The Question of Ahmet zzet Pasha`s Candidacy for Albanian Throne
advertisement
The Question of Ahmet İzzet Pasha’s Candidacy for Albanian Throne Prof. Dr. Metin Ayışığı∗ Summary Mareshal Ahmet İzzet Pasha was born (1864 – 1937) in the town of Naslic which was the part of Görice defend point and that was locally connected to Manastır, His father was Haydar Bey who was the member of well-known families of Albania and a former politicians and also was the son of Timur Bey, parliament member of Naslic. Ahmet İzzet Pasha was very important man in the latest period of Ottoman Empire and Turkish national struggle war, he could get Mareshall grade which is the highest grade in military, and took part in many governmental duties, for instance interior and foreign ministries, cabinet member and administrator As it was known, after the second republican movement and its acceptation in Ottoman Empire in 1908, freedom movement had started in Albania. After the Balkan War which was took place in 8 October 1912, Albanians had started to gather in Avlonya in 29 November 1912 and in 14 October 1912 in Üsküp, They wanted from Ottoman Empire at first to keep under protection their national territory but then this demand was changed in the way of taking their freedom from Ottoman Empire. With the chairman İsmail Kemal Bey, a congress was held in Avlonya, 83 congress men took part in, they presented Albanian’s neutrality and independency in 28 November 1912. Albanian’s first temporary government was founded with the accepted prime minister İsmail Kemal Vlora. Finally,, after the debates that occurred in London Peace Conference in 17 December 1912, the independency of Albania was accepted as principle. In 29 July 1913 many important governments in Europe had definitely determined on an agreement. According to this agreement, Albania would be free country and also its freedom would be the protected by these six big and important countries such as England, France in Europe. With this sign Ottoman Empire would loss his just to govern Albania. However, at the result of agreement a problem was appeared on the agenda it was he question that who would be the prince for the throne of Albania. Austria and Italy want their candidates would be elected for the throne. At first as it was known, the considered prince was one of the Egypt princes, was Fuat Pasha. In this time, Nâbi Bey who was the Rome Ambassador of Ottoman Empire, had sent a telegraph with the date 13 December 1913 for explaining the situation to the empire about prince election and also Fuat Pasha’s willing, requested instruction about what to do. Noradunkyan Efendi who was the Foreign Minister in Ottoman Empire said that Ottoman Government had thought that an Ottoman prince would suit for the Albanian’s throne and on the other hand an Egypt prince for Macedonia state could be acceptable but however both of these thoughts were very early decisions for the condition, he clarified his thoughts with a telegraph message. For defining the Albania’ situation, at 29 July 1913 in London, an Ambassadors Conference was held. At the conference, for the Albania’s throne prince Wilhem Von Wied was put in front as the strongest candidate, this prince was the little brother of Prince Frederic Von Wied. This candidate was a protestant and also the nephew of Romanian princess. For this reason the king of Romania had demanded from Ottoman not to interrupt his nephew’s candidacy process. Although Ottoman government hadn’t diturb the situation but had a strong ∗ Balikesir University of Turkey, Faculty of Science&Literature, Department of History 1 want to put either an Ottoman prince or a Muslim politician for the throne. When this process was going on, in some kind of newspapers and auricles Ahmet İzzet Pasha’s name was written down and what is more this kind of news were very natural because he was the member of one of the well known families in Albania, He was a good soldier and also respected, trusted and loved by everyone. In spite of Ottoman Empire denied this news, this offer was made for Ahmet İzzet Pasha by Albanians, lived in Istanbul and by governors of Empire. This situation was accepted on condition by İsmail Kemal Bey and found appropriate by Esat Pasha (Toptani). Spite of Albania’s willing for convincing him to take the throne but he didn’t approve this offer with the fear causing problem for this newly founded country. At Istanbul, in some newspapers many articles were gibing information about the events that taken place in Albania. One of these newspapers which was known as Tasvir-i Efkâr had put both Ahmet İzzet Pasha’s picture and prince Wilhelm Von Wied’s picture in front and above these pictures an eagle which was holding the crown with its pawn and the header title was very interesting it was written “On whose head will it land?” By the view of statements of Ahmet İzzet Pasha, he even hadn’t thought and hadn’t had that kind of eagerness to be the Albanian’s prince and repeated in his answers that he had no information about what was going on. As thought , as being a well educated and foresighted soldier Ahmet İzzet Pasha didn’t accepted the offer because seeing the pressure of other European countries to misuse this situation and producing problems for Albanian’s future. He also pointed out in his sayings that “ l really don’t want to be one of the reasons that could cause damage to Albania”. Eventually, for the reason of followed mistaken policies of Ottoman Empire’ governments and particularly İttihat Terraki’s governments at the Albanian’s subject, they had had very important responsibility, As we criticizing Balkan wars we have to also put in front Albania’s Question, that subject was important for Ottoman, All together we can say that, Ahmet İzzet Pasha had some kind of personal reasons for not approving the offer to take the throne but however if he had approved it would have been for the use of Ottoman. Who knows, maybe at the Balkan peninsula, a much bigger and stronger Albania existed. Key Words: Ahmet İzzet Pasha, Prince Wilhelm Zu Wied, İsmail Kemal Vlora, Albanian Throne, Albania, Balkan War, Ottoman Empire, 2 Mareşal Ahmet İzzet Paşa’nın Arnavutluk Tahtına Adaylığı Meselesi Prof. Dr. Metin Ayışığı∗ Mareşal Ahmet İzzet Paşa (1864-1937) Manastıra bağlı Görice sancağının Naslic kasabasında doğdu. Babası Arnavutluk’un tanınmış ailelerinden birine mensup olan Naslic âyanı Timur Bey’in oğlu, eski mutasarrıflardan Haydar Bey’dir. İzzet Paşa, askerlik mesleğinin en yüksek rütbesi olan mareşalliğe kadar yükselen, ayan üyeliği, sadrazamlık, meclis-i vükela âzalığı, dâhiliye ve hâriciye nazırlıklarında bulunan Osmanlı İmparatorluğumun son dönemlerinde ve Millî Mücadele'de önemli bir mevki işgal eden asker ve devlet adamıdır. Bilindiği üzere II. Meşrutiyet'in ilânını müteakip Arnavutluk'ta bağımsızlık hareketleri yeniden başlamıştır. 8 Ekim 1912'de patlayan Balkan Harbi’nin hemen ardından 29 Kasım 1912'de Avlonya'da, 14 Ekim 1912'de Üsküp'te toplanan Arnavutlar, toprak bütünlüklerinin teminat altına alınması maksadıyla muhtariyet istediler. Bu arada Karadağ kuvvetlerinin İşkodra'yı kuşatması üzerine İsmail Kemal Bey, Romanya'ya giderek, 5 Kasım 1912'de Bükreş'te Arnavut temsilcilerle bir toplantı yaptıktan sonra Avusturya ve İtalya yolu ile Arnavutluk'a döndü. On dört arkadaşı ve birkaç yabancı ile Draç'a gelen İsmail Kemal Bey, Arnavut temsilcilerini Avlonya'ya davet etti1. Bunun üzerine İşkodra'da bulunan redif kuvvetlerinin kumandanı Esat Paşa, hükümetten Arnavutların bu teşebbüsü karşısında ne yapması gerektiğine dâir talimat istedi2. Olayların seyri bu şekilde cereyan ederken, 28 Kasım 1912’de Avlonya'da İsmail Kemal BeyJin başkanlığında toplanan 83 delege Arnavutluk’un bağımsızlığını ve Balkanlarda devam eden savaşta tarafsızlığını ilân etti. 29 Kasım'da da İsmail Kemal Vlora başkanlığında ilk geçici Arnavutluk hükümeti kuruldu3. Bunun üzerine Osmanlı Hükümeti 29 Kasım 1912'de almış olduğu kararla bu olup bittiyi kabul etmemekle beraber, İsmail Kemal Bey’in bu teşebbüsünü izlemeye aldı. Nitekim Osmanlı Hükümeti, Arnavutluk’un parçalanmaması şartıyla, muhtar bir idare ile yönetilmesinin gerekli olduğunu, İsmail Kemal Bey'in fikrinin de bu merkezde bulunduğunu, fakat bu kere teşebbüs edilen bağımsızlık hareketine engel olunması için Yanya kolordusu kumandanlığına talimat verilmesine karar verdi4. Hükümet, ayrıca elçiliklerine yolladığı 3 Aralık 1912 tarihli genelge ile, bu olup bittiği kabul etmediğini, ayrıca Arnavut halkının Osmanlı yönetiminde kalmayı arzu ettiğini bildirdi. Başkumandan Vekili ve Harbiye Nazırı Nazım Paşa da İsmail Kemal Bey’ e çektiği telgrafta, “Arnavutların Garp ordumuzla birlikte savunma yapmaları, vatanın ve Arnavutların en yüksek menfaatleri icâbı olduğunu” bildirdi. Ancak artık vakit çok geç olup, gerçek yüzünü Balıkesir Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü Öğretim Üyesi BOA, B.E.O, İ H B, nr. 309255 2 B.E.O, İ H B, Aynı belge. 3 İsmail Kemal Vlora başkanlığında kurulan kabine üyeleri için bk. Peter Bartl, Die Albanischen Muslime Zur Zeit Der Nationalen Unabhangigkeits-bewegung (1878-1912), Wiesbaden 1968, 184. 4 BOA, B.E.O, İH, nr. 309255. ∗ 1 3 göstermeye başlamış olan İsmail Kemal Bey âdeta bu telgrafa cevap olarak Avlonya'ya gönderilen bir Osmanlı süvari birliğini kabul etmeyerek Berat’a geri gönderdi5. Osmanlı Hükümeti, büyük devletlerin baskısı ve bütün şiddetiyle cereyan eden Balkan Harbi sebebiyle Avlonya’daki geçici hükümete karşı uzlaşmaz bir tutum takınmaktan çekindi. Nitekim, Başkumandanlık vekâleti, Garp ordusu kumandanlığına Avlonya'daki hükümete karşı “uysallık” tavsiye etmişse de, takip edilecek hareket için hükümetten ayrıca talimat istedi. Bunun üzerine hükümet 16 Aralık 1912 tarihinde Başkumandanlık vekâletine gönderdiği yazıda, vekâletin bu husustaki düşünce ve tedbirlerinin onaylanmış olduğunu bildirdi6. Nihayet 17 Aralık 1912'de toplanan Londra barış konferansında yapılan müzâkereler sonunda Arnavutluk’un bağımsızlığı prensip olarak kabul edildi. 30 Mayıs 1913’de Osmanlı Devleti ile Balkan ittifakına mensup devletler arasında Londra Antlaşması imzalandı. 28 Haziran 1913'te, Londra'da bulunan Avusturya ve İtalya büyükelçileri, İngiltere Büyükelçisi Edward Grey'e Arnavutluk'un yönetimi üzerine bir tasarı verdiler. Nihayet 29 Temmuz 1913 tarihinde büyük devletler kesin bir karara vardılar. Bu antlaşmaya göre, Arnavutluk altı büyük devletin teminâtı altında hür, müstakil bir prenslik olacaktı7. Böylece Osmanlı idaresinin Arnavutluk üzerindeki hükümranlık hakları da kaldırılmış oluyordu. Bu şartlarda kurulan Avlonya geçici hükümetini Esat Paşa tanımadı. Draç'ta yeni bir hükümet kurdu. Böylece Arnavutluk'ta iç mücadele son haddini buldu. Bunun yanı sıra, varılan antlaşma gereğince tahta geçecek Prens meselesi gündeme geldi. Avusturya ve İtalya kendi adaylarının seçilmesini istiyorlardı. Üzerinde durulan ilk adayın Mısır prenslerinden Fuat Paşa olduğu anlaşılmaktadır8. Osmanlı Devletimin Roma büyükelçisi Nâbi Bey ise, 13 Aralık 1913 tarihli bir telgrafla, Fuat Paşa’nın Arnavutluk Prensi olmak için Avusturya ve İtalya hükümetlerine başvurmuş olduğunu bildirerek talimat istedi. Hâriciye Nâzırı Noradunkyan Efendi, hükümetin Arnavutluk tahtı için bir Osmanlı şehzadesi düşündüğünü ve kurulacak Makedonya eyâleti için belki bir Mısır prensinin düşünülebileceğini, ancak bütün bunların daha zamansız olduğunu aynı gün cevabi bir telgrafla bildirdi9. Londra Büyükelçiler Konferansı’nın 29 Temmuz 1913'te Arnavutluk’un durumunu kesin olarak belirlemesi üzerine, tahta en kuvvetli aday olarak, Ren Prusyası'nda bir prensliğin başında bulunan Prens Frederic Von Wied'in küçük kardeşi Wilhelm Von Wied gösterildi10. Romanya Kraliçesi Elisabeth, Prens William’ın halasıydı11. Bu sebeple Romanya kralı onun adaylığına karşı durum almamasını, Osmanlı Hükümeti’nden rica etti12. Hükümet buna karşı tavır almadıysa da, Arnavutluk tahtına, bir 5 Yusuf Hikmet Bayur, Türk İnkılâbı Tarihi, Ankara 1983, C. II, K. 2, 334. BOA, B.E.O, İH, nr. 309255 7 Metin, Ayışığı, Mareşal Ahmet İzzet Paşa (Askerî ve Siyasî Hayatı), İstanbul 1997, 121 8 Yusuf Hikmet Bayur, aynı eser, s. 343. Fuat Paşa. Hidiv İsmail Paşa'nın oğlu olup, 9 Ekim 1917’de Mısır Kralı olan zattır. 9 Yusuf Hikmet Bayur, aynı eser, 343. 10 Tasvîr-i Efkâr, 30 Kânûn-ı evvel 1329, Sy. 964. Yusuf Hikmet Bayur, "Giyom Frederic Hanri dö Vid" olarak zikr etmektedir. bk. Yusuf Hikmet Bayur, aynı eser, s. 343 William, Koblenz yakınlarında Schloss Neuwied de Rhein da doğdu. Prince William 1911 de Alman Genel Kurmayında yüzbaşı olmadan önce Prusya ordusunda süvari subayı olarak hizmet etti. Bk. http://en.wikipedia.org/wiki/William,_Prince_of_Albania 11 http://albanian4ever.blogcu.com/gecmis-den-gunumuze-arnavutluk-tarihi_1857298.html 12 Sonunda Avrupalı güçler, Avusturya- Macaristan, İngiltere ve İrlanda, Fransa ve Alman İmparatorluğu, Rus İmparatorluğu ve İtalya Krallığı, yeni bağımsız Arnavutluğu yönetmek üzere bir Alman soylusu olan William’ı seçti. Bu bildirge kasım 1913 te yapıldı ve karar geçici hükümet başkanı olan İsmail Kemal Bey tarafından da kabul edildi. 6 4 Osmanlı şehzadesi veya herhangi tanınmış bir Müslüman devlet adamının geçmesini daha çok arzulamaktaydı, işte bu sıralarda Arnavutluk tahtı için bazı basın organlarında Ahmet İzzet Paşa'nın da adı geçmeye başladı ki, bu son derece tabiî idi13. Çünkü kendisi de soylu bir Arnavut ailesinden geliyordu. Herne kadar böyle bir ihtimali Osmanlı Hükümeti tekzib ederse de, İzzet Paşa’ya göre bu teklif, Bâbıâli ile İstanbul’daki Arnavut ileri gelenleri tarafından yapılmış ve bu durum İsmail Kemal Bey tarafından şartlı olarak kabul edilmiş, Esat Paşa (Toptanî) tarafından da uygun görülmüştü14. Ne var ki, Ahmet İzzet Paşa gibi, sevilen ve üstün yeteneklere sahip olan bir askeri baslarında görmek isteyen Arnavutluk halkı, Draç'ta törenlerle ona ülkenin tacını sunmalarına rağmen, bütün hayatı boyunca ihtiyatı elden bırakmamış ve ihtiras nedir bilmeyen Ahmet İzzet Paşa, kendi yüzünden Arnavutluk'a bir fenalık geleceği endişesi ile bu teklifi kabul etmemiştir15. Bütün bu girişimlerden ne Osmanlı Devletinin, ne de Arnavutluk’un bir yarar sağlayabileceğini sanmadığını savunan Ahmet İzzet Paşa, bu konuda son olarak şunları söylemektedir : “Bütün bunlardan karışıklık ve hoşnutsuzluk doğabilirdi. Buna rağmen eğer görevi kabul etseydim, Müslüman Arnavutların yabancı bir prense karşı beni tercih edeceklerini tahmin ediyordum. Belki de beni destekleyen devletler olurdu. Gazetelerde Durazzo Prensliğine tâyin edildiğimi okur okumaz Markgraf Pallavici'nin yanına gittim. Böyle bir niyetimin olmadığını söyledim. İsmail Kemal Bey'in beni İtalya’ya gönderme isteği üzerinde düşünmedim değil, ama gazeteyi okuduktan sonra bu düşüncemden hemen vazgeçtim. Plânın bu bölümü benim canının istemediği ya da Talat Paşa'nın söylediği gibi kendime yeterince güvenim olmadığı için suya düştü”16. Bu sırada İstanbul'da İkdam gazetesi, Roma Mesajero gazetesi kaynaklı “Tekzip olunan Avrupa şayiaları” başlıklı bir haberde, İzzet Paşa’nın Arnavutluk prensliği için kendisine yapılmış olan teklifi reddettiğini, yalnız icâb-ı halinde, Epir'de karışıklık meydana getirmeye çalışan Yunan çetelerine karşı koymak için Arnavutluk ordusu başkumandanlığını üzerine alabileceğine dair vaadde bulunduğunu bildiriyordu17. Bunun üzerine İstanbul Matbuatı Genel Müdürlüğü, İzzet Paşa’nın Arnavutluk tahtına adaylığı ile ilgili olarak yayılan haberleri resmen tekzib etti18. Osmanlı Hükümetinin İzzet Paşa'ya Arnavutluk Prensliği ile ilgili bir teklif getirme ihtimali oldukça yüksektir. Çünkü, Paşa da, daha önce de zikr ettiğimiz gibi, böyle bir teklifin vâki olduğunu doğrulamakta, hatta İsmail Kemal Bey ve Esat Paşa’nın da bunu kabul ettiğini söylemektedir19. Ayrıca Mikusch da, Arnavutların ülkenin krallık tacını Ahmet İzzet Paşa'ya sunduklarını hatırlatmaktadır20. Anlaşılan, hükümet, Arnavutluk’u hiç bir şey yapmadan, tamamiyle bırakmak niyetinde değildir. Olayların gelişmesine bakılırsa, bu hususta bir de plan yapmıştır. Kaldı ki, İsmail Kemal Bey'in de bu planın bir parçası olduğunda şüphe yoktur. 13 Tasvîr-i Efkâr, 30 Kânûn-ı evvel 1329, Sy. 964 Ayışığı, aynı eser, 122 15 Mahmut Kemal İnal, Osmanlı Devrinde Son Sadrâzamlar, İstanbul 1953, s. 1979 16 Karl Klinghard, Die Denkwürdigkeiten des Marschalls Ahmet İzzet Pascha, Leipzig 1927, 232. 17 İkdam, 7 Kânûn-ı sâni 1914, sy. 6061. 18 Bu yazıda, eski harbiye nâzırı İzzet Paşa'nın güya Arnavutluk'ta bazı siyasî hareketlerle alâkadar bulunduğuna dâir bir kaç günden beri gazetelerde yayınlanmakta olan haberlerin tamamen uydurma ve asılsız olduğu tekzip edilmekte idi. Ayrıca Osmanlı Ajansı da İzzet Paşa'nın beyanatına atfen, kendisinin hakkında vâki olan rivayetleri yalanladığını, Avrupa'ya gitmesinin tamamen şahsî bir seyahatten ibaret olduğunu ve seyahatleri sırasında Arnavutluk'a bile uğramayacağını bildirdi, bk. ikdam, 8 Kânûn-ı sâni 1329, Sy. 6062. 19 Mahmut Kemal İnal, aynı eser, s. 1979. 20 D. V. Mikusch, Gazi Mustafa Kemal, (Gev. E. Nermi Erendor), İstanbul 1981. s. 128 14 5 Buna rağmen hükümet, büyük devletlerin daha fazla tepkisini çekmemek için tedbirli hareket etmeyi tercih etmiştir. Nitekim Roma, Ajans Stefani kaynaklı bir habere göre, 19 Ocak 1913 tarihinde “Maran” vapuruyla İstanbul’dan 200 kadar Türk askeri, başlarında altı subay olduğu halde Avlonya'ya gelmişlerdir. Bunların amacı geceleyin karaya çıkıp, duruma el koyarak Ahmet İzzet Paşa’nın prensliğini ilân etmektir. Buradaki geçici hükümet, milletlerarası kontrol komisyonu ve Hollandalı subaylarla birlikte hareket ederek, karaya çıkan bu Türk birliğini tevkif ederek büyük heyecan uyandırmıştır21. Kanaatimizce Osmanlı Hükümetinin, Arnavutlukla otonom bir idarenin kurulması hususunda, İsmail Kemal Bey'in de kendileriyle aynı düşüncede olduğunu kabul etmesi, büyük bir hata idi. Hattâ hükümet İsmail Kemal Bey'e o kadar inanmış olmalı ki, önce Yanya kolordu kumandanı ve sonra da Garp ordusu kumandanının, gelişmeler konusunda ne yapmaları gerektiğine dâir hükümetten bilgi istemelerine rağmen, hükümet bu kumandanlıklara “hüsn-i âmizişle” ve sıkıyönetim kanunları çerçevesinde hareket etmelerini, fakat asla ileriye gitmemelerini bildirmiştir22. Halbuki, İsmail Kemal Bey, devlete ihanet ederek, milletlerarası kontrol komisyonu üyeleri Petrovich, Lamb ve Müfid Libohova ile yaptığı görüşmeler sonunda, ilgili hükümetleri durumdan haberdar etmiştir. Nitekim Kasım ayı ortalarında Binbaşı Grebeneli Bekir Bey İzzet Paşa’nın yanına gelerek kendisinden Arnavutluk prensliğine seçilmesi için girişimlerde bulunacağını ve onayını istedi. Konuyu latifeyle geçiştiren Paşa, o günün akşamı Babıâli'de Sadrazam'ın yanında iken Talât ve Halil Beyler de oraya gelerek, üçü birden aynı teklifte bulundular23. Ancak, birgün İpekli Zeynel Bey, Priştineli Fuat Paşa, tüccardan İlyas Bey, eski Defterdarlardan Debrelî Şevket Bey, Harbiye Nezâretine gelip bu konuyu teklif ettiler. Ahmet İzzet Paşa, Arnavutluğa bir bir Hıristiyan prensin gelmesinin İslâm için zararlı olacağını biliyorsa da, kendisinin de prensliği nedeniyle içerde dahili kırgınlıklar çıkabileceğinden, dış düşmanların bundan istifâde edebileceğini ve kendisi yüzünden ülkeye bir kötülük gelme ihtimali varken, böyle bir makama rağbetin mümkün olamayacağını, bununla birlikte gerçekte hizmet edebileceği zaman gelirse, prens değil normal bir memur sıfatıyla da iş görmekten çekinmeyeceğini açıklayarak, teşekkür ederek meseleyi kapadı24. Fakat Ittihad ve Terakki, Paşanın haberi olmadan kalabalık bir heyetle Bekir Bey’i propaganda maksadıyla Arnavutluk’a gönderdi. Bu zat Kuzey ve Güney Arnavutluk'ta hem etkili propagandalar yapmış, hem de İsmail Kemal ve Esad Paşa ile görüşmüştü. Özellikle İşkodra ve Draç'ta bir hayli taraftar toplamıştı. İsmail Kemal Bey, Vükelâ Heyetine yazdığı bir mektupla işin ayrıntılarının tesbit ve belirlenmesi için İzzet Paşa ile Avrupa'da görüşülmesini teklif ettiği gibi, Esad Paşa da bir mektupla, ona verilen cevabın suretlerini kendisine gönderdi. Bundan kısa bir süre sonra Draç'ta halkın Onu prens ilân ettiğini ajans telgraflarında görerek hayret etmişti25. Bu arada da Hollandalı subaylara 7 Ocak 1914'te Lloyd vapurunu terk eden her yolcunun tutuklanmaları emri verildi. Bu sırada, daha önceden planlandığı üzere içinde Bekir Grebene ve altı subayın bulunduğu ilk sandal karaya çıkarak, ilgililerden İsmail Kemal Bey'in yanına götürülmelerini istediler. Fakat Arnavutluk'taki milletlerarası jandarma Bekir Beyle arkadaşlarını derhal tutukladığı gibi, diğerlerine de karaya çıkma izni vermedi. Tevkif edilen Türk subayları sorgulamaları sırasında, Arnavutlukla gelmelerinin yegâne sebebinin İzzet Paşa’nın Arnavutluk tahtı adaylığını desteklemek olduğunu, bu hususu tamamiyle 21 İkdam, 7 Kânûn-u Sâni 1914, Sy. 6061 BOA, B.E.O, İHB, nr. 309255 23 Ahmet İzzet Paşa, Feryadım, I, (haz. Süheyl İzzet Furgaç - Yüksel Kanar), İstanbul 1992, 158 24 Ibid 25 Ibid 22 6 Osmanlı Devleti’nin desteğine dayanmak isteyen İsmail Kemal Bey'le, Ahmet İzzet Paşa'nın karar altına almış olduğunu söylediler26. Her ne kadar tutuklu subayların bu ifadeleri inandırıcı bulunmadıysa da, İsmail Kemal Bey'in bu durumu yalanlayan bir ifade kullanmaması, kontrol komisyonu üyelerinin şüphesini çekti. Bu sebeple durumu dikkatle izlemeye koyuldular. Yine de, Avlonya'da yoğun bir faaliyet gözleniyordu. Bu olaylar sebebiyle hayli şaşırmış görünen ve beynelmilel komisyonun isteği ile Arnavutluk'ta bulunan Hollandalı askerî erkânının, tevkif edilen Türk subaylarının serbest bırakılması için bir ihtilâl hareketinin meydana gelebileceğinden kaygı duydukları açıkça belli oluyordu. Gerçekten de, Esat Paşa taraftarlarının 9 Ocak'ta Elbasan'a saldırması üzerine, beynelmilel komisyon, Esat Paşa'ya bu türlü hareketlerden kaçınmasını sert bir dille ihtar ederek, aksi takdirde karışıklıkların tüm sorumluluğunun kendisine ait olacağını bildirdi. İtalya ve Avusturya büyükelçileri de hükümetlerinden bölgeye harp gemilerini göndermelerini istediler27. Bu arada İstanbul’da bazı gazetelerde Arnavutluk’ta cereyan eden hâdiselerle ilgili yazılar devam etmekteydi. Bunlardan biri olan Tasvîr-i Efkâr, baş sayfasına Ahmet İzzet Paşa ile Prens Wilhelm von Wied'in fotoğraflarını almış, üstüne de pençeleri ile bir tacı tutan kartal resmetmişti. Haber başlığı da hayli ilginçti: “Kimin başına konacak?”28. Gazetedeki söz konusu yazıya göre, Avrupa ajanslarında geçen haberler asılsız olup, Arnavutlukğa çıkarken yakalandığı söylenen kimselerin de, Türk subay ve askerleri olması mümkün değildir. Üstelik Türklerin muhafaza edecek, imarına çalışacak, sulh ve selâmetiyle uğraşacak memleketleri mi kalmamıştır ki, durup dururken buralardan kalksınlar da pür-silah Arnavutluk’a gitsinler, o karışıklıklarda birçok tehlikeye atılıp, hayatlarını feda etsinler... Avrupa basınıyla, Avlonya hükümetinin bile bile Türk subay ve neferi dediği kimseler ise, ki gerçekten böyle kimseler varsa, bunlar olsa olsa vaktiyle Osmanlı ordusunda iken, bugün Arnavutluk'ta bir rol oynamak hasebiyle oralara yollanmış bazı adamlardır. Bunların da bugün bizimle hiç bir alâka ve münasebetlerinin kalmamış bulunacağına şüphe edilemez. Ahmet İzzet Paşa ise, söz konusu beyanatlarında, kendisinin Arnavutluk tahtına adaylığını hatır ve hayâlinden bile geçirmediği gibi, bu işlerden haberi olmadığını birçok kereler tekrarlamıştır. Bununla beraber İzzet Paşa’nın böyle bir şeyi düşünmemiş olmasıyla, Arnavutların da kendisini yeni Arnavutluk hükümetinin başında görmeyi arzu etmemiş olmaları icap etmez. Bilâkis dinlerine ve geleneklerine son derece bağlı olan yukarı taraflar Arnavutlarının kendilerine hükümdar olarak, İzzet Paşa gibi hüsn-i niyyet sahibi bir kişiyi getirmek istemeleri veya bunu düşünmüş olmaları kadar tabiî bir şey tasavvur edilemez. İşte Avrupa basınının günlerden beri bir sürü velvele ile ortaya attıkları rivayetlerin, bu gibi haberlerden kaynaklandığında şüphe yoktur29. Ne var ki, İzzet Paşa gibi ileri görüşlü, iyi yetişmiş bir asker, büyük devletlerin de baskısı ile doğabilecek kötü ihtimalleri düşünmüş ve bundan çekinmiş olmalı ki, daha önce de bahs ettiğimiz üzere, “Benim yüzümden Arnavutluk'a bir fenalık gelmesini istemem” diyerek bu teklifi geri çevirmiştir30. Böylece İzzet Paşa’nın bu konuda kesin olarak tavrını ortaya koyması üzerine, İstanbul gazeteleri birbiri ardına tekzip yazıları yayınladılar. Olaylar bu şekilde gelişirken, Avrupalı güçler, Avusturya-Macaristan, İngiltere, İrlanda, Fransa, 26 Ekrem Bey (Vlora), Lebenserinnerungen (1885 bis 1925), Band II, München 1973, 47. Tasvîr-i Efkâr, 30 Kânûn-ı evvel 1329, Sy. 964. 28 Ibid 29 Tasvîr-i Efkâr, 30 Kânûn-ı evvel 1329, Sy. 964. 30 Mahmut Kemal İnal, aynı eser, 1979. 27 7 Almanya, Rusya ve İtalya, yeni bağımsız Arnavutluğu yönetmek üzere bir Alman soylusu olan William’ı seçti. Bu bildirge Kasım 1913 te yapıldı ve karar geçici hükümet başkanı olan İsmail Kemal Bey tarafından kerhen kabul edildi31. Prens Wilhelm, 7 Şubat 1914’ te Büyük devletlere tacı kabul ettiğini bidirdi. Geçici başkenti olan Durres’e (Draç) vardı ve hükümetini kurma çalışmalarına başladı. Turhan Permeti Paşa’yı başbakanlığa atayarak Arnavutluk kabinesine ilk şeklini verdi. Bu ilk kabinede Esat Paşa Toptani, savunma ve dışişlerine, George Adami Frachery ekonomi, Aziz Vrioni Paşa da kültür bakanlığına getirildi32 21 Şubat 1914’te onsekiz Arnavut temsilcisinin hazır bulunduğu bir törenle Prens Wilhelm’e Arnavutluk tacı sunuldu.33 Wilhelm von Wied, 7 Mart 1914'te Birinci Giyom adı ile Arnavutluk tahtına çıkmışsa da, başta Esat Paşa olmak üzere diğer Arnavut beyleri, bu oldu-bittiyi tanımadılar. İsmail Kemal Bey ise, İzzet Paşa’nın adaylıktan çekilmesi üzerine, Sultan II. Abdülhamid'in oğullarından şehzade Burhanettin Efendinin aday olmasını istemiş, fakat Avusturya ve İtalya hükümetleri buna kesinlikle karşı çıkmışlardır. Gerçi Burhanettin Efendi de buna pek istekli görünmemiştir34. Ne var ki İsmail Kemal Vlora hükümetinin çekilmesi üzerine, Arnavutluk büyük bir karışıklığın içine girmiş; Arnavut kuvvetleri 2 Mart'ta Görice'yi işgal etmişlerdi. Aynı gün Ergiri’de Yunanistan’ın işe karışmasıyla, sözde muhtar Kuzey Epir kukla hükümeti ilân edildi. Büyük devletlerce Arnavut kralı olarak tanınmış olan, Prusya Prensi Wilhelm Wied'e karşı 17 Mayıs 1914'te, bilhassa orta Arnavutluk’ta büyük bir ayaklanma başladı35. Üstelik Birinci Dünya Savaşı'nın patlaması ile birlikte Prens William daha büyük sorunlarla karşı karşıya kaldı. Avusturya-Macaristan İmpatorluğu, kendisinden Arnavut askerlerini yanında çarpışmaları için göndermesini istedi. William, Arnavutluk’un Londra Anlaşması gereği tarafsızlığını gerekçe göstererek bu isteği reddetti.36 İşte bu sırada İtalyan Hükümeti, Petersburg'taki büyükelçiliği vasıtasıyla Şehzade Burhanettin Efendi'nin, Arnavutluk tahtına aday olup olmayacağını Osmanlı Hükümeti’nden sordu. Gerçi İtalya'nın bu konudaki samimiyeti biraz şüpheli idiyse de, Burhanettin Efendi’nin böyle karışık bir durumda buna yanaşmadığı anlaşılmaktadır. Bu arada Esat Paşa, Prens William’ı devirmek için bir isyan tertip etmek maksadıyla İtalya’dan mali destek aldı. Ancak bu girişimin öğrenilmesi üzerine 19 Mayıs 1914 günü tutuklandı. Paşa, vatana ihanetten yargılandı ve ölüm cezasına çarptırıldı. İtalya'nın baskısı üzerine İtalya'ya sürgüne gönderildi37. Ne var ki Avusturya'dan yeterince destek göremeyen Prens Wilhelm von Wied, 3 Eylül1914’ bir İtalyan harp gemisine binerek Arnavutluktu terk etti38. Bundan sonra duruma bir müddet Esat Paşa hâkim olmuş, Birinci Cihan Harbi sırasında Arnavutluk kısmen Avusturya, kısmen Bulgar, harpten sonra da İtalyan, Yunan ve Fransız işgaline uğramıştır. 21 Ocak 1925'te Cumhuriyet'in ilanıyla, eski bir Arnavut ailesine mensup olan ve 1920–1924 yılları arasında önce İçişleri bakanlığı, daha sonra da başbakanlık yapmış olan Ahmet Zogu Cumhurbaşkanlığına getirilmiştir. 1 Eylül 1928'de Arnavutluk kralı ilân edilen Zogu, 22 Ekim 1927'de İtalya ile ittifak antlaşması yapmasına rağmen, 7 Nisan 1939'da 31 http://albanian4ever.blogcu.com/gecmis-den-gunumuze-arnavutluk-tarihi_1857298.html Ibid 33 http://original.britannica.com/eb/topic-643787/Wilhelm-zu-Wied 34 Ekrem Bey (Vlora), Lebenserinnerungen (1885 bis 1925), Band II, München 1973, 44-45. 35 Necip Alpan, Tarihin Işığında Bugünkü Arnavutluk, Ankara 1975, 78. 36 Ibid 37 http://albanian4ever.blogcu.com/gecmis-den-gunumuze-arnavutluk-tarihi_1857298.html 38 Wilhelm kısa bir saltanat sürdü. (7 Mart - 3 Eylül 1914) Arnavutluk hükümdarı ünvanını resmen cumhuriyetin ilan edildiği 31Ocak 1925 e kadar sürdü. “Kruja Kontu” adıyla. Almanya'ya döndü ve yeniden Alman İmparatorluk Ordusuna katıldı. Prens William 1945’de Romanya’da Predal’ da öldü Bükreş'teki Lutheran kilisesine gömüldü. Bkz. http://en.wikipedia.org/wiki/William,_Prince_of_Albania http://albanian4ever.blogcu.com/gecmis-den-gunumuze-arnavutluk-tarihi_1857298.html 32 8 ülkesinin İtalyan işgaline uğramasına engel olamamıştır. Bunun üzerine Ahmet Zogu ülkeyi terk etmiş ve II. Dünya Savaşı’ndan sonra, Aralık 1945'te Enver Hocamın idaresinde, Arnavutluk Halk Cumhuriyeti kurulmuştur39. Neticede, meşrutiyet hükümetlerinin ve bilhassa İttihat ve Terakki Hükümeti’nin Arnavutluk meselesinde izlemiş oldukları hatalı politikalar sebebiyle sorumlulukları büyüktür. Balkan harplerinin kritiğini yaparken, Arnavutluk meselesine de değinen Ahmet İzzet Paşa, özetle şöyle demektedir : “... Bütün bu hâdiselerden sonra kabul etmek gerekir ki, benim plânlarıma doğru olarak değinilseydi ve Arnavutların duygularına biraz daha koruma ile yaklaşılmış olunsaydı, onlar da anavatanın savunmasında yanımızda yer alabilirlerdi. Tabiî bir de onların açısından düşünülünce, önlerinde Yunan, Sırp ve Bulgar işgali olabileceği korkusu varken, yüzyıllardan beri şerefle devlete hizmet vermemiş olsalardı, karşı tarafın saflarına geçme ihtimali de vardı..”40 Ayrıca kısa bir süre, Arnavutluk’un başına geçen Wilhelm von Wied'in bir yabancı gözüyle Arnavutluk meselesini incelemesi de kayda değer addolunabilir. Prens'in tespitlerine göre, Türkler Arnavutluk'ta bir misafir gibi kalmışlardır. Hâkim bir milletin, bütün vecibe ve sorumluluklara Türkler ölçüsünde kullanmasına mukabil, bu kadar hoşgörülü olması, akıl ve mantığın kolaylıkla kabul edemeyeceği bir hâdisedir. Aynı davranış Karadağ ve Sırbistan için de geçerlidir. Asıl ilginç olan, bu durumun Türklerden başka diğer bütün sekene tarafından dikkati çeken bir tezat olarak kabul edilmesine mukabil, bütün Balkanlarda Osmanlıların yüzlerce sene hükümranlıkları sırasında bir misafir kadar lâ-kayd ve alâkasız hareket etmemeleridir41. Netice olarak, Ahmet İzzet Paşa' nın Arnavutluk tacını reddetmesi hususunda kendine göre bazı haklı sebepleri olabilirdi; fakat Arnavutluk tacını giymesi hiç kuşkusuz Türkiye'nin menfaatine olacaktı42. Kim bilir, belki bu şekilde, Balkan Yarımadasında daha büyük ve güçlü bir Arnavutluk var olabilirdi. 39 K. Süssheim, “Arnavutluk”, İslam Ansiklopedisi, I , 592. Karl Klinghard, aynı eser, s. 196. 41 Cemal Kutay, Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, XVII, İstanbul 1982, 1003. 42 D.V. Mikusch, Gazi Mustafa Kemal, (Gev. E. Nermi Erendor), İstanbul 1981, 128. 40 9 KAYNAKÇA A- Arşiv Belgeleri ve Gazeteler Başbakanlık Osmanlı Arşivi, BEO, Harbiye gelen-giden İkdam, İstanbul 1913-1914 Tasvîr-i Efkâr, İstanbul 1913 B- Eserler Ahmet İzzet Paşa, Feryadım (haz. Süheyl İzzet Furgaç - Yüksel Kanar), I, İstanbul 1992 Alpan, Necip, Tarihin Işığında Bugünkü Arnavutluk, Ankara 1975 Ayışığı, Metin, Mareşal Ahmet İzzet Paşa (Askerî ve Siyasî Hayatı), İstanbul 1997 Bartl, Peter, Die Albanischen Muslime Zur Zeit Der Nationalen Unabhangigkeits-bewegung (1878-1912), Wiesbaden 1968 Bayur, Yusuf Hikmet, Türk İnkılâbı Tarihi, C. II, K. 2,, Ankara 1983 Ekrem Bey (Vlora), Lebenserinnerungen (1885 bis 1925), Band II, München 1973 İnal, Mahmut Kemal, Osmanlı Devrinde Son Sadrâzamlar, İstanbul 1953 Kutay, Cemal, Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, XVIII, İstanbul 196 r, s. 1001. Külçe, Süleyman, Osmanlı Tarihinde Arnavutluk, İzmir 1944 Klinghardt, K, Die Denkwürdigkeiten des Marschalls Ahmet İzzet Pascha, Leipzig 1927 Kutay, Cemal, Türkiye İstiklâl ve Hürriyet Mücadeleleri Tarihi, XVII, İstanbul 1982, 1003. Mikusch, D. V., Gazi Mustafa Kemal, (Gev. E. Nermi Erendor), İstanbul 1981. s. 128 D. V. Mikusch, Gazi Mustafa Kemal, (Gev. E. Nermi Erendor), İstanbul 1981. s. 128 Süssheim, Karl "Arnavutluk", İslam Ansiklopedisi,I B- İnternet Kaynakları http://en.wikipedia.org/wiki/William,_Prince_of_Albania http://albanian4ever.blogcu.com/gecmis-den-gunumuze-arnavutluk-tarihi_1857298.html http://original.britannica.com/eb/topic-643787/Wilhelm-zu-Wied 10
