İ. Ü İstanbul Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı Prof. Dr. Filiz

İ. Ü
İstanbul Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı
Prof. Dr. Filiz Aydın
‘Bitki melezleri ile çalışmalar’
MENDEL, Gregor Johann
(1824-1884)
DNA
Friedrich Miescher
(1844-1895)
tarafından 1869 yıllarında ilk
olarak hücre çekirdeğinde
özel bir madde olarak
tanımlandı
Kromozomlar
İlk kez 1882’de
Alman biyolog ve
sitogenetiğin kurucusu
Walther Flemming
tarafından
(21 Nisan 1843 – 4 Ağustos 1905) fotoğraflanmıştır.
Rosalind Franklin
DNA’ın yapısını
kuramsal olarak
açıklayan
çalışmaları yaptı
(1920-1958)
Bireyin tüm karakterlerine
ait bilgi kalıtsal moleküldeki birimlerde
(genler) şifreli bir şekilde yazılır
Amino
asid
Ala
Arg
Asn
Asp
Cys
Gln
Glu
Gly
His
İle
Leu
Lys
Met
Phe
Pro
Ser
Thr
Trp
Tyr
Val
Genetik kod dejeneredir
Kodon sayısı
4
6
2
2
2
2
2
4
2
3
6
2
1
2
4
6
4
1
2
4
Şifrede 61 kodon amino asitleri belirler
Başlama kodonu AUG
Dur kodonları:UAG – UGA- UAA
Triptofan (UGG) ve metionin( AUG) bir kodonla ifade edilir
Aynı amino asiti belirleyen
kodonların ilk iki bazı aynıdır
Ökaryotik organizmaların
gen yapısı
prokaryotik organizmalardan
farklıdır
Yapısal Genler
lacZ
lacA
lacY
Transkripsiyon
Polisistronik mRNa
Translasyon
Ribozom
mRNA boyunca
hareket eder
Proteinler (enzimler)
β-galaktosidaz
Permeaz
Transasetilaz
Lokus; Kromozom üzerindeki
genlerin özgül yerleşim yerleri,
Allel; bir genin belli bir lokusda yer
alan alternatif kopyalarından her
biri,
Çoklu allel; aynı genin üç veya
daha fazla allelinin olması
durumunun ifadesi,
Ör. ABO kan grubu
Allel frekansı; bir toplumda belli
bir alleli taşıyan bireylerin
oranı,
Homolog kromozom
çifti
Spesifik bir kromozom
üzerinde spesifik bir
genin lokasyonu
Bir allel çifti; homolog
kromozomlar üzerinde
belli bir lokasyonda
yerleşir
Üç gen çifti , homolog
kromozomların aynı
lokusunda
bulunuyorlar
Wild tip (Yabanıl) allel; Bireylerin çoğunda (doğada
en yaygın halde) bulunan versiyon
Mutant Tip; Değişime uğramış alleldir. Bir nükleotid
dizisi yada DNA düzenlemesinde kalıcı bir değişiklik
(mutasyon)ile ayrılan mutant allele
Polimorfizm; genel populasyonda %1 den fazla
rastlanan normal alleldir.( ör, HLA antijenlerinin
polimorfizimleri)
Letal gen; İfadelendiğinde ölüme yol açan gen
Gen
ailesi
Kodladıkları baz dizilerinde büyük
benzerlik olması nedeniyle evrimsel
olarak ilişkilendirilen gen dizileri
Hemoglobin gen ailesi
 16. ve 11. kromozomlar üzerindeki α- ve β- gen
kümeleri embriyonal dönemden yetişkin
döneme kadar farklı evrelerde eksprese olan
ve benzerlik gösteren globin zincirlerini
kodlayan genleri taşır.
 İlkel bir genin dublikasyonundan
kaynaklandığı düşünülmektedir
 Psödogen : bilinen genlere benzemekle birlikte
fonksiyonel bir ürün meydana getiremeyen DNA
dizilerini ifade etmektedir.
 Bazı globin genleri de RNA oluşturamaz ve bu nedenle
genomda yer almakla birlikte aktivite kayıpları nedeni
ile psödogenler olarak tanımlanırlar.
 Psödogenler farklı nedenler ile ortaya çıkabilirler:
 Dublikasyonlar sonrasında meydana gelen
mutasyonlar ile,
 Retrotranspozisyon nedeni ile
Multigen ailesi: birlikte evrimleşen genler
grubu
 Kalıtılan özellikler üzerinde ikiden fazla gen
çeşidinin etkili olması
 İki veya daha fazla allel gen ile
oluşturulması
 ABO kan grupları ve Rh faktörü
 Deri rengi
 Boy
Gen kümesi
Benzer işleve sahip iki yada daha fazla
komşu genin oluşturduğu grup
(İmmünglobulin genleri)
κ 2.kromozomda
λ 22. Kromozomda
H 14.kromozomda
V (değişken)bölgesi gen segmentleri
pek çok
kopya şeklinde mevcuttur.
Hafif zincir değişken bölgesi V ve J genleri Ağır zincir
değişken bölgesi ise V-D ve J genleri tarafından belirlenir.
Sabit bölgeyi kodlayan C gen bölgesi ise arkada yer
almaktadır.
22. kromozom
2. kromozom
14. kromozom
Segregasyon
3- Mayoz II
1-bölünmeye
hazırlanan hücre
2- Mayoz-I
n
n
2n
Homolog
kromozomlar
1. Yavru hücreler
n
2. Yavru hücreler
2n
n
n
n
 Bir gen lokusunda bulunan alleller mayoz bölünmede
birbirlerinden ayrılarak farklı gametlere dağılırlar.
Bağlantı(Linkage)
Aynı kromozomda birbirine çok yakın olan
allellerin, tek bir birim olarak mayoz bölünmede
birlikte aktarılma eğilimi
Genom; bir bireyin sahip olduğu genlerin tümü
Gen dozu: genomda bulunan bir genin kopya
sayısı
Genotip; bir bireyin genetik yapısı veya bir
lokusdaki allellerin tümü
Kodominant(Ortaklaşa Dominant);
Bir genin farklı iki alellinin de fenotipte etkisini
göstermesidir.
ör. Kan grupları ve HLA antijenleri
Birleşik heterozigotluk;
Bir normal bir farklı alelden çok bir genin iki farklı
mutant alelinin bulunduğu fenotipi tanımlar
A: normal dominant allel
A1: mutasyon 1
A2: mutasyon 2
AA
A A1
A A2
A1A2
A1A1
A2A2
homozigot normal
heterozigot
heterozigot
birleşik heterozigot
homozigot mutant
homozigot mutant
sağlıklı
sağlıklı
sağlıklı
hasta
hasta
hasta
--Lokus heterojenitesi, farklı lokuslardaki genler
aynı hastalığa neden olur.
Retinitis pigmentoza
3 X kromozomal gen
12 Otozomal Dominant gen
5 Otozomal resesif gen
Ehler-Denlos sendromu ~10 lokus
gen
1
2
3
etki
-Allelik heterojenite,
Aynı lokusta birden çok mutasyon olabilir.
Farklı mutasyonlar klinik olarak ayırt edilemeyen yada
benzerlikler gösteren bozukluklara neden olur.
Kistik Fibroz’a neden olan gende belirlenmiş 900 farklı
mutasyon bulunur,
En sık görülen mutasyon ∆F508 dir.
Fenotip;
Genotipin, morfolojik, biyokimyasal veya moleküler
bir özellik olarak ölçülebilen, ayrılabilen ve
gözlenebilen ifadelenmesidir.
Göz rengi
Kolesterol değerleri vb.
Fenokopi;
Bilinen bir genin oluşturduğu fenotipin çevresel
nedenlerle, ortaya çıkmasıdır.
Hepinize Mutlu Yıllar