamu yararını esas alan kollektivist sistemin zaman içinde bir
"
uygulamasıdır. 21. Lenin sosyalizme gitmeyi Marksist bir felsefeye dayandırmış ve bunu da
Rusya'da uygulamaya azmetmişti.
Burjuva
DEmokratik Devrimde, işçi sınıfının tabii müttefiki köylülerdi. Menşevikler bu konu da
tamamen farklı bir tutum sergiliyorlardı. Onlar, köylülerin gerici bir güç teşkil ettiğinie
düşünüyorlardı. Gerçi Lenin'e göre de bunlar mütecanis değillerdi. Kulaklanzengin köylü) ile
yoksul köylüler arasında büyük bir çelişki vardı. Ancak feodal kalıntıların ortadan
kaldırılmasındaherkes çıkar sahibiydi.
Bolşevikleriri parolaları kısaca şunlardı: 8 saatlik iş günü, büyük mülklere el
konması, köylerdeki demokratik dönüşümlerigerçekleştiermekiçin köylü komitelerinin teşkili,
siyasi yıgın grevleri, işçilerin silahlandınlması ve en son olarak da devrimci bir ordunun
kurulması 22Belirleyici bir etki taşıyan feodal kalıntılarla nisbeten gelişmiş bir kapitalizrniniç
içe bulunuşu Rusya'da ikili biTkarekter taşıyan çelişmelerinpatlak vermesine bebep olması da
bu amaçların gerçekleştirilebilir gibi görünmesine yol açıyordu. Hatta 1905 tarihinden sonra
Troçki'rıin 23 ortaya attığı "Çar yok işçi hükümeti var "parolası işçi dimağılarında iyicebir yer
etmişti.
Rusyaı 'da 127 Ekim manifestosu(bildirisi) sonrasıOktabristlerve kadetlerin
kurulduğunu daha önce belirtmiştik. Çarlık Dumanın açılışı ve fonksiyonu ile ilgili vermiş
olduğu tavizlerle burjuvaziyle olan arasındazki anlaşmazlıkları çözümlernişti. Bolşevikler, işçi
ve köylüleri kağıt üzerindeki anayasaya güvenmorneye ve çarlığı devirene kadar mücadeleye
çağırdılar. Nietekim çarlık hükümeti va'd edilen özgürlükler yerine devrimci hareketi
durdurmak için polis tarafından kurdunılan ve halkın .yüz karalar adını verdiği gerici örgütler
aracılığıyla devrimcilere karşı saldırıya geçmişti.Devrimcilerve uyanık işçiler öldürülüyor,
miting ve toplantılar dağıtıhyordu. Halkın gücücnü parçalamuk için milli hhusunıet(Rus halkı
olmayan halk) kışkırtılıyordu.
Çarlığa karşı silahlı ayaklanma bayrağını ilk açan Moskova işçileri oldu. 7 Aralık
1905'de başlayan genel grey 10 Aralıkta silahlı ayaklanma haline dönüştü. Çarlık hükümeti
..
21 Hamza Eroğlu Türk inkılabı Tarihi Ankara 1990 s.37
22Somer, a.g.e., s. 77 vd.
23R.S.O.i.P'nin ii. kongresinde ISkra yazı kurulundan Plehanof tarafındran çıkarılan
Troçki önceleri
Bo/şeviklere katılmasına rağmen
daha
katılarak Izvestia adında bir de gazete çıkarmıştır.
Erol KÖMÜR
"
sonraları
tekrar
menşeviklere
www.etarih.com
------------~----------------
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 11
1905 tarihinde başbakan Witte tarafından hazırlanan seçim kanunu
neşredildi. Dumaüya girecek azaların sayısı şu hesaba göre olacaktı. köylülerin %43 mebus;
çiftliksahiplerinin %34 ve burjuva ile diğer zümrelerin (tüccar esnaf ve amele) %23; mebus
çıkarabilme haklarıvardı. Seçim hakkı ise herkese verillmiyordu. kadınlar, talebeler, yevmiyeli
1. Duma içn
Aralık
işçilerve fiili
..
askerlik göreviende bulunanlar seçime iştirak edemezlerdi.
Bu seçimlere Bolşevikler katılmadılar. 10 Mayıs 1906 tarihinde Petersburg'daki
Tauiride sarayında açılan Dumada en güçlü parti olarak KADETLER (konstitisyonlu
Demokrasi)aza çıkarmıştı. Bu arada kendini güçlü hisseden Nikola Witte'yi görevden aldığı
gibi, parlamentonunu çalışmasını destekleyici hiç bir redbir de almamıştı. Duma içinde
köylüler, adil toprak taksimini; Oktabristler monarşinin devamını ,Kadetler ise liberal
demokrasi sistemine dayanan bir monarşi düzeninin kuruulmasını hareretli olarak
savumıyorlardı. Ancak dumada alınan ilk karar .Dorpat Üniversitisi 'nin kendisine ait bir
i
,
çamaşırhanesininolmasına dair
,
•
kanun idi.
Bu ortamda kısa sürede kabine ile hükümetin arasıaçıldıve Çar selahiyetini kullanarak
dıımayı kapattı. Bu durum meşnıtiyete aykırı düştüğünden İşçi Partisi grevçağrısında bulundu.
Ancak çar kanunsuz alarakyürütülen bu grevi polis kuvvetiyle
dağıttığı
gibi ,daha
Iiberaltyumuşak) bir dumanın açılacağını da belirtti. 25
LDumarun feshinden sonra Başbakanlığa Stolipin getirilmişti. Bu kişi her yerde poles
mahkemeleri kurarak, karşı devrimin saldırısını daha da güçlerıdirrdi. II. Dumanın seçilmesine
Bolşevikler de katıldılar.~ Bu dumada Bolşevikle.!"_~o~._~_~I11~~L?Ie lde ~~~.E.~~n~"S~E~:6
24Rusya'daki bu gelişmeler karşısında ismail Gaspiranski, Yusuf Akçura, Aliıf Mardan
topçubaşılarve
"
müslümanları
daha
bazı aydınlar
Umumi kongresi"ni toplama
gayri resmi olarak "Rusya
"
8 Nisan 1905 tarihinde Petersburg'da toplanarak "Rusya
planını hazırlayarak
Müslümanlarının
Birinci Kongresi
15
Ağustos
"toplandı
ve
1905 tarihinde
yapılacak
birlik
bütünlük çalışmaları ve yöntemleri dtartışıldı. geniş bilgii için bkz. Kurat, a.g.e.s.
390;ihsan Ilgar, Rusya'da Pan-Türkist ve islam hareketleri, Ankara, 1990>
25Kurat. a.g.e.., s.393.
26ES-ER Sosyalist Revalatkion kelimesinin kısaltılymış şeklidir. (S.R.) olarak da ifade
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 12
de oylarını artırmışlardı. TRODOvİKLER27ise Kadetlerin başarısızlığından faydalanmış
oyunu artırmıştı. Dumada konuşulan en önemli konu yine toprak meselesi idi. Bu arada
Londra'da R.S.D.İ.P'in V. kongresi toplanarak Bolşevikler ve Menşevikler çeşitli konularda
mülahazalara girmişlerdir. Burada Merışeviklerin Bolşeviklerden ayırdedici özellikleri üzerinde
durrnak faydalı olacaktır.
,
"Devrimci harekette köylülerin rolünü
çıkmaları
ve Rusya' da
yakın
.
yaısımaları,
.
.
ôrgiulü ve disiplinli bir parlinin
o
'.
kurulmasına karşı
bir Sosyalist Devrimine ihtimal vermemeleriydi. M enşcviklcre göre ileride
gerçkleştirilmesi umutedilen devrim bir burjuva devrimi olacaktı, Rus Devriminde belirleyicitoplumsal güç
devrim
sırasında
ve sonrasında olayların
akışını
de AleksandrSamoyleviç Martinov(1865-1935)
gerçekieşmedikçene
yönlendirmesi gereken burjuvaziden başkası olmaşyacaku. 1905
şu düşünceleri dile
getiriyordu.Proloterya, toplumsal devrim
tüm devıcı iktidarını ne de bu iktidarın bir bölümünü elde edebilir."
Menşeviklerin görüşüne
göre, devrimin başarıya ulaşmasıyla demokratik ve
. toplumsalreformları gerçekleştirecek bir burjuvarejimi kurulacaktı. R.S.D.İ.P. 'in göreviçarlığa
karşı mücadele vererıburjuvaziuyi desteklemek olmalıdır. Sosyalistler rejimin kötü yanlarını
burj uvaziye bırakacak ve bu rejimekatılmayacaklardı dolayısıyla kendiliğinden proleterya
diktatörlüğün vesosyalizrninyolu açılacaktır. 28demektedirler.
Bolşevikler ise genelde bu düşüncelerin her zaman tersini savunmuşlardır. Ancak yapılan kongrelerde isimleri
Bolşevik olmalarına rağmen daima azınlıkta kalmışlardır. İşte bu kongrede de tamşmalarsürüp gitmiştir. ancaksarnut bir
sonuç alınamamıştır. Bunlan fırsat bilen Stolipinsbu grubun suikast hazırlığında
kapaımış, böylece ülkeyi 1907-1910 yıllan arasında
olduğunu
ileri sürerek II. Dumayı da
desbotik bir idare ile yönetmiştir. 29yönetime yeni ve büyük
isyanların
yeniden çıkmasını engellemek için ise ülke genelinde en büyük dert olarak telakki edilen toprak sorununu
. çözmeye çalışarak yeni veköklü reformlara gitmiştir.
Stolip'in reformlarının
başında gelen toprak, belli bir bedel karşılığında! 5 milyon dekarlık devlet arazisi) köylülerin mülkiyetine devredilmişti, ,
köylülerin mir'lerden Çıkıp serbest çiftçi olarak işlerini ytirütebilmeleri, sendika hakkı vbkonular üzerinde de durulmuştu,
JODuma seçimlerinde de'önemli bir değişiklik yapanStolipin Türkistan ve Kazak Türklerini ise tarnamiyle seçim
hakkından mahrum bırakmışn, pLbuma seçimleri sonucu REAKSİYONER(sağcl, mevcut statü yanlıları) çoğunluk
sağlamış ve gayri Rusları Rusleşurma faaliyetlerine hız vermişlerdir. Stolipirı tarafından geliştirilen toprak reformu da.
mevcut köylü dummunun srefah seviyesini daha da kötüleştirdi. Çünkü köylülerden daha zengin olanlar, fakir halkın
topraklimm satın alarak daha da zengin olurken, topraksız kalanhalk bir göçmen kitlesi oluşturarak Sibirya yolunu
tutmuşlardır. Stolipin'in bir terörisr'! tarafındmı öldürülmesinden sonra,(191l)
, . köylü halkın yaşamının iyileştirilmesi
"
,
..
edilmektedir. Anlam olarak isae devrimci sosyalist demektir. Liberal
Monarşinin
ülkede
.x:!?rl~mesin~~;,dl!:~~,,~~f2I~....2}-!lLYY§XI ,dest~!emi~l~dir.
27Trodovikler "emekçiler"anlamına
e
ek edir.
Dumada köylü
ve işçihakla-rıl]l...
__»<:::
-,._--._-<~
savunmuş ardır.
~,>----....~
28Numan Elibol"Stalin Dönemine kadar Bolşevik Devrimi"Hacettepe Üniversitesi Sosyal
Bilimler Enstütüsü Tarih Ana Bilim
29Somer a.g.e.s93
Dalı
.IV.
Sınıf
Seminer
çalışması
30Somer a.g.e.,s102
Erol KÖMÜR
J
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 13
D
adına yapılan
bu çalışmalar yarım kalmıştı. Gerçek bir toprak reformu ise ancak Sovyet Rusya tarafından
gerçekleştirilıniştir. 32
1912 Ocak ayında Prag'da Rus sosyal demokratların VI. kongresi aktedildi. Bu toplantıda Lenin taraftarları
çoğunluk teşkil ettiklerinden Bolşeviklerin önerdikleri maddeler kebul edildi. Bu kongre esnasında Bolşeviklerle
Menşevikler biri birinden tamamiyle ayrıldılar. Bundan sonra Lenin partisi "Sosyal Demokrat Bolşevik" adını aldı.
(R.S.D.R.P)Bu isim 1918 yılına kadar devam erdi. Zaten bundan sonra da üyeler kendilerini hep LENİNİsT olarak
adlandınnışlardır.
Bu devirde çok önemli
birgelişme deSoosyalizm konusundaki ortaya atılan fıkir ler idi. Bazı sosyal Demokratlar, Marksizmle dini birleştirmek
isteyerek; sosyalizmin birdin olduğunu savunmuşlardır.
1912 tarihinde III. dumanın normal süresi bittiği için yeni seçimler yapılmıştır. Bu seçimlerde ise engüçlü grup
OKTABRİsTLER oldu. 1912 yazından beri Galiçya'daki Krokavya'da yaşayan Lenin, 33Rusya'daki ihtilal
hareketini yakından idare etmeğe büyük gayret ediyordu. Artık partinin yeni yayın organı ise (İskra Menşeviklerin
olduğu nedeniyle) PRAYDA (hakikat) adllı birgazete idi. Bugazete hükümete karşı işçi ayaklanmalarını sürekli olarak
kışkırtıyördu,
Hükü m et
yen i
ayaklanmaları bastırmak için REAKSİYONER zümreyi daha da artıryordu. Dolayısıyla içteki bu kargaşalığı gidermek
için Pan-Slavist hareketlerine hız vererek dış politikasını kuvvetlendirmeye çalışıyordu. 34Lenin ise Rusya'nın gittikçe
emperyalist siyaseetine hız verdiğini görerek, işçi gruplan arasındaki organizasyona daha da önem verilmesini
yanındakilere ciaima telkin etmiştir. Ona gÖre kapitalizmin son durağı empeo'alizm idi. Bunu engellemek için proleter bir
mÜcadele ~erekli idi. böylece aynı zamanda sosyalizm yolu da açılabilirdi. Sosyalizmin volunun açılabitmesi için de
silahlı mÜcadele evleminden başka vol denenmemeli idi. Ona göre insanları sömÜren empeo'alizm yerine proleter
diktotarvası altlılda eşitlikçi bin'önetim kurulrnalıydl. Bu yönetimin teorik (erneli MarbizmvV!arksist felsefe) üzerine
!
olrruıltvdı.
Proleter
diktotaryasımn mücadelesinde işçi gruplannın en büyük destekçisi köylülerdi. Çünkü köylüler
de işçiler gibi ezilmişlerdi. Bu bakımdan onlar da haklannı aramaya başlamışlardır. Her ne
kadar i. ve II. dumada OPURTUNİST35 bir yaklaşım sergilemişlerse de, yine de liberal31 Terörist kelimesi RLfsçada "NiHiliST" anlamındadır. Ancak Stolipin'i öldüren bir
-Nihilist olmayıp sosyalist olduğunu söyleyen, çarın ajajnıydı. Nihilistler Bakunin'in
'"\.
(1814-1874)
görüşlerini
--jayandırmaktaydı.
--
benimsemişlerdi.
Bakunin
düşüncelerini
Alman
Neitzsche':'ye
Düşünce.~.~.-!~ __~3Q!L~H-!~~_~~~~~_t~:_I~.~orU,gY1L~~:L<;J_~~nc-,YiL.~l].ağin
örgütlenmesinde devletin müdahalessine karşı çıkmak" .Ayrıca, çarlık rejimini sistemli
bir
şekilde girişilecek
cinayetlerle devirmek bkz .. Elibol, a.gm,
32Kurat a.g.e.,s.400.;lenin, Stolipin'in yapmış olduğu reformu köylüler arasındaki ruhu
e
öldürdüğünü belirtmiştir.bkz.
Bozdağ/ı,
s.448
33Konumuz açısından Lenin'in biyoğrafisi ve eserlerinden ziyade Olaylara ve partiye yön
verenfikirlerine yer vermeye
çalıştık. Geniş
bilgi için bkz. Nadejda Krupskayaleninden
Anllar(Çev: A.B) Ankara, 1964;Tony cliffLenin
Partinininşası 1893-1914
34Rusya'nın dış politikasıyla ilgili olarak bkz. G.H.Bolsover;"1815-1914Arasında Rus
Dış
Politikasına
Bir
Bakış"
8elletenc30, 1966, s.265-290.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 14
burjuva ve eski feodal kalıntılarının ortadan kaldınlması bu grubun da
işçi sınıfına ellerinden gelen yardımı yapacaklarına hiç şüphe yoktu.
faydasına olacağı
için
"
Proleter diktotaryasırun-v yönetimi ele alabilmesi için ülkede siyasi bir boşluğun
olması gerekiyordu. Bu bakımdan Bolşevikler ülkeyi daima bir çalkantı halinde tutmaya
çalışmışlardır. Her
arzu
etmişlerdir.
hangi bir savaş.durumundaLeninist kesim daima Rusya'nın yenilmesini
Polis konusuna da el atan Bolşevikler 1907- ı 912 tarihleri arasında rıasyonalist
bir hale getirilen polis örgütünü bolşevikleştirmeyebaşlamıştır3 7.Aynı durum askerler içinde
söz konusudur. savaştan hoşlanmayan askerler, Lenin grubunun polis ve asker teşkilatını
dağıtıp onun yerine proleter bir ordu kuracağını öğırenince yavaş da olsa ihtilalcilerin yanında
bulunmuşlar dolayısıyla ihtilalin hızlı bir seyir almasınısağlamışlardır.
Rusya'da devrim kıvılcımlan ta xıx. yüzyılın.sonlanna doğru atılmıştı. Sanayileşme
sonrasında
yeterince
haklarını
işçiler,
alamayan
bu istekelrinigrevlerle dili getirdiler. Bu
oluşumda
elbetde ki çar ve ailesinin de fonksiyonu da önemlidir. Çar II. Nikola ve karısı
Aleksandra (ki Almandır)Kendilerinin devlet olduğu düşüncesindedirler. Oğulları Aleksey
hasta olduğu için, Papaz Rasputinin çocuklarını iyileştirebileceği kanısıyla ona adeta
tapınaktadırlar. Bu fırsatı iyi kullanan Rasputin bütün devlet kademeleriyle ilgilendiği için
halkın artık çara pek de güveni kalmamıştır. Hele hele çariçeniıı bir Alman olması XX. yüzyılın
başından itibaren aralarında soğuk savaş devam eden Rusya'nın bir ajanı olduğu hissi Rus
halkının dimağlarındayerleşmiştir3 8 Çar ve Çariçe hakkındaiyi düşünen yegane kesim' KARA
YÜZLERdir Bunlar:" Rusya'nı ancak tanrı tarafından seçilmiş olan bir çarın kesin egemenliği
altında mutlakiyetle yönetilirse yükselip kurtulabileceğine içten inanmaktadırlar."
Çann resmi ünvanı bütün rusyaların çan idi 39
Oysa i. Petro ile başlayan batılılaşma çalışmalarındaki anlayış III. Aleksandr zamanına
gelene kadar evrimleşmiş, başka bir hal almıştı. Bilindiği gibi III. Aleksandr, Batı
medeniyetinin rasyonalizm ve bireysekilik ideallerine büsbütün karşıydı. Batı kurumlarının
Rusya'da uygulamaya konulması durumunda verimli sonuç alınamayacağı kanısındaydı.
Buinanç onu daha da despotik bir yönetime itmiştir. Nikola'nın ise gerçek .yüzü ise
şöylydi:"Ortadoksotokratizmin
fanatik şampiyonu II. Nikola cesaretten yoksundu. Enerji ile
358ir bütünlük istemeyen, ayrılıkçıgrup olarak adlandırılır.
36As /1 nda" Pro i eterya" ve "Pro i et~_J2. ik@!.QJLQğJL~'<"/~y~jY\fazi "ka vram i a rı aç i k/ık ta n
uziktır. "ProleterEski Ro~~"d;-dilencilere
verilen lsimdlr. S-ai~1--Si~~-;;--TI'k--d~-f'~~iş'çi
__.
_'~'.
."~,_;~,~..
~,_._=~
_",, __ ~
,.,:~_r-
~ --'.~-.,
.....'.'
~,
__ '
"
'_'. __"' __ "'_'__'''''
~_.'''.~
~
sıriTflı1I-Wade'jçrh'kelimeyi kullanmıştır.Ancak Sovyet. uygulamasınagöre.,KominisÜeri
d'es iekfeYen'L~.var·llki;-:-'k-i';;;~;i'~;;;_·"~~~?P;t~li~.·tl.er.p;~J~I~r~i·r ..B~.6a- ~ka'rşıj;E,··~ın.ıst
yonetimden '. fio'şı~~'~a'yan'~işçiler bu rjuvcıc:tıı.b~z.
_-H,?rı:ı?9 !==coğ/y.... T_ür.kinkllapTarihLs.
..
-43.
;,;.
--"'.-
';-'-.'
,,'.-
"
'.
'.
'-
;-
,-,
-,.'
",'
'
-
-
37 190 7 sonrasında Bolşevik/ere karşı gelen tüm gruplara genelolarakKARA YÜZLER
denilmiştir
38 Yusu f Hikmet Bayur, Türk inkılabı Tarihi c 1/' Kısım 1., Ankra, 1991 5.45 vd .
398ayur, a.g.e.c 1/' Kısım 1/ s.55b vd
Erol KÖMÜR
.
www.etarih.com
RUSY A'DAN SOVYET RUSYA'YA 15
.
.
I) I.DUNYA SAV AŞı ve RUSYA
A) SAVAŞ ÖNCESİ :GENEL DURUM
l)Sınırlar,
Nüfuz
1. Dünya
Sahaları
Savaşından
ve Rekabet
önce;
Rusya'nın Doğusunda
Japonlar; güneyinde Kore'den,
40Xavier Coquin.Dünyayı Sarsan lhtllaller, (Mahmut Garan)ist., 1973, s.182 vd
41 Balkan savaşlarıyla ilgili olarak bkz. Bayur, a.g.e., c II;Burhan Erearı.Balkan Harbi,
1912-1913, Ankara,
1970;Şaduman
Karagöz, Tanin'e Göre Balkan
Savaşları
Anadolu
Üniversitesi Fen -Edebiyat Fakültesi Tarih ıv. sınıf Bitirme Tezi ,Eskişehir,1992.
42Bayur,a.g.e, c III. .Arrnaoötu.a.ç.evsss.Türkiye ve Rusya'nın ilişkilerinin detayı için
bkz. Akdes Nimet Kurat Türkiye ve Rusya Ankara 1992.
43şevket S. Aydemir Makedonya'dan Ortaasya'ya Enver Paşa, lst., 1978, s. 343
44 a .g .e ., s,346.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 16
o
İraua kadar olan böhgede İngiliz sömürgeleri ve nüfuz sahaları bulunmaktaydı.
Güneybatısındaİran ve Osmanlı Devleti; Batı sınınnda, Romanya, Avusturya-Macaristan ve
Almanya; Kuzeyinde ise Buz denizi bulunmaktaydı.
1815-1914 arasında Rus dış politikası başlıca dört bölge üzerine eğilmiş bulunuyordu.
Bunlar Avrupa'da özellikle Lehistan ve Merkezi Avrupa, Yakındoğuda Çanakkale-İstanul
boğazı ve Balkanlar, Ortadoğuda İran ve Orta Asya, Uzakdoğuda Çin ve Kore olarak
sımflandınlmışlardıf-'.Fakat en fazla faaliyet tabii ki Avrupa yakasında ve Osmanlı Devleti
üzerinde olmuştur.
1891 'de inşaasına başlanan ve büyük bir kısmı 1904'e kadar bitmiş olan Transsibirya
demiryolu ile Rusya, U zakdoğu sahasında da nüfuz kazanmak imkanını elde etmişti. 1898'de
Port-Arthur 'u işgal ederek Çin Denizi'ne ulaşmayı başaran Rusya, 190Q'de Çin'deki
ayaklanmadan istifade ederek Mançurya Laodun yanmadasını hirnayesi altına almış oldu. 46
Böylece Rusya donmayan denizlerden birine
çıkış noktası bulmuş
oluyordu. Fakat
Kota'yı da
ele geçirmek isteyen Rusya, burayı işgal için hazırlıklara başladılar. Koru'yı işgal için Ruslar'ın
harekete geçmeye hazırlanınalan üzerine, Japonya 1904 yılı başında Rusya'ya karşı harb
açtı. 4 7 Rusların karada ve denizlerde aldıkları mağlubiyetler sonucunda Japonya ile 23
Ağustos 1905'te barış imzalandı. Yapılan bu anlaşma Rusya'nın Uzakdoğudaki
emperyalizmine son vermiştir. Uzakdoğuda izlediği dış politikada başarılı olamayanRus
hükümeti dikkatini yeniden Batıya çevirerek, Balkanlar'da etkin bir politika izlemeye
başladı.48
..
Fakat bu savaştan sonra bile Rusya Uzakdoğuda aktif olmaktan gerikalmadı. Çin
hükümetiyle dostluk yapmak suretiyle bütün kuzey Çin'i Rus nüfuzu
altına
almak
amacını
güden Witte*49 politikasını değiştirerek, Japonya ile işbirliği yapmak yoluna gidip, sınır
bölgelerine
sızmalarda bulunmak: politikasını uyguladı.
antlaşmalarda,
doğu
Japonya
Rusya'nın Çin
Asya sahillerindeki menfaatlerini
1907 ve 191O'da Japonya ile
üzerindeki, Rusya da
tanıyor;
Japonya'nın Mançurya
bu menfaatlerin tehlikeye
girdiği
yapılan
ve kuzey
takdirde, bu iki
devlet tarafından birlikte 9arekete geçilmesi kaydını da koymuştuö',
Rusya'nın Afganistan'ın kesinlikle çizilmemiş kuzey sının yüzünden İngiltere ile ciddi
anlaşmazlıklam düşmekte
olup, nihayet tehlikeli buhranlar
atlatıldıktan sonra,
1895'deki iki
hükümet sırunnkesin şekli üzerinde andlaşmaya varabildiler.P!
İngiltere ve Rusya arasında buna benzer bir rekabet de İran' da ortaya çıkmıştı. 1828
4SG.H. Boisover,· "1815-1914 Arasında Rus Dış Politikasına Bir Bakış", Belleten,
c.XXX, s.117 vd., Ankara, 1966.
46Kurat, Rusya Tarihi, s.369 vd.
47Kurat, a.g.e., s.370.-Bolsover, a.g.m., s.288.
48Kurat, a.g.e., s.370.- Oral Sander, Siyasi Tarih, c.l, 5.195, Ankara, 1992.49*Witte: RU5 maliye bakanlarından.
SOBol50ver, a.g.m., s.289.
51 a.g.m., 5.287.
Erol KÖMÜR
..
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 17
yılına kadar Rusya yavaş yavaş İran 'ın kuzeybatı bölgesine yerleşirken, Kafkasya' nın
güneyine doğru ilerlemekte de devam ediyordu. Fakat 1826-28 Rus-İran savaşından sonra
farklı bir siyaset uygulayarak, İran hükümetini Rus nüfuzu altına sokmak istedi 52.çünkLi
Rusya'nın ekonomik gücü, İngiltere'ninki kadar; İran'da ekonomik nüfuz kuracak seviyede
değildi. ayrıca
bir askeri faaliyet de; askeri ve ekonomik açıdan büyük külfetler
getirdiği gibi; İngiltere ile sıcak temas tehlikesini gündeme getirebilirdi.
Asya'daki İngiliz-Rus rekabeti, Rus yayılışı, İngilizlerin bu tehlikeye karşı birçok tedbir
almalarını icabettirmişti. Fakat bu defa, İngiltere, süratle gelişmekte olan Alman ekonomik
kudretikarşısındaRusya ile anlaşmak ihtiyacını duydu ve 1907 yılı uzlaşması bu şartlar altında
meydana geldi. Bunun en ehemmiyetli noktası İran 'ın bölünmesidir: Kuzey kısmı, Rus nüfuz"
sahası, Güney kısmı da İngiliz bölgesi olaraktesbit edildi. 53 Birinci Dünya Savaşı arifesinde
daha
geniş
Rusya'~ın Afganistan ve
özellikle İran'a karşı olan tutumu İngiltere'de endişe
uyandmyordu.P"
1'905 yılı Japon hezimetinden sonra, Rusların Uzakdoğuda sıcak denize ulaşmak
teşebbüslerinin~ önü alınınca Rus hükümeti, bu defa ananevi siyasetine döndü: İstanbul
'i
Boğazlarını elde etmek ve Akdeniz'e çıkmak arzusu hakim olmağabaşladı.P
Bosna Hersek'in Avusturya-Macaristan tarafından ilhakı, Rusya'nın Balkanlar'daki
siyasi emellerini alt-üstetmişti. Bunun üzerine Rus hariciye nazırı İzvolski, 1909'dan itibaren,
bir ittifak akdine teşvike başladı. fakat bu iş o kadar. kolay değildi. Çünkü Makedonya
meselesinde Sırplar ve Bulgarların anlaşnası imkansız gibi görülüyordu. 30 Mart 1912
tarihinde Bulgaristan ve Sırbistan arasında bir ittifak akdedildi. Buna daha sonra Karadağ ve
Yunanistan 'ın katılmasıyla tam bir Balkan bloku teşekkül etti. 56 Rusya bu bloğu hem
Osmanlı'ya
hem de Avrupa'dan gelecek muhtemel bir rakibe karşı kullanmayı düşünüyordu.
Fakat daha sonra meydana gelen hadiseler buna imkan vermemiştir.
Yukarıda da görüldüğü gibi Rusya'nın Uzakdoğu ve Ortadoğu politikası İngiltere'nin
çıkarlan ile çatışmaktadır. Fakat her iki devlet de bu çıkar çatışmasını anlaşmalar yolu ile
çözümlerneye çalışmışlardır.
Doğudaki İngiliz-Rus rekabeti haliyle Rusya'nın Almanya'ya yaklaşmasını
gerektirmektedir. Nitekim Almanya'da İngiltere'ye karşı yanında müttefik aramaktadır. Bu
nedenle Bisrrıark Rusya ile bağları koparmamaya özen göstermiş ve hatta 1887 yılında onunla
bir antlaşma imzalamayı başarmıştır. Bu antlaşmaya göre, üçüncü birdevletle savaş durumunda
diğer devlet tarafsız kalacaktı. Bu suretle Bismark, Rusya'nın tarafsızlığını temin etmiştie5 ?
52 a y n ı yer.
53Kurat, a.g.e., s.406.
54Bolsover, a.g.m., s.288.
55Kurat, a.g.e., s.408.
56Kurat, Türkiye ve Rusya, s.171 vd., Ankara, 1990.
57Doğuştan Günümüze Büyük islam Tarihi, c.12, s.170 vd., istanbul. 1993.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 18
Ancak Rusya ile yapılan bu antlaşmanın da ömrü kısa sürmüştür. Alman imparatoru
Il.Wilhelm, Bismark'rn politikasını beğenmeyip, kendi başına bir politika izlemek isteyince
Bismark 1890 yılında başbakanlıktan çekilmiştir.5 8 İrnparator ve yeni başbakan Kaprivi de
anlaşmayı yenilemeyince, Alman-Rus antiaşması sona ermiştir. Bu ise Rusya'yı Fransa'ya
yaklaştırmıştır.59 Fakat Alman-Rus ilişkileri bütün bütün sona errnerniştir. Çar II. Nikola ile
Kayzer Wilhelm 24 Temıniz 1905'te buluşarak gizli bir anlaşma akdetttiler. Bu , bir RusAlman ittifakının başlangıcı mahiyetinde idi; bu ittifaka Fransa'nın da katılması
düşünüldüğünden,İngiltere'ye karşı tevcih edilmişti. Fakat Fransızlar buna yanaşmadılar; Rus
hükümeti de Fransa'nın Rusya'ya yatırdığı büyük kredilerni nazar-i itibara alarak Fransa'yı
kırmak istemedi ve Alman ittifakından vageçmeğe karar verdi; bu gizli anlaşma Rus
hütkümerince feshedildi. Bundan sonra Rusya hep Fransa lehine bir tavır takınmak yolumı
tuttu. 60 Rus- Alman ilişkilerinin soğurnasında etkili olan faktörlerden biri de Berlirı-Bağdad
demiryolu projesidir.almanya Yakındoğuda özellikle Berlin- Bağdad demiryolu projesi ile
menfaatlerini gözetmeye başlamış ve bu durum Rusya'yı rahatsızlandırdığıgibi, Almanya'nın
da Balkanlar'daki Avusturya politikasını daha çok desteklemesine yol açmıştı.P! Demiryoluna
verilen önem de petrolden kaynaklanıyordu. Almanlar Bağdat demiryolu imtiyazı ile bu geniş
petrol sahalarına bilfiil girmiş telakki edilebilirlerdi. 62 Ayrıca böyle bir demiryolu Rusya'nın
güneyden çevrilmesi anlamına geliyordu.
İngiltere'ye gelince bu devlet Atmanya'nın.Avrupa'daartan gücü karşısında, Fransız
Rus ittifakının dengeyi sağlayamadığını, Rusya gibi o da görmüştü. İkinci olarak, Almanya'nın
deniz silahları yapımında büyük gelişmeler göstermesi ve İngiltere'nin uzun süreden beri
sürdürmekte bulunduğu deniz üstünlüğünütn tehlikeye düşmesi bu devleti Rusya ile anlaşmaya
iten bir başka unsur olmuştur.P''
2) Etnik
Yapı
bir imparatorluk olması nedeniyle içerisinde çeşitli milletleri
barındırmaktadır. Bunların başlıcaları Lehler, Baltık uluslan, Türkistan, Sibir , Volga ve Kırım
Rusya
geniş sınırlara sahip
Türkleri, Kafkas Türk ve Müslümanları.P" Ermeniler, ve Gürcülerdir.
58 a. g . e., s.171.- Sander, a.g.e., s.188 vd.-
Fahir Armaoğlu, 20.Yüzyll
Siyasi
Tarihi, c.I, s.28 vd., Ankara, 1994.
59 D.G. Büyük islam Tarihi, c.12, s.171.
60Kurat, Rusya Tarihi, s.405.
61 Bolsever. a.g.m., 5.285.
62Raif Karadağ, Petrol Fırtınası, s.83, istanbul, 1990.
63Sander, a.g.e., s.194.- DG Büyük islam Tarihi, s.171.-Armaoğlu, a.g.e., s.34 vd.
64Yusuf Hikmet Bayur, Türk
inkılabı Tarihi,c.III, kısım I, s.21, Ankara, 1991.-
Nadir Devlet, "Önsöz", Rusya'da ı. Müslüman Kongresi, Ankara, 1991.
Erol KÖMÜR
..
· ~.
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 19
o
kullanmak yasaktı. Onun için Kazak,
Tatar, Kırgız, Moğol, Azeri, Dağıstanlı, Kınmlı toptan Rusya Müslümanlan deyimini
kullanıyorlardı. Rusya'nın büyük kentlerinde iş, bilim, görev nedeniyle yerleşmiş aydın;
Kazan, Türkistan, Azeri Türk soyundan birçok gençler aralarında prens Lovov ve Kerensky
yönetimleri zamanında toplanarak, kendi toplumlarına bir yön vermeyi düşünmekteydiler.
Özellikle bu amaçla Sadri Maksudi, Zeki Velidi, Ayas İzhaki, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu,
Osman Kocaoğlu, Rasulzade Mehmed Emin, Cafer Seyit Ahmet, Mustafa Çokay gibi aydınlar
zaman
Çarlık Rusyası'nda Türk sözcüğü
topluınıarına önderlik yapmaktaydılar.T' Bu faaliyetler yavaş yavaş etkisini göstermiştir
Mesela Balkan Harpleri zamanıda Kazan Türkleri, Türkiye Kızılayı'na gönderilmek üzere para
topladıkları gibi Türk ordusunda dövüşrnek için gönüllü gidenler de oldu. 66
3) AskeriGüç
ı. Dünya Savaşı öncesi Rusya'da 14 milyon kişi silah altma çağrılmıştı; bunları
giyindirmek. beslemek ve silahlandırmak için muazzam masraflara ihtiyaç vardı. Köylülerin ve
amelelerin en verimli yaştakileri ask~re alınmıştı; bunun tabii bir neticesi de ziraat istihsalinin ve
fabrika imalatının süratle düşmesi oldu. İribaş hayvan asker ihtiyacı için alındığından ve
silahlarıdırmak gayesiylehükümet, İngiltere ve Fransa'dan çok miktarda borç aldı; Rus
hükümeti yalnız İngilizlere 3 milyar ruble borçlu oldu. Fakat bütün buna rağmen, hükümet,
Rus ordusunu tam olarak silahlandıracakbir durdurnda değildi; talim esnasında ağaç tüfenkler
kullanılmakta, cephede bile tüfek ve kurşun her askere verilemernekte idi. Rus hezimetinin
başlıca sebeplerinden biri de, işte bu cephane noksanı idi. Harbin ilk yılında fiili hizmetteki
kıtalar süratle harcanmış, onların yerine yedek sınınan doldurulmuşturv/.
ülkelerin donanmalarma nazaran güçsüz idi. Rus donanmasınını
Baltık'da öbürü ise Karadeniz'de kapalı idi ve açık denizlere çıkmak imkanından
Rus
bir
kısmı
donanması diğer
mahrum idi 68. Ayrıca Rus donanması 1905 Japon savaşında ağır darbeler almıştı.
B) SA V AŞ ve CEPHELER
1)
Doğu
Cephesi(Galiçya)
Ağustos 1914 sonunda Alman orduları Tannenberg ve Eylül sonlarındaPolonya'da
Rusları iki
defa
ağır yenilgilereuğrattılar. Avusturya'ya
gelince iyi bir
savaş yapamadı.
Ruslar.
65ihsan Ilgar, Rusya'da i. Müslüman Kongresi, s.XXXIV, Ankara, 1991.
66Kural, Rusya Tarihi, 5.403.
67.
.
Kural, a.g.e., 5.422
vd.
68Bayur, a.g.e., 5.6.- Saim Besbelli, Birinci
Dünya
cllt, 5.47, Ankara, 1976.
Erol KÖMÜR
Harbinde Türk
Harbi, Viii.
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 20
karşısında
yenildiler ve Galiçya Rusların eline geçti.
1915 Nisanı ortalarında başlayan ve iki ay kadar süren ortak Alman-Avusturya taarruzu
sonunda Galiçya Ruslardan tamamen temizlenmiştir. Temmuz ortalrında başlayan bu Alman
taarruzları sonunda Ruslardaima geri çekilerek önceVarşova, Ağustos'ta Kovno ve Eylül'de
de Vilna Almanların eline geçti.
1916 Nisan ayı sonlarından itibaren Rusya, Galiçya cephesinde 150 kın.lik bir kesimde
geniş bir taarruza girişti. Bu taarruz Avusturyalılangüç duruma soktu ve gerilemeye başladılar.
Almanya bir kısım kuvvetini GaIiçya cephesine gönderdi. bu da yetmeyince Osmanlı Devleti
33.000 kişilik bir Türk kuvvetini gönderdi. Galiçya'da çetin muharebeler oldu. Türk kuvvetleri
de ağır kayıplar verdiler. Buna rağmen Rus taarruzları, Galiçya ve Bulkovina cephesinde
Avusturyalıların 100 km. geriiemelerine sebep oldu.
1917'ye gelindiğinde Rusya'da bolşeviklerin Şubat ve Ekim ihtilalleri Doğu cephesinde
Rus kuvvetlerinin dummunu sarstı. Cephedekiaskeri birlikler içinde karışıklık ve düzensizlik
başgösterdi. Asker
biran önce evine dönmek istiyordu. Çünkü bolşeviklermütemadiyenbarış
propagandası yapıyordu. Şubat ihtilaline rağmen Rusya savaşa devam etti, fakat askerin
savaşmak istememesi ve ihtiyatların da savaşa gitmek istememeleri üzerine taarruz durdu:
Bunun üzerine Alman kuvvetleri bir karşı taarruza kalktılar. On günsonra Galiçya Ruslar'dan
temizlendi. Ruslar 47.000 esir olmak üzere 160.000 kişi kaybettiler. Almanlar kuzeyde de
harekete geçerek Eylül'de Riğa'yı ele geçirdiler69. Harp uzadıkça asker kaçağıda çoğalmıştı;
1917 yılına doğru kaçakların LSOO.OOO'a vardığı bilinmektedirJO
2) Çanakkale Cephesi
Çanakkale Cephesi
Rusya'nın
fiili olarak
savaşmadığı bir
cephe
olmasına rağmen,
Rusya için büyük öneme sahip cephelerden biriydi. Nitekim Rus dışişleri bakll~ Sazanof Çar
tarafından da onaylanan bir raporunda Boğazların güçlü bir devletin eline geçmesi, tüm Güney
Rusya' mn ekonomik hayatının, o devletin egemenliği altına girmesidir demektedir. Nitekim
Karadeniz'de İngiltere, Rusya, Frans;'''Belçika ve İtalya'nın toplam 85, Almanya, AvusturyaMacaristan 'ın toplam 17, Yunanistan, Romanya, Danimarka, İsveç ve Hollanda'nın toplam 27
olmak üzere, genel toplamı 129'u toplam torıajı 350.000'i bulan ticaret gemisi mahsur kalmıştı.
Bu durum muhakkak savaşn devletlerin ekonomisini sıkıntıya sokmaktaydı.
Bu durum İngiliz ve Frnsızları İstarıbulu almaya ve Ruslardan önce Karadeniz
Boğazına el atmaya yöneltmiş ve Çanakkale Cephesi'nin açılmasındabaşlıca etken olmuştur.
Ruslara silah ve malzeme yardımı sorunuysa, savaşın sadece görünüşteki nedenini
oluşturmuştur.7l
69 Armaoğlu, a.g. e., s.1 ü6.vd.- Hakkı Altınbilek-Naci
Kır,
Birinci
Dünya
Harbinde
Türk Harbi, c./, s.875 vd., Ankara, 1993.
70Kurat, RusyaTarihi,· s.424.
71 Şükrü
;~
Erkal,
Birinci
Dünya
Harbinde
Türk
Erol KÖMÜR
Harbi
Çanakkale
Cephesi
www.etarih.com
RUSY A'DAN SOVYET RUSYA'YA 21
Fakat bu cephe
Osmanlı Ordusunun
zaferiyle
kapanmıştır.
3) Kafkas Cephesi
Bu cephe,I Kasım 1914'te Rusların saldırısı ile başladı. Ruslar, Pasinler ve Eleşkird'e
doğru
ilerlemeye başladılar. Ancak Rus ordusu 6 Kasım'da başlayan ve 6 gün süren Köprüköy
savaşları ile püskürtüldü. 11 Kasım'da olan Azapköy Savaşı ile de bir defa daha yerıildi.
Bunun iizerine Rus ordusu sınırın ötesine çekilmek zorunda kaldı.
Enver Paşa, Kafkaslardan yapılacak bir taarruzun ayaklanacak müslümanların yardımı
ile başarılı olacağını ve böylece Rus cephesinin çökertileceğinidüşünüyordu, Almanlar da O'nu
bu harekete
teşvik ediyorlardı. Kafkas
cephesine gelen Enver
Paşa,
bu
düşüncesini
3. Ordu
kumandanı Hasan İzzet Paşa'ya açarak taarruz emrini verdi. Ancak İzzet Paşa, şiddetli kış
sebebi ile bu emre itiraz etti. Enver Paşa İzzet Paşa'yı aılederekkumandayı bizzat eline aldı.
,Sarıkamış harekatı diye geçen taarruz, 21 Aralık'ta başladı. 25 gün sürdü. Özellikle
soğuktim Osmanlı
ordusu büyük zarar gördü. 90.000 kişi şehit düştü. Ağır zaiyata rağmen
düşman mağlup edilemedi. Bu hesapsız taaITUZ doğu cephesinin savaş gücünü sarstı.
Savaştan sonra iki tarafta bir yıl beklediler. Bu süre içinde gerekli hazırlıklarını yapan
ı'
Ruslar 1916 yılı başlarında saldırıya geçtiler. Cephe komutanlığına Çarın amcası Nikola
getirilmişti. Önce bir keşif taarruzu yapan Ruslar, Doğu Anadolu'yu işgal için 14 Şubat'ta
- .-
-.'
.
'"
genel bir hileuma geçtiler. Nitekim 15
Nisan'da Trabzon, sonra Bayburt ve
Şubat'ta
Erzurum, 3 Mart'ta Bitlis, daha
Gümüşhane,
sonraMuş, 19
25 Temmuz'da da Erzincan ve sonra Van
Rus işgaline uğradı. 72
Bu cephede Ruslar Osmanlı Devleti'nden 60.000 kadar esir almışlardır. Bu esirler
Rusya'nın değişik bölgelerine dağıtılmış özellikle Sibirya'ya sürülmüşlerdir. Buralardaki
Osmanlı esirlerine oraların müslüman
ve Avrupa üzerinden tekrar
ahalisi
tarafından yardım edilmiştir. Pekçoğu
kaçarak Çin
vatanıarına dönmüşlerdir. Esirlerin kaçışları Bolşevik ihtilali
ile
daha da hız kazanmıştır. "İhtilalin meydana getirdiği kargaşa ortamından pekçok esir'
faydalanrtuştır. Bu arada kaçamayan Osmanlı esirlerinin bir kısmı bulundukları yerlerdeki milli
hareketlerin içinde aktifrol oynamışlardır. Bunlardan bazılarının 1918-20 yıllarında oralarda
önemli hükümet görevleri aldıkları ve gayet başarılı işler gördükleri biliniyor.
Türk esirlerden
ideolojik tesirlerle
birçoğu da KızılOrdu 'ya
değil sırf
intisabla Rus iç
savaşına
sefalletten kurtulmak için orduya
da
katılmıştı.
yazılmışlardı.
Bunlar
Beyazlardan
zaptedilen ba~l şehirlerde, zenginlerin mağazaları, evleri yağma edil irken, bunlar sınıf
c
Harekatı, c.V, s,282 vd., Ankara, 1993.- lhsan Ilgar, Çanakkale
Savaşları 1915,
s.29 vd., Ankara, 1982.- Saim Besbelli, Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi, c.Vlll.
s.147 vd., Ankara, 1976.
Hakkı Altınbilek, Birinci Dü nya
Harbinde Türk Harbi Kafkas Cephesi 3.0rdu Harekatı, c.I, s.97 vd., Ankara,
1993.- Nikolsky, Sarıkamış Harekatı, S.14 vd., Ankara,
.-Armaoğlu, a.g.e., s.112
vd.
72 DG
Büyü k
islam
Tarih i,
c.12,
s.181.-
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 22
düşmanının değil
de rus gavurunun
malı
helaldir zihniyetiyle hareket etmekte idiler. Bunlardan
mamafih bazılannın Bolşevik propagandasına kendilerine kaptırmiş oldukları ve Türkiye'de de
bazı faalliyetlerde bulundukları anlaştlıyor.t' Bu cephedeki ünlü esirlerden biri de Gönüllü
Kürt Süvarıleri Kumandanı Milis Albay Bediüzzarnan Said Nursidir. Esareti esnasında Kafkas
cephesi kumandam Çarın amcası Grandük Nikola Nikolayeviç'e hakaretten idamla yargılanmış,
fakat infazdan az önce İslam alimi olduğuna inanılarak, karlelan vazgeçilmiş ve Sibirya'ya
sürülmüştür.f"
Bu cephenin önemli
sorunlarından
biri de Ermeniler' dir,
BOLŞEVİK iHTİLALİ
SAVAŞTAN ÇEKİLMESİ
II)
ve
R DSY A ~1JNIN
Cephelerde savaşdevam ederken Rusya'yı Sovyet Rusya'ya dönüştürecek olan
hareketler de başlanıştı. İhtilalin gelişimini izah etmeden önce Sovyet kelimesinin anlamını
vermek gerekir. Sovyet kelimesi, kurul, meclis anlamına gelir. İşçi temsilcileri Sovyetleri,
Rusya'da devrimci hareketin yükselme döneminde ortaya çıkmış örgütlerdir. İşçi temsilcileri ya
da delegelerinden kuruluyorlardı. En önemli işçi temsilcileri Sovyetleri Ekim 1905 genel grevi
esnasında kurulmuşlardır.
Önceleri iktisadi ve siyasi grevleri yönetmek için işçi sınıfının tek temsili kurulları
olarak kurulan sovyetler, zamanla halkın öteki sınıf ve tabakalarına da yayılarak silahlı
ayaklanmayı hazırlayan örgütler haline gelmişlerdir.
1910-1914 yılları arasında devrimci hareketin yükseliş döneminde, işçi hareketinin
milletlerarası l;rirliği meselesi de, Rusya'da kendini ön planda duyuran meseleler arasında yer
alıyordu.
Bu dönemde bu konuda yazılan eserler: Lenin'in makaleleri ve Stalin-in, Marksizm ve
Milli Mesele isimli kitabı?ı~nin'e göre, partinin milli programıfhlilletler arasındatam eşitlik,
(milletlerin kendi kaderlerini tayin hakkı vefütün milletler işçilerininbirliği, şeklinde
özetlenebilir.
İşçilerin uluslararası birliği için yapılan toplantılara da Enternasyonal denilmektedir.
73Kurat, Türkiye ve Rusya, s.44ü vd.
74Necmeddin Şahiner, Bilinmeyen Yönleriyle Bediüzzaman Said Nursi, s.177 vd.,
istanbul, 1991.- Esarelten kurtulduktan yıllar sonrabolşevizm hakkındaki düşündüklerini
Gençlik Rehberi
isimli eserindegörüyoruz: "Birtek gayemvardır. O'da mezara
yaklaştığım bu zamanda islam memleketi olan bu vatanda, bolşevik baykuşlartnm seslerini'
işitiyoruz. Bu ses Alem-i islam'ın iman esaslannızedeliyor. Halkı, bilhassa gençleti
imansız
yaparak kendisine
bağlıyor.
Ben bütün mevcudiyetimle .bunlarla mücadele ederek
gençleri ve müslümanlan imana davet ediyorum. Bu
ediyorumBu mücahedem ile
inşallah
imansız
kitleye
karşı
mücedete'
Allah huzuruna girmek istiyorum. Bütün faaliyetim
budur. Beni, bu gayemden altkoyanlar da korkanm
bolşevikler
Erol KÖMÜR
olsun."
.
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 23
savaş karşısında,
vardı; savaştan
Lenin'e göre,
sosyalist partiler için, iki yol
'(a
yana,
yaRıemperyalizmden yana ya da savaşa karşı, öyleyse devrimden yana olacaklardı.
Savaş başladıktan sonra Lenin İsviçre'nin Beme şehrine gitti.
Ekim 19l4'te, Bolşevikler bir bildiride 2 parola yayınladılar. Bu parolalardan birincisi;
iç
ikincisi ise
hükümetinin cephede yenilgiye
Bu saye de devrim için m üsait ortam oluşacaktır. Lenin 'e göre devrimin patlak vermesi için 1)
egemen sınıf ve tabakaların eskisi gibi yaşamağa ve yönetmeğe muktedir. olmaması gerekir
2) Emekçi yığınların hayat şartlarında şiddetli bir sarsıntı olmalı, işsizlik ve sefalet artıp
yaygınlaşmalıdır. 3) egemen sınıflarakarşı duyulan hoşnutsuzluğurı geniş yığın eylemleriyle
savaşın savaşa dönüştürülmesi
Çarlık
j
j
uğraması.
'J
başlanması
gerekir.
ifade edilmeye
1915 Şubarı'nda Beme'de toplanan Bolşevik Örgütler Konferansında bu parolalar
onaylanıyor ve Bolşevikler bu platformda hareket etmeye başlıyorlar.
Bunun üzerine Çarlık makamları. bolşeviklere karşı şiddetli tedbirler alınıyor.
Duma'daki Bolşevik milletvekilleri Sibirya'ya sürülüyor.
Savaş, içinde, bolşevikler askerler arasında da yoğun bir propaganda faaliyeti .
gösterdiler. Bunda greve katılan işçilerin ceza olarak askere alınıp cepheye gönderilmesinin
/
büyük rolü vardır.
Sadece proleteryanın mücadelesine dayanan saf bir sosyalıst devrim yoktur. Bu nedenle ,,\
sosyalistler emperyalizme karşı her mücadele sosyalist devrimin tamamlayıcı parçasıdır. Bu
mücadelelerin en başında da milli kurtuluş hareketleri gelir.
1. Dünya savaşının güçlükleri, savaşta başarı eldeedilememesi, boğazların açılmaması
ve Rusya'nın müttefiklerinden yardım alamaması iç şartları günden güne gerginleştirdi. Halkın
gıda sıkıntısı da buna eklenince 8 Mart 1917'de Petersburg sokaklarında halk gösterilere
.
başladı. Halk ayaklandı ve hükümet kuvvetleriyle kanlı çarpışmalar oldu. 10 Mart'ta /
Petersburg'da İşçilerin ve Askerlerin Sovyeti kuruldu. Hükümetin görevlerini üzerine aldığını .,,/
ilan etti. Sonuçta 16 Mart sabahı Çar II. Nikola'nın tahttan feragat etmesiyle Romanof
hükümdarlığı sona erdi v~ geçici hükümet kuruldu.
J
Geçici hükümet işe başlar başlamaz savaşa devam kararı verdi. Fakat şimdi hükümet
bolşeviklerin ve rnerışeviklerin hücurnu altındaydı. Bolşevikler azınlıkta olmakla beraber, Nisan
ayında Lenin'in Ekmek Barış Hürriyet ve Bütün İktidar SovyetIere propagandası ile
bolşeviklerin kuvveti gün geçtikçe arttı.
Temmuz ayında lükümet makamları bolşevik militanları tutuklamaya başladılar.
Lenin 'in de yakalandığı anda kurşuna dizilmesi için emir verildi Bunun üzerine Lenin Razlif
gölü kıyısında (şehir dışı) kulübede saklanmaya başladı.
Yeni hükümetin cephelerde başarısız olması, ülkede kargaşanınalıp yürümesi üzerine
bolşevikler Trotsky'rıin liderliğinde bir Askeri İhtilal Komitesi kurarak 5 Kasım 'da darbe
başf'lrıya ulaşmış, Kasımda da Lenin saklandığı yerden çıkarak Petersburg'a geldi. Böylece
Rusya'da bolşevik rejim başlamış oldu.
Bolşevik hükümetin ilk işi çarlığın gizli anlaşmalarını açığa vurup, Almanya ile barış
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 24
,
teşebbüsüne
f
geçti. Dışişleri Korniseri Trotsky 2~de müttefik elçilerine verdiği
notalarda bütün cephelerde rnütareke yapılmasınııstedı.
.
Sovyet Rusya'nın yaptığı müracaata Almanya 27 Kasım 'da cevap vererek mütarekeye
hazır olduğunu bildirdi. 15 Aralık 1917'de rnütareke, yapıldı ve 22 Aralık 1917'de barış
görüşmeleri başladı.
Görüşmelere Almanya'nın yanısıra Osmanlı Devleti, Avustur~y<tMacaristan
İmparatorluğu, ve
Bulgaristan'da katıldı. Banş 3 Mart 1915'de Brest-Litovsk, da imzalandı.
Buna göre Sovyetler Polonya, Litvanya, Courlarıde, Esranya Litvanya' dan; Kars, Ardahan,
Batum dahilolmak izere tüm Doğu Anadolu'dan çekiliyor ve Ukrayna'nın bağımsızlığını
tanıyorclu,?5
III) SOVYET RUSYA
A) DIŞ İLİŞKİLER
Berst-Litowsk ile cephelerden çekilen Rusya'ya karşı İtilaf Grubu yeni cepheler açtı.
İngiltere Murmansk'a, Fransızlar Arkhangelsk'e, Çeklerin ayaklanması üzerine de Amerika ve
Japonya Doğu Sibirya'ya çıkartma yaptılar. Azınlıklar bağımsızlık için ayaklanmış, Beyaz Ordu
da iç savaş çıkarmıştı. Buna rağmen bolşevikler 1921 yılında içerdeki bütün mücadeleri kazanıp
tasfiye ettiler. İtilaf Devletleri de kuvvetlerini geri çektiler.
Batılılar bir süre Sovyet Rusya'yı resmen tanımaktan kaçındılar. Fakat İtalya Ocak
1924'te, Şubat 1924'te İngiltere, Ekim 1924'te Fransa, 1933 yılında da Amerika Sovyet
rejimini tanıdılar.76
B) DEVLET
YAPıSı
1918 yılında VU: Bolşevik Parti Kongresi'nde partinin ismi Komünist Parti olarak
de ğiştirildi.
1) Genel Kurul: SBKP'nin en yüksek organı, prensipte dört-beş yılda bir toplanan
Genel Kurul'du. Toplantılan bir kaç günden fazla sürmediğinden burası yöneticileri kendi
icraatlan hakkında bilgi surıdukları bir fonını niteliğinde idi. Teoride bütün-ittifak (Sovyetler
Birliği) kongresi
partinin en yüksek organı idi. Kongre, Merkezi Komite ve Merkezi Revizyon
Komisyonu'nu seçerdi. Merkezi Komite(MK)'de Politbüro.Genel Sekreter, Sekreterlik ve
Parti Kontrol Komitelerini seçerdi. Genel Kurul çok seyrek toplandığı için görevlerini MK'ye
7SKenan Somer, 100 Soruda Ekim ihtilali, s.92 vd., istanbul, 197ü.-Bayur, a .g.e.,
s.41 vd. -
Armaoğlu,
a.g.e., s.131 vd.- Kurat, Rusya Tarihi, s.429 vd. - Xavier Coquin,
Dü nyayı Sarsan Ihtilaller. çev: Mahmut Garan, 5.186 vd., istanbul, 1973.- Sabiha
Boz:bağlı, ihtilaller ve Darbeler Tarihi, s.433 vd., istanbul, 1974.
76Armaoğlu, a.g.e., 5.163 vd.- Somer, a.g.e., 5.275 vd.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 25
devretmişti.
MK'nin 113 'ünü bölge sekreterleri kalan kısmını ise bakanlar, ittifak
cumhurıyetlerinin başbakanları, Genel Kurrnay Başkanı, Kuvvet Komutanları, Komünist
ülkelerdeki elçiler, KGB başkanı, SSCB ilimler Akademisi Başkanı, SSCB Yazarlar Birliği
Başkanı, SendikaKonfedarasyonlarıBaşkanı, Genç Konünistler Ligi Başkanı'ndan oluşurdu.
Yaklaşık
SOO kişi.
2) MK Revizyon Komitesi: Teftiş mekanizmasıdır.
3)MK Siyasi Bürosu(Politbüro): Sovyetler Birliği'nde gerçek hakimiyet bu
organın
elindeydi. Teorik olarak partinin yönetim organı olmasına rağmen, aldığı karalar
doğrudan doğruya devlet kuruluşlan tarafından harfiyen tatbik edilirdi.
4) NIK Sekreterliği: Politbüro'nun günlük işlerini yürüten teşkilat idi.
C) HÜKÜMET
Her bir ittifak cumhuriyetin aynı hukuk ve üstünlükJe~den faydalanması. aynı derecede
muhtariyete sahip olması ve fedaral merkezi güce aynı derecede bağlı olması gerekmekteydi.
Gerçekte ise durum bambaşkaydı.
Türk Cumhuriyetleri'nde rnühim anahtar mevkilerin ekseriyetirıi merkezden yollanan
Ruslar işgal etmekteydiler. Ayrıca yerli Resmi şahısların yardımcılan da güvenli Ruslar
olmaktaydı.
Gayr-ı Ruscumhuriyetler üç güvenilir iki şüpheli ve dokuz güvenilmez kategoride
mütalaa edilirlerdi. Güvenilirler Ukrayna ve Belarusya; şüpheliler Ermenistan ve Gürcistan
güvenilmezler ise İslam ve İskandinav kültdründen gelen halklardır.
Gözle görülebilen en büyük tehdidi büyük yüzölçümleri ve hızla artan nüfusları ile Türk
ve Müslüman cumhuriyetleridir.
D) ORDU
Sovyet Ordusunda anane tamamen Rus'tu. 1938 'deki kararname ile milli askeri birlikler
ortadan kaldırılmışn. Komuta, askeri okul ve akademilerde Rusça kullanılırdı. Sovyetler
ekonomide, teknolojiede veya kültür sahasında süper güç olrnarmşsa da askeri sahada bu güce
erişmiştir.
E) KGB
ilk gizli polis teşkilatı bolşeviklerin hakimiyete gelmesinden hemen altı hafta sonra
kurulmuştu. Teşkilatın rumuzları ç.K. olduğundan Çeka adıyla tanınmıştır. ÇK emirleri
doğrudan Polutbüro'dan alyşordu. 1922'de ismi değiştirilmiş ve1934'de lağvedilıııiştir.
Yerine osoboe soveşçarıie kurulmuştur. Bu kurul sosyal yönden tehlikeli bulunan birini beş
yıla kadar hapsetmek veya sürmek hakkına sahipti. Bunu yaparken kanuni işlem yapılmaz ve
hükmedilen şahsın temyize gitme şanşı yoktur. Stalin döneminde bu teşkilat gücünü artırdı.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 26
resmi açıklamasına göre Stalin döneminde sürgünlerde ölen veya
öldürülerılerinsayısı 38.000.000'u geçiyordu.
Stalin'in ölümünden sonra bu teşkilat KOMiTET GOSUDARSTVENNOY
BEZOAPASNOSTİyani KGB adını aldı. Görevi sınırları korumak, ajanları yakalamakpolitik
suçlulan rakip, ülkeyi ideolojik sabotaja karşı korumaktı.
KGB' nin
F)
ı 99 ı' deki
BASıN
Bolşevikler
iktidara gelince yaptıkları ilk işlerden biri bolşevik olmayan basın
kuruluşlarını ortadan kaldırmak oldu. Yayın organlarının başyazarlan ve belli başlı görevlileri
güvenilir parti üyelerinden seçilmekte ve onlar partinin talimatlarını yerine getirmekle sorumlu
uıtulmaktaydılar.
Gazeteler sırasıyla; Pravda-Gerçek-(MK), İzvest1ya(Moskova Gazetesi) Krasnaya
Çvezda(Savunma Bakanlığı), Gudok-dUdük-(Demiryolu çalışanları), Komsomalskaya PravdaKomsomol gerçegi-.
Sansür Glavlit denilen teşkilat tarafından yapılırdı. Aynı zamanda kütüphanelin kontrol
ederdi. Trotsky gibilerin eserleri yasaklanmış olup özel depolarda muhafaza edilir ilim adamları
ancak özel izinle bunları ince1eyebilirlerdi.
G) FİKİR HÜRRİYETİ
Her ne kadar Anayasa fikir hürriyeti vermekteyse de bu hak iki şekilde
kısıtlanmaktaydı. Fikir hürriyetinin anayasaya ters düşmeyecek şekilde engeller konulmuşttı.
İkincisi ise yönetimin fikir hürriyetine koyduğu idari kontoldü. Zaten fikir hürriyet ile ilgili
Anayasa' mn 50. maddesinde kısıtlamalar oldukça açık şekilde ifade edilmişişti. 50. madde de
şöyle denilmekte: Sovyet vatandaşlarına konuşma, yazma, toplanma... hürriyeti halkın
menfaatleri ve sosyalist :sistemi güçlendirmek ve geliştirmek ile uyumlu bir şekilde olmak
kaydıyla garanti edilmektedir. Bu ifade de fikir hürriyetinin şahsın kendisi için değil de daha
yüksek devlet menfaati içinkullanılmasına garanti verildiğini gösterrnekteydi. n
H) İNANÇ HÜRRİYETİ
Burada Sovyetlerdeki inanç hürrüyetirıe geçmeden önce ünlü sosyalistlerin inançlarına
değinmekte fayda mülahaza ediyorum.Araştormacı Richard Wurmbrand Historiadaki bir
makalesinde; "Marx, ruhunu şeytana satmiş bir sefildir" der. Wurmbrand, ilk anda ağır bir
itham gibi görünen, bu sözleri bir kızgınlık. anında yazmış değildir. Zira, Marx' ın bizzat
kendisi, birçok şiir ve yazı/arında "ruhunu şeyiana sattığını" övünerek söyler ve şeytanı
metheder... Kilisenin ve Allah' In amansiz düşmanı oldığıni ilan eder: "Hepinizin üzerinede
77Nadir Devlet, Çağdaş Türkiler, s.45 vd., istanbul, 1993.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'QANSOVYET RUSYA'YA 27
.
.
hükmeden varlıktan intikam alacağını. Çiuıku.artık' O' nun amansız diişmaniyım. Daha önceleri
Allah' a ait olan ruhumu O' ndan atıp şe)'tana verdim" der. Yine bir şiirinde, kalemi kastederek.
"Şu kılıcı görüyor musunuz. Ona dikkatlibakın .. Çiinkiibu kılıcı bana, şeytan sattı" diyordu.
Araştırmacı Richard Wurmbrand, "Karl Marxve Şeytan" adlı kitabında "Pravaslania
Rus" dergisinin 1977 tarihlibir sayısındaki. yazıyı aktararak; "Komünistler Odesa
Ka tedra li ,nde toplanır, şeyıana bağlalakmerasimleri düzenlerlerdi" diye yazmaktadır.
Konünist babalarının çoğu şeytani övmekten zevk alırlardı. B irinci Enternasyonal' in kurucusu
Bakunine; "Şeytan serbest düşünceyi temsil edenilk hürriyet kahramanidır. Köleliği reddeden
hiir insanlar ona çok şey borçludur" ~iyordu.Ma'rx'ın damadı şairdi ve şeytandan ilham
aldığını sôylerdi:" Ey yol gôsıericimşeytanMısralarımagüç ver; Kutsal bııhurlarla birlikte
dileklerim sana yükseliyor" misraları ona aittir. Marx' ın yakın çalışma arkadaşı Proudhon,
şeytanataptığıni söylemekten çekinmeyen bir.sapıktı. .
Dikkate şayan bir haldirki.ıaıeisılerşeytanı kabul etmekle kendi kendilerine tezata
düşmektedirler, Zira, şeytanı iiı~anlara'tanıtanveandanAllah'a sığınmalarını isteyen har
dinlerden başkası değildir. 7g
_Sovyetlerde dinihürriyet anayasanın 52. maddesinde çok iyi formüle edilmişti. 52.
maddedeşöyle denilmekteydi. Sovyet vatandaşlarının bir dine inanmak veya inanmamak, dini
kurallanyerine getirmek veyaateizmpropagandasıyapmakla ilgili Vicdan hürriyeti mevcuttur.
Dini inançla ilgili olarak düşmanlık veya kin teşvik etmek yasaktır. SSCB'nde kilise devletten
ve okul da kiliseden ayrıdir. Anayasının bu maddesi dikkatlice okununca her vatandaşın ateizm
propagandası yapmaya hakkı olduğu halde inançlarının ancak dini ibadetlerini yapma
hürriyetine sahip olduklan anlaşılırdı. Dini propaganda anayasa ile korunmamakta, devlet,
çocuklara dini eğitim vermeyi veya dini yayınlarda bulunmayı anayasayı ihlal etme olarak
yorumlayarak yasaklayabilmekte ve yasaklarnakmaktaydı/". Buradan da anlaşılışor ki Devlet
bu kanunla ateist bir toplumu amaçlamış, inananlarıda da büsbütün karşısına almamak için dini
ibadetlerin yasaklanması yoluna gidilmemiş, fakat dinin anlatılmaasınada müsaade etmemiştir.
Hakan Aksay'rn-araştırmasmagöre (8Ekim 1994) "Geçmişte %90'ından fazlasının
ateist olduğu açıklanan Rusya toplumunda son 2-3 yıl içinde inanların sayısında patlama
gerçekleşti. Anketlere göre Rusya yurttaşlarının %53'ü dindar(bunlann yarısı kiliseye
gitrniyor*80), %34'ü ateist, yüzde 13'ü ise daha tam karar verememiş dururnda.P!
I) KADIN HAKLARI
Rus kadınlan ister Çar döneminde, ister
harnallığı görevini ziyadesiyle yerine getirmiştir.
c
sosyalıst
dönemde olsun devletin ve ailenin
78Ali Çankırı/ı, Batıda ilmi Skandallar, 5.123. vd., izmir, 1992.
790evlet, a.g.e., s. .
80·Camiye veya havraya gidiyor olabilirler.
81 Hakan Aksay, "Moskova Günlüğü". CumhuriyetGazetesi, 8 Ekim 1994, 5.8.
Erol KÖMÜR
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 28
Ruslar'la ilgili ilk bilgilere ibn Fazlan Seyahatnamesi'nde rastlıyoruz. İbn Fazlan
Bağdat'taki halifenin
kuzeye gönderdiği elçisinin heyetinde divan katibidir. Halifenin elçisi
920'de Bağdat'tan yola çıkıyor. İbn Fazları'ın.Ruslarhakkında verdiği billgiler Rus tarihinin en
eski vesikalarından birisidir. Bu sebeble İbn Fazlan'ıri eseri ile en çok alakadar olanlar da Rus
alimleridir.
İbn Fazlan ' a göre Rus kadınları ziynet eşyasına ve
süse çok
düşkündürler.
Zengin bir adam ölünce cariyelerden ya da kızlardan birisi ona kurban ediliyor. Cariye
edilecek kız şu şekilde belirleniyor.
ölünürı yakıldığı gün yakılıyor. Kurban
Ölünun yakınlan cariyelere sorarlar, "Onunla hanginiz ölmek" diye. Kızlardan biri"Ben"der.
Bunu söyleyince artık bir daha vazgeçemez. Vazgeçmek istese de artık onu bırakmazlar.
Efendisiyle birlikte öldürülecek olan cariye kız çevredeki çadırlara sırasıylagiriyor,
Çadırın sahipleriyle cinsi münasebette bulunuyorlar. Ölünün yakın akrabaları olan çadırdaki bu
adamlar,
kızla
cinsi münasebette bulunduktan sonra,
kıza:
"Efendine söyle. Bunu seni
sevdiğim için yaptım" diyorlardı. Daha
sonra ölmek üzere olan cariye ile altı adam daha cinsi
rnünasebete giriyorlar. En sonunda da ölüm meleği denilen ihtiyar bir kadın efendileriyle
birlikte cariyeyi de öldürüyordu.
Görüldüğü
gibi Ruslar arasındakomunal bir cinsel ilişkinin daha 10. asırda
yaşandığına, aynı zamanda kız kurbanına da şahit olmaktayız.
İbn Fazlan Rus .hükümdarının bazen kendi adamlarının yanında cariyeleri ile cinsel
ilişkiye girdiklerini
de belirtmektedir.
1917 öncesi Rusya'sında bir halk geleneğine göre evli çiftin başucunda birkırbaç
asılıdır. Kadınların zaman zaman şehrin yöneticisine başvurarak" kocalarının kendilerini
sevmediklerini, çünkü kendilerini
kırbaçlamadıklarını,kırbacın evlendiklerinden
beri yerinde
asılı bulunduğunu" söyleyerek şikayette bulundukları görülmüştür.
Çarlık Rusyası'nda
da aristokrat ve zengin sınıfın kadınları cinsel nesne olarak
görülüyorlardı. Orta ve alt' sınıflarda ise kızlar ailelerinin mülkiyetinde sayılrnaktaydı.
Eğitimsiz, tüm kişisel "özgürlüklerinden, özellikle evlilikteki seçme
özgürlüğünden
yoksu ndular.
Ekim devriminden sonra Lenin'in ilk hedeflerinden biri kadınların tam ve mutlak
kurtul uşu idi. Lenin onları kapitalist ve ev sörn ürüsünden yani çifte kölelikten güya
kurtaracaktı.
Bu sebeple "Özgür Aşk" kavramını ortaya att, Bunun sonucunda birleşmeler ve
ayrılmalar kolaylaştı. Kadın ile erkek kanuna göre bütün yönleriyle eşit oldu. Özgür aşktan
. doğan çocuklar da devletin
rnülküyetirıe
geçmeye
başladı.
Hatta bir ara
kadınların
geneL
kamulaştınlmaları
dahi gündeme geldi.
Sovyetler'de "Özgür Aşk Büroları" hızla çoğalmaya başladı. Ancak özgür aşk kadını
kölelikten kurtaracğı yerde kadına saldırı ve tecavüz vakalarını artırdı. Böyle hengameli bir
durumda Sovyetler' de herşey zıvarıadan çıkmış, herkes kadınların kurtuluşunu kendilerine göre
yorumlamaya
başlamışlardı.Bu hengamede
Vladernir
şehrinde yayınlanan
Erol KÖMÜR
bir emir
şu şekilde
www.etarih.com
RUSYA'DAN SOVYET RUSYA'YA 29
idi.
"18 yaşına gelen her genç kız devlet mülkiyetine geçer. Bu yaşa gelen
her genç kız özgür aşk bürolarına kayıt yaptırmalıdır. 19-50 yaş arasındaki
bütün erkekler devletin çıkarı uyarınca kayıtlı kızlardan herhangi birini -kızın
rızası olmaksızın- kendine eş olarak seçebilir. Bu seçimler ayda bir kez
yineten ecektir. Bu tür birleşmelerden doğan çocuk devletin mülkiyetinde
olacaktır".
Lenin döneminin aşk özgürlüğü ve kadına bakış açısı Sovyetler' de bu şekilde idi.
Halbuki aynı Sovyetler'in anayasasının 122. maddesi "SSCB'de kadın iktisadi,
siyasi, kültürel, idari ve toplumsal f'aal iyetl eirı her alanında eşit haklara
sahiptir"diyordu.
Stalin dönemine geliindiğinde aile sosyalist toplumun yeniden temeli olmuştu. Analık
yurtseverlik görevi olarak ilan ediliyor, kayıtsız evlilikler kaydedilmeye başlanıyor, boşanmalar
zorlaştmlıyordıı.Z. Dünya Harbi'nin en büyük yükünü de omuzlanan Rus kadınları, Rusya'nın
savaşıkazanmasının en önemli unsuru olarak görülüyorlardı. 1944'den 1970'e kadar
yürürlükte kalacak olan evlilik ve aile yasası da Stalin döneminde yayınlanıyordu.
Stalin döneminde çok sayıda çocuğa sahip olan kadınlara mali desteğirı yanında
madalya ve şeref unvanları da verilmeye başlandı. Buna göre LO ya da daha fazla çocuk sahibi
olan kadınlara Altın ana (l967'ye kadar 10.400 adet), dokuz çocuklu kadınlara birinci
dereceden analık Şeref (1967 260.000 adet), sekiz çocuklulara ikinci dereceden analık şeref
(1967 669.000 adet), 7 çocuklulara da içinci dereceden analık şeref (1967 152.800 adet),
madalyaları veriliyordu. Buna ek olarak 1967 yılına gelindiğinde 2.777.000 kadın birinci
dereceden, 5.009.000 kadın ise ikinci dereceden analık madalyasına hak kazanmıştı. 8 2
82Cafer Vayni, "Batıda ve Osmanlıda KadınınSosyal Statüsü", Zaman Gazetesi, 10 Mart
1995, s.17.
Erol KÖMÜR