tc gazi üniversitesi sağlık bilimleri enstitüsü hemşirelik programı

T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
SAĞLIK BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
HEMŞİRELİK PROGRAMI
KADIN DOĞUM KLİNİKLERİNDE ÇALIŞAN
HEMŞİRELERİN İLAÇ HATALARININ BELİRLENMESİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DeryaYüksel GÜVENÇ
TEZ DANIŞMANI
Öğr. Gör. Dr. Şengül YAMAN
ANKARA
OCAK 2013
i
İÇİNDEKİLER
Kabul ve Onay
i
İçindekiler
ii
Tablo Dizini
v
Semboller, Kısaltmalar
vi
Teşekkür
vii
1. GİRİŞ
1
2. GENEL BİLGİLER
7
2.1. İlaç ve İlaç Hatalarının Tanımı
7
2.2. İlaç Uygulama Süreci
7
2.3. İlaç Hatası
10
2.4. İlaç Hataları ile İlgili Tanımlar ve Kavramlar
10
2.4.1. İlaç Etkileşimi
10
2.4.2. İlaç Allerjileri
11
2.4.3.Advers İlaç Olayı (Ters Etki)
13
2.4.4. Yan Etkiler
14
2.4.5. Advers İlaç Reaksiyonu
14
2.4.6. Tıbbi Hata
15
2.5. Dünya’da ve Türkiye’de İlaç Hataları
15
2.6. İlaç Hatalarının Tipleri
18
2.7. İlaç Hatalarının Kategorileri
20
2.8. İlaç Hatalarının Nedenleri
22
2.8.1. Hatalı Hekim İstemleri
24
2.8.2. Hemşire Hataları
25
2.8.3. İletişim Eksikliği
26
2.8.4. İlaç Hakkında Bilgi Eksikliği
28
2.8.5.Aşırı Yorgunluk
29
2.8.6.Çalışılan Vardiya
29
ii
2.8.7. Gürültü
30
2.8.8.Personel Eksikliği
31
2.8.9. Uygunsuz Çalışma Ortamı
32
2.9.İlaç Hatalarının Önlenmesine Yönelik Yapılması Gerekenler
32
2.9.1.Eğitimin Artırılması
33
2.9.2.Etkin İletişimin Sağlanması
33
2.9.3.Raporlama Sistemlerinin Kullanılması
34
2.9.4. Kayıt Tutmanın Artırılması
35
2.9.5.İlaç Yönetim Sistemlerinin Kullanılması
35
2.10.İlaç Uygulamaları
ile İlgili
Hemşirelerin
Yasal
Görev
Sorumlulukları
Yetki
ve
36
2.11.Jinekoloji ve Obstetri Alanında İlaç Hataları ve Önemi
38
2.12.İlaç Hatalarını Önlemede Hemşirenin Rolü
40
3. GEREÇ ve YÖNTEM
42
3.1. Araştırmanın Şekli
42
3.2.Araştırmanın Amacı
42
3.3.Araştırmanın Soruları
42
3.4. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri
43
3.5. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
44
3.6. Verilerin Toplanması
46
3.6.1.Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi
46
3.6.2.Veri Toplama Formunun Uygulanması
47
3.7.Araştırmanın Etik Yönü
47
3.8.Araştırmanın Sınırlılıkları
47
3.9. Araştırmanın Güçlükleri
48
3.10. Verilerin Değerlendirilmesi
49
4. BULGULAR
50
4.1. Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumu ve Yapılan Hatalar
50
4.2.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Sürecine Yönelik Bulguları
51
iii
4.3.Hemşirelerin İlaç Hatası Yaptıktan Sonraki Sürece Yönelik Bulguları
52
4.4.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunu Etkileyen Faktörler
54
5.TARTIŞMA
58
5.1. Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumu
58
5.2. Hemşirelerin Yaptıkları İlaç Hatalarının Türü
59
5.3. Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Sürecine İlişkin Demografik Özelliklerine
Yönelik Bulgular
60
5.3.1.Yaş
60
5.3.2.Vardiya
61
5.3.3.Hasta Sayısı
62
5.3.4.Mesleki Deneyim
62
5.4. Hemşirelerin Yapılan İlaç Hatasının Nedenlerine Ilişkin Görüşleri
63
5.5.Hemşirelerin İllaç Uygulamaları ile İlgili Eğitim Alma Durumları
64
5.6.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunu Etkileyen Faktörler
65
5.6.1.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Yaş Ile Ilişkisi
65
5.6.2.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Haftalık Çalışma Saati Ile
Ilişkisi
66
5.6.3.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Mesleki Deneyim Süresi İle
Ilişkisi
67
5.6.4.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Bakım Verilen Hasta Sayısı İle
Ilişkisi
68
5.6.5.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Eğitim Düzeyi Ile Ilişkisi
68
6. SONUÇ
70
7. ÖNERİLER
72
8.ÖZET
74
9.SUMMARY
75
10. KAYNAKLAR
76
11. EKLER
88
11. ÖZGEÇMİŞ
96
iv
TABLO DİZİNİ
Tablo 1:
Hemşirelerin Bazı Özelliklerinin Dağılımı
Tablo 2:
Hemşirelerin Mesleki Deneyimleri Boyunca İlaç Hatası Yapma
Durumları ve Yapılan Hata Türleri
Tablo 3:
45
50
Hemşirelerin İlaç Hatası Yaptığı Sıradaki Demografik
Özellikleri
51
Tablo 4:
Hemşirelerin İlaç Hatasının Nedenlerine İlişkin Görüşleri
52
Tablo 5:
Hemşirelerin İlaç Hatasına Tanık Olma ve İlaç Hatalarını
Bildirme Durumları Dağılımı
Tablo 6:
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumlarının Yaşa Göre
Dağılımı
Tablo 7:
56
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Günlük Bakım
Verilen Hasta Sayısına Göre Dağılımı
Tablo 11:
55
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumlarının Haftalık Çalışma
Saatine Göre Dağılım
Tablo 10:
55
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumularının Mesleki
Deneyim Süresine Göre Dağılımı
Tablo 9:
54
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumularının Eğitim
Düzeyine Göre Dağılımı
Tablo 8:
53
56
Hemşirelerin İlaç Uygulamalarına Yönelik Eğitim Alma
Durumunun Dağılımı
57
v
SEMBOLLER, KISALTMALAR
WHO (World HealthOrganization): Dünya Sağlık Örgütü
USA (United States of America): Amerika Birleşik Devletleri
NCCMERP (The National Coordinating Council for Medication Error
Reporting and Prevention): USA İlaç Hatalarını Rapor Etme ve
Önleme Koordinasyon Konseyi
IOM (Institueof Medicine): Tıp Enstitüsü
FDA (Food and Drug Administration): Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi
TDK”
: Türk Dil kurumu
ADRES (Adverse Drug Events): İstenmeyen İlaç Olayı
ADR (Adverse Drug Reaction): İstenmeyen İlaç Reaksiyonu
NPSF (National Patient Safety Foundation): USA Ulusal Hasta Güvenliği
Vakfı
JCAHO
(The
Joint
Commision
on
Accredition
of
Health
Care
Organizations): Sağlık Organizasyonları Akreditasyonu Ortak
Komisyonu
CIHI (Canadian Institute for Health Information): Kanada Sağlık Bilim
Enstitüsü
ILO (International Labour Organisation): Uluslararası Çalışma Örgütü
ANA (American Nurses Association): Amerikan Hemşireler Birliği
THD
:Türk Hemşireler Derneği
AÇS/AP
:Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması
ICN (International Council of Nurses): Uluslararası Hemşireler Konseyi
ASHP (American Society of Hospital Pharmacists): Amerikan Hastane
Farmakologlar Derneği
CPR (Cardiopulmonary Resuscitation): Kardiyo Pulmoner Resüsitasyon
SPSS (Statistical Package for Social Sciences): İstatistik Analiz Programı
2
X Testi (Pearson Chi Square Test): Pearson Ki Kare Testi
SD
:Serbestlik Derecesi
vi
TEŞEKKÜR
Bu araştırmayı yürütmemde desteğini ve yardımlarını esirgemeyen
tez danışmanım Gazi Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Öğr. Gör. Dr. Şengül
YAMAN’a; istatistiksel analiz çalışmalarımda büyük destek veren Hacettepe
Üniversitesi biyoistatistik
anabilim dalı Ar. Gör. Dr. Sevilay KARAHAN’a,
Hacettepe Üniversitesi Sağlik Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim
Üyesi Prof. Dr. Kafiye EROĞLU’na,
Gazi
Üniversitesi Sağlik Bilimleri
Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülşen VURAL’a; Ankara
Üniversitesi Sağlik Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Üyesi Doç.
Dr. Ayten DEMIR ZENCIRCI’ye; Acibadem
Üniversitesi Sağlik Bilimleri
Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Bahire ULUS’a; Sağlık
Bakanlığı Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve Araştırma
Hastanesi Başhemşiresi Dr. Yeliz DOĞAN MERIH’e,Dr. Sami Ulus Kadın
Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesin KadınDoğum Kliniklerinde ve Gazi Üniversitesine bağlı Gazi Üniversitesi Sağlık
Araştırma ve Uygulama Merkezi Hastanesi Kadın-Doğum Kliniklerinde
araştırmaya katılan hemşire arakadaşlarıma, bu dönem boyunca sabırla bana
destek olan ANNEME ve çalışma arkadaşlarıma sonsuz teşekkürlerimi
sunuyorum.
Bu araştırmanın diğer sağlık çalışanlarının ilaç uygulama
hatalarının belirlenmesini ve ilaç uygulama sürecindeki çalışmalarına ışık
tutmasını, araştırma bulgularına yönelik ve sunulan genel öneriler kapsamında
belirtilen stratejiler doğrultusunda ilaç hatalarının önlenmesini ve ilaç güvenliği
kültürünün gelişmesini ilaç hatalarının raporlanmasını desteleyecek çalışmalara
kaynak oluşturmasını umuyorum. Saygılarımla.
Derya Yüksel GÜVENÇ
Ocak 2013
vii
1. GİRİŞ
Yaşamın başlangıcından beri, bireyler sürekli sağlıklı olabilmek
için çaba sarfetmiş ancak hasta olmaktan kurtulamamıştır1,2. Bireyler hastalık ve
yaralanma durumlarında ya
kendi kendini tedavi etme ya da tedaviyi bilen
bireylerden yardım alma yolunu seçmiştir3. Bu nedenle hastalıkları tedavi etmek,
tedavi için uygun ilacı bulmak ve uygun tedavi dozunu saptamak bireylerin uzun
yıllardır uğraştığı sorunlar olmuştur4.
"Her hastalığın şifası doğada bulunmaktadır" düşüncesinden
hareket ile eski medeniyetlerde bitkilerin ilaç olarak kullanıldığı, şifacı olarak
adlandırılan kişilerin çeşitli bitkilerden elde ettikleri karışım veya macunlarla
hastalıkları iyileştirdikleri bilinmektedir. Günümüz ilaç tedavisinin temelini bu
deneyimler oluşturmaktadır3,4. 19. yüzyılda ise kimya ve biyokimya alanındaki
gelişmeler sayesinde farmakolojik ve klinik çalışmalar hız kazanmış böylece
günümüzde kullanılmakta olan ilaç geliştirilmiştir4.
İlaç; fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı
için değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen
bir madde ya da ürün olarak tanımlanmaktadır (WHO)5. Farklı ve daha etkili
ilaçların geliştirilmesi ile her geçen gün çok sayıda yeni ilaç piyasaya
sürülmektedir. Yeni ilaçların kullanıma girmesi ile tedavisi mümkün olmayan
hastalıklar tedavi edilebilmektedir6,7. İlaçların amacı hastalıkları ortadan
kaldırmak ya da bireyi optimum düzeyde sağlıklı kılmaktır. Ancak ilaçlar uygun
kullanılmadığında yarardan daha çok zarar verebilmektedir.
Hastanın ilaçtan zarar görmesi; yan etkiler, ilaç etkileşimleri ve
allerjik reaksiyonlar gibi ilaç kullanımına bağlı ortaya çıkan sağlık problemlerini
kapsar. İlaç sağlık çalışanının, hastanın veya üreticinin kontrolünde iken; hastanın
ilaçtan zarar görmesine ya da uygun olmayan ilacı almasına sebep olan önlenebilir
olaylar ilaç hatası olarak tanımlanmaktadır8. İlaç uygulamaları sağlık personelinin
1
görevleri arasındadır. İlaç hastaya ulaşmadan önce son kontrolü yapan sağlık
personelidir. Bu nedenle olası bir hatayı hastaya ulaşmadan önleyecek kişi sağlık
personelidir.
İlaç hataları hekimden, hemşireden, hastadan ya da
sistemden
kaynaklanabilmektedir. Hemşirelerden kaynaklanan ilaç hataları genellikle ilaç
uygulamalarında sekiz doğru ilkeye dikkat edilmemesi sonucu ortaya çıkan
hatalardır. Bunlar; ilacın yanlış yoldan verilmesi, yanlış hızda verilmesi, yanlış
hastaya verilmesi, yapılan uygulamanın kayıt edilmemesi, uygulama sonrası ilacın
yan etkilerinin gözlenmemesi, yasal olmayan isteme göre ilaç verilmesi, hekim
istemi olmadan ilaç verilmesi ve ilacın okunuş ve görünüş benzerliği sonucunda
yanlış ilaç verilmesi olarak sıralanmaktadır. Bunların dışında; ilaç dozunun yanlış
hesaplanması ya da yanlış dozda ilaç verilmesi, ilaç kutusu veya paketi üzerindeki
bilgilere dikkat etmeme ve ilaç uygulamasının unutulması gibi durumlar da
hemşire kaynaklı ilaç hataları olarak sıralanabilir9.
Institute of Medicine (IOM) raporuna göre Amerika Birleşik
Devletleri’nde (ABD) yılda 7000 kişi ilaç hataları nedeniyle yaşamını
yitirmektedir. İngiltere’de 2001 yılında ilaç hatalarından dolayı yaklaşık 1200
kişinin öldüğü, bu sayının son on yıl içinde %500 oranında artış gösterdiği
bilinmektedir10,11. Genel olarak İngiltere'de 400 yataklı bir hastanede, her gün bir
hasta ilaç hatasına maruz kalmaktadır12. Ateş’in (2010) aktardığına göre; İngiltere,
Almanya ve Fransa’daki hastanelerdei yürütülen bir çalışmada, yapılan ilaç
uygulamalarının İngiltere’de %49’unun, Almanya’da %21’inin, Fransa’da
%5’inin hatalı olduğu bildirilmektedir. Danimarka’da yapılan bir çalışmada ilaç
hata yüzdesi %43 olarak belirlenmiştir. Avustralya hastanelerinde yürütülen bir
çalışmada, hastaneye kabul edilen hastaların %5-8’inin ilaç hatalarına maruz
kaldıkları saptanmıştır6. ABD’de yapılan bir çalışmada ise ilaç hata yüzdesi %19
bulunmuştur13.
İki
Hollanda
hastanesinin
yoğun
bakımlarındaki
ilaç
2
uygulamalarının gözlendiği bir çalışmada, 24 hasta için 233 ilaç uygulaması
gözlenmiştir. Bu 233 ilaç uygulamasından 104 ’ü (%44.6) hatalı bulunmuştur6.
Ülkemizde ilaç hatalarına yönelik çok az sayıda çalışma
yapılmıştır. Bu çalışmaların birinde hemşirelerin ilaç hata yüzdesi %46.24 olarak
belirlenmiştir. Yani hemşirelerin yaklaşık yarısı ilaç hatası yapmaktadır14.
Ülkemizde yapılan başka bir çalışmada tespit edilen ilaç hataları; ilaç uygulaması
öncesinde ve sonrasında el yıkanmaması, sözel istemin yazılı hale getirilmemesi,
enjeksiyon bölgesinin antiseptik solüsyonla silinmemesi ve yazılı istemin doğru
alınmaması şeklinde sıralanmıştır12. Antibiyotik uygulanmasına yönelik yapılan
başka bir çalışmada hemşirelerin %83.1’inin ilaç hatası yaptığı belirlenmiştir.
Aynı çalışmada en çok ilacı yanlış zamanda uygulama, ilacı hasta yanında
bırakma, etkileşen ilaçları bir arada verme ve yanlış doz hatalarının yapıldığı
tespit edilmiştir3. İlaç hatalarının ve hata nedenlerinin belirlenmesine yönelik
yapılan başka bir çalışmada hemşirelerin yaklaşık yarısının (%47.6) ilaç hatası
yaptığı belirlenmiştir. Hemşirelerin tanık oldukları hata tipleri; yanlış yol, yanlış
ilaç, yanlış doz, yanlış hasta, yanlış hız, yanlış zaman, istem edilmeyen ilaç
uygulaması, alerji hikayesi olan hastaya ilaç uygulaması, ilacın atlanması, yanlış
kayıt, yanlış doz formu ve tarihi geçmiş ilaç uygulamasıdır6.
İlaç uygulamaları multidisipliner bir süreçtir. Hekim hastanın
tedavisi için tanıya en uygun ilacı seçmekten ve ilaç istemi vermekten sorumlu
iken, eczacı; hekim isteminde yer alan ilacı kliniklere temin etmekten sorumludur.
Hemşire ise ilacın hastaya uygulanmak üzere hazırlanması ve hatasız bir şekilde
hastaya
uygulanmasından
sorumludur3.
Ancak
ilaçlar
hakkında
bilgi
eksikliği10,15,16, hasta hakkında bilgi yetersizliği6,15, iletişim hataları3, çalışma
saatlerinin uzunluğu6,16,17, yorgunluk3,10, tecrübesizlik6,10,16, okunması güç
istemler6,10,15 ve ilaç uygulaması sırasında kesintiye sebep olan etkenler
(telefonlar, hasta yatışları)ilaç hatalarının yaşanmasına neden olabilmektedir.
3
Hemşireler mesleki sorumluluklarını yerine getirirken yasa ve
yönetmeliklere, meslek etik kurallarına bağlı kalarak, mesleki bilgi ve becerilerini
birleştirmektedir9.Yasalara
göre
hemşire
mesleki
sorumluluklarını
yerine
getirirken uyguladığı herhangi bir ilaçla ilgili temel bilgiye sahip olmak
zorundadır. İlaç hakkında tam ve doğru bilgiye sahip olmadan yapılan
uygulamalar hemşireyi yasalar önünde suçlu duruma düşürebilmektedir9. 2007
yılında
düzenleme
yapılan
hemşirelik
kanununda
hemşirenin
hastaya
uygulayacağı tümgirişimleredair bilgi sahibi olması gerektiği belirtilmektedir.
Kanunda hemşirenin görev, yetki ve sorumlulukları; hastaya uygulanmak üzere
hekim tarafından önerilen tıbbî istekleri belirlenen bilimsel esaslara göre sağlık
bakım, tanı ve tedavi protokolleri çerçevesinde yerine getirmek şeklinde ele
alınmaktadır. Tıbbî istekleri bilimsel esaslara göre yerine getirmek ile ifade edilen
mesleki eğitim sırasında edinilen temel bilgiler ve uygulama becerisidir. Nitekim
bu yönetmeliğe göre hemşirenin hekim istemi veya protokollere uymaması
meslekten men cezası ile başlayan yasal sorunlara neden olabilmektedir18,19. Bu
nedenle yasalar ilaçlar hakkında bilgi sahibi olunmasını zorunlu kılmaktadır.
Ateş’in (2010) aktardığına göre; yoğun çalışılan (acil servis, yoğun
bakım, ameliyathaneler, cerrahi servisler ile kadın doğum servisleri) birimlerde
ilaç hatalarının daha sık ortaya çıktığı bildirilmektedir6. Sağlık durumu kritik
hastalara bakım verilmesi, hastaların sağlık durumunun ani değişiklik göstermesi,
hastaların yaşam destek ünitesine bağlı olması çok sayıda ve riskli ilaçların
uygulanması ve hastaların yoğun bakım gerektirmesi gibi nedenler bu birimleri
ilaç hataları açısından riskli birimler haline getirmektedir. Ayrıca bu birimlerde
verilen hemşirelik bakımının ve uygulanan tıbbi tedavinin yoğun dikkat
gerektirmesi, hemşirelerin aşırı yorgunluğuna neden olarak ilaç hatalarının daha
çok ortaya çıkmasına neden olabileceği düşünülmektedir.
4
En sık hata yapılan alanlardan birisi kadın doğum klinikleridir.
2010 yılında düzenlenen hemşirelik yönetmeliği çerçevesinde kadın sağlığı ve
hastalıkları hemşiresinin görevleri:
 Aile planlaması danışmanlığı sürecinde kullanılan ilaçlar
hakkında bilgi sahibi olma,
 Hekim tarafından önerilen tedavileri uygulama,
 Gebelik öncesinde ve gebelik döneminde anne adayının
kullanması gereken ilaçlara yönelik eğitim ve danışmanlık hizmeti verme,
 Doğum eyleminde anneye hekim tarafından önerilen tedavileri
uygulama ve bakım verme,
 Jinekolojik girişimlerde hekim tarafından istem edilen ilaçları
hastaya uygulama şeklinde ele alınmaktadır19.
Kadın doğum alanında doğum eylemini kolaylaştırmak, anne ve
bebek sağlığını korumak amacıyla birçok ilaç kullanılmaktadır. Her ilaç hastaya
yarar sağlamanın dışında olası riskleri de beraberinde getirmektedir. Bu ilaçlar
hem anne hem de bebekte hayati sorunlara yol açabileceğinden bu birimlerde
kullanılan ilaçların tüm endikasyonları, yan etkileri, doz aralıkları ve uygulanma
şekilleri hemşireler tarafından iyi bilinmelidir. Aksi halde anne ve bebek sağlığını
tehlikeye sokan riskli durumlar, mortalite ve morbidite oranında ve sağlık bakım
maliyetinde artışlar ortaya çıkabilmektedir7.
5
Gebelik döneminde anne adayının ilaç kullanması gerektiğinde
ilacın gelişmekte olan fetüs üzerine olumsuz etkileri ortaya çıkabilmektedir. Bu
etkiler ilaçların fizyokimyasal özelliklerine, plasentayı geçme oranına, kullanılan
doza, kullanılış yoluna, ilaçla birlikte kullanılan diğer ilaçların özelliğine ve ilacın
gebeliğin hangi döneminde kullanıldığına göre değişmektedir. Yine doğum
eyleminde ve sezaryen operasyonu sırasında anne adayına uygulanan ilaçlar ile
lohusalık döneminde anne tarafından kullanılan ilaçlar da anne ve bebek sağlığını
tehlikeye sokabilmektedir7. Bu nedenle hem gebelik döneminde hem de doğum
sonu dönemde kullanılacak her ilacın kimyasal ve fizyolojik özellikleri, anne ve
fetüs üzerine olası yan etkileri çok iyi bilinmelidir.
Dünyada her geçen gün ilaç hatalarının sayısı artmaktadır10. Her
geçen dakika ilaç hataları nedeniyle hayatını kaybeden insanların sayısı
artmaktadır. Bu nedenle ilaç hataları daha fazla raporlanmaktadır. İlaç
hatalarından dolayı birçok sağlık çalışanı davalarla yargılanmaktadır. Açılan
davalar
sonucu
sağlık
personeli
yüklü
tazminatlar
ödemek
zorunda
bırakılmaktadır. Tüm bu nedenlerden dolayı ilaç hatalarının ve ilaç hatalarının
nedenlerinin araştırılması gerekmektedir. En çok karşılaşılan ilaç hataları ve
nedenleri belirlendiğinde hataların önlenmesi kolaylaşacaktır.
Kadın doğum servislerinde meydana gelen ilaç hatalarının hem
anne hem de bebekte yarattığı olumsuz etkiler nedeniyle bu kliniklerinde çalışan
hemşirelerin yaptıkları ilaç hatalarının ve ilaç hatalarının ortaya çıkmasını
etkileyen faktörlerin belirlenmesinin önemli olduğu düşünülmektedir.
6
2. GENEL BİLGİLER
2.1. İlaç ve İlaç Hatalarının Tanımı
Organizmaya verildiğinde fizyolojik durumu değiştiren her türlü
doğal ya da doğal olmayan maddeye ilaç denilmektedir6. Dünya Sağlık Örgütü
(WHO) ilacı “fizyolojik sistemleri veya patolojik durumları, alanın yararı için
değiştirmek veya incelemek amacıyla kullanılan veya kullanılması öngörülen bir
madde ya da ürün” olarak tanımlamaktadır20.İlaç tedavisinin amacı, organizmayı
hastalıklardan korumak, tanı işlemini kolaylaştırmak, tedavi sağlamak ve cerrahi
girişimlere yardımcı olmaktır20.
NCCMERP’in (National Coordinating Council for Medication
Error Reporting and Prevention) yaptığı tanıma göre ilaç hatası; ilaç sağlık bakım
çalışanının, hastanın ya da üreticinin kontrolünde iken, hastanın zarar görmesine
ya da hastanın uygun olmayan ilacı almasına sebep olan, önlenebilir bir olay
şeklinde tanımlanmaktadır8.
İlaç hataları arasında; yanlış ilaç seçimi, alerji hikayesinin
bilinmemesi, uygun olmayan ilaç dozu (özellikle çocuk hastalar için), ilacın yanlış
yoldan verilmesi, ilaç/ilaç etkileşimi, yanlış tedavi süresi, uygun olmayan aralıkta
ilaç verilmesi, ilaç/besin etkileşimi, okunamayan reçete ya da ilaç istemi yer
almaktadır21.
2.2.İlaç Uygulama Süreci
İlaç kullanım sisteminde kontrol mekanizması sağlık hizmetlerinde
görev alan kişilerin ilacı seçmesi ve satın almasıyla başlamakta, hekimlerın hasta
için en uygun ilacı istem etmesi, eczacının istem edilen ilacı kliniklere dağıtması,
hemşirelerin istem edilen ilacı hazırlayıp hastaya uygulaması ile devam
etmektedir. Süreç, özellikle hemşirelerin ve tüm sağlık çalışanlarının, ilacın hasta
ve ailesi üzerindeki etkilerini izlemesi ile son bulmaktadır22. İlaç uygulamasında
7
sağlık personeli tüm mesleki sorumlulukları paylaşmaktadır21. İlaç kullanım
sürecinde izlem; ilacın hasta ve ailesi üzerine etkisi, ailenin doğru ilaç kullanım
bilgisine sahip olması, ilaç etkilerinin aile tarafından bilinmesi, ilaç yan etkilerine
karşı hazırlıklı olunması ve ailenin tedavi sürecine yönelik olumlu ve olumsuz
tepkisini içermektedir.
İlaç Kullanım Sisteminin Basamakları

İlacın seçimi ve alımı

İlacın istem edilmesi,

İlacın hazırlanması ve dağıtımı

İlacın uygulanması

İlacın etkisinin izlenmesi
İlaçların hastaya güvenli ve etkili bir şekilde ulaşması için ilaç
kullanım sistemindeki bu beş sürecin hatasız bir şekilde işlemesi gerekmektedir21.
İlaç kullanım sistemi, hasta bireyin hekim tarafından muayene edilmesi sonrası
tanıya uygun ilacın reçetelenmesi (poliklinik ortamında) ya da klinik ortamda
istem edilmesi ile başlamaktadır. Bu aşama ayaktan tedavi gören hastalar için
reçete edilen ilacın eczacı tarafından okunması ya da yatarak tedavi gören hastalar
için istem edilen ilacın kliniklerde bilgisayar ortamında hemşire tarafından doğru
bir şekilde teslim alınması ile devam etmektedir.
Ayaktan tedavi gören hastalar için reçete edilen ilacın eczaneden
temin edilmesi, yatarak tedavi gören hastalar için ise verilen ilaç isteminin
kullanılan bilgisayar sistemine yansıması sonucu ilaçların eczacı aracılığıyla
kliniklere dağıtılmasıdır. Bu aşamadan sonra ilaçların hazırlanması ve hastaya
ulaştırılması süreci başlar ki bu da hemşirenin görevidir21,23. İlaç hatalarının
içeriği ilacın istem edilme aşaması ile başlar, ilaç uygulandıktan sonra ilacın
etkilerinin hemşire tarafından izlenmesi ile son bulur17.
8
İlaç hataları ilaç kullanım sisteminin her aşamasında ortaya
çıkabilir. İlaç kullanım sisteminde ilaç hata oranı süreç içerisinde farklılık
göstermektedir. 1995 yılında yapılan bir araştırmaya göre, ilaç kullanım
sisteminin özellikle bazı aşamalarında diğer aşamalara göre daha fazla oranda ilaç
hatası yapıldığı belirlenmiştir. Örneğin ciddi ilaç hatalarının %39’unun ilacın
istem edidiği aşamada, %50’sinin ilaç isteminin yazıldığı ve ilacın hastaya
uygulandığı ve %11’inin ise ilaç dağıtımının yapıldığı aşamada ortaya çıktığı
belirlenmiştir22,24.
Taxis ve Barber tarafından yapılan bir araştırmada, 430 intravenöz
(IV) yolla uygulanan ilaç dozunun %4.89‘unda ilacın hazırlanma ve uygulanma
evresinde bir ya da birden fazla hata yapıldığı tespit edilmiştir25. Cowley ve
arkadaşları 1956 adet MedMAR raporu incelemiş ve hataların %51‘inin ilacın
uygulanma, %23‘ünün ilacın hazırlanma, %17‘sinin uygulamanın kayıt edilme,
%7‘sinin reçete yazımı ve %1‘inin de ilaç etkilerinin izlendiği aşamada meydana
geldiğini tespit etmiştir26.
Yataklı
Tedavi
Kurumları
İşletme
Yönetmeliği’nin
132.
maddesi’nde ’’ilaç uygulamaları hemşirenin yasal ve mesleki sorumluluğudur’’
ifadesi yer almaktadır27. Bu nedenle bir ilaç hatası ortaya çıktığında, bu durumdan
öncelikle hemşireler sorumlu tutulmaktadır28. Oysa ilaç kullanım sistemi içinde
ilacın hazırlanma ya da hasta bireye ulaştırılma aşamasında ayaktan tedavi gören
hastalar için ilacın doğru bir şekilde temin edilmemesinden eczacı sorumlu iken;
yatarak tedavi gören hastalar için ortaya çıkan hatalarda ilacın son kontrol
mekanizması hemşire sorumluluğundadır. İlacın hasta bireye uygulanması
sırasında ortaya çıkan hatalarda ise ayaktan tedavi gören hastalarda sorumluluk
ilacı uygulayan hastaya ya da hasta yakınına ait iken; yatarak tedavi gören
hastalarda sorumluluk hemşireye aittir21,23. Fakat bakım ve tedavi hizmeti verilen
tüm yataklı sağlık kuruluşlarında hemşireler her tür ilaç uygulamasından sorumlu
tutulmaktadır.
9
2.3. İlaç Hatası
Genel anlamı ile hata istenmeyen, onaylanmayan hareket ve
davranıştır9. Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından hata; istemeyerek ve bilmeyerek
yapılan yanlış, kusur, yanılma, yanılgı olarak tanımlanmaktadır29. Hata, yasal
açıdan hizmet kusuru olarak da nitelendirilmektedir30.
NCCMERP’in (National Coordinating Council for Medication
Error Reporting and Prevention) yaptığı tanıma göre ilaç hatası; ilaç sağlık bakım
çalışanının, hastanın ya da üreticinin kontrolünde iken, hastanın zarar görmesine
ya da hastanın uygun olmayan ilacı almasına sebep olan, önlenebilir bir olay
şeklinde tanımlanmaktadır8. Amerikan Gıda ve İlaç İdaresi (FDA)’ya göre ilaç
hatası; herhangi bir ilacın veya uygunsuz ilaç kullanımının neden olduğu, hastaya
zarar veren önlenebilir herhangi bir olaydır31. İlaç hataları; önlenebilir birer tıbbi
hata olmakla beraber reçete edilen, hastaya uygulanan veya hasta tarafından
kullanılan ilacın yanlış veya uygun olmaması olarak tanımlanmaktadır32.
2.4. İlaç Hataları ile İlgili Tanımlar ve Kavramlar
2.4.1. İlaç Etkileşimi
Günümüzde sağlık kuruluşlarında birçok ilaç kullanılmaktadır.
Daha etkili çok sayıda yeni ilacın piyasaya sunulması sonucu bazı ilaçlar
birbirleriyle ya da bazı besinlerle etkileşime girebilmektedir33. Bu durumda
istenmeyen bir takım negatif etkiler ortaya çıkmaktadır. Bir ilacın etkisi; başka bir
ilaç, yiyecek, içecek veya bazı çevresel kimyasalların varlığında değişiyorsa ilaç
etkileşiminden söz edilmektedir. Bu durum ilaç-ilaç etkileşimi ve ilaç-besin
etkileşimi olarak tanımlanmaktadır34-35.
10
İlaç-ilaç
östrogen/progesteron
etkileşimlerine
hormonlarının
en
bileşimi
güzel
ile
örneklerden
antibiyotikler
biri
arasındaki
etkileşimdir. Antibiyotiklerin, östrogen ve progestoron içeren doğum kontrol
ilaçlarının etkinliğini azalttığı çoğu kimse tarafından bilinmemektedir. Özellikle
eczacının ve diğer sağlık çalışanlarının bu bilgiye sahip olmaları birçok
istenmeyen gebeliğin oluşmasını önleyecektir22.
Greyfurt suyu-ilaç etkileşimi ise ilaç besin etkileşimine en güzel
örneklerden biridir. Greyfurt suyunun ilaçlarla etkileşime girmesi, ilaç
farmakokinetiği, ilaç konsantrasyonu ve yararlılığı üzerine olumsuz etkileri
ilaçların biyoyararlanımını bozmakta ve ilaç etkinliğini azaltmaktadır20.
Ilaç kullanan bireylerde bireyin öğününde aldığı besinler ilacın
organizmaya veya hastalığa verdiği yanıtın azalmasına veya artmasına neden
olabilmektedir. Beslenme durumu ile ilaçlar arasındaki etkileşimlerin bilinmesi ve
bireyin beslenme programının düzenlenmesi gerekmektedir. Beslenme programı
ilaç dozunun belirlenmesine, ilaçlara karşı gelişen ters reaksiyonların önlenmesine
yardımcı
olmaktadır.
Böylece
ilaçlar
tedavide
daha
doğru
ve
etkili
kullanılmaktadır36. Sağlık kuruluşlarında hekim tarafından ilaç istemi verildikten
sonra hazırlanma ve dağıtım aşamasından görevli eczacının istem edilen ilaçların,
besinlerle ya da hastanın kullanmakta olduğu diğer ilaç ve bitkisel desteklerle
negatif bir etkileşime girip girmediğini incelemesi ve gerektiğinde hastanın
öğününün
düzenlenmesi
için
beslenme
uzmanı
ile
iletişime
geçmesi
34
gerekmektedir .
2.4.2. İlaç Allerjileri
İlaç alerjileri ilaç tedavisi uygulanan hastaların %5-15’inde ortaya
çıkmaktadır. Hastanede yatan hastaların yaklaşık %30’unda en az bir ilaca karşı
herhangi bir reaksiyon ortaya çıkmakta ve %6-7 oranında ciddi ilaç reaksiyonları
görülmektedir. Bir araştırma sonucuna göre acil servise başvuran hastaların
11
%3‘ünde ve tüm hastanede yatarak tedavi gören hastaların %0.3‘ünde hastaneye
başvurma nedeni ilaç allerjileridir37.
Allerji (Sensitizasyon) ise Latince "Allos" (farklı davranış)’dan
türeyen "yabancı maddelere karşı, organizmanın farklı bağışıklık yanıt vermesi"
şeklinde tanımlanmaktadır38. Allerji; kimyasal maddenin farmakolojik veya
toksikolojik etkisinden farklı bir etkidir. İlacın kendisine veya ilacın vücutta
metabolize edilmesi sonucu oluşan ürünlere karşı ters bir reaksiyondur39,40.
Birden fazla ilaç kullanan hastalarda temel sorun alerjiye neden
olan ilacı ayırt edebilmektir35. Ancak hangi ilacın allerjiye neden olacağı o ilacı
kullanmadan önce bilinememektedir41. İlaç allerjilerinde ortaya çıkan belirtiler:
sıcaklık ve kaşıntı hissi, ödem, hapşırma, burun tıkanıklığı, gözde kızarma,
yanma, sulanma, öksürük, bulantı, kusma, ağrı, ishal, anafilaktik şok şeklinde
ortaya çıkabilmektedir. Belirtiler allerjik reaksiyonun neye karşı görüldüğünün
anlaşılmasında yardımcı olmaktadır. Ortaya çıkan belirtiler ilaç reaksiyonunun
cinsi, yaygınlığı, kişinin bağışıklık durumu ve ilacın kullanılmasına neden olan
hastalık ile yakından ilşkilidir41.
Aslan’ın (2005) aktardığına gore; Beyea ve Hicks ilaç allerjilerini
önlemek için ameliyathane ve anestezi sonrası yoğun bakım ünitelerinde, hastanın
allerji
öyküsünün
bilinmesini
ve
allerji
kayıtlarının
doğru
tutulmasını
önermektedir12. Özellikle doğum salonu, ameliyathane gibi hastalara anestezi ve
sedasyon uygulanan cerrahi girişim ünitelerinde hastanın alerji öyküsü mutlaka
bilinmeli ve kayıt altına alınmalıdır.
Hastaların
ilaç
alerjisi
öyküsünün
kaydedildiği
belgelerin
doğruluğunun değerlendirildiği bir çalışmada sağlık çalışanlarının yaklaşık
%20’sinin hastaların ilaç alerji öyküsünü kaydetmede ve belgelemede başarısız
olduğu ortaya çıkmıştır42.
12
2.4.3.Advers İlaç Olayı ( Ters Etki )
Advers ilaç olayı herhangi bir ilaç kullanımından veya ilaç
tedavisinden doğan, hastaya ulaşan ancak ölüme, fiziksel hasara ve fonksiyonel
bir zarara neden olmayan ilaç hatasıdır. Bu tanım; aşırı doz ilaç kullanımı, doz
azaltımı
ve
ilaç
tedavisinin
kesilmesi
sırasında
oluşan
tüm
zararları
kapsamaktadır22,43. Tıp Enstitüsü’ne göre advers ilaç olayı sağlık hizmetinin, altta
yatan hastalığa veya hastanın içinde bulunduğu klinik duruma bağlı olmaksızın
yol açtığı hasar/zarardır44.
Advers olayın tedavi ile nedensel ilişkisinin olması şart değildir.
Bu nedenle, istenmeyen ya da beklenmeyen herhangi bir belirti (anormal
laboratuvar bulguları dahil), semptom veya ilacın kullanımı ile ilişkili olsun ya da
olmasın ortaya çıkan herhangi bir olay advers ilaç olarak tanımlamaktadır33.
Advers ilaç olayları en sık antibiyotikler, antidepresanlar veya antipsikotikler,
kardiyovasküler ilaçlar ve antikoagülanların kullanıldığı vakalarda ortaya
çıkmaktadır. Advers ilaç olayların %46’sı yaşamı tehdit eden olaylarla ya da
ölümle sonuçlanmaktadır45. Örneğin; Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde
yapılan bir çalışma sonucuna göre hastaneye yatırılan hastaların %6.7'sinde ADES
reaksiyonları gözlenmiş ,%0.32'si fatal seyretmiştir41.
Advers olayların en sık reçeteleme, sipariş, dağıtım, ya da ilaç
yönetimi sırasında meydana geldiği belirlenmiştir46. Pek çok ciddi önlenebilir
advers ilaç olaylarının %18’i ilaçların reçetelenmesi, dağıtımı ve yönetimi
sırasında hasta hakkında yeterli bilgiye sahip olunmaması sonucu ortaya
çıkmıştır43. Advers ilaç olayı sonucu komplikasyonlar ayaktan tedavi yöntemi ile
1 milyar dolara yaklaşan bir maliyet ile tedavi edilmektedir47. Yapılan bir
araştırmada bir hastanenin tek bir advers ilaç olayını önlemek için 2.000 dolar
ayırdığı hesaplanmıştır48.
13
Advers ilaç olayları nedeniyle doğan malpraktis iddialarıyla
mücadelenin ortalama maliyeti; yatarak tedavi gören hastalarda ortaya çıkan
advers olaylar nedeniyle görülen komplikasyonların tedavisi için harcanan
maliyetten daha fazladır49. Dolayısıyla advers ilaç olaylar (ADES) ortaya
çıkmadan önce gerekli önlemlerin alınması ve komplikasyonların önlenmesi hem
hasta sağlığının korunması hem de oluşacak maliyetin düşürülmesi açısından
önemlidir.
2.4.4. Yan Etkiler
Yan etkiler ilaç normal dozlarda kullanıldığında ortaya çıkar. Yan
etkiler hasta tarafından kulanılan veya sağlık kuruluşlarında sağlık personeli
tarafından hastalara uygulanan ilacın farmakolojik özelliği, emilimi, dağılımı ve
atılımı ile ilgilidir46.
2.4.5.Advers İlaç Reaksiyonu
Advers ilaç reaksiyonu hastalıktan korunma, bir hastalığın teşhis ve
tedavisi
veya
fizyolojik
fonksiyonun
iyileştirilmesi,
düzeltilmesi
veya
değiştirilmesi amacıyla kabul edilen normal dozlarda kullanımında ortaya çıkan
zararlı ve istenmeyen bir etkidir33,35. Advers ilaç reaksiyonu ile ilaç arasında
nedensel birbağ vardır50. Yani advers ilaç reaksiyonu ilaç kullanımı ile ilişkili
olarak ortaya çıkmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde yapılan ilaç
uygulamalarının %28‘inde ilaç reaksiyonunun ortaya çıktığı ve bu reaksiyonların
%42‘sinin önlenebilir olduğu saptanmıştır51.
Yapılan bir başka çalışmada tedavi sırasında hastaların %5-15'inde
ilaçlara karşı istenmeyen reaksiyonlar geliştiği ve hastaların %0.1'inde ise bu
etkilerin ölümle sonuçlandığı belirlenmiştir20. Advers ilaçreaksiyonu (ADR),
hastaya ciddi zarar veren (hastalık ve ölüm) ve kaçınılacak ölçüde ekonomik
maliyeti olan bir süreçtir. Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde görülen
ADR’nın %3-4 ünde hastaneye yatış olduğu ve 1994 de ADR’nın insidansının
14
%6.7 (106000’i ölümle sonuçlanan 2.2 milyon olay) olduğu bildirilmektedir31.
Advers ilaç reaksiyonu (ADR) ciddi ekonomik kayıplara, hastalık tablosunun
kötüleşmesine, hastaneye yatma sıklığında artışa, hastanede yatış süresinin
uzamasına, ameliyat sonrası iyileşmenin gecikmesine, maliyetin artmasına hatta
hastanın ölümüne neden olabilmektedir52. Sonuçta advers ilaç reaksiyonu (ADR)
hastalığın prognozu olumsuz yönde etkilemektedir.
2.4.6.Tıbbi Hata
Tıbbi hata; yalnızca yanlış veya eksik yapılan girişim, tedavi ya da
uygulama değil, aynı zamanda yapılması gerektiği halde yapılmayan, ya da
yapılmaması
gerektiği
halde
yapılan
herhangi
bir
işlem
olarak
da
tanımlanmaktadır .
53
Amerika Birleşik Devletleri Ulusal Hasta Güvenliği Vakfı
(National Patient Safety Foundation) tıbbi hata kavramını; hastaya sunulan sağlık
hizmeti sırasında ortaya çıkan herhangi bir aksamadan kaynaklı kasıtsız,
beklenilmeyen, ani ortaya çıkan sonuçlardır şeklinde tanımlamaktadır. IOM ise
tıbbi hata kavramını bir işin planlandığı şekilde tamamlanamaması veya amaca
ulaşma yolunda yanlış plan yapılması ve yanlış uygulanması şeklinde
tanımlamaktadır44.
The Joint Commision on Accredition of Healtcare Organizations
(JCAHO) ise tıbbi hata kavramını; sağlık hizmeti sunan bir profesyonelin uygun
ve etik olmayan bir davranışta bulunması, mesleki uygulamalarda yetersiz ve
ihmalkâr davranması sonucu hastanın tıbbi tedaviden zarar görmesi şeklinde
tanımlamaktadır54.
2.5. Dünya’da ve Türkiye’de İlaç Hataları
Institue of Medicine (IOM)’ın 1999’da yayımladığı “To Err İs
Human –Building a Safer Health System” adlı raporda her yıl 1 milyondan fazla
15
tıbbi hatanın meydana geldiği ve Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde her yıl
44.000-98.000 kişinin tıbbi hatalar nedeni ile yaşamını kaybettiği belirtilmektedir.
Örneğin; Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde tıbbi hatalar sonucu oluşan
mortalite hızı, trafik kazaları sonucu oluşan mortalite hızından dört kat fazladır55.
Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde tıbbi hatalardan dolayı ölümler 10 yılda
2.6 kat artmıştır. Bu oran, 1983 yılında 2876 olaydan 1993 yılında 7391 olaya
çıkmıştır6. IOM raporuna göre yılda 7000 kişi ilaç hataları nedeniyle ölmektedir.
Raporda hastaneye yatışların %2’sinde önlenebilir ilaç hatalarının görüldüğü
belirtilmektedir55.
Tütüncü ve Küçükusta’nın (2006) belirttiğine göre İngiltere’de her
yıl 40.000, Kanada’da 5.000 ile 10.000 arasında kişi tıbbi hatalar sonucunda
yaşamını yitirmektedir. Almanya’da ise her yıl 100.000 tıbbi hata meydana
gelmekte ve bu hatalar sonucunda 25.000 kişi hayatını kaybetmektedir55. Amerika
Birleşik Devletleri (USA)’nde yapılan bir araştırmada hastanelerin %65‘inde
ölüm ya da ciddi zarar ile sonuçlanan hatalı olayların ortaya çıktığı; 6.000 kişinin
yanlış ilaç verilmesinden veya hiç ilaç verilmemesinden ve 7.000 kişinin çeşitli
uzmanlık alanlarında (anestezi, kadın doğum, ortopedi vb.) gerçekleşen tıbbi
uygulama hatalarından dolayı hayatını kaybettiği belirtilmektedir22.
Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde hekimlerin ve bireylerin
sağlık hizmeti alırken tıbbi hatalarla karşılaşma durumlarının araştırıldığı bir
çalışmada, tıbbi hata ile karşılaşma oranı hekimlerde %35, bireylerde ise %42
dir44. Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde 1995 yılında yayınlanan bir
çalışmaya göre bireylerin hastanede kaldıkları sürede, en az bir kez ilaç hatası ile
karşılaşma oranı %2 ile %14 arasındadır10. Kanada Sağlık Bilim Enstitüsü (CIHI)
bulgularına göre; 1992-1997 yılları arasında Ontario hastanelerinde tedavi gören
hastaların %3,3-5,0‘i tedavi sırasında bir tıbbi hataya maruz kalmıştır56.
16
Dünya Sağlık Örgütü’ne (WHO) göre ise her 10 hastadan biri tıbbi
hatalar nedeniyle zarar görmektedir54. Avustralya Sağlık Bakım Kalite Derneği
(AAQHC) 1995 yılı içinde hastanede yatan hastalarda tıbbı hata oranının %16,6
olduğunu saptamıştır57. Yine tıbbi hataların %13.6’sı ölümle, %2.6’sı da kalıcı bir
sakatlık ile sonuçlanmıştır58. Avusturalya, Kanada, Yeni Zelanda, İngiltere,
Amerika ve Almanya’da 2005 yılında yapılan Commonwealth Uluslararası Sağlık
Politikası Anketi (Commonwealth Fund International Health Policy Survey)’ne
göre; bu ülkelerdeki hastanelerde yatarak tedavi gören hastaların sırasıyla %13,
%15, %14, %12, %15 ve %13’ü bakım ve tıbbi tedavi sırasında herhangi bir tıbbi
hataya maruz kalmaktadır56.
Institue of Medicine (IOM) raporunda tıbbi hataların maliyetinin
yıllık 17 milyar dolar olduğu, bu hataların hastanın hastanede yatış süresini
ortalama 4.6 gün uzattığı belirtilmektedir. Hospitalizasyon süresinde uzamanın
her hasta için 4700 Amerikan doları ek maliyet doğurduğu tespit edilmiştir55.
Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nde sadece ilaçlara bağlı hataların maliyetinin
yıllık 84.6 milyar dolar olduğu belirtilmektedir59-60.
1990'lı yıllara kadar önlenebilir tıbbi hataların sıklığı ve büyüklüğü
yeterince bilinmezken, günümüzde tıbbi hatalar nedeni ile hastalarının zarar
gördüğünü ya da öldüğünü bildiren pek çok rapor mevcuttur61. Ülkemizde tıbbi
hataların boyutları tam olarak bilinmemektedir. Fakat dünya ülkelerindeki oran ile
paralellik gösterdiği düşünülmektedir. Ülkemizde tıbbi hatalarla ilgili 1931- 2004
yılları arasında yaklaşık 10 bin vaka görüşülmüştür. Dosyalardan 932‘si son beş
yıl içinde gerçekleşen olaylar olup, bunların yaklaşık yarısında sağlık personeli
kusurlu bulunmuştur56.
Zencirci’nin aktardığına göre; Kaushal ve arkadaşları (2001)
tarafından yapılan çalışmada ilaç hata yüzdesi %5,7 olarak saptanmıştır. Utah ve
Colorado’da 3.719 kişi üzerinde yapılan çalışmada ise ilaç hata yüzdesinin %1
17
olduğu ve bu hataların %59’unun önlenebilir olduğu saptanmıştır62. Sezgin’in
aktardığına göre; İsrail’de bir üniversite hastanesinde, dört aylık süre içinde
554’ten fazla ilaç hatası yapıldığı ve bir hastanın günlük 1.7 oranında hataya
maruz kaldığı belirlenmiştir63. Bates ve arkadaşları (1995) tarafından yapılan bir
çalışmada, hastaların %6.7’sinin bakımında hayatı tehdit edici ya da ciddi
olabilecek ilaç hataları yapılmaktadır23. Huhges ve Ortiz’in (2005) çalışmasında,
ilaç hatalarına maruz kalan hastaların %30’unun bu hatalardan dolayı öldüğü ya
da hataların hastaya etkisinin 6 haftadan daha uzun sürdüğü ortaya çıkmıştır64.
İlaç hataları, ilacın beklenen tedavi edici etkisinin görülmemesine ya da geç
görülmesine, hastanın ağrı hissetmesine, hastanede kalış süresinin uzamasına,
hastanın ödeyeceği bakım masrafının artmasına, hastanın sakat kalmasına, hatta
ölümüne yol açabilmektedir12.
2.6. İlaç Hatalarının Tipleri
Hemşirelik uygulamalarında ortaya çıkan hatalar yeni olmamakla
beraber ilaç hatalarının sıklığı ve sayısı her geçen gün artmaktadır65. American
Society of Hospital Pharmacists (ASHP)’e göre, ilaç uygulamalarında karşılaşılan
hata tipleri ve tanımlamaları şu şekilde yapılmıştır:
İlaç Atlama (İhmal) Hatası (Omission Error): İlaç isteminde
herhangi bir hata olmamasına rağmen ilaç dozunun atlanması ve ilacın bir sonraki
uygulama zamanına kadar uygulanmamasıdır.
İstem
Edilmeyen
İlaç
Resmi
Olmayan
İlaç
Uygulaması
(Unauthorized Drug Error): Yasal olarak bir hekim tarafından istem edilmeyen
ilacın hastaya uygulanmasıdır.
Reçete Etme Hatası (Prescribing Error): Hastaya uygulanmak üzere
hekim tarafından uygun olmayan yanlış ilaç seçilmesi ve istem edilmesidir
18
(endikasyonu, kontrendikasyonu, ilaç alerjisi gibi nedenlerle yanlış ilaç
seçilmesidir).
Aşırı Doz: Uygulanan ilaç dozunun hastaya tekrar uygulanmasıdır.
Yanlış Doz Yanlış/Uygun Olmayan Doz Hatası (Improper Doz
Error): Hasta için istem edilen edilen miktardan az ya da fazla dozda ilacın
hastaya uygulanmasıdır.
Yanlış Yol/Yer: İlacın hasta vücuduna hekim tarafından istem
edilen yolla değil başka bir yolla verilmesi yani ilacın yanlış yolla
uygulanmasıdır.
Yanlış Dozaj / Form Hatası (Wrong Dosage-Form Error): Birden
fazla formu bulunan aynı isme sahip ilaçlar için hekim tarafından istem edilen
ilacın istemde önerilen formundan farklı formunun hastaya uygulanmasıdır.
Örneğin; ilacın intravenöz formu istem edildiği halde hastaya intramüskuler
formunun uygulanmasıdır.
Yanlış Zaman(Wrong Time Error): İlacın hasta için daha önceden
planlanan uygulama zamanı dışında başka bir zaman diliminde erken ya da geç
uygulanmasıdır.
Yanlış İlaç Hazırlama (Wrong Drug Preparation Error): İlacın
hazırlanış formülasyonunun yanlış olması, ilacın doğru sulandırılmaması veya
yanlış ilaç karışımının uygulanmasıdır.
Yanlış Uygulama Tekniği (Wrong Administration Technique
Error): İlacın uygun olmayan, yanlış teknikle uygulanmasıdır. Örneğin; ilacın,
infüzyon şeklinde gönderilmesi gerekirken bolus şeklinde gönderilmesidir.
19
Bozuk ilaç (Deteriorated Drug Error): İlacın son kullanma tarihinin
geçmesi ya da uygun şekilde depolanmaması sonucu ilacın fiziksel veya kimyasal
formunda bozulmalar olmasıdır.
Potansiyel Hata: İlaç uygulama sürecinin tüm basamaklarında
oluşabilecek önlenebilir hatalardır.
Şikayet Hatası: Yazılmış ilaç rejimine, hastanın uygun olmayan
davranışlarda bulunmasıdır. Örneğin; hastanın diyetine uymaması, hastanın ilacı
kullanmak istememesi, hastaya tedavi süresince sigara kullanmaması önerildiği
halde sigara kullanmaya devam etmesidir.
İzlem Hatası (Monitoring Error): Hastanın istem edilen ilaca karşı
yanıtının değerlendirilmesinin yetersiz olmasıdır.
Diğer İlaç Hataları: Daha önce tanımlanan ilaç hatalarının içinde
yer almayan herhangi bir hatadır.
2.7. İlaç Hatalarının Kategorileri
NCCMERP (National Coordinating Council for Medication Error
Reporting and Prevention-İlaç Hataları ve Önlenmesi Ulusal Koordinasyon
Konseyi)’in ilaç hatalarını şu başlıklar altında sınıflandırmıştır6:
Kategori A: Hata yoktur fakat hataya sebep olabilecek durum/olay
vardır (Örneğin; aynı soyadına sahip iki hastanın aynı gün operasyona gidecek
olması gibi.).
Kategori B: Hastaya ulaşmayan hata vardır, hata hastaya
ulaşmadığı için hasta zarar görmez fakat ortada bir hata vardır (Örneğin; depoda
Ephedrine yerine, Epinephrine konması gibi.).
20
Kategori C: Hastaya ulaşan hata vardır ama sonuçta hasta hatadan
dolayı zarar görmez (Örneğin; hastaya anti-asitten ekstra bir doz vermek gibi.).
Kategori D: Hastaya ulaşan izlem gerekli olabilecek hatalardır
(Örneğin; hastanın PCA’sından gidecek ilacın dozunun yanlış ayarlanması gibi.).
Kategori E: Hastada geçici zarar oluşturan, tedavi veya girişim
gerektiren hatalardır (Örneğin; alerjisi olan bireye penisilinin uygulanması sonucu
reaksiyon gelişmesi ve antihistaminik uygulanması gibi.).
Kategori F: Hastanın hastanede kalmasını gerektiren ve hastaya
geçici zarar veren hatalardır (Örneğin; cerrahi hastalarına günlük verilen
Fentanyl’in aşırı dozda verilmesi ve bütün gece hastanın gözlenmesi gereği gibi.).
Kategori G: Hastada kalıcı zarara sebep olan hatalardır (Örneğin;
hastaya antikoogülan ilacın aşırı dozda verilmesi ve serebrovasküler olay görülme
riskinin artması gibi.).
Kategori H: Hastanın neredeyse ölümü ile sonuçlanan ve bireyi
yaşamda tutmak için hastaya ileri düzey yaşam desteği vermeyi gerektiren
hatalardır (Örneğin; hastaya antibiyotik yerine nöromüsküler blok yapan bir ilacın
verilmesi ve acil entübasyon ve ventilasyon sağlanması gereği gibi.).
Kategori I: Hastanın ölümüyle sonuçlanan hatalardır (Örneğin;
konsantre elektrolitlerin infüzyondan daha hızlı ve puşe olarak verilmesi gibi.)6.
21
2.8. İlaç Hatalarının Nedenleri
Sağlik hizmeti sunan kurumlar teknolojinin yoğun olarak
kullanılması, üretim sürecinin fazla sayıda değişken içermesi, farklı nitelik ve
nicelikte uzman kapasitesine sahip olmasından dolayı karmaşık bir yapıya
sahiptir66.
Günümüzde ilaç hataları bu karmaşık sağlık bakım sistemi içinde
genellikle birden fazla faktörün etkisinde ortaya çıkmaktadır50. İlaç hatalarının
birçok nedeni vardır67. İlaç hataları genel olarak ilacın yapım ve uygulanma
aşamasında ortaya çıkabilmektedir. Bu hatalar üretici (işlemsel, etiketleme),
eczacı (hazırlama), hekim (yazma/okuma, istem verme), hemşire (istemi kayıtlara
geçirme, uygulama) ve hastadan (kendi kendine ilaç alma, memnun olmama)
kaynaklanabilmektedir68. Örneğin; ilaç istemlerinde iletişim sorunu yaşanması,
ilaç istemlerinde benzer isimli ilaçların yer alması, kontrendike ilaçlar, ilaç
ambalajlarının kötü tasarlanması ve ilaçların benzer görünüme sahip olması,
ilaçların metrik veya diğer dozaj ünitelerinde karışıklık olması, reçetelerin kötü el
yazısı ile yazılması, dalgınlık, hemşirelerin ilaç dozlarını acele ile hastalara
uygulamaları ilaç hatalarına neden olabilmektedir67.
Ilacın yapısı ve ilacın etken madde bileşimi, uygulanan prosedürler
ve kullanılan sistemler, ilaç isteminin içeriği, ilaç isteminin alınması, ürünün
paketlenmesi, etiketlenmesi ve isimlendirilmesi, ilacın dağıtımı, hastaya
uygulanması, hasta ve personel eğitimi, uygulamanın ve yanıtın izlenmesi,
kullanım sistemlerinin birinde aksaklıkların yaşanması benzeri nedenlerden dolayı
ilaç hataları ortaya çıkabilmektedir7.
İlaç hatalarının nedenlerine yönelik başka bir sınıflandırma da
NCCMERP tarafından yapılmıştır66.
22
İletişim
 Hatalı sözel iletişim
 Hatalı yazılı iletişim
 İstemin yanlış yorumlanması
İlaçların İsim Karışıklığı
 İlaçların ticari isim karışıklığı
 İlaçların jenerik isim karışıklığı
Etiketleme
 Üretim ve dağıtım yapan ilaç tedarikçi firmaların oluşturduğu
hazır ilaç kabı etiketleriyle ilgili hatalar.
İnsan Faktörü
 Bilgi eksikliği
 Performans yetersizliği
 Doz ve infüzyon hızının yanlış hesaplanması
 Bilgisayar hatası (Bilgisayara yanlış veri girme)
 Stoklama, yeniden stoklama ve ilaçları taşımada hata
 İlaç hazırlamada hata
 İstemin bir yerden başka bir yere yazılması sırasında oluşan hata
 Stres
 Yorgunluk, uykusuzluk
Ambalajlar/Ambalajların Dizaynı
 Ambalajların ve üzerindeki tasarımın uygunsuz olması
 İlaçların dozaj formlarındaki karışıklık (tablet/kapsül karışıklığı)
 Aletler
bölümde
kullanılan
infüzyon
pompası,
perfusor
cihazlarının kullanımı sırasında oluşan hatalar.
23
2.8.1.Hatalı Hekim İstemleri
Hemşireler ilaç istemlerini alma ve ilaç uygulama süreci ile ilgili
yasal yükümlülüklere sahiptir. Hemşirelerin yasal yükümlülüklerinin farkında
olması gerekmektedir. Hemşireler ilaç istemlerinin nasıl uygulanacağını ve bu
istemleri uygularken ne gibi risklerle karşı karşıya olduklarını iyi bilmelidir27. İlaç
hatalarının yaklaşık ¾’ ünün reçeteleme/istem edilme aşamasında ortaya çıktığı
belirlenmiştir21. İstem edilme aşamasında oluşan hatalardan hekim sorumludur.
Özellikle ilaç seçimi ve istem edilmesi sırasında hatalarının görülme sıklığı 1000
ilaç yazımında %62,5’tir50.
Hemşirelere ve hemşirelik öğrencilerine hekim tarafından ilaç
istemi verdiğinde istemlerin prosedüre uygun olup olmadığını incelemesi ve
istemin doğruluğundan emin olduktan sonra istemi yerine getirmesi; eğer istem
uygunsuz
ise
prosedürleri
ve
istemleri
uygulamayı
reddetmeleri
öğretilmelidir9,27,69. Buna karşın yeterince açık olmayan, sorun oluşturabilecek
istemler, hekimin yazılı açıklamasından/ doğrulamasından sonra kayıt altına
alındıktan sonra uygulanmalıdır. Net olmayan istemler rapor edilmelidir9,27.
Sözlü istemlerde ise ilaç uygulanmadan önce hekim istemi
tekrarlanmalı, hekim servisten ayrılmadan önce istemi yazılı hale getirmesi
istenmeli, hekim istemi yazmadan ayrılmış ise hemşire hastaya ne yaptığını,
istemin kim tarafından, hangi iletişim yolu ile verildiğini, ilacın hastaya nasıl
uygulandığını, tarih ve saat belirtilerek yazmalıdır9. Elle yazılan istemlerde hata
payı artmaktadır. Nitekim ilaç istemlerini yazarken hekimlerin, isimleri okunaklı
yazmadığı, ilaç dozlarının açık belirtilmediği, ilaç veriliş yolunun unutulduğu
hemşireler tarafından ifade edilmiştir27. Bu nedenle istem veren hekimin ilaç
istemi üzerinde, hastanın yaşı ve tedavinin amacı hakkında kısa bilgi vermesi,
kullanması, ilacın ismini, dozunu, uygulanış yolunu, sıklığını mutlaka belirtmesi
hemşire ve eczacılara ilaçların hazırlanmasında, dağıtımında ve uygulanmasında
yarar sağlayacaktır8.
24
Hemşireler
oluşturmayacağından
ilaç
emin
istemlerini
olmadıkça
hastada
herhangi
uygulamamalıdır.
Aynı
bir
zarar
zamanda
hemşireler uyguladığı ilaçların hasta üzerine etkisini bilmelidir. Hemşireler
hekimlerin verdiği istem hakkında şüphe ediyorsa bunu hekime sormalı, hekim
verdiği istemde kararlı ise hemşireler kurum protokolleri dahiinde yönetici
hemşiresi ya da hastane yöneticisine bu sorunu dile getirmelidir51.
Hekim istemlerinden kaynaklanan hataların nedenleri; hekimin
tecrübesiz olması ve hastayı yeterince tanımaması (Örneğin; rotasyon nedeniyle
hekimin değişmesi), yorgunluk ve konsantrasyoneksikliği (Örneğin; nöbet sonrası
göreve devam etme), fazla çalışma (Örneğin; hekim başına düşen hasta sayısının
fazla olması), bilgi eksikliğiolabilir18.
2.8.2.Hemşire Hataları
İlaç hataları multidisipliner bir süreç olmakla birlikte, ilaç
hatalarının çoğunluğunun ilacın uygulanma evresinde ortaya çıkması ve ilaç
uygulamalarında son kontrolün hemşireler tarafından yapılması birçok ilaç
hatasında, öncelikle hemşireleri suçlu duruma düşürmektedir21.
Hemşire kaynaklı ilaç hataları; yasal olmayan isteme göre ilaç
verilmesi, ilaç istemi olmadan ilacın verilmesi, ilacın okunuş ve görünüş
benzerliği sonucunda hastaya yanlış ilacın uygulanması, ilaç dozunun yanlış
hesaplanması ya da yanlış dozda ilacın hastaya verilmesi, ilacın yanlış yolla
verilmesi, ilaç kutusu veya paketi üzerindeki bilgilere dikkat edilmemesi, ilacın
yanlış zamanda verilmesi, ilacın yanlış hızla verilmesi, ilacın yanlış hastaya
verilmesi, uygulanan ilacın kayıt edilmemesi, uygulanan ilacın etkisinin
gözlenmemesi ve ilaç uygulamasının unutulmasıdır9,21.
Hemşirelerden
kaynaklanabilecek
hataların
olası
nedenleri;
hemşirenin hastayı yeterince tanımaması, hemşirenin ilaçlar hakkında yeterince
25
bilgi sahibi olmaması, hemşirenin ilaç hazırlamasının ve uygulamasının
bölümdeki diğer işlerle bölünmesi (hasta zilleri ve telefonlar nedeniyle çalışmanın
kesintiye uğraması), ilaçlarla ilgili hazırlama, hesaplama, dağıtım, izleme ve
uygulama hataları, hemşire başına düşen iş yükünün fazlalığı, stres, yorgunluk,
dikkatsizlik, kötü çalışma koşulları (yetersiz aydınlatma, sıcak veya soğuk,
gürültü), bir hastaya birden fazla ilaç uygulanması, okunaksız el yazısı, sözel
verilen ya da eksik yazılmış istemler, hekim istemi olmadan ilacın verilmesi,
uygun olmayan kısaltmalar, iletişim bozuklukları, ilaç uygulamalarında 8 ilkeye
dikkat etmeme (doğru hasta, doğru ilaç, doz, zaman, yol, ilaç şekli, kayıt, yanıt),
ilaç kutusu veya paketi üzerindeki bilgilere dikkat etmeme, çalışılan vardiya,
deneyimsiz personel, eğitimsiz personeldir11,21.
2.8.3. İletişim Eksikliği
Hemşirelik mesleğinde profesyonel uygulamanın temel taşı iletişim
ve kayıtlardır14. Sağlık ekibi içinde iletişim değişik yollarla sağlanmaktadır. Bu
iletişim yolları sözel iletişim ve yazılı rapor tutmadır. Kayıt tutma yani raporlar;
hasta bireyin sağlık durumu ile ilgili bilgi sahibi olmak için iletişim aracı olarak
kullanılmaktadır. Raporların sağlık ekip üyeleri arasında etkin sözlü veya yazılı
bilgi akışını sağlaması için bazı noktalara dikkat edilmesi gerekmektedir. Bunlar;
raporun tam ve eksiksiz olması, yaşanmış gerçek olaylara dayanması, bilgilerde
doğruluk ve bütünlük olması, az ve kısa bilgi içermesidir. Hastaya ilişkin tüm
izlemler zaman belirtilerek yazılı olarak kaydedilmelidir. Ayrıca hemşirelerin
hastaların iletişim bilgilerini hekim ve diğer sağlık ekibi üyeleri ile paylaşması,
hataları önlemede önemli bir basamaktır9,26,70.
Hastalıkların tanı ve tedavi sürecinde hasta-sağlık personeli
arasındaki iletişim de önemlidir26. İletişimsizlik veya yanlış iletişimin birçok
hataya sebep olduğunu dikkate alırsak, sağlık hizmeti sunan personelin iletişim
kurması gereken merkez konumdaki kişiler hastalar olmalıdır71. Sağlık
personelinin hastanın öyküsünü yeterince dinlememesi, hastaya tedavi saati
26
dışında zaman ayırmaması, hastanın yanlış değerlendirilmesi ve hasta öyküsünde
önemli bazı noktaların atlanması benzeri iletişim sorunları ilaç hatalarına neden
olabilmektedir14.
Abaan’ı aktardığına göre, sağlık sistemi içinde yaşanan sorunların
temelinde iletişim eksikliği vardır ve çözüm için kişiler arasında sağlıklı ilişkilerin
geliştirilmesi gerekmektedir26. Arda ve arkadaşlarının yaptığı bir araştırmada
hekimlerin %78,2'sinin, hemşirelerin ise %85,5'inin hastalarla iletişim problemi
yaşadığı belirlenmiştir70. Arda’nın aktardığına göre, Meurier ve arkadaşlarının
yaptığı çalışmada hemşirelerin en fazla oranda (%33) uygulama sırasında hata
yaptığı ve bu hataların dörtte birinin (%27,9) iletişim sorunlarından kaynaklandığı
saptanmıştır9,72.
Hastaneye yatan bireyi klinikte ilk karşılayan ve hastanın tıbbi
öyküsünü alan sağlık personeli hemşiredir. Hemşire etkin bir şekilde aldığı öykü
ile hastalık durumu ve hastanın ilaçları hakkında bilgi sahibi olmaktadır. Gerekli
bilgileri alan hemşire hastanın kullandığı ilaçlar hakkında diğer sağlık personelini
uyarabilir ve ilaç hatası oluşmasını engelleyebilir. Leape ve arkadaşlarının ilaç
hatalarının önlenmesi ile ilgili yaptığı çalışmada, hemşirelerin ilaç hatalarının
oluşmasını önlemede etkili olduğu, hemşirelerin hastadan
yeterli bilgi
toplamaması veya elde edilen bilgileri doğru kullanmamasının ilaç hatalarına
neden olduğu saptanmıştır24,73. Hasta başka bir sağlık kuruluşuna veya bir başka
kliniğe nakledildiğinde henüz hasta hakkında yeterince bilgi sahibi olmayan
sağlık personeli bakıma dahil olmaktadır. Bu durumda hastaya ait bilgilerin yanlış
anlaşılmasına veya hatalı uygulamalara neden olabilmektedir. Hastanın aldığı tüm
ilaçların eksiksiz ve doğru bir listesinin oluşturulması, hastanın kullanmakta
olduğu ilaç listenin kabul, transfer ve/veya taburcu olma durumunda sonraki
bakım sağlayıcıyla kapsamlı olarak görüşülmesi ilaç hatalarını önlemede önemli
bir uygulamadır71.
27
2.8.4. İlaç Hakkında Bilgi Eksikliği
İlaç üretim teknolojileri sayesinde birçok yeni ilacın geliştirilmesi
ve piyasaya sürülmesi sağlık personelinin kullandığı her yeni ilaç hakkında bilgi
sahibi olmasını zorunlu kılmaktadır71. 1995 yılında Boston’da, ilaç hatalarının
nedenlerinin belirlenmesine yönelik yapılan bir araştırmada 334 ilaç hatasının
%22’sinin ilaç hakkında yeterli bilgiye sahip olunmamasından, %14’ünün ise
hasta hakkında yeterli bilgiye sahip olunmamasından ortaya çıktığı tespit
edilmiştir22.
Leape tarafından 1995 yılında, ilaç hatalarına neden olan sistem
problemlerini belirlemeye yönelik yapılan araştırmada 334 ilaç hatasının
%29’unun eksik bilgiden kaynaklandığı belirlenmiştir24. Sağlık çalışanlarının
psikiyatrik ilaç tedavisi konusunda yeterli bilgiye sahip olup olmadığını
belirlemeye yönelik yapılan bir araştırmada ilaçlar hakkında en iyi bilgiye
eczaların sahip olduğu; hemşire ve hekimlerin bu grup ilaçlar hakkında yeterli
bilgiye sahip olmadığı tespit edilmiştir47. Aştı ve Kıvanç’ın hemşirelerin ağız yolu
ile ilaç verilmesine ilişkin bilgi ve becerilerinin belirlenmesine yönelik yürüttüğü
çalışmada hemşirelerin %33.4’ünün ilaçların yapı ve özelliği, etki mekanizması,
veriliş yolu, allerjik ve yan etki gibi farmakolojik özellikleri hakkında,
%82.7’sinin ilaçların etkileri (sistemik, sinerjistik ve lokal) hakkında, %96’sının
ilaç hakkında uygulama öncesi bilgiye ihtiyaç duyduğu belirlenmiştir74.
Tüm tedavi kurumlarında ilaç istemi verildikten sonra ilacın
hazırlanması ve hastaya uygulanmasından hemşire sorumludur3. Hemşireler ilaç
hatalarını
önlemek
için
karşılaşabileceği
ilaçların
farmakolojik
özelliklerinibilmelidir9. Bu nedenle hemşire, temel ilaç uygulama ilkelerinin yanı
sıra kullanacağı flakon, ampul ve süspansiyonların sulandırılma şekli, yapı ve
özelliği, etki mekanizması, veriliş yolu, allerjik ve yan etkisi, oda sıcaklığı ve
buzdolabında saklanması gereken uygun ısı derecesi, başka sıvı ve ilaçlarla
etkileşimleri konusunda mutlaka bilgi sahibi olmalıdır3,75. Ilaç hatalarını önlemek
28
için, kliniklerde ilaç bilgilerine ulaşmayı kolaylaştıracak bilgisayar sistemleri
kullanılmalıdır71.
2.8.5.Aşırı Yorgunluk
Günümüzde sağlık kurumlarında verilen hizmetin normal mesai
saatleri dışında 24 saat kesintisiz olarak sürdürülmesi, çalışanların aşırı yorulması,
nöbet saatlerinin uzun olması, hemşirelik hizmetlerinin iş gücü ve yoğun dikkat
gerektirmesi zaman zaman sağlık hizmeti alanların sağlığını tehlikeye sokabilecek
istenmeyen durumların ve ilaç hataların ortaya çıkmasına neden olabilmektedir10.
Sağlık hizmetinin olması gerektiği gibi sunulabilmesi sağlık
personelinin bedensel ve zihinsel sağlığının yerinde olması gerekmektedir.
Hizmetin normal mesai saatleri dışında da sürdürülmesi, uzun nöbet saatleri,
çalışanların aşırı yorgunluğuna yol açarak hem hastaların hem de sağlık
personelinin sağlığını tehlikeye sokabilmektedir76. Amerika Birleşik Devletleri
(USA)’nde çalışan hemşirelerin hastanelerdeki çalışma koşulları, uzun çalışma
saatleri, ağır iş yükü, çalışma ortamının tehlikeli ve riskli olması nedeniyle işten
ayrıldığı, iş yoğunluğu nedeniyle hasta bakımına yeterli zaman ayıramadığı ve
yorgunluktan hemşirelerin sağlığının bozulduğu saptanmıştır57. Bu nedenle
hemşirelerin çalışma saatleri Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) tarafından
belirlendiği gibi günde 8 saat olmalıdır76. Yine çalışma saatlerinin hemşirelerin
hata yapma oranına etkisinin incelendiği bir çalışmada, günde 12 saatten fazla
çalışan hemşirelerde hata oranının arttığı saptanmıştır 77.
2.8.6.Çalışılan Vardiya
Yapılan araştırmalarda vardiyalı veya nöbet sistemiyle çalışmanın,
bireylerin fizyolojik, psikolojik sağlığı üzerinde olumsuz etkilere yol açtığı ve
hem
çalışanların
hem
de
hastaların
güvenliğini
olumsuz
etkilediği
belirtilmektedir78. Sağlık personelinin çalışma sistemi içindeki rolleri, haftalık
çalışma saatlerinin ve iş yükünün fazla olması, iş merkezli çalışmaları, nöbet ve
vardiya usülu çalışmaları iş doyumunu ve dolayısıyla meslekten memnuniyet
29
düzeylerini olumsuz etkilemekte ve hata yapma oranını artırmaktadır78.
Literatürde vardiyalı, gece ve gündüz değişen saatlerde ve 12-16 saati bulan
sürelerle yorgun, uykusuz çalışmanın hemşirenin performansını olumsuz
etkileyerek sunduğu bakımın etik yönden güvenliğini tehlikeye soktuğu bilgisi yer
almaktadır. Gece boyu süren uykusuzluk hali ile dikkat azalması ve bilişsel
işlevlerdeki performansın düşmesi arasında belirgin bir ilişki saptanmıştır78.
Sıra dışı ve düzensiz çalışma saatleri nedeniyle hemşirenin yorgun
olması, algılama düzeyinde değişme neden olmaktadır. Yorgunluk hem hasta hem
de sağlık personelini olumsuz etkilemektedir. Vardiyalı, nöbetli çalışma, gece ve
gündüz değişen saatlerde ve 12-16 saati bulan sürelerle çalışma biyolojik ve
fizyolojik dengeyi bozmaktadır. Uyanıklık ve dikkat seviyesi uzun süre uykusuz
kalmaktan etkilenmektedir. Yapılan çalışmalarda yorgunluk ve yoğun çalışma
koşulları hata nedeni olarak gösterilmektedir78.
2.8.7. Gürültü
İş ortamındaki gürültü düzeyi, insan sağlığını ve çalışmanın
verimliliğini etkileyen unsurlardan biridir. Telefonun çalması, yere düşen objenin
çıkardığı ses, çöpe atılan atıklar, alarm zilleri, yemek hazırlanırken ve dağıtılırken
ortaya çıkan sesler hastane ortamında ortaya çıkan seslerden bazılarıdır37.
Gürültülü ortamda çalışma ve ilaç hazırlarken sık sık dikkat dağıtıcı gürültülü
durumlarla çalışmanın bölünmesi hemşirelerin ilaç hatası yapma riskini
artırmaktadır58. Yine yapılan araştırmalarda hemşirelerin çalışma ortamında ısı,
aydınlatma gibi bazı fiziksel koşulların çoğunlukla uygun olduğu, sessizlik gibi
bazı fiziksel koşulların ise uygun olmadığı belirlenmiştir58.
30
2.8.8. Personel Eksikliği
Hemşirelerin sayısal yetersizliğinin iş gücünü ciddi biçimde
arttırdığı bilinmektedir76. Hemşirelerin iş yükü arttıkça ilaç hatalarının görülme
sıklığıda artmaktadır. Bu yönde yapılan bir araştırmada hemşirelerin iş yükünün
fazla olması ve hasta başına düşen hemşire saysının az olması ilaç hatalarına
neden olan faktörlerdendir22.
Sağlık kuruluşlarında ortalama hasta sayısına göre yeterli bakımı
ve tedaviyi sağlayacak kadro sayısının planlanması gerekmektedir. Özellikle, acil
servis, yoğun bakım üniteleri, ameliyathane gibi iş yoğunluğunun, bakım ihtiyacın
fazla olduğu ve yapılacak herhangi bir hatanın geri dönüşü olmayan ciddi
sonuçlara neden olabileceği alanlarda yeterli sayıda ve uygun nitelikte sağlık
personelinin görevlendirilmesi sağlık kuruluşlarının önceliği olmalıdır22. Sağlık
kuruluşlarında dönemsel hemşire açığının artması sağlık hizmetlerinin ve hasta
bakımının kaliteli ve güvenli bir şekilde sunulmasını önleyebilmektedir. Bu
nedenle sağlık kuruluşlarında hemşire istihdam oranları; hemşirelik hizmetlerinin
günlük hasta başına düşen bakım talebini, hemşire personel açığını ve iş oranını
dikkate alarak hesaplanmalıdır51.
Amerika Birleşik Devletleri (USA)’nin 11 eyaletindeki 799
hastanede gerçekleştirilen çalışma sonucunda; hemşire sayısı arttığında hastane
kaynaklı
komplikasyonlarda
azalma
olduğu
belirlenmiştir.
Çalışmalarda
hemşirelere göre ilaç hatalarının nedenlerinin önem sırası incelendiğinde; ilk
olarak “Hemşire başına düşen hasta sayısının çokluğu” belirtilmiştir79. Örneğin,
her 10 hemşirenin çalıştığı bir klinikte yalnızca 5 hemşire vardiyalı
çalışabilmektedir. Bu yaklaşımda, az sayıda hemşire ile çalışan hastanelerde
mevcut hemşirelerin çalışma saatleri artırılarak bakım hizmeti sürdürülmeye
çalışılmaktadır. Oysa araştırmalarda hemşirelerin çalışma süresi arttıkça hatalı
uygulamaların arttığı ve bakım kalitesinin düştüğü belirtilmektedir. Buna karşın
hemşire sayısının artmasının bireylerin hastanede kalma süresini kısalttığı, idrar
31
yolları enfeksiyonları, Pnömoni, GIS kanamaları, şok ve kardiyak arrest hızını
azalttığı belirtilmektedir78. Örneğin, günlük hasta başına ek bir hemşire ilavesi ile
30 günlük ölüm oranında %50 azalma sağlandığı saptanmıştır80. Hastanelerdeki
hemşirelik uygulamalarının güvenliği ve bakım kalitesi doğrudan hasta başına
düşen hemşire sayısından etkilenmektedir81.
2.8.9. Uygunsuz Çalışma Ortamı
Sağlık çalışanları arasında hastanelerde 24 saat hasta bakımından
sorumlu meslek üyesi hemşirelerdir65. Uzun saatler yorucu bir şekilde çalışılan iş
ortamının hasta ve çalışan yararı düşünülerek düzenlenmesi gerekir. Çalışma
ortamı iyi düzenlenmiş bir hastanede; ısı, ışık, havalandırma gibi fiziksel
koşulların uygun, çalışma ortamının temiz ve kullanışlı olması, dinlenme odasının
bulunması, kullanıma uygun araç gerecin mevcut olması gerekmektedir76.
Sağlıksız
çalışma ortamı
hemşirelerin
kurum
ve mesleğe
bağlılıklarını olumsuz etkilemekte ve hasta bakım sürecinde istenmeyen olayların
meydana gelmesine neden olmaktadır. Bu durumun aksine, olumlu çalışma ortamı
sağlık hizmeti alan bireylerin ve sağlık çalışanlarının performansını olumlu yönde
etkileyerek, hasta bakım sonuçları üzerinde yararlı etkiler doğurmaktadır77. İlaç
hatalarını önlemek için sağlık kuruluşlarının ısı, ışık, havalandırma, depo gibi
fiziksel koşulların uygun tasarlanması gerekmektedir.
2.9.
İlaç
Hatalarının
Önlenmesine
Yönelik
Yapılması
Gerekenler
Kurumların ilaç hatalarını önleme girişimleri kalite iyileştirme ve
risk yönetimi faaliyetleri içinde yer almaktadır72. İlaç hataları, çok boyutlu bir
sorundur ve hemşire, hekim, eczacı, hasta birey ve kurumdan kaynaklı ortaya
çıkabilmektedir6. Yapılan birçok araştırmada, ilaç hatalarının bireylerden çok
sistemden kaynaklandığı ve yapılan hatalardan dolayı tek bir birimin/ kişinin
sorumlu tutulmaması gerektiği belirtilmektedir6. Bu nedenle yapılan hatalardan
32
hiçbir meslek grubu tek başına sorumlu değildir. Hataların önlenmesi için sisteme
yönelik, çok boyutlu önlemler alınmalıdır6.
Çalışmada hemşireler tarafından ilaç hatalarının önlenmesi için
yapılan öneriler: eğitim, hataların tespiti, bilgiye ulaşımın geliştirilmesi, psikolojik
faktörlerin azaltılması, standardizasyon ve sistem değişikliğidir75. İlaç hatalarının
önlenmesi için alınabilecek önlemler şunlardır;
2.9.1. Eğitimin Artırılması
Yapılan araştırmalarda hemşireler ilaç hatalarının önlenmesi için
öncelikle
sağlık
personeline
verilen
eğitimin
artırılması
gerektiğini
belirtmektedir . İlaç hatalarının çok boyutlu multidisipliner bir sorun olmasına
71
rağmen hemşire ve hekim kaynaklı olduğu göz önüne alındığında özellikle
hemşirelerin düzenli aralıklarla ilaç hataları konusunda eğitilmesi, hemşirelerin
ilaç bilgilerine kolay ulaşabilecekleri sistemlerin kullanılması ve sağlık
personeline yönelik ilaç uygulama rehberlerinin hazırlanması, hemşirelerin ilaç
uygulamaları sırasında bu rehbere uymaları gerekmektedir9.
2.9.2. Etkin İletişimin Sağlanması
Sağlık
hizmeti
sunanlar
ile
hastalar
arasındaki
iletişimin
güçlendirilmesi, ekip liderlerinin ve sağlık personelinin ekip çalışmasına ve açık
iletişime teşvik edilmesi ilaç hatalarının görülme olasılığını azaltmaktadır. Yine
ilaç hatalarının önlenmesi için istem verme, dağıtım, ilaç hazırlama, uygulama ve
etkilerini izleme aşamasında sorumlu sağlık personelleri arasındaki iletişimin
etkinliği attırılmalıdır71.
Sağlık kuruluşlarında iletişimin geliştirilmesi ve çift yönlü kontrol
protokollerinin oluşturulması gerekmektedir. Sağlık çalışanlarının birbirleriyle ve
hastalarla olan iletişimi arttırılmalı, konuşmaların iki yönlü olması sağlanmalıdır.
33
Ayrıca hastaların yalnızca sağlık uzmanlarını dinlemekle kalmaması, sorularını
sormaları için fırsat verilmelidir73.
2.9.3. Raporlama Sistemlerinin Kullanılması
Hastanelerde ortaya çıkan ilaç hatalarını izlemede kullanılan
yöntemlerden biri kaza/olay raporlamadır. İlaç hatalarını raporlama gönüllülük
esasına ve hemşirelerin bireysel kararına bağlıdır. İlaç hatalarının azaltılmasında
kurum
politikaları
kaza
raporlarının
yazılmasını
ve
kullanılmasını
desteklemelidir65. Saptanan tüm hatalı uygulamaların raporlanması, ilaç
hatalarının nedenlerinin belirlenmesi ve önlenmesi için önemlidir9. Hataları az
raporlama ya da raporlamama sistemde varolan mevcut durumların gizlendiği
anlamına gelmektedir63. Hemşireler doğrudan ya da dolaylı bir şekilde ilaç
hatalarında yer aldığında bu durum ya kabul edilmekte ya da gizlenerek
saklamaktadır. Hemşire kazayı ya da olayı raporlamaya ya da raporlamamaya
karar verirken kurumun bu hata karşısında göstereceği tepkiyi ve kurumun
izleyeceği disiplin sürecini ve bu durumun olası sonuçlarını düşünmektedir65.
Ayrıca hemşireler ortaya çıkan ilaç hatalarını raporlamak istememektedir çünkü
hastaların bu durumdan zarar görmediğine inanmaktadır40.
Araştırmalarda ilaç hatalarının %95’inin rapor edilmediği çünkü
hemşirelerin cezalandırılmaktan, iş kaybına kadar giden disiplin işlemlerinden,
hata yapan biri olarak görülmekten ve etiketlenmekten korktukları bunların dabu
durumun hataları raporlama oranını etkilediği belirtilmektedir. Ayrıca yönetici
hemşire ve hemşirelerservislerinin ya da bölümlerinin adının duyulmasından
korktukları için ilaç hatalarını raporlamak istememektedir10,74. Aştı ve Kıvanç
(2003)’ın bildirdiğine göre; ilaç hataları genellikle belirtilmemekte, hemşireler
tüm ilaç hatalarının sadece %25’ini raporlamaktadır82. Ayrıca yönetici hemşire ve
hekimler de hemşire tarafından ortaya çıkan ilaç hatalarının az raporlandırıldığına
inanmaktadır10.
34
2.9.4. Kayıt Tutmanın Artırılması
Hastaneye yatan bireyi klinikte ilk karşılayan ve hastanın tıbbi
öyküsünü alan sağlık personeli hemşiredir. Hemşire etkin bir şekilde aldığı öykü
ile hastalık durumu ve hastanın ilaçları hakkında bilgi sahibi olabilmektedir.
Gerekli bilgileri alan hemşire hastanın kullandığı ilaçlar konusunda diğer sağlık
ekibi üyelerini uyarabilir ve ilaç hatası oluşmasını engelleyebilmektedir. Leape ve
arkadaşlarının ilaç hatalarının önlenmesi ile ilgili yaptığı çalışmada, hemşirelerin
ilaç hatalarının oluşmasını önlemede etkili olduğu belirlenmiştir. Hemşirelerin
hastadan yeterli bilgi toplamaması veya elde edilen bilgileri doğru kullanmaması
ilaç hatalarına neden olmaktadır24,73. Hasta başka bir sağlık kuruluşuna veya bir
başka kliniğe nakledildiğinde henüz hasta hakkında yeterince bilgi sahibi olmayan
sağlık personelinin bakıma dahil olması, hastaya ait bilgilerin yanlış anlaşılmasına
veya hatalı uygulamalara neden olabilmektedir. Hastanın aldığı tüm ilaçların
eksiksiz ve doğru bir listesinin oluşturulması, hastanın kullanmakta olduğu ilaç
listenin kabul, transfer ve/veya taburcu olma durumunda sonraki bakım
sağlayıcıyla kapsamlı olarak görüşülmesi ilaç hataları önlemek için yapılması
gereken bir uygulamadır71. Bu nedenle hastanın ayrıntılı bir şekilde öykü almak,
kullandığı tüm ilaçların adını, özelliklerini, yan etkilerini, hastanın ilaç allerjlerini
bilmek, yapılan tüm ilaç uygulamalarını kayıt etmek ilaç hatalarını önlemede son
derece önemlidir.
2.9.5. İlaç Yönetim Sistemlerinin Kullanılması
Hastanelerde ilaç güvenliğinin sağlanması, ilaç dolum, dağıtım,
teslim ve saklanma aşamalarının hatasız bir şekilde işlemesi içim ilaç yönetim
sistemleri kullanılmaktadr. İlaç yönetim sistemleri, hatayı hastaya ulaşmadan
tespit edecek şekilde tasarlanmıştıır. Yüksek riskli ilaçlarda ek, bağımsız bir çifte
kontrol, ikinci bir kişinin ilacın hazırlanması ve hastaya verilmesi sürecini kontrol
etmesi hatayı önlemede yararlı olmaktadır69.
35
2.10. İlaç Uygulamaları ile İlgili Hemşirelerin Yasal Görev
Yetki ve Sorumlulukları
Amerikan Hemşireler Birliği’ne (ANA) göre hemşirelik; insanlara
yardım eden, insanlara sunduğu sağlık hizmeti ile bireylerin sağlık ve esenliğinin
devam etmesini sağlayan bir meslektir83. Uluslararası Hemşireler Birliği‘ne (ICN)
göre ise hemşirelik; bireylerin sağlık düzeyinin yükseltilmesi, hastalıkların
önlenmesi, hasta bireylerin tedavi, bakım ve rehabilitasyon girişimlerinde
hemşirelik bakımını planlama, uygulama ve değerlendirme yeteneğine sahip bir
meslektir82.
Türk Hemşireler Derneği (THD)’nin 1981 yılında yaptığı tanıma
göre ise hemşirelik; bireyin, ailenin ve toplumun sağlığını ve esenliğini koruma,
geliştirme ve hastalık
halinde iyileştirme
amacına
yönelik,
hemşirelik
hizmetlerinin planlanması, örgütlenmesi, uygulanması, değerlendirilmesinden ve
bu hizmetleri yerine getirecek kişilerin eğitiminden sorumlu bilim ve sanattan
oluşan bir sağlık disiplinidir76.
Ülkemizde görev yapan hemşireler ilaç uygulamalarını 1954
yılında kabul edilen 6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’na göre yerine getimektedir.
Hemşirelik Kanunu’nda, hemşireliğin özel uzmanlık alanlarına ve ilaç
uygulamalarına ilişkin özel bir madde bulunmamaktadır. Kanunda ilaç
uygulamaları ile ilgili hemşirenin görev ve yetkileri “hekim tarafından tavsiye
edilen tedavi tedbirlerini uygulamak, hekimin tavsiyesi üzerine sağlık
kurumlarında veya dışarıda hastalara deri altına, adele içine ve damariçine
enjeksiyon yapmak” şeklinde sınırlandırılmaktadır77,81.
Sağlık kurumlarında hemşirelerin ilaç uygulamalarına yönelik
mesleki sorumlulukları ise, 1983 yılı ‘Yataklı Tedavi Kurumları İşletme
Yönetmeliği’ çerçevesinde belirlenmiştir. Bu yönetmelikte hemşirenin ilaç
uygulamaları ile ilgili sorumlulukları, “hastaların tedavisi için gerekli bütün kayıt,
36
bakım ve tedavi uygulamalarını meslekleri dahilinde ve hekimlerin belirlediği
tarife göre yapmak, hastaların ilaçlarını içten ve dıştan olduğuna göre bizzat
içirmek ve tatbik etmek, enjeksiyonları yapmak ve kaydetmek” olarak
tanımlanmaktadır85,88. Nitekim bu yönetmeliğe göre hemşire hekim istemine veya
protokollere uymaması halinde yasal sorunlarla karşılaşabilmektedir. Tüm tedavi
kurumlarında ilaç istemi sorumlu hekim tarafından verildikten sonra ilacın
hazırlanması ve uygulanması aşamasında sorumluluk hemşireye aittir3. Bu
nedenle hemşireler ilaç uygulamalarında hatalı ve suçlu duruma düşmemek için
hekim istemini alırken bilinçli olmalıdır. Doğruluğundan kuşku duyduğu uygun
olmayan ilaç istemlerini bildirmeli ve
yasal sorunlarla karşılaştığında
uygulanabilecek prosedürler hakkında bilgi sahibi olmalıdır9. Günümüzde
hemşirenin ilaçlar ile ilgili rolü sadece hekim tarafından istem edilen ilacı isteme
uygun şekilde uygulamak ile sınırlı değildir. Hemşirelerin ilaç uygulamalarına
ilişkin mesleki sorumluluğu ilacı hastaya uygulamanın da ötesindedir. Hemşire
verilen ilaç hakkında bilgi sahibi olmalı, ilaçları hatasız, güvenli bir şekilde
hastaya uygulamalı, ilaca karşı bireyin yanıtını gözleyip, yorumlamalı ve ilaç
tedavisi hakkında bireye eğitim vermelidir82.
Sağlık Bakanlığı tarafından 2010 yılında resmi gazetede yayınlanan
Hemşirelik yönetmeliğinde ise hemşirenin görev yetki ve sorumlulukları:
a-)Tıbbi tanı ve tedavi planının uygulanmasında; hekim tarafından,
acil durumlar dışında yazılı olarak verilen tedavileri uygulamak, hastada
beklenmeyen veya ani gelişen durumlar ile acil uygulanması gereken tanı ve
tedavi planlarında ilgili hekimin tıbbi istemini kabul etmek ve bu süreçte hasta ve
çalışan güvenliği açısından gerekli tedbirleri almak,
b-)Hastaya lüzumu halinde uygulanmak üzere hekim tarafından
reçete edilen tıbbî istemleri bilimsel esaslara göre belirlenen sağlık bakım, tanı ve
tedavi protokolleri doğrultusunda uygulamak,
37
c-)Tıbbi tanı ve tedavi işlemlerinin hizmetten faydalanan bireye
zarar vereceğini öngördüğü durumlarda, ilgili hekim ile durumu görüşerek eğer
hekim işlemin uygulanmasında ısrar ederse durumu kayıt altına alarak hekimin
yazılı talebi üzerine söz konusu işlemi uygulamak,
d-)Tıbbi tanı ve tedavi girişimlerinin hasta üzerindeki etkilerini
izlemek, istenmeyen durumların oluşması halinde gerekli kayıtları tutarak hekime
haber vermek ve gerekli önlemleri almak,
e-)Tüm uygulamaları kayıt altına almaktır18.
Ayrıca hastanelerde sağlık çalışanları içinde sayıca en büyük orana
sahip grup hemşirelerdir82. Bu nedenle sağlık hizmetlerinin etkin bir şekilde
yürütülmesinde asıl görev hemşirelerindir24. Hemşireler insan sağlığının,
yaşamının korunması ve sürdürülmesi için sahip olması gereken bilgi ve
beceriden yoksun olduğu takdirde eksik ve yanlış uygulamalar yapabilmektedir.
Ortaya çıkan hatalar doğrudan insan sağlığını ve yaşamını etkiler, ciddi
yaralanmalara, hastanın hastanede kalış süresinin uzamasına, sağlık bakım
maliyetinin artmasına, bireyin sakatlanmasına hatta kişinin ölümüne neden
olanilir84. Bu yönden sağlık kuruluşları diğer endüstriyel mesleklerin icra edildiği
kurumlardan oldukça farklıdır çünkü endüstriyel mesleklerde üretim aşamasında
ortaya çıkan hatalar sonucu ortaya çıkan zarar maliyet bakımından yüklü olsa dahi
oluşan hatalar insan sağlığına mal olmamaktadır85. Bu nedenle sağlık
hizmetlerinde hizmet sunumunda ortaya çıkacak hataların önlenmesi daha
önemlidir.
2.11. Jinekoloji ve Obstetri Alanında İlaç Hataları ve Önemi
Toplumda hemşirelerin tedavi edici sağlık hizmetleri, koruyucu
sağlık hizmetleri, aile planlaması hizmetleri, ana-çocuk sağlığı hizmetleri gibi
görevleri vardır86. Koruyucu sağlık hizmetleri; ana ve çocuk sağlığı hizmetleri,
38
bulaşıcı hastalıkların önlenmesi, aile planlamasını kapsar10. Hemşirelerin görev
alanlarından ana çocuk sağlığı ve aile planlaması (AÇS/AP) hizmetleri ile ilgili
olarak hemşireler; gebelik süresince ve doğum sonu dönemde ana ve çocuk
sağlığının izlenmesi, aile planlaması, çocuk sağlığı, bebek bakımı, aşılama,
beslenme, büyüme ve gelişmenin izlenmesi, bulaşıcı ve sosyal hastalıklardan
korunma sürecinde görev almaktadır 10.
Bir kadın genellikle hamile olduğunu hamileliğinin 3-5.haftalarında
öğrenmektedir. Bu nedenle çoğu kadın hamile olduğunu bilmeden ilaç
kullanabilmektedir87. Gebe ve emziren kadınların ilaç kullanımı hekimler için zor
bir konudur. Bir yanda hasta olan ve tedavi edilmesi gereken bir anne adayı, diğer
yanda ise tedavi sürecinden olumsuz olarak etkilenme olasılığı olan bir embriyo
ya da fetüs vardır. Gebe kadınlar tarafından reçeteli veya reçetesiz olarak ilaç
kullanıldığında gebelerdeki fizyolojik değişikliklere bağlı olarak ilaçların
farmakokinetiği değişmekte ve embriyo ya da fetüsün fizyolojisi ve gelişimi
olumsuz etkilenebilmektedir88,89.
Bir ilacın gelişmekte olan fetüs üzerine etkisi; ilacın dozuna,
kullanılış yoluna, birlikte kullanılan diğer ilaçların özelliğine ve ilacın
gestasyonun hangi döneminde kullanıldığına bağlı olarak değişmektedir. Ayrıca
ilaçların fizyokimyasal özellikleri, plasentayı geçme oranı ve fetüse ulaşan ilaç
miktarı, fetüsün ilaca ne kadar süre maruz kaldığı, farklı fetal dokulardaki dağılım
özellikleri ve ilaca maruz kalınan dönemde plasenta ve fetüsün hangi gelişme
döneminde olduğu fetüsün ilaçta etkilenme oranını arttırmaktadır. Teratojenite
riskinin en yüksek olduğu dönem embriyoda organogenezisin olduğu dönemdir.
Yani konsepsiyondan sonra 18. ile 60. günler arasında mümkün ise hiç ilaç
kullanmamak gerekmektedir87.
Doğum eyleminde ve doğum sonu dönemde kadın doğum
servislerinde hospitalizasyon süresinin kısa olması ve anneye uygulanan ilaç
39
sayısının az olması nedeniyle kadın doğum servisleri ve doğum salonları ilaç
hatalarının
ortaya
çıkması
yönünden
daha
az
riskli
alanlar
olarak
görülebilmektedir. Çünkü ilaç kullanımı azaldıkça hata oranları da azalmaktadır22.
Fakat kadın doğum servislerinde ve doğum salonlarında magnezyum sülfat,
oksitosin ve anestetik etkili riskli ilaçlar sıklıkla kullanılmaktadır20.
Antikonvülzif etkili bir ilaç olarak adlandırılmayan magnezyum
sülfat bebekte ve annede santral sinir sistemi depresyonu yaratmadığı için kadın
doğum alanında öncelikle antikonvülzan olarak kullanılmaktadır. Magnezyum
sülfat uterin aktivitenin azalmasına dolayısıyla uzamış doğum eylemine, doğum
sonrası kan kaybına, fetal kalp hızında azalmaya neden olabilmektedir20. Doğum
indiksiyonu, terapötik abortus, doğum sonu kanamanın önlenmesi benzeri
durumlarda kullanılan oksitosin, uterus kan akımında bozulmaya, hızlı doğum
eylemine, uterus rüptürüne, postpartum kanamaya ve fetal hipoksiye neden
olabilmektedir. Sezeryan operasyonu başta olmak üzere epizyotomi, forseps
uygulanması, internal versiyon, makat geliş, plasentanın çıkarılması, uterus
inversiyonunun
düzeltilmesi
gereken
durumlarda
hastaya
anestezi
uygulanabilmektedir. Uygulanan anestetikler perinatal asfiksiyefetüs ve/veya
yenidoğanın yaşadığı hipoksik kalmasına neden olabilmektedir22.
Görüldüğü gibi kadın doğum servislerinde ve doğum salonlarında
doğum eylemini kolaylaştırmak, anne ve fetüs sağlığını korumak için kullanılan
ilaç miktarı az olmasına rağmen magnezum sülfat, oksitosin ve anestetik etkili
riskli ilaçların sıklıkla kullanılması bu alanları sanılanın aksine daha riskli alanlar
haline getirmektedir.
2.12. İlaç Hatalarını Önlemede Hemşirenin Rolü
Hemşirelerden kaynaklanan ilaç hatalarını önlemek için;

Hemşirelerin ilaç dozu hesaplama becerilerinin geliştirmesi,
40

belirsiz ve bilinmeyen ilaç isimlerine dikkat edilmesi,

kısaltmaların kullanılmaması,

okunamayan
ve
anlaşılamayan
ilaç
isimlerinin
yorumlanmaması,

farklı gelen istemlerin sorgulanması,

ilaçlar hazırlanmadan ve verilmeden önce son kullanma
tarihine bakılması,

ilaç etkilerinin bilinmesi, beklenmeyen etki oluştuğunda
hekimlerin uyarılması,

istemler elektronik ortamda alınması,

ilaç verildikten sonra kayıt işleminin tamamlanması,

hemşire, hekim ve eczacının karşılıklı iletişim ve işbirliği
sağlamasıdır21.
41
3. GEREÇ ve YÖNTEM
3.1. Araştırmanın Şekli
Araştırma tanımlayıcı türde bir çalışmadır.
3.2.Araştırmanın Amacı
Bu çalışmanın amacı; evrende yer alan sağlık kuruluşlarının kadın
doğum servislerinde çalışan hemşirelerin yaptıkları ilaç hatalarını, nedenlerini ve
sonuçlarını belirlemektir. Ayrıca bu araştırma ile hemşirelerin ilaç hatalarının
bildirimine yönelik davranışlarının ve ilaç hatalarının ortaya çıkmasını etkileyen
faktörlerin (eğitim düzeyi, yaş, mesleki deneyim süresi, bölümde çalışma süresi,
bakım verilen hasta sayısı, çalışılan vardiya) belirlenmesi amaçlanmıştır. Bu
araştırmadan elde edilecek sonuçlar doğrultusunda ilaç hatalarını önlemeye
yönelik öneriler geliştirilmesi amaçlanmıştır.
3.3.Araştırmanın Soruları
1. Hemşirelerin mesleki deneyim süresi boyunca yaptıkları ilaç
hataları nelerdir?
2. Hemşirelerin mesleki deneyim süresi boyunca yaptıkları ilaç
hataları dışında tanık oldukları ilaç hataları nelerdir?
3. Hemşirelerin ilaç hatalarının nedenlerine ilişkin görüşleri
nelerdir?
4. Hemşirelerin ilaç hatalarını önlemeye yönelik önerileri nelerdir?
5. Hemşirelerin yaşı, eğitim düzeyi, mesleki deneyim süreleri,
çalıştıkları vardiya, bakım verdikleri hasta sayısı ilaç hatalarının ortaya çıkmasını
etkilemekte midir?
42
3.4. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri
Araştırma Ankara ilinde Sağlık Bakanlığına bağlı Dr. Sami Ulus
Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesinin
Kadın-Doğum servisleri ile Gazi Üniversitesine bağlı Gazi Üniversitesi Sağlık
Araştırma ve Uygulama Merkezi Hastanesi Kadın-Doğum servislerinde
yürütülmüştür.
Sağlık Bakanlığı Dr. Sami Ulus Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve
Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi Kliniğikleri sezaryen servisinde 21,
ameliyathanede 4, nisaiye (jinekoloji) servisinde 18, yüksek riskli gebelik
servisinde 16,septik servisinde 31 ve doğum takip salonunda 21 yatak olmak
üzere toplam 111 yatak mevcuttur. 2011 yılı Ağustos ayı itibariyle hastanede
toplam 138 hemşire görev yapmaktadır. Bu hizmet 08:00-17:00 günlük mesai ve
16:00-08:00 saatleri arasında nöbet tutulması esasıyla sürdürülmektedir.
Araştırmanın yapıldığı tarihte yataklı servislerde 08:00-16.00 saatleri arasında
servis sorumlu hemşiresi dahil 3 hemşire; 16:00-08:00 saatleri arasında 1 hemşire
görev yapmaktadır. Sezaryen servisinde 17, nisaiye servisinde 13, yüksek riskli
gebelik servisinde 12, septik servisinde 11, doğum salonunda 17,acil serviste 13
hemşire görev yapmaktadır.
Gazi Üniversitesine bağlı Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve
Uygulama Merkezi kadın hastalıkları ve doğum bölümünde toplam 64 yatak
mevcuttur. 2011 yılı Ağustos ayı itibariyle hastanenin kadın hastalıkları ve doğum
bölümünde toplam 40 hemşire görev yapmaktadır. Bu hizmet 08:00-17:00 günlük
mesai ve 16:00-08:00 saatleri arasında nöbet tutulması esasıyla sürdürülmektedir.
Araştırma yapıldığı tarihte 08:00-16:00 saatleri arasında servis sorumlu hemşiresi
ve bebek hemşiresi dahil 4 hemşire; 16:00-08:00 saatleri arasında 1 hemşire görev
yapmıştır. Hastanenin tüp bebek merkezinde 3, doğumhane içerisinde bulunan
ameliyathanede 9, jinekoloji servisinde 14, doğum sonu servisinde 13 hemşire ve
1 bebek hemşiresi görev yapmaktadır.
43
3.5. Araştırmanın Evren ve Örneklemi
Evrende; daha çok olay bildirimi, hemşire sayısı ve niteliğini
inceleyebilmek amacıyla;

çalışan hemşirelerin eğitim seviyelerinin (sağlık meslek
lisesi- önlisans- lisans- yükseklisans-doktora)

gündüz ve gece mesailerinde çalışan hemşire sayılarının

işleyişin farklı olduğu ( devlet hastanesi- üniversite
hastanesi) 2 hastane seçilmiştir.
Araştırmanın evreni Ankara ilinde Sağlık Bakanlığına bağlı Dr.
Sami Ulus Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma
Hastanesi kadın-doğum servislerinde çalışan 138 hemşire ile Gazi Üniversitesine
bağlı Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi Hastanesi Kadın
Doğum servislerinde çalışan 40 hemşire olmak üzere 178 hemşireden
oluşmaktadır. Araştırmada örneklem seçimine gidilmemiş ve araştırmaya
katılmayı kabul eden tüm hemşire ve ebeler örneklem kapsamına alınmıştır. Bu
kapsamda 178 hemşirenin 146’sına anket dağıtılmıştır. Anketi doldurmayı kabul
etmeyenler ve tam doldurulmayan anketler çıkartıldığında toplam 108 kişiye
ulaşılmıştır. Evrenin ulaşılabilirlik yüzdesi %61’dir.
44
Tablo1 :Hemşirelerin Bazı Özelliklerinin Dağılımı
Sayı
%
Devlet Hastanesi
81
75.0
Üniversite Hastanesi
27
25.0
19-24
9
8.3
25-30
36
33.3
31-36
38
35.2
37-42
15
13.9
42 yaş ve üzeri
10
9.3
Sağlık Meslek Lisesi
22
20.4
Ön Lisans
28
25.9
Lisans ve üzeri
58
53.7
0-5 yıl
36
33.4
6-10 yıl
28
25.8
11 yıl ve üzeri
44
40.8
40 saat ve altı
90
83.3
40 saat üzeri
18
16.7
1-5 hasta
41
38.0
6-10 hasta
30
27.7
11-15 hasta
37
34.3
20
18.5
2-5 yıl
53
49.1
6-10 yıl
28
25.9
10 yıl üzeri
7
6.5
Özellikler (n= 108)
Çalışılan Kurum
Yaş
Eğitim Düzeyi
Mesleki Deneyim Süresi
Haftalık Çalışma Saati
Günlük Bakım Verilen Hasta Sayısı
Kadın Doğum Servisinde Çalışma Süresi
0-1
yıl
45
3.6. Verilerin Toplanması
3.6.1.Veri Toplama Araçlarının Geliştirilmesi
Veriler; araştırmacı tarafından literatür(6,12,88) taranarak hazırlanan
ve uzman görüşleri ile desteklenen soru formu kullanılarak elde edilmiştir. Soru
formunun geliştirilmesinde Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi
Hemşirelik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kafiye EROĞLU, Gazi Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Gülşen
VURAL, Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü
Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ayten DEMIR ZENCİRCİ, Acibadem
Üniversitesi
Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Bölümü Öğretim Görevlisi Dr. Bahire
ULUS ve Sağlık Bakanlığı Zeynep Kamil Kadın ve Çocuk Hastalıkları Eğitim ve
Araştırma Hastanesi Başhemşiresi Dr. Yeliz DOĞAN MERİH’den uzman görüşü
alınmıştır.
Soru formu iki bölümden ve toplam 20 sorudan oluşmaktadır
(Ek:1). Soru formunun birinci bölümünde katılımcıların demografik bilgileri
olarak; çalışılan kurum, yaş, eğitim düzeyi (sağlık meslek lisesi, önlisans, lisans,
lisansüstü, doktora), hemşire olarak çalışma süreleri (yıl olarak), kadın doğum
servisinde çalışma süreleri (yıl olarak), haftalık çalışma saati ve günlük bakım
verilen hasta sayısını içeren sorular literatür(6,12,95) esas alınarak oluşturulmuştur.
Soru formunun ikinci bölümünde hemşirelerin ilaç uygulamaları ile ilgili eğitim
alma durumunu ve nerede eğitim aldığını, hemşirelerin mesleki deneyim boyunca
ilaç hatası yapma durumunu ve yapılan ilaç hatasının türünü, bu hatanın ortaya
çıkmasını etkileyen faktörleri (çalışılan vardiya, hata yaptığı vardiyada bakım
verilen hasta sayısı, hata yaptığı sırada hemşirenin mesleki deneyim süresi) içeren
sorular yer almaktadır. Ayrıca hemşirelerin ilaç hatası yaptıktan sonraki sürece
yönelik ilaç hatasını fark etme zamanını, ilaç hatasının sonucununda hastanın
zarar görüp görmediğini, ilaç hatasından sonra nasıl davrandığını, daha önce ilaç
46
hatasına şahit olma durumunu, hataya ilişkin nasıl bildirimde bulunduğunu ve ilaç
hatalarını önlemeye yönelik önerilerin sorgulandığı sorular yer almaktadır.
3.6.2.Veri Toplama Formunun Uygulanması
Çalışma, 01 Haziran - 31 Aralık 2011 tarihleri arasında
gerçekleştirilmiştir. Veri toplama işlemi araştırmacı tarafından yüz yüze görüşme
yöntemi ile tüm hemşirelere ulaşana kadar devam etmiştir. Araştırmaya katılmayı
kabul eden toplam 146 hemşireye elden anket dağıtımı yapılmıştır. Soru formu
dağıtımı sırasında hemşireye araştırmanın amacı ve içeriği, soru formunun nasıl
doldurulacağı ve soru formunun doldurulduktan sonra araştırmacıya nasıl
ulaştırılacağı konusunda bilgi verilmiştir. Hemşire çalışma listeleri 1 aylık
dönemler şeklinde yapıldığı için soru formlarının dağıtılması 30 gün süresince
devam etmiştir. Soru toplama formu dağıtıldığı günden itibaren dönmesi
maksimum 30 gün içerisinde araştırmacıya geri dönmüştür.
3.7.Araştırmanın Etik Yönü
Araştırmanın örneklemi alınması planlanan Sağlık Bakanlığına
bağlı Dr. Sami ULUS Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve
Araştırma Hastanesinde yürütülebilmesi için kurumlardan yazılı izin, araştırma
kapsamına alınan hemşirelerden ise sözel onam alınmıştır. Araştırmanın tüm
giderleri araştırmacı tarafından karşılanmıştır.
3.8.Araştırmanın Sınırlılıkları

İlaç hatalarının geriye dönük olarak sorgulanması nedeniyle
hatırlama faktörünün bireysel farklılık göstermesi,

yatan hasta sayısının fazla ve hastalara uygulanan tedavinin
karmaşık olması yönüyle başlangıçta araştırmanın yürütülmesi planlanan Ankara
ilinde faaliyet gösteren kadın doğum hastanelerinden Sağlık Bakanlığı Ankara
Etlik Zübeyde Hanım Kadın Hastalıkları Eğitim ve Araştırma Hastanesi ile Sağlık
47
Bakanlığı Ankara Zekai Tahir Burak Kadın Sağlığı Eğitim ve Araştırma
Hastanesinde çalısmanın yürütülebilmesi için gerekli yasal izin alınamadığı için
bu hastanelerin araştırmaya dahil edilememesi

6283 sayılı Hemşirelik Kanunu’nun geçici 2. Maddesinde
“ebelik diplomasına sahip olduğu halde en az üç yıldan beri yataklı tedavi
kurumları ile ağız ve diş sağlığı merkezlerinde fiilen hemşirelik görevi yaptığını
resmi belge ile belgelendirenler hemşirelik yetkisiyle görevlerine devam ederler”
ifadesi yer aldığından, araştırma kapsamına alınan hastanelerde hemşire olarak
görev yapan ebelerin araştırma örneklemine dahil edilmesi araştırmanın
sınırlılıkları arasında sayılmıştır.
3.9. Araştırmanın Güçlükleri

Soru formunun uygulandığı dönemde Türkiye çapında
sözleşmeli personel alımlarının olması nedeniyle hemşireler arasında istifaların
artışı ve istifaya hazırlanan hemşirelerin hastaneden kısa bir süre sonra
ayrılacaklarını belirterek anket doldurmak istememesi,

yaz dönemi nedeniyle yıllık izinde olan hemşire sayısının

gece vardiyasında ve izinli olan hemşirelere başhemşireleri
fazla olması,
aracılığıyla ulaşılmak zorunda kalınması,

hemşire ve ebelerin ilaç hatalarını belirlemeye isteksiz

hemşire ve ebelerin kişisel ve mesleki olarak zarar göreceği
olması,
düşüncesine bağlı olarak çekimser kalmaları,

iş yoğunluğunun fazla olması nedeniyle servislerde çalışan
personel ile etkin bir işbirliğinin sağlanamaması,

bazı soru formlarının eksik doldurularak gönderilmesi,

eksik doldurulan formların araştırmaya dahil edilmemesi
nedeniyle örneklem sayısının azalması,
48
soru formlarının toplanması izinli hemşirelere zamanında

ulaşılamaması, iş yoğunluğu, gece vardiyasında görev yapan hemşirelere
ulaşılamaması nedenlerinden dolayı anketlerin geri dönme süresinin 30 gün
sürmesi araştırmanın güçlükleri arasındadır.
Ayrıca araştırma örneklemine, Ankara’da bulunan bir kadın

sağlığı araştırma ve uygulama merkezi hastanesinde, bir üniversite hastanesinde
ve bir özel hastanede çalışan hemşirelerin alınması planlanmıştır. Sadece Dr. Sami
ULUS Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve Araştırma
Hastanesinden araştırmanın bu hastanede yürütülebilmesi için izin yazısı
çıkmıştır.
Ankara Üniversitesi ve Gazi Üniversitesi arasından ulaşım

kolaylığı açısından Gazi Üniversitesi Sağlık Araştırma ve Uygulama Merkezi
Hastanesi tercih edilmiştir,
3.10. Verilerin Değerlendirilmesi
Araştırmadan
elde
edilen
veriler
bilgisayar
ortamında
değerlendirilmiştir.Verilerin analizinde SPSS 16.0 (Statistical Package for Social
Sciences) paket programı kullanılmıştır.Veriler “Tanımlayıcı Analiz” ve “Bağıntı
Analizi” kapsamında incelenmiştir.Tanımlayıcı analizde yüzde dağılım (%), ve
frekans hesaplanmış olup, bağıntı analizinde belirlenen veriler arasındaki ilşki ise
2
Ki Kare Testi (X ) ile analiz edilmiştir.
49
4.BULGULAR
4.1. Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumu ve Yapılan
Hatalar
Bu bölümde hemşirelerin mesleki deneyimleri boyunca herhangi
bir ilaç hatası yapıp yapmadığına, yapılan ilaç hatasının türüne ilişkin bulgular
sayı ve yüzde dağılımları ile yer almaktadır.
Tablo 2: Hemşirelerin Mesleki Deneyimleri Boyunca İlaç Hatası Yapma
Durumları ve Yapılan Hata Türleri
Sayı*
%
Hayır
60
55.6
Evet
48
44.4
Yanlış doz
16
33.3
Yanlış ilaç
11
22.9
Yanlış hasta
11
22.9
İlacı uygulamayı unutma
5
10.4
Yanlış zaman
3
6.3
İlaç dozunu tekrarlama
2
4.2
İlaç Hatası Yapma Durumu (n=48)
Yapılan İlaç Hatası Türü (n=48)
* Mesleki deneyim süresi boyunca ilaç hatası yapan hemşire sayısı
Hemşirelere mesleki deneyimleri boyunca herhangi bir ilaç hatası
yapıp yapmadığı sorulmuştur. Hemşirelerin %44.4’ü daha önce ilaç hatası
yaptığını belirtmiştir (Tablo2). Mesleki deneyimleri boyunca herhangi bir ilaç
hatası yaptığını belirten hemşirelerin %33.3’ü yanlış dozda ilaç uygulamış,
%22.9’u yanlış ilaç uygulamış, %22.9’u ise ilacı yanlış hastaya uyguladığını
belirtmiştir.
50
4.2.Hemşirelerin
İlaç
Hatası
Yapma
Sürecine
Yönelik
Bulguları
Bu bölümde hemşirelerin ilaç hatası yaptığı sürece yönelik ilaç
hatasının ortaya çıkmasını etkilediği düşünülen faktörlereilişkin bulgular sayı ve
yüzde dağılımları ile yer almıştır.
Tablo3:Hemşirelerin İlaç Hatası Yaptığı Sıradaki Demografik Özellikleri
Yaş (n=48)
Sayı*
%
19-24
6
12.5
25-30
18
37.5
31-36
8
18.75
37-42
8
16.6
43 yaş ve üzeri
7
14.65
Gece
35
73.0
Gündüz
13
27.0
1-5 hasta
2
4.2
6-9 hasta
14
29.2
10 hasta üzeri
32
66.6
1 yıl altı
14
29.2
1-5 yıl
26
54.2
5 yıl üzeri
8
16.7
Vardiya (n=48)
Hasta Sayısı (n=48)
Mesleki Deneyim Süresi (n=48)
* Mesleki deneyim süresi boyunca ilaç hatası yapan hemşire sayısı
Hemşirelerin %37.5’i 25-30 yaş arasında iken ilaç hatası yapmıştır.
Mesleki deneyimi boyunca ilaç hatası yaptığını belirten hemşirelerin çoğunluğu
(%73.0) ilaç hatası yaptığı sırada gece vardiyasında görev yapmıştır. Hemşirelerin
yarısından fazlası (%66.6) 10’dan fazla sayıda hastaya bakım verir iken ilaç hatası
yapmıştır. Ayrıca ilaç hatası yaptığını belirten hemşirelerin %54.2’si 1-5 yıllık
mesleki deneyime sahip iken ilaç hatası yapmıştır ( Tablo 3).
51
4.3.Hemşirelerin İlaç Hatası Yaptıktan Sonraki Sürece Yönelik
Bulguları
Tablo 4: Hemşirelerin İlaç Hatasının Nedenlerine İlişkin Görüşleri
Hemşirelerin İlaç Hatasının Nedenlerine
Sayı
%
İş yükü
18
37.5
Dikkatsizlik / Tedbirsizlik
13
25.1
Çalışma saatlerinin uzunluğu
7
14.6
Mesleki deneyim yetersizliği
8
16.7
Hasta hekim iletişimsizliği
2
4.2
İlişkin Görüşleri (n=48)
*n= Mesleki deneyim süresi boyunca ilaç hatası yapan hemşire sayısı
Mesleki deneyimi boyunca ilaç hatası yaptığını belirten hemşirelere
ilaç hatasının nedenleri sorulduğuda hemşireler en fazla iş yükü ( %37.5) ve
dikkatsizlik-tedbrisizlik (%25.0) yanıtını vermiştir (Tablo 4).
52
Tablo 5:
Hemşirelerin İlaç Hatasına Tanık Olma ve İlaç Hatalarını
Bildirme Durumları Dağılımı
İlaç Hatasına Tanık Olma (n=48)
Sayı
%
Evet oldum
88
81.5
Hayır Olmadım
20
18.5
Yanlış doz
21
23.9
Yanlış ilaç
17
19.3
Yanlış yol
15
17.0
Tedavi saatinin geciktirilmesi
12
13.6
Yanlış hasta
10
11.4
Yanlış uygulama zamanı
6
6.8
Hekim önermeden uygulanan ilaç
5
5.7
Tedavi kesildikten sonra uygulama
2
2.3
Hemşire arkadaşıma bildirdim
16
33.3
Kimseyle paylaşmadım
14
29.2
Hekime bildirdim
10
20.8
Sorumlu hemşireme bildirdim
4
8.3
Hastaya / yakınına açıklamadım
3
6.3
Hastaya / yakınına açıkladım
1
2.1
Tanık Olunan İlaç Hatası Türü (n=48)
İlaç Hatalarının Bildirimi (n=48)
*n= Mesleki deneyim süresi boyunca ilaç hatası yapan hemşire sayısı
Araştırmaya katılan hemşirelerin %81.5’i daha önce bir hemşirenin
herhangi bir ilaç hatasına tanık olduğunu belirtmiştir. Hemşireler daha önce en
fazla oranda yanlış doz (%23.9), yanlış ilaç (%19.3), yanlış yol (% 17.0) hatasına
tanıkolduğunu belirtmiştir. Hemşirelerin %33.3’ü ilaç hatası yaptığını ilk olarak
beraber çalıştığı hemşire arkadaşına bildirmekte, %29.2’si yaptığı hatayı kimseyle
paylaşmamakta, %20.8’i hata yaptığını hekime bildirmektedir ( Tablo 5).
53
4.4.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunu Etkileyen
Faktörler
Bu bölümde araştırmaya katılan hemşirelerin yaptıkları ilaç
uygulamalarını etkilediği düşünülen faktörlere (yaş, eğitim düzeyi, mesleki
deneyim süreleri (yıl), haftalık çalışma saati, günlük bakım verilen hasta sayısı) ve
ilaç uygulamalarına yönelik eğitim alma durumuna yönelik bulgular sayı ve yüzde
dağılımları ile yer almaktadır.
Tablo 6: Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumlarının Yaşa Göre Dağılımı
İlaç Hatası Yapma Durumu
Yaş grupları (n=108)
Hayır
Evet
Toplam
n
%
n
%
n
%
19-24 yaş
6
66.7
3
33.3
9
100
25-30 yaş
18
50.0
18
50.0
36
100
31-36 yaş
9
23.7
29
76.3
38
100
37 yaş üzeri
15
60.0
10
40.0
25
100
X2 =11.333
P=0.023
SD=4
Hemşirelerin ilaç hatası yapma durumu ile yaşları arasındaki ilişki
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0.023 ve p<0.05). Elde edilen verilere
göre hemşirelerin en fazla oranda genç ve ileri yaşta (19-24 yaş arasında %66.7;
37 yaş ve üzerinde %60.0) ilaç hatası yaptıkları saptanmıştır (Tablo 6).
54
Tablo 7:
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumularının Eğitim Düzeyine
Göre Dağılımı
İlaç Hatası Yapma Durumu
Eğitim Düzeyi (n=108)
Hayır
Evet
n
%
n
Toplam
%
n
%
Sağlık Meslek Lisesi
12
54.5
10
45.5
22
100
Önlisans
10
35.7
18
64.3
28
100
Lisan ve üzeri
26
44.8
32
55.2
58
100
2
X =2.397
P=0.494
SD=3
Hemşirelerin ilaç hatası yapma durumu ile eğitim düzeyleri
arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p=0.494p>0.05).
Sağlık meslek lisesi mezunu hemşirelerin %54.5’inin, önlisans mezunu
hemşirelerin 35.7’sinin, lisans ve üzeri eğitim alan hemşirelerin %44.8’inin ilaç
hatası yaptıkları belirlenmiştir (Tablo 7).
Tablo 8:
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumularının Mesleki Deneyim
Süresine Göre Dağılımı
İlaç Hatası Yapma Durumu
Mesleki Deneyim Süresi (n=108)
Hayır
Evet
Toplam
n
%
n
%
n
%
5 yıl altı
18
50.0
18
50
36
100
6-10 yıl
10
35.7
18
64.3
28
100
11 yıl üzeri
20
45.5
29
54.5
44
100
X2 =5.014
P=0.286
SD=4
Hemşirelerin ilaç hatası durumu yapma ile mesleki deneyim süresi
arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p=0.286 ve p>0.05).
Hemşirelerin deneyimli olmasının ilaç hata oranına etkisi yoktur (Tablo 8).
55
Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumlarının Haftalık Çalışma
Tablo 9:
Saatine Göre Dağılım
İlaç Hatası Yapma Durumu
Haftalık Çalışma Saati (n=108)
Hayır
Evet
Toplam
n
%
n
%
n
%
40 saat ve altı
43
47.8
47
52.2
90
100
40 saat üzeri
5
27.8
13
72.2
18
100
2
X =1.688
P=0.194
SD=1
*n= Kadın doğum servisinde çalışan hemşire sayısı
Hemşirelerin ilaç hatası yapma durumu ile haftalık çalışma saati
arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p=0.194 ve p>0.05).
İstatistiksel olarak anlamlı bulunmamakla beraber karşılaştırma yapılan 2 grup
arasındaki oranlara bakıldığında 40 saat ve altında çalışan hemşirelerin 40 saat
üzerinde çalışan hemşireler göre oldukça yüksek oranda hata yaptıkları
görülmektedir (Tablo 9).
Tablo 10: Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Günlük Bakım
Verilen Hasta Sayısına Göre Dağılımı
İlaç Hatası Yapma Durumu
Günlük Bakım Verilen Hasta
Sayısı (n=108)
Hayır
Evet
Toplam
n
%
n
%
n
%
0-5 hasta
5
62.5
3
37.5
8
100
6-9 hasta
20
60.6
13
39.4
33
100
10 ve üzeri hasta
23
34.3
44
65.7
67
100
2
X =7.346
P=0.062
SD=3
Hemşirelerin ilaç hatası yapma durumu ile günlük bakım verilen
hasta sayısı arasındaki ilişki istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0.062 ve
p>0.05). Karşılaştırma yapılan 3 grup arasındaki oranlara bakıldığında, günlük 5
hastaya kadar bakım veren hemşirelerin en yüksek oranda (%62.5) ilaç hatası
56
yaptığı görülmektedir.Hasta sayısı arttığında yapılan hata oranı hızla azalmaktadır
(Tablo10).
Tablo 11: Hemşirelerin
İlaç
Uygulamalarına
Yönelik
Eğitim
Alma
Durumunun Dağılımı
İlaç Hatalarına Yönelik Eğitim Alma (n1=108)
Sayı
%
Evet eğitim aldım
100
92.6
8
7.4
66
66
4
4
hizmet içi eğitim aldım. (sempozyum/kongre)
28
28
Yayınları ve gelişmeleri takip ediyorum
2
2
Hayır eğitim almadım
İlaç Uygulamaları İle İlgili Eğitim Alınan yer( n2=100)
Hemşirelik eğitimim sırasında öğrendim
Kadın doğum kliniğinde çalışmaya başlayınca
öğrendim
Mezuniyet sonrası ilaç uygulamaları konusunda
*n1= Kadın doğum servisinde çalışan hemşire sayısı
*n2= İlaç uygulamaları konusunda eğitim alan hemşire sayısı
Çalışmamamızda hemşirelerin büyük çoğunluğu (%92.6) daha
once ilaç uygulamaları ile ilgili eğitim aldığını ifade etmiştir (Tablo 11).
Hemşirelerin üçte ikisi (%66.0) ilaç uygulamalarına ilişkin bilgilerini hemşirelik
eğitimi sırasında öğrenmiş, hemşirenin üçte biri (%28) mezuniyet sonrası ilaç
uygulamaları konusunda hizmet içi eğitim aldığını ifade etmiştir.
57
5.TARTIŞMA
Ilaç uygulamaları, hemşirelerin en temel mesleki işlevlerinden
birisidir. Hemşireler her gün mutlaka hastalara ilaç uygulamaktadır. İlaç hataları
hekimden, hemşireden ya da hastadan kaynaklanabilmektedir9. İlaçlar hakkında
bilgi eksikliği10,15,16, hasta hakkında bilgi yetersizliği6,15, iletişim hataları3, çalışma
saatlerinin uzunluğu6,16,17, yorgunluk3,10, tecrübesizlik6,10,16, okunması güç
istemler6,10,15 ve ilaç uygulaması sırasında kesintiye sebep olan etkenler
(telefonlar, hasta yatışları) ilaç hatalarının yaşanmasına neden olabilmektedir.
Ortaya çıkan ilaç hataları sonucu bakım verilen hasta zarar görmektedir. Bu
durum insan ve hasta haklarına, etik ilkelere aykırıdır6. Hastaların sorunsuz bir
şekilde sağlık hizmeti alabilmesi için karşılaşılan ilaç hatalarının belirlenmesi ve
hatalarının önlenmesi gerekmektedir.
5.1. Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumu
Araştırmamıza katılan hemşirelerin %44.4’ü daha önce ilaç hatası
yapmıştır (Tablo2). Çeşitli ülkelerde yapılan çalışmalarda hemşirelerin farklı
oranlarda ilaç hatası yaptıkları tespit edilmiştir. Örneğin; Raju ve arkadaşlarının
(1995) yaptığı çalışmada ilaç hatalarının %60.3’ünden hemşirelerin sorumlu
olduğu belirlenmiştir6. Bates ve arkadaşlarının (1995) yaptığı çalışmada, toplam
70 önlenebilir istenmeyen ilaç hatasının %34’üne hemşirelerin sebep olduğu
belirlenmiştir24. Wilson ve arkadaşlarının (1998) yaptığı çalışmada ise ilaç
hatalarının %22’sine hemşirelerin sebep olduğu belirlenmiştir6.
Ülkemizde ilaç hatalarına yönelik az sayıda çalışma bulunmaktadır.
Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada ise hemşirelerin yaklaşık yarısının (%47.6)
mesleki deneyimleri süresince ilaç hatası yaptığı belirlenmiştir6. İlaç hastaya
ulaşmadan son kontrolü yapan sağlık personeli hemşire olduğundan, ilaç kullanım
sisteminin herhangi bir basamağında ortaya çıkan hatanın farkedilip önlenmesi
hemşirenin sorumluluğundadır. İlaç uygulamalarında ilacın hatasız bir şekilde
58
hazırlanması ve hastaya ulaştırılmasında mesleki sorumluluk hemşireye aittir. Bu
nedenle ilaç hatalarından öncelikle hemşireler sorumlu tutulmaktadır.
Araştırmamıza katılan hemşirelerin %44.4’ü daha önce ilaç hatası
yapmıştır (Tablo2). Araştırmamızdan elde edilen bulgular literatür ile benzerlik
göstermemektedir. Araştırma bulgularımız hemşirelerin önemli oranda ilaç hatası
yaptığını doğrulamakla beraber hemşirelerin hata oranı literatürden daha az
bulunmuştur. Bu durumun çalışmanın geriye dönük sorgulama ile yapılmış olması
ve unutulma faktöründen kaynaklandığı düşünülmüştür.
5.2. Hemşirelerin Yaptıkları İlaç Hatalarının Türü
Araştırmamıza katılan hemşirelerin %33.3’ü yanlış dozda ilaç
uygulamış, %22.9’u yanlış ilaç uygulamış, %22.9’u ise ilacı yanlış hastaya
uygulamıştır (Tablo3). Yapılan araştırmalar incelendiğinde; O’Brodovich ve
Rappaport (1991) yaptıkları çalışmada hemşireler tarafından en çok yapılan ilaç
hata türünü; yanlış doz olarak bildirmiştir89. Kaushal ve arkadaşlarının (1999)
yaptıkları çalışmada; en çok yapılan ilaç hata türleri; yanlış doz (%28), yanlış ilaç
(%1.3), yanlış hasta (%0.16) olarak sıralanmıştır64. Benzer şekilde Barker ve
arkadaşlarının (2001) yaptığı çalışmada en çok yapılan hata türleri; yanlış doz
(%17) olarak belirlenmiştir90. Kopp ve arkadaşlarının (2006) ve Tang ve
arkadaşlarının (2007) yaptıkları çalışmada en çok yapılan ilaç hata türleri; yanlış
doz, yanlış ilaç olarak tespit edilmiştir91,92. Diğer bir çalışmada en çok yapılan ilaç
hata türleri; yanlış zaman, yanlış doz olarak belirlenmiştir3,93. Yapılan çalışmalara
benzer olarak ülkemizde Aşti ve Kıvanç’ın (2003) yaptığı çalışmada en çok
yapılan ilaç hata türleri; yanlış zaman (%8.7), yanlış doz (%8), yanlış hasta (%6)
olarak belirlenmiştir74. Yine Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada hemşirelerin en çok
yaptığı ilaç hata türleri; yanlış doz (%20.6), yanlış hasta (%18.4), yanlış ilaç
(%8.4) olarak belirlenmiştir6.
59
Çalışmamızda en çok yapılan hata türleri literatürle uyumlu
bulunmuştur. Araştırmamıza en fazla oranda (%33.3) ’’yanlış doz’’ hatasının
yapıldığı belirlenmiştir (Tablo 2). Çalışmamız hastanelerin kadın-doğum
kliniklerinde yürütülmüştür. Özellikle acil ve hızlı ilaç uygulanan doğumhane,
ameliyathane
gibi
birimlerde hastaya uygulanacak
ilacın
yanlış
dozda
uygulanması önemli bir hatadır. Uygulanacak ilacın antibiyotik olduğu durumda;
ilacın fazla dozda uygulanması hastada allerjik veya aşırı doza bağlı reaksiyon
gelişmesine neden olabilmektedir. İlacın daha az dozda uygulanması ise
enfeksiyon tablosunun ortaya çıkmasına neden olabilmektedir. Annede enfeksiyon
görülmesi durumunda annenin ilaç kullanması gerekecek ve bebeğin anne sütü ile
beslenmesi engellenecektir. Enfeksiyon tablosu taburculuk sürecinin uzamasına
neden olabilmektedir. Taburculuk sürecinin uzaması ise bebek ile anne arasındaki
iletişimin aksamasına, bebeğin öz bakım ihtiyaçlarının anne tarafından
karşılanamamasına neden olabilmektedir20,22,94,95.
Uygulanacak ilacın anestetik veya sedatif etkili olduğu durumda;
yanlış dozda ilaç uygulanması annede solunum depresyonu, bebekte ise fetal
asfiksi görülmesine neden olabilir. Bu durumda ortaya çıkan ilaç hataları hem
anne hem de fetüs sağlığını olumsuz etkilemektedir. Hatadan ötürü annenin
hastanede kalış süresi uzamakta, sağlık bakım maliyeti hem hasta adına hem de
ülke ekonomisi adına artmaktadır20,22,94,95.
5.3.
Hemşirelerin
İlaç
Hatası
Yapma
Sürecine
İlişkin
Demografik Özelliklerine Yönelik Bulgular
5.3.1.Yaş
Araştırmamızda hemşirelerin %37.5’i ilaç hatası yaptığı sırada 2530 yaş arasındadır (Tablo3). Yapılan çalışmalarda ilaç hatasına yönelik
hemşirelerin yaşı bağımsız değişken olarak ele alınmamıştır. Türkiye’de yapılan
bir çalışmada 20 yaş ve altı yaş grubu ile 31-40 yaş grubundaki hemşirelerin (genç ve
60
orta yaş) daha az oranda ilaç hatası yaptığı belirlenmiştir12. Benzer şekilde bizim
çalışmamızda genç hemşirelerin daha fazla oranda hata yaptığı tespit edilmiştir.
Bu
durumun
genç
yaştaki
hemşirelerin
deneyimlerinin
az
olmasından
kaynaklandığı düşünülmüştür.
5.3.2.Vardiya
Araştırmamızda hemşirelerin %73.0’ü gece, %27.0’si gündüz
vardiyasında çalışırken ilaç hatası yapmıştır.Bu oranlarla hemşirelerin gece
vardiyasında çalışırken gündüz vardiyasına kıyasla 2 kat daha fazla oranda ilaç
hatası yaptığı sonucuna ulaşılabilir (Tablo3). Yapılan araştırmalar incelendiğinde;
Hicks ve arkadaşlarının (2000-2005) yaptığı çalışmada gün içinde ilaç hatalarının
en fazla meydana geldiği saatler çalışmamıza benzer şekilde 18.00-24.00 saatleri
(%46.9) olarak tespit edilmiştir96. Yine benzer şekilde Sheu ve arkadaşlarının
(2008) yaptığı çalışmada; saptanan 328 ilaç hatasının %48’i gece vardiyasında
meydana gelmiştir92. Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada
vardiyanın ilaç hatasına etkisine bakılmış ve hemşirelerin çalıştıkları vardiyanın
ilaç hatası yapma oranını etkilemediği saptanmıştır6. Çalışmamızın sonuçları gece
ilaç hatalarının daha fazla yapıldığı yönünde yapılan çalışmalarla benzerlik
göstermektedir.
Hastanelerde personel yetersizliği nedeniyle hemşirelerin çalışma
süreleri artmıştır. Hemşirelerin çalışma saatleri günlük 12 saati ve haftalık 40 saati
aştıkça hata yapma risklerinin önemli ölçüde arttığı tespit edilmiştir97. Yoğun
bakım hemşirelerinin çalışma vardiyalarının hata oluşumuna etkisinin incelendiği
bir çalışmada çalışma saatleri uzadıkça hemşirelerin uyanıklığının azaldığı
belirlenmiştir. Yine aynı çalışmada hemşirelerin günlük olarak planlanan süreden
daha uzun süre çalışmak zorunda kaldığı ve bunun hata yapma riskini artırdığı
belirlenmiştir97.
61
Gece boyu süren uykusuzluk hali dikkat azalmasına ve bilişsel
işlevlerdeki performansın düşmesine neden olmaktadır. Normal çalışma saatini
aşan, devamlılığı olmayan, beklenmedik gün ve saatlerde çalışan hemşireler için
dikkatli, özenli, ilgili olmak hasta bakımına odaklanmayı güçleştirmektedir. Bu
durum, hasta hakları ve bakım etiği yönünden olumsuz bir ortam yaratarak hasta
bakımını olumsuz etkilemektedir78. Dolayısıyla hasta haklarının ihlal edildiği,
hata yapma ihtimalinin arttığı, bakımın istendik şekilde tamamlanmasının
engellendiği riskli bir ortam doğmaktadır. Çalışmamızda hemşirelerin gece
vardiyasında gündüz vardiyasına göre daha fazla hata yapmalarının hemşirelerin
uykusuzluğuna bağlı olduğu düşünülmüştür.
5.3.3.Hasta Sayısı
Araştırmamızda ilaç hatası yaptığını belirten hemşirelerin %66.6’sı
10 hastadan fazla sayıda hastaya; %29.2’si 6-9 hastaya bakım verirken ilaç hatası
yapmıştır (Tablo 3).Yapılan araştırmalarda hemşire başına düşen hasta sayısı
arttıkça ilaç hatası yapma oranının arttığı yönünde bilgiler yer almaktadır10,23,25.
Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada hemşireler 1-10 hastaya
bakarken %51.1, 11-20 hastaya bakarken %47.7, 21-30 hastaya bakarken %50.8
oranında ilaç hatası yapmıştır6.
Çalışmamızda hemşirelerin fazla sayıda hastaya bakım verir iken
ilaç hatası yaptığı bulgusu literatür ile uyumlu bulunmuştur. Bu durumun iş
yoğunluğundan, bir hastaya birden fazla ilaç uygulanmasından kaynaklandığı
düşünülmüştür.
5.3.4.Mesleki Deneyim
Araştırmamızda hemşirelerin %54.2’si ilaç hatası yaptığı sürede 1
ila 5 yıl mesleki deneyime sahiptir (Tablo3).
62
Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada hemşirelerin
yaklaşık yarısının (%44.3) ilaç hatası yaptığı sırada 2-5 yıl mesleki deneyime
sahip olduğu ve hemşirelerin toplam çalışma süreleri incelendiğinde 16 yıl ve üstü
mesleki deneyime sahip olan hemşirelerin (%31.6) en az oranda ilaç hatası yaptığı
belirlenmiştir6.
Çalışmamızda mesleki deneyimi az genç yaştaki hemşirelerin daha
fazla oranda hata yaptığı bulgusu literatür ile benzerlik göstermektedir22 (Tablo3).
Mesleki deneyim süresi arttıkça, deneyimlenen ve gözlemlenen ilaç uygulaması
artmakta ve bu konuda tecrübe ve bilgi birikimi olmaktadır. Çalışmamızda
mesleki deneyim süresi 1-5 yıl arasında olan hemşirelerin bu nedenle daha fazla
oranda hata yaptığı düşünülmüştür.
5.4. Hemşirelerin Yapılan İlaç Hatasının Nedenlerine Ilişkin
Görüşleri
Çalışmamızda hemşirelerin %37.5’i ilaç hatasının nedenini iş yükü,
%25.0’i dikkatsizlik–tedbirsizlik, %14.6’sı çalışma saatlerinin uzunluğu olarak
belirtmiştir (Tablo 4). Nath ve Marcus (2006) yaptığı çalışmada yetersiz kayıt
tutmanın, fazla iş yükünün, bilgi eksikliğinin ve iletişim eksikliğinin olası
hataların ortaya çıkmasını kolaylaştırdığını belirlemiştir. Yapılan bir başka
çalışmada ise yorgunluk ve çalışanların deneyimsiz olması ilaç uygulamalarında
hata nedeni olarak gösterilmiştir10.
Chang ve Mark (2009) yaptıkları çalışmada hemşire sayısının
yetersizliğinin ilaç hata nedeni olduğunu belirlemiştir82. Meurier ve ark. (1996)
yaptığı çalışmada ilaç hata nedenlerini; bilgi eksikliği, stresli çalışma ortamı, fazla
iş yükü, tecrübesizlik olarak belirtmiştir10. Tang ve ark. (2007) yaptığı çalışmada
iş yükünün hata oluşumuna etki eden en yaygın faktörlerden biri olduğunu
belirtmiştir17. Mayo ve Duncan (2004)’ın yaptığı çalışmada hemşireler hekim
istemlerinin
okunaksız
olmasının,
ilaç
uygulamaları
sırasında
yaşanan
63
karışıklıkların ve yorgunluğun ilaç hatalarına neden olduğunu belirtmiştir11.
Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada hemşireler hasta sayısının
fazlalığı, uzun çalışma saatleri, yorgunluk ve ilaç uygulanması sırasında yaşanan
karışıklıkları ilaç hata nedeni olarak göstermiştir6.
Çalışmamızda ilaç hata nedeni olarak gösterilen faktörler literatür
ile uyumlu bulunmuştur. Kadın doğum servislerinde çalışan hemşirelerin çalışma
saatlerinin uzunluğu, hasta sayısının fazla olması, vakaların hızlı değişmesi,
hastaların kısa sürede taburcu olması, yorgunluk, ilaç uygulanması sırasında
yaşanan karışıklıkların ilaç hatalarına neden olduğu düşünülmüştür.
5.5.Hemşirelerin İllaç Uygulamaları ile İlgili Eğitim
Alma
Durumları
Çalışmamızda hemşirelerin büyük çoğunluğu (%92.6) daha önce
ilaç uygulamaları ile ilgili eğitim aldığını ifade etmiştir (Tablo 13). Hemşirenin
%61.1’i ilaç uygulamalarına ilişkin bilgilerini hemşirelik eğitimi sırasında
öğrenmiş, sadece hemşirelerin %25.9’u hemşirelik eğitimi sonrası ilaç
uygulamalarına ilişkin hizmet içi eğitim almıştır (Tablo11).
Yapılan araştırmalar incelendiğinde ilaç uygulamalarına ilişkin
eğitim alma durumunun ele alındığı fazla sayıda çalışmaya rastlanmamıştır.
Çalışmamıza benzer olarak ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada
hemşirelerin üçte biri (%32.9) ilaç uygulamalarına yönelik bilgilerini hemşirelik
eğitimi sırasında öğrendiğini belirtmiştir6. Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada
hemşirelerin sadece beşte biri mezuniyetten sonra ilaç uygulamalarına ilişkin bir
eğitim
programına
katıldığını
belirtmiştir6.
Araştırmamızda
hemşirelerin
çoğunluğu ilaç uygulamalarına yönelik bilgilerini lisans eğitimi sırasında
öğrenmiştir. Bu yönde çalışmamızda elde edilen bulgular Ateş’in (2010) çalışması
ile benzerlik göstermektedir.
64
Temel eğitimde edinilen ilaç bilgisi ile kliniklerde kullanılan ve
farklı bilgi, teknoloji ve uygulama becerileri ilaçların güvenli bir şekilde
uygulanmasını
zorlaştırmaktadır.
Çalışmamızda
hemşirelerinin
ilaç
uygulamalarına ilişkin bilgilerinin lisans eğitimine dayanması hemşirelerin ilaç
konusundaki
uygulamaları
gelişmeleri,
yenilikleri
takip
etmediğini
göstermektedir. Çoğu hemşirenin hemşirelik eğitimindeki bilgilerle yetiniyor
olması, hemşirelerin mezuniyet sonrası eğitime katılma ihtiyacı duyduğu halde
mesleki eğitim olanaklarından ya da kurumda ilaç uygulamaları konusunda
verilen
hizmet
içi
eğitim
programlarından
yeterince
yararlanamadığını
düşündürmüştür. Hemşirelerin yayınları ve gelişmeleri takip etmemesinin bir
nedeni iş yoğunluğu, vardiyalı çalışma şekli olabilir.
5.6.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunu Etkileyen
Faktörler
5.6.1.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Yaş Ile
Ilişkisi
Hemşirelerin ilaç hatası yapma durumu ile yaş arasındaki ilişki
istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p=0.023 ve p<0.05). Elde edilen verilere
göre hemşirelerin en fazla oranda genç ve ileri yaşta (19-24 yaş arasında %66.7;
37 yaş ve üzerinde %60.0) hata yaptıkları saptanmıştır (Tablo 6).
Suzuki ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada (2005) yaş ilerledikçe
ilaç hatalarının azaldığı saptanmıştır82. Çalışmamızda genç ve mesleki tecrübesi
az olan hemşirelerin daha fazla oranda hata yaptığı yönündeki bulguliteratür ile
uyumludur. Ancak literatürde ileri yaştaki hemşirelerin daha fazla ilaç hatası
yaptığına ilişkin bulguya rastlanmamıştır.
Bizim çalışmamızda 19-24 yaş arasında olan genç hemşirelerin
okuldan yeni mezun ve mesleki tecrübesinin az olduğu düşünülmüştür. Hata
65
oranının yaşı büyük olan hemşirelerde artma nedeni; yaşı küçük olan hemşirelere
göre yaşça büyük hemşirelerin mesleki bilgilerinin yeni olmaması, hemşirelik
mesleğindeki son gelişmeleri takip edemiyor olması olabilir. Hatta yaşça büyük,
dolayısıyla mesleki deneyim süresi fazla olan hemşirelerin ’’ben hata yapmam’’
düşüncesiyle hataya daha yatkın olabilecekleri düşünülmüştür.
5.6.2.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Haftalık
Çalışma Saati Ile Ilişkisi
Hemşirelerin çalışma saatleri, vardiya şekli ve nöbet süreleri
incelendiğinde; sağlık personelinin %83,3’ünün haftada 40 saat ve 40 saatten az
çalıştığı belirlenmiştir (Tablo 1). Çalışmamızda haftalık 40 saatten daha fazla süre
çalışmanın ilaç hata oranına etkisi olmadığı saptanmıştır (p=0.194 ve p>0.05)
(Tablo 9).
Hemşirelerin haftalık mesai saati ve vardiya şeklinin ilaç hatasına
etkisinin incelendiği ve ilaç hata oranını arttırdığının belirlendiği sınırlı sayıda
çalışmaya rastlanmıştır. Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığı çalışmada
hemşireler ilaç hatalarının nedenleri olarak çalışma saatinin uzunluğunu (%10.3)
belirtmiştir6.
Normal saatler dışında fazla çalışmanın hemşirelerin hata
yapmasına yol açtığı belirlenmiştir. Literatürde hata riskini belirleyen en önemli
değişkenin çalışma süresinin uzunluğu olduğu belirtilmektedir3. Hata yapma
riskinin, gün ya da hafta içinde fazladan çalışılan saat kadar arttığı
belirtilmektedir. 12.5 saat süren vardiyada çalışan hemşirelerin hata yapma riski,
8.5 saat süren vardiyada çalışan hemşirelere göre 3 kat daha fazladır78.
Literatür bilgilerinin aksine bizim çalışmamızda, haftalık çalışma
saatinin ilaç hata oranı ile ilişkisi olmadığı belirlenmiştir. Çalışmamızda haftalık
66
çalışma saati ile ilaç hata oranı arasında ilişki olmaması hemşirelerin yaptıkları
hataları tam olarak hatırlamamalarından kaynaklandığı düşünülmüştür.
5.6.3.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Mesleki
Deneyim Süresi İle Ilişkisi
Çalışmamızda 5 yıldan az deneyime sahip hemşirelerin en fazla
oranda (%50.0) ilaç hatası yaptığı saptanmıştır ancak mesleki deneyim süresi ile
ilaç hatası yapma durumu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki
bulunamamıştır (p=0.286 ve p>0.05) (Tablo 8).
Yapılan araştırmalar incelendiğinde; Sheu ve ark (2008) yaptığı
çalışmada, çalışmamızın aksine hemşirelerin %53.7’sinin 2 yıldan azmesleki
deneyime sahip iken ilaç hatası yaptığı belirlenmiştir96. Walter (1992) yaptığı
çalışmada kurumdaki deneyim süreleri bakımından, 1 yıldan az süre çalışan
hemşirelerin, 1 yıldan fazla süre çalışan hemşirelere göre daha fazla oranda ilaç
hatası yaptığını belirtmiştir8.
Bu çalışmaların aksine başka çalışmada, mesleki deneyim süresi 16
yıl daha fazla olan hemşirelerin 1-5 yıl mesleki deneyime sahip olan hemşirelere
göre daha fazla ilaç hatası yaptıkları belirlenmiştir22. Benzer şekilde bir başka
çalışmada mesleki deneyim süresi 10 yıl ve daha fazla olan sağlık çalışanlarının
daha az hata yaptıkları saptanmıştır82. Ürdün’de 2007 yılında yapılan bir
çalışmada hemşirelerin çoğu (%26.7) 5 yıl ve üzeri mesleki deneyime sahip iken
ilaç hatası yapmıştır5. Ülkemizde sadece Ateş’in (2010) yaptığıçalışmada
hemşirelerin çoğunluğunun mesleki hayatlarının ilk 5 yılında ilaç hatası yaptığı
saptanmıştır6.
Mesleki
deneyimi
süresi
az
olan
hemşirelerin
hatalı
uygulamalarının, yeni bir çevreye girmekten kaynaklanan adaptasyon bozukluğu,
stress ve ilaçlar hakkında yetersiz bilgi sahibi olmaktan kaynaklandığı
düşünülmüştür.
67
5.6.4.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Bakım
Verilen Hasta Sayısı İle Ilişkisi
Çalışmamızda en fazla oranda 0-5 hastaya bakım veren hemşireler
%62.5 oranında hata yapmıştır. Hemşirelerin günlük bakım verdiği hasta sayısının
artmasının ilaç hata oranına etkisi olmadığı sonucuna ulaşılmıştır (p=0.062 ve
p<0.05) (Tablo 10).
Yapılan araştırmalar incelendiğinde hasta sayısının ilaç hatalarına
etkisinin birlikte ele alındığı bir çalışmaya ulaşılamamıştır. Ülkemizde yapılan
araştırmalar
incelendiğinde
sadece
Ateş’in
(2010)
yaptığı
çalışmada
bulgularımızın aksine vardiyada bakım verilen ortalama hasta sayısı ile ilaç hatası
yapma durumu arasındaki ilişki incelenmiş ve hemşirelerin en fazla oranda 0-10
hastaya bakarken (%51.1) ilaç hatası yaptığı saptanmıştır6.
Literatürde hemşire başına düşen hasta sayısının artmasının ilaç
hatasının ortaya çıkmasını artırdığı bilgisi yer almaktadır6. Bizim çalışmamızda
elde edilen bulgular literatür ile uyumlu bulunmamıştır. Çalışma kapsamına alınan
hastanelerde hemşire istihdamının ve bölümlerde çalışan hemşire sayısının yeterli
olduğu düşünülmüştür. Bölümün iş yüküne ve hasta kapasitesine uygun olarak
hemşire başına düşen hasta sayısının uygun planlandığı düşünülmüştür.
Dolayısıyla bu bölümlerde hastaya verilen bakımın ve uygulanan tedavinin
hatasız bir şekilde hastaya ulaştığı belirlenmiştir.
5.6.5.Hemşirelerin İlaç Hatası Yapma Durumunun Eğitim
Düzeyi Ile Ilişkisi
Çalışmamızda hemşirelerin eğitim düzeyi ile ilaç hatası yapma
durumu
karşılaştırıldığında
aralarında
istatistiksel
anlamlı
bir
ilişki
bulunamamıştır (p=0.494 ve p>0.05) (Tablo 7).
68
Yapılan araştırmalar incelendiğinde; Chang ve Mark (2009)
yaptıkları çalışmada hemşirelerin eğitim düzeyi arttıkça ilaç hatalarının azaldığını
saptamıştır87. Hedy Cohen tarafından yapılan araştırma sonuçlarına göre ise ilaç
uygulamalarıyla ilgili en yüksek başarıya henüz öğrenci olan hemşirelerin ve
yüksek lisans eğitimini tamamlamış hemşirelerin sahip olduğu görülmüştür6.
Ülkemizde yapılan araştırmalar incelendiğinde Chang ve Mark’ın
(2009) yaptığı çalışmanın aksine Oğuz ‘un (2007) çalışmasında, eğitim düzeyi
arttıkça ilaç uygulamalarında başarı skorunun düştüğü göze çarpmıştır82. Eğitim
düzeyi yüksek ve teorik bilgisi yeni olan hemşirelerin mesleki bilgilerinin
doğruluğuna fazlasıyla güvenmesi daha fazla oranda hata yapmasının nedeni
olabilir.
Literatürde hemşirelerin eğitim düzeyi ile ilaç hataları arasındaki
ilişkiye yönelik farklı araştırma sonuçları yer almaktadır. Çalışmamızda eğitim
düzeyinin ilaç hata oranına etkisi olmadığı tespit edilmiştir. Ülkemizde
hemşirelerin eğitim düzeyi sağlık meslek lisesi, önlisans, lisans ve lisansüstü
olarak farklılık göstermektedir. Çalışmamızda hemşirelerin eğitim düzeyi ile ilaç
hatası yapma durumu arasında istatistiksel anlamlı bir ilişki bulunmamasının
nedeni; sahada çalışmakta olan hemşirelerin ilaç uygulamaları konusundaki
eğitiminin ve kurum yöneticileri tarafından eğitim seviyesi farkı gözetmeksizin
devam etmesi olabilir.
69
6. SONUÇ
Kadın doğum servislerinde çalışan hemşirelerin yaptıkları ilaç
hatalarını, ilaç hatalarının nedenlerini ve sonuçlarını saptamak amacıyla yürütülen
çalışmadan elde edilen sonuçlar aşağıdaki gibidir;
1. Araştırmaya katılan hemşirelerin yaklaşık üçte biri (%35.2) 3136 yaş grubunda, yarısı (%50.9) lisans mezunu, çoğunluğu (%75.0) sağlık
bakanlığına bağlı devlet hastanesinde görev yapmakta ve çoğunluğu üçte biri
(%30.6) 2- 5 yıl mesleki deneyime sahiptir. Hemşirelerin yaklaşık yarısı (% 49.1)
2-5 yıldır kadın - doğum servisinde çalışmakta, üçte biri günlük en yüksek oranda
(%34.3) 11-15 hastaya bakım vermekte ve çoğunluğu (%79.6) haftada 40 saat
çalışmaktadır.
2. Araştirmaya katılan hemşirelerin yaklaşık yarısı (% 44.4) daha
önce ilaç hatası yaptığını belirtmiştir (Tablo2).
3. Araştırmaya katılan hemşirelerin %33.3’ü yanlış dozda ilaç
uygulamış, %22.9’u yanlış ilaç uygulamış, %22.9’u ise ilacı yanlış hastaya
uygulamıştır (Tablo2).
4. Hemşirelerin yarısı (%54.2) 2-5 yıllık mesleki deneyime sahip
iken ilaç hatası yapmıştır (Tablo3).
5. Hemşirelerin %73.0’ü gece vardiyasında görev yapar iken ilaç
hatası yapmıştır (Tablo3).
6. Hemşirelerin %66.6’sı hata yaptığı sırada 10’dan fazla sayıda
hastaya bakım vermektedir(Tablo3).
7. İlaç hatası yaptığını belirten hemşirelerin %29.2’si ilaç hatası
yaptığı sürede 1 yıldan az mesleki deneyime sahiptir (Tablo3).
70
8. Hemşirelerin en yüksek oranda (%66.7 oranında 19-24 yaş
arasında ve %60.0 oranında 37 yaş ve üzerinde) genç ve ileri yaşta ilaç hatası
yaptığı saptanmıştır(Tablo 3).
9. Hemşirelere yaptığı ilaç hatasının nedeni sorulduğuda; iş yükü
(%37.5) ve dikkatsizlik-tedbrisizlik (% 25.0) yanıtını vermiştir (Tablo 4).
10. Hemşirelerin %81.5’i daha önce bir hemşirenin ilaç hatasına
tanık olduğunu belirtmiştir (Tablo 5).
11. Hemşirelerin en fazla oranda yanlış doz (%23.9), yanlış ilaç (
%19.3), yanlış uygulama yolu (% 17.0) hatasına tanıkoldukları belirlenmiştir
(Tablo 5).
12. Hemşirelerin %33.3’ü ilaç hatası yaptığını ilk olarak beraber
çalıştığı hemşire arkadaşına bildirmekte, %29.2’si yaptığı hatayı kimseyle
paylaşmamakta, %20.8’i hata yaptığını hekime bildirmektedir ( Tablo 5).
13. Hemşirelerin büyük çoğunluğu (%92.6) daha önce ilaç
uygulamaları ile ilgili eğitim aldığını ifade etmiştir (Tablo 11).
71
7. ÖNERİLER
Çalışmada hemşirelerin çoğunun (%73.0) gece vardiyasında görev
yapar iken ilaç hatası yaptığı belirlenmiştir. Bu nedenle özellikle gece vardiya
süreleri kısaltılmalıdır. Gece vardiyasında görev yapan hemşire sayısının
arttırılmasına ve gece
vardiyasında ilaç hatalarının azaltmaya yönelik
düzenlemeler yapılmalıdır.
Araştırmamızda günlük bakım verilen hasta sayısı arttığında hata
oranının da hızla yükseldiği belirlenmiştir. Bu nedenle hasta sayısına düşen
hemşire sayısı arttırılmalıdır.
İlaç hatası yaptığını belirten hemşirelerin yaklaşık üçte biri (%29.2)
ilaç hatası yaptığı sürede 1 yıldan az mesleki deneyime sahiptir. Yeni işe başlayan
hemşirelere ilaç uygulamaları ile ilgili oryantasyon ve hizmet içi eğitim
programları uygulanmalıdır.
Araştırmamızda haftalık çalışma saati arttıkça ilaç hatası yapma
oranının yükseldiği tespit edilmiştir. Bu nedenle hemşirelerin çalışma listeleri
haftalık çalışma süresi 40 saati ve günlük çalışma süresi12 saati aşmayacak
şekilde düzenlenmelidir.
Hemşirelerin üçte biri (%37.5) 25-30 yaş arasında iken ilaç hatası
yaptığı belirlenmiştir.Genç yaştaki hemşirelerin yüksek riskli ve karışık bazı
uygulamaları daha fazla yapabilme ihtimaline karşın, genç yaştaki hemşirelerin
bir rehber hemşire ile işe kuruma ve mesleğe adaptasyonu sağlanmalıdır.
Hemşirelerin en yüksek oranda (19-24 yaş arasında %66.7; 37 yaş
ve üzerinde %60.0) genç ve ileri yaşta ilaç hatası yaptığı saptanmıştır. Okul
bilgilerinin yavaş yavaş yeniliğini kaybettiği orta yaş grubundaki hemşirelerin
72
ilaç yönetimi sürecine ilişkin bilgi ve becerileri meydana gelen yenilikler
çerçevesinde özellikle desteklenmeli ve takip edilmelidir.
Hemşirelerin çoğu (%81.5) daha önce bir hemşirenin ilaç hatasına
tanık olduğunu belirtmiştir. Hemşirelerin en fazla oranda yanlış doz, yanlış ilaç,
yanlış uygulama yolu hatasına tanıkoldukları belirlenmiştir. Ayrıca hemşirelerin
üçte biri (%33.3) ilaç hatası yaptığını beraber çalıştığı hemşire arkadaşına
bildirmekte, yaklaşık üçte biri (%29.2) yaptığı hatayı kimseyle paylaşmamakta,
yaklaşık beşte biri (%20.8) hata yaptığını ilk olarak hekime bildirmektedir. Sağlık
çalışanları kendilerinin ve tüm sağlık personelinin ilaç hatalarının bildirimi
konusunda bilgilendirilmeli ve gizlilik ilkelerine sahip etkin bir hata bildirim
sistemi oluşturulmalıdır.
Bu
çalışma
kadın-doğum
servislerinde
çalışmakta
olan
hemşirelerin yaptıkları ilaç hatalarını tespit etmeye yönelik yapılmıştır. Ancak
çalışmada mesleki yaşantısı boyunca yapılan tüm hatalar sorgulanmıştır. Bu
nedenle; kaıin doğum servislerinde uygulanan ilaçların (oksitosin ve anestetikler
benzeri) hatasız bir şekilde hazırlanıp uygulanmasinin incelendiği ve hemşirelerin
kadın doğum alaninda çaliştiği sürece yönelik ilaç hatası yapip yapmadığının
tespitine yönelik çalışmaların yapılması önerilmiştir.
73
8.ÖZET
‘Kadın Doğum Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin İlaç Uygulama
Hatalarinin Belirlenmesi’
Bu çalışmanın amacı; kadın doğum servislerinde çalışan hemşirelerin
ilaç uygulama hatalarını, nedenlerini ve sonuçlarını saptamaktır. Araştırmanın
örneklemini Dr. Sami Ulus Kadın Doğum Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Eğitim ve
Araştırma Hastanesi Kadın-Doğum Klinikleri (81 hemşire) ile Gazi Üniversitesi
Sağlık
Araştırma
ve
Uygulama
Merkezi
Hastanesi
Kadın-Doğum
Kliniklerinde çalışan (27 hemşire); ilaç uygulamalarından doğrudan sorumlu olan ve
araştırmaya katılmayı kabul eden 108 hemşire oluşturmuştur.
Veriler soru formu kullanılarak toplanmıştır. Verilerin analizinde
SPSS 16.0 programı kullanılmıştır. İstatistiksel değerlendirmelerde, tanımlayıcı
olarak sayısal ve yüzdelik dağılım ve Ki Kare Testi kullanılmıştır.
Araştırma sonuçlarına göre, hemşirelerin yaklaşık yarısı (%44.4) ilaç
uygulama hatası yaptığını ve kendisi dışındaki bir sağlık personelinin yaptığı ilaç
uygulama hatasına tanık olduğunu (%81.5) ifade etmiştir. İlaç uygulama hataları
çoğunlukla; (%73.0) 16.00-08.00 saatleri arasında meydana gelmiştir.Hemşirelerin
%33.3’ü yanlış dozda ilaç uygulamış, %22.9’u yanlış ilaç uygulamış, %22.9’u ilacı
yanlış hastaya uygulamıştır. Hemşirelerin %37.5’i 25-30 yaş arasında, %66.6’sı 10
hastadan fazla sayıda hastaya bakım verirken, %54.2’si 2-5 yıllık mesleki deneyime
sahip iken ilaç uygulama hatası yapmıştır. Hemşireler, ilaç uygulama hatalarının
nedenleri arasında ilk üç sırada; iş yükü (%37.5), dikkatsizlik-tedbrisizlik (%25.0),
çalışma saatlerinin uzunluğu (%14.6) belirtmişlerdir.
Hemşireler ilaç hatalarının önlenmesi için eğitimin artırılması,
hataların tespiti, çalışma saatlerinin düzenlenmesi ve hemşire sayısının arttırılmasına
yönelik önerilerde bulunmuşlardır.
Anahtar Kelimeler: Hemşire, ilaç hatası, hasta güvenliği.
74
9.SUMMARY
‘Determination of Obstetrics and Gynecology Clinics Nurses Drug
Application errors’
The aim of this study is to determine the nurses’ medication errors,
causes and results of the errors in obstetrics and gynecology services. The samples of
the research is composed by the 108 nurses who are voluntary to participate in to
study and directly responsible for drug Administration and work in the Dr. Dr. Sami
Ulus Maternity and Child Health education and Research Hospital working (81
nurses) and Gazi University Hospital, Obstetrics and Gynecology Clinics of Health
Research and Application Center working (27 nurse).Data were collected using a
questionnaire. SPSS 16.0 software was used for data analysis. Statistical analysis,
numerical and percentage distribution as a descriptive and chi-square test was used.
According to the results of the research, nearly half of the nurses
(%44.4) have performed medication error and (%81.5) have witnessed that performed
medication error which another health worker except themselves. Medication errors
are mostly occurred between (%73.0) 16:00-18:00 time period. Nurses, %33.3 have
applied the wrong doses of medications, 22.9% have applied the wrong medicine, and
22.9% has applied to the patient the wrong medication. Nurses, %37.5 between 25-30
years of age, %66.6 more patients care in 10 patients, %54.2 had 2-5 years of
professional experience while the medication error. The nurses stated the first three
causes of medication errors as follows: workload (%37.5), carelessnessimprovidence (%25.0) and long working hours (%14.6).According to the findings
obtained, it was recommended to increase education detection, organization of
working time and increase the number of nurses.
Keywords: Nurse, medication errors, patient safety.
75
10. KAYNAKLAR
1.Kesgin C, Topuzoğlu A. Sağlığın Tanımı Başaçıklama. Journal
of İstanbul Kültür University 2006; 3:47-49.
2.Yorulmaz, M, Altunkan S, Yasemin A, Keleş N. Türkiye’de İlaç
Takip Sistemi Uygulaması ve Çalışma Biçimi. [internette]. 2012. [14.10.2012].
3. Alparslan Ö. Pediatri Servislerinde Kullanılan Antibiyotiklerin
Sulandırılması, Saklanması ve Hastaya Verilmesi Konusunda Hemşirelerin Bilgi
ve Uygulamalarının Belirlenmesi. C.Ü. Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1997;1
(1) :41-52.
4.Işık N. Anksiyete Tedavisinde Kullanılan Bitkisel İlaçlar
ÜzerineYapılan Çalışmalar. Yüksek Lisans. Ankara: Gazi Üniversitesi; 2007.
5.Mollahaliloğlu S. Ankara İl Merkezinde Bulunan Sağlık
Ocaklarında Yazılan Reçetelerin Değerlendirilmesi. Yüksek Lisans. Ankara:
Hacettepe Üniversitesi; 2000.
6.Ateş Ç. Bir Eğitim ve Araştırma Hastanesinde Hemşirelerin İlaç
Uygulama Hataları ve Hata Nedenlerinin Belirlenmesi. Yüksek Lisans. Ankara:
Gazi Üniversitesi; 2010.
7.Karadağ A. Hemşireler İlaç Uygulama Hatalarını Önlemede
Anahtar
Kişi
midir?
[internette].
2009.
[15.10.2009].
http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/.
8.National Coordinating Council For Medication Error Reporting
And Prevention [internette]. 2005 [14.09.2010]. Http://www.Nccmerp.Org/.
76
9.Aştı T, Acaroğlu R. Hemşirelikte Sık Karşılaşılan Hatalı
Uygulamalar. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2000; 4
(2): 22-27.
10.Altunkan H. Hastanelerde Tıbbi Hata Görülme Sıklıkları, Tıbbi
Hata Türleri ve Tıbbi Hata Nedenlerinin Belirlenmesi. Tıp Araştırmaları Dergisi
2010; 8 (2): 100 - 111.
11.Mayo AM, Duncan D. Nurse Perceptions Of Medication Errors:
What We Need to Know for Patient Safety. Journal Of Nursing Care Quality
2004; 19 (3): 209 - 217.
12.Aslan Ö, Ünal Ç. Cerrahi Yoğun Bakım Ünitesinde Parenteral
İlaç Uygulama Hataları. Gülhane Tıp Dergisi 2005; 47(3): 175 - 8.
13.Barker KN, Flynn EA, Pepper GA, Bates DW, Mikael RL.
Medication Errors Observed in 36 Health Care Facilities. Arch Intern Med. 2002;
162 (16) : 1897 - 1903.
14.Kuğuoğlu S, Çövener Ç, Kürtüncü Tanır M, Aktaş E.İlaç
Uygulamalarında
Hemşirenin
Mesleki
ve
Yasal
Sorumluluğu.
Maltepe
Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009; 2 (2) :86 - 93.
15.Tang F, Sheu S, Yu S, Wei I, Chen C, et al. Nurses relate the
contributing factors involved in medication errors. Journal of Clinical Nursing
2007; 16: 447 - 457.
16.O’Shea E. Factors Contributing to Medication Errors: Literature
Review. Journal of Clinical Nursing.1999; 8 (5) : 496 - 504.
77
17.Benjamin DM. Reducing Medication Errors and İncreasing
Patient Safety: Case Studies in Clinical Pharmacology. Clinical Pharmacology
2003; 43 (7) : 768 - 83.
18.Sağlık
Bakanlığı
Tedavi
Hizmetleri
Genel
Müdürlüğü,
Hemşirelik ve Türk Hemşireler Birliği Kanun Tasarısı, 1998. [İnternette]. 1998.
[02.12.2011]. Elektronik Adresi: http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/
19.Hemşirelik
Yönetmeliği
[internette].
2010.
[25.11.2011].
Elektronik Adresi: www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/hemsirelikyonetmeligi.aspx
20.Aktay G, Hancı İ. H, Balseven A. İlaç Etkileşimleri ve Hekim
Sorumluluğu STED2003; 12 (2) : 1261 - 264.
21.Uzun Ş. Arslan F. İlaç Uygulama Hataları. Türkiye Klinikleri J
Med Sci 2008; 28 (2) :217 - 222.
22.Oğuz Ö. İlaç Hataları ve Hataların Raporlanmasına Yönelik
Hemşirelerin Alışkanlık ve Deneyimlerinin Belirlenmesi ve İlaç Hatalarının
Önlenmesine İlişkin Stratejilerin Geliştirilmesi. Yükseklisans. İstanbul: Marmara
Üniversitesi; 2007.
23.Bates DW, Cullen DJ, Laird N, Petersen LA, Small SD, Servi
D, et al. Incidence of Adverse Drug Events and Potential Adverse Drug Events.
Implications for Prevention. JAMA 1995; 274 (1) :29 - 34.
24.Leape LL, Bates DW, Cullen DJ.Systems Analysis Of Adverse
Drug Events.JAMA 1995; 274 (1) :35 - 43.
78
25Taxis K, Barber N. Ethnographic Study of İncidence and
Severity of İntravenous Drug Errors. BMJ 2003; 326: 684
26.Abaan S. Hekim İstemleri ve Hemşirenin Yasal Sorumluluğu.
Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 1997; 1 (1) :1 - 7.
27.Dilek A, Hande C. İlaç Uygulama Hataları ve Hemşirenin
Sorumluluğu. Ş.E.E.A.H. Tıp Bülteni 2011; 45 (3) :110 - 114.
28.Türk Dil Kurumu, Hata tanımı.[internette].Erişim Tarihi:
18.05.2011. http://tdk.org.tr/sozluk.
29.5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu. 2004. [internette]. Erişim
Tarihi: 12.10.2011. www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k.5237.htm
30.Medication Errors. [online]. 2009. Erişim Tarihi:15.03.2012.
http://www.fda.gov/.
31.Smith J, Cavell G. Building a Safer NHS for Patients [online].
2004. Erişim Tarihi: 08.08.2011. http://www.hcsu.org.uk.
32.Sentinel Event Statistics [online]. 2004. Erişim Tarihi:
20.06.2011. www.jointcommission.org/Library/TM_Physicians/
33.Preventing Medication Errors: Strategies For Pharmacists. Joint
Commission
Resources.
[online].
2006.
Erişim
Tarihi:
20.06.2011.
www.jointcommission.org
79
34.Kalpaklıoğlu
F.
İlaç
Allerjileri.
Klinik
Tıp
Bilimleri
1995;15(1):18-22.
35.Elmacioğlu F.Besin-İlaç Etkileşimleri. Türkiye Klinik Tıp
Bilimleri 2007; 3(31) : 108 - 20.
36.Karaayvaz M.İlaç Allerjileri. .[internette]. Erişim Tarihi:
08.05.2012.
37.Yazıcı Öztürk H.Z, Sarıcaoğlu H, Yazıcı S, Hacıoğlu Ş, Köran
Karadoğan S, Bülbül Başkan E, Aydoğan K. İlaç Reaksiyonu Tanısıyla Yatırılan
Olguların Değerlendirilmesi: Retrospektif Çalışma. Uludağ Üniversitesi Tıp
Fakültesi Dergisi 2010; 36 (3) : 75 - 80.
38.Vural N. Toksikoloji. Ankara: Ankara Üniversitesi Eczacılık
Fakültesi Yayınları No:73. 2005; 291-293.
39.Yorulmaz F, Çetin C.Halk Sağlığı Açısından Allerji ve Allerjik
Hastalıklar. Türkiye Klinikleri Tıp Bilimleri 2001; 21 (3) :216 - 222.
40.Erdenen F,Batur Canöz M.İlaç Reaksiyonları ve Allerjileri.
Nobel Medıcus 2009;3 (3) :4 - 15.
41.Medication Errors Associated with Documented Allergies.
Patient Safety Advise 2008; 5 (3) :75 - 80.
42.Adverse Drug Events. VA Center for Medication Safety and
Pharmacy Benefits Management Strategic Healthcare Group and the Medical
Advisory Panel November 2006.
80
43.Akalın H. Erdal Yoğun Bakım Ünitelerinde Hasta Güvenliği.
Yoğun Bakım Dergisi 2005;5(3):141-146.
44.Drug Allergies. [online]. 2010. Erişim Tarihi:08.05.2012.
http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000819.htm
45.G Jeetu And T Girish. Prescription Drug Labeling Medication
Errors: A Big Deal For Pharmacists. Journal Of Young Pharmacist 2010; 2 (1) :
107 – 111.
46.Hughes RG, Ortiz E. Medication errors: Why Happen, and How
They Can be Prevented. American Journal of Nursing 2005; 105 (3) : 14-20.
47.Classen DC, Pestonik SL, Evans RS: Adverse Drug Events In
Hospitalized Patients: Excess Length of Stay, Extra Costs and Attributable
Mortality. JAMA1997; 277 (4) : 301 - 6.
48.Mark T. Holdsworth, Richard E. Fichtl, Maryam Behta, Dennis
W.Raisch, Elena Mendez-Rico, Alexa Adams, Melanie Greifer, Susan Bostwick,
Bruce M. Greenwald. Incidence and Impact of Adverse Drug Events İn Pediatric
Inpatients. Arch Pediatr Adolesc Med. 2003; 157 (1) : 60 - 65.
49.Karataş M, Yakıncı C.İnönü Üniversitesi Tıp Fakültesi Dergisi
2010; 17 (3) : 233 - 236.
50.Göktaş S. Bir Kamu Hastanesinde Hemşire İstihdamının Hasta
Güvenliğine Etkisi. Yükseklisans. İstanbul: Haliç Üniversitesi; 2007.
81
51.Ertemür E. Hacettepe Üniversitesi Cerrahi Kliniklerinde Yatan
Yaşlı Hastaların İlaç Kullanımına Yönelik Bilgi ve Uygulamalarının Belilenmesi.
Türk Geriatri Dergisi 2012; 15 (2) : 201 - 207.
52.Özdilek A.Tıpta Yanlış Uygulama (Malpraktis) Sebebiyle
Hekimlerin Hukuki Sorumluluğu. [İnternette]. 2006. Erişim Tarihi [09.02.2011].
http://www.turkhukuksitesi.com.
53.Tütüncü Ö, Küçükusta D. Hasta Güvenliği Kültürü ve
Hemşirelere Yönelik Bir Uygulama. Hastane Yönetimi Dergisi 2006; 10(2):61-68.
54.Durmaz A. Hastaların Hastaneye Yatmadan Önce Kullandıkları
İlaçların Kliniğe Kabul Edildikten Sonra Kullanımı İle İlgili İlaç Hatalarının
İncelenmesi. Yükseklisans. İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi; 2007.
55.Institute of Medicine: To Err is Human: Building is a Safer
Health System [online]. 1999.Erişim Tarihi [18.08.2008]. URL:www.iom.edu.
56.OSHA. Hospital investigations: Health Hazards. OSHA
Technical
Manual.
1999.
[İnternette].
ErişimTarihi
[18.11.2011].
http://www.osha.slc.gov.
57.Eşer İ, Khorshid L, Türk G, Toros F. Hemsirelerin İlaç Hatası
Yapmalarına Yol Açabilecek Etkenlerin Saptanması. Ege Üniversitesi Hemşirelik
Yüksek Okulu Dergisi 2007; 23 (2): 81 - 91.
58.Bootman JL, Harrison DL and Cox E. The health Care Cost of
drug-related Morbidity and Mortality in Nursing Facilities. Archives of Internal
Medicine 1997; 157 (18): 2089 - 96.
82
59.Çetınkaya A, Özbasaran F. Ünıversite Hastanesinde Görev
Yapan Hemşirelerin İş Doyumu Düzeyleri ve Etkileyen Faktörler. Ege Hemşirelik
Yüksek Okulu Dergisi 2004; 20 (1) : 57-76.
60.Slonim AD, LaFleur BJ, Wendy A, Joseph JG. HospitalReported Medical Errors in Children. Offical Journal of The American Academy
Of Pediatrics 2003; 111: 617 - 621.
61Işıklı
D.
Hemşirelerin
Farmakoloji
Bilgi
Düzeylerinin
Değerlendirilmesi. Yükseklisans. Konya: Selçuk Üniversitesi; 2006.
62.Zencirci A. D. Hemşirelik ve Hatalı Tıbbi Uygulamalar.
Hemşirelikte Araştırma Geliştirme Dergisi 2010; 1: 67 - 74.
63.Sezgin B. Kalite Belgesi Alan Hastanelerde Çalışma Ortamı ve
Hemşirelik
Uygulamalarının
Hasta
ve
Hemşire
Güvenliği
Açısından
Değerlendirilmesi. Doktora Tezi. İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2007.
64.Patient Safety. [online]. 2010. Erişim Tarihi: 03.11.2012.
http://www.euro.who.int/en/what-we-do/health.
65.Sezgin B.Hemşire Güvenliği: Çalışma Ortamı Ve Riskler Ege
Üni Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 24 (3) : 61 - 71.
66.Van Leeuwen DH. Are medication error rates useful as
comparative measures of organizational performance? The Joint Commission
Journal on Quality Improvement 1994; 20: 192 - 99.
83
67.Rogers A E, Dean G E, Hwang W-T, Scott L D. Role of
Registered Nurses in Error Prevention, Discovery and Correction. Qual Saf Health
Care 2008; 17: 117 – 121.
68.Safran N. Hemşirelik ve Ebelikte Malpraktis. Doktora Tezi.
İstanbul: İstanbul Üniversitesi; 2004.
69.Mansoor J. M. Increased Drug Safety. [online]. 1999.
Erişim[18.08.2011].
70.Arda H, Ertem, Baran, Durgun Y. Dicle Üniversitesi Araştırma
Hastanesinde Çalışan Hekim ve Hemşirelerin Hasta İletişimi Konusundaki
Görüşleri. İ.Ü.F.N. Hem. Dergisi 2007; 15 (59) :68 - 74.
71.Çelik F. Sağlık Kurumlarında iletişim; Hasta ile Sağlık
Personeli iletişimi Üzerine Bir Araştırma. Yüksek Lisans. Konya: Selçuk
Üniversitesi; 2008.
72.Aştı T, Kıvanç M. Hemşirelerin Ağız Yolu İle İlaç Verilmesine
İlişkin Bilgi ve Uygulamaları. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi 2003; 6 (3): 1 - 9.
73.Oktay Ş. Akılcı İlaç Kullanımının Genel İlkeleri. Özel Sayı.
Turkish Journal of Geriatrics 2006; (özel sayı): 15 – 18.
74.Tanrıkulu G. Hemşirelerin Hasta ve Hemşire Güvenliği
Açısından Acil Servislerin Çalışma Ortamına İlişkin Görüşleri. Yükseklisans.
Ankara: Gazi Üniversitesi; 2010.
84
75.Kaushal R, Bates DW, Landrigan C, et al. Medication Errors
And Adverse Drug Events in Pediatrics Inpatients. JAMA 2001; 285 (16) :2114 2120.
76.Bilazer FN, Konca GE, Uğur S, Uçak H, Erdemir F, Çıtak E.
Türkiye‘de Hemşirenin Çalışma Koşulları. [internette]. 2008. Erişim Tarihi:
04.05.2011. http://www.turkhemsirelerdernegi.org.tr/
77.Cebeci F. Hasta Güvenliğinde Acil Hemşirelerinin Rolü.
Turkiye Klinikleri 2010; 2 (1) :57 - 63.
78.Çırpı F, Merih YD, Kocabey MY. Hasta Güvenliğine Yönelik
Hemşirelik Uygulamalarının ve Hemşirelerin Bu Konudaki Görüşlerinin
Belirlenmesi. Maltepe Üniversitesi Hemşirelik Bilim ve Sanatı Dergisi 2009; 2
(3): 26 - 34.
79.Demir Korkmaz Ege F. Sağlık Hizmetleri İle İlişkili Enfeksiyon
Kontrolünde Hemşirelik Hizmetleri Organizasyonunun Etkisi. Üniversitesi
Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi 2009; 25 (2) : 105 - 114.
80.Positive Pracrice Environments: Quality Workplaces=Quality
Patient Care. [online]. 2007.Erişim Tarihi 08.09.2011 www.icn.ch/
81.Birol L. Hemşirelik Süreci. Genişletilmiş 6. Baskı. İzmir; Etki
Yayınları; 2004 .
82.Demirbaş K. Psikiyatri Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin Oral
ilaç Uygulamalarının
Değerlendirilmesi. Yükseklisans. Antalya: Akdeniz
Ünversitesi; 2005.
85
83.Chang KY, Mark B. Antecedents of Severe and Nonsevere
Medication Errors, Journal of Nursing Scholarship. 2009; 41 (1) :70 - 78.
84.Sağlık Mevzuatı. 1983. [internette]. Erişim Tarihi:07.04.2011.
http://www.tkbd.org/
85.Eşer İ, Khorshıd L, Denat Y. Hemşirelik Mesleğini Algılamada
ilk Klinik Uygulamanın Etkisi. Ege Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu
Dergisi 2008; 24 (1) : 15 - 26.
86.Sezgin B.Hastanelerde Risk Yönetimi ve Hemşirelik. Ege
Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi 2008; 24 (3) :73 - 81.
87.Delice S.T. Hemşirelik Mesleği ve Toplumsal Cinsiyet
Rollerinin Mesleğe Etkilerinin Betimlenmesi. [İnternette]. 2009. Erişim Tarihi:
05.03.2009. http://acikarsiv.ankara.edu.tr/fulltext/2021. pdf.
88.Özkan S. Pediatrik İlaç Hazırlama ve Uygulamada Yapılan
Hataların Önlenmesine Yönelik Hemşirelik Stratejilerinin Geliştirilmesi. Doktora.
İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi; 2010.
89.Barker KN, Flynn EA, Pepper GA, Bates DW, Mikael RL.
Medication Errors Observed in 36 Health Care Facilities. Arch Internatioal Med.
2002; 162(16): 1897 - 1903.
90.Kopp BJ, Estard BL, Allen ME, Theodorou AA, Priestley G, et
al. Medication Errors and Adverse Drug Events in an İntensive Care Unit: Direct
Observation Approach for Detection. Critical Care Medicine. 2006; 34 (2) :415 425.
86
91.Sheu SJ, Wei IL, Chen CH, Yu S, Tang FI. Using Snowball
Sampling Method With Nurses to Understand Medication Administration Errors.
Journal of Clinical Nursing 2009; 18 (4) : 559 – 569.
92.Demirci N, Gürkan Ö, Arslan H, Ekşi Z. Oksitosin
Uygulamalarında Hekim, Ebe ve Hemşirelerin Rolü. Perinatoloji Dergisi 2005;
13 (3) : 129 - 137.
93.O’ Brodovich M, Rappaport P. A Study Pre and Post Unit Dose
Conversion in a Pediatric Hospital Canadian Journal of Hospital Pharmacy 1991;
44 (1) :5 - 15.
94.Sözeri C, Cevahir R, Şahin S, Semiz O. Gebelerin Gebelik
Süreci ile İlgili Bilgi ve Davranışları. Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi 2006; 1 (2):
2 - 92104.
95.Hicks RW, Becker SC, Chuo J. A summary of NICU fat
emulsion medication errors and nursing services data from Med MAR. Advances
in Neonatal Care 2007; 7 (6) : 299 - 308.
96.Rogers A, Hwang W, Scott L, Aiken L and Dinges D. The
Working Hours Of Hospital Staff Nurses And Patient Safety. Health Affairs 2004;
23 (4) :202 - 212.
97.Rogers A, Hwang W, Scott L, Aiken L and Dinges D, Zhang Y.
Effects Of Critical Care Nurses Work Hours On Vigilance And Patients. Safety
American Journal of Critical Care 2006; 15: 30 - 37.
87
11. EKLER
Ek 1: Kadın Doğum Kliniklerinde Çalışan Hemşirelerin İlaç
Uygulamalarına İlişkin Görüşleri
Sayın meslektaşım,
Hemşirelik
mesleğinin
gelişmesiyle
beraber
hemşirelik
uygulamaları da gelişmektedir. Bu çalışma ile kadın doğum kliniklerinde çalışan
hemşirelerin ilaç hatalarının belirlenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç dorultusunda
sizlerin cevaplayacağı bir soru formu vardır. Sorular araştırmacı ile yüzyüze
görüşerek cevaplandırılacak ve ortalama 20 dakikanızı alacaktır. Soru formunda
kadın doğum kliniklerinde ilaç uygulamalarında ne tür bir yol izlendiğini ve
hemşirelerin mesleki sorumluluklarını yerine getirirken ne tür hatalar yaptıklarını,
hemşirelerin hata yapmasına neden olan faktörleri, hemşirelerin hata yaptıklarında
nasıl davrandıklarını belirlemeye yönelik sorular bulunmaktadır. Toplanan veriler
yalnızca araştırma için kullanılacak ve araştırmacı dışında bir kişi veya kurum ile
paylaşılmayacaktır. Katılımcıların sözel onamları alınmıştır. Değerli katkılarınız,
ilginiz ve ayırdığınız zaman için teşekkür ederim.
ARAŞTIRMACI:Derya Yüksel GÜVENÇ
ADRES:Hacettepe Üniversitesi İhsan Doğramacı Çocuk Hastanesi
Kalp Damar Cerrahisi Servisi 3 Nolu Kapı Kat 3 Bölüm 33
TEL:0 536 567 58 11
MAİL ADRESİ:[email protected]
88
Demografik Bilgiler
1. Çalıştığınız kurumun adını yazınız.
a. Üniversite Hastanesi
b. Devlet Hastanesi
2. Kaç yaşındasınız ?
a.19-24 yaş
b.25-30 yaş
c.31-36 yaş
d.37-42 yaş
e.42 yaş ve üzeri
3. En son mezun olduğunuz okul hangisidir?
a.Sağlık Meslek Lisesi
b.Önlisans
c.Lisans
d.Yükseklisans
e.Hemşireliktehekima
f.Diğer (Lütfen Açıklayınız.)
4. Hemşire olarak ne kadar süredir çalışıyorsunuz?
a.0-1 yıl
b.2-5 yıl
c.6-10 yıl
d.11-15 yıl
e.16 yıl ve üzeri
5. Şuan çalıştığınız serviste ne kadar süredir çalışıyorsunuz?
a.0-1 yıl
b.2-5 yıl
c.6-10 yıl
d.11-15 yıl
e.16 yıl ve üzeri
6. Haftada kaç saat çalışıyorsunuz?
a.30-39 saat
89
b.40 saat
c.41-45 saat
d.46-50 saat
e.50 saat ve üzeri
7. Günlük kaç hastaya bakım veriyorsunuz?
a.0-1 hasta
b.2-5 hasta
c.6-10 hasta
d.11-15 hasta
e.16 hasta ve üzeri
8-) Daha önce İlaç uygulamaları ile ilgili eğitim aldınız mı?
1-)Evet
2-)Hayır (Cevabınız Hayır ise lütfen
34. Soruya
Geçiniz.)
9-) İlaç uygulamaları ile ilgili ne zaman / nerede eğitim aldınız?
a)Hemşirelik eğitimim sırasında
b)Kadın doğum kliniğinde çalışmaya başlayınca öğrendim.
c)Mezuniyet sonrası eğitime/kursa katıldım.
d)Ilaç uygulamaları konusunda hizmetiçi eğitim aldım.
d)Yayınları ve gelişmeleri takip ediyorum.
f)Diğer (Lütfen Açıklayınız)
10-) Mesleki deneyiminiz boyunca daha once hiç ilaç hatası
yaptınız mı?
1-)Evet
2-)Hayır (Cevabınız Hayır ise lütfen
44. Soruya
Geçiniz.)
11-) İlaç uygulaması ile ilgili yaptığınız hata neydi?
a-)Yanlış ilaç uyguladım
b-)Yanlış dozda ilaç uyguladım
c-)İlacı yanlış hastaya uyguladım
d-)İlacı yanlış zamanda uyguladım
e-)Uygulanan ilaç dozunu tekrar uyguladım
f-)İlacı hastaya uygulamayı unuttum.
90
12-) İlaç hatası yaptığınızda hangi vardiyadaydınız?
a.24-08
b.16-08
c.20-08
d.8-16
e.8-20
13-) Hata yaptığınız vardiyada çalışırken her
bakım
hemşirenin
verdiği hasta sayısı kaçtı?
a.1-5 hasta
b.6-10 hasta
c.11-15 hasta
d.16-20 hasta
e.20 hasta ve üzeri
14-) Hata yaptığınız vardiyada çalışırken mesleki deneyiminiz
ne kadardı?
a.0-1 yıl
b2-5 yıl
c.6-10 yıl
d.11 yıl- üzeri
15-) Daha önce bir hemşirenin ilaç hatasına tanık oldunuz mu?
1-)Evet
2-)Hayır (Cevabınız hayır ise 44. soruya geçiniz)
16-) Daha önce tanık olduğunuz ilaç hatasının türü neydi?
( ) Yanlış uygulama yolu
( ) Yanlış uygulama zamanı
( ) Yanlış hasta
( ) Yanlış doz
( ) Yanlış ilaç
( ) Tedavi uygulama saatinin geciktirilmesi
( ) Hekim tarafından önerilmeden verilen ilaç
( ) Tedavi kesildikten sonra yapılan ilaç uygulaması
( ) İlaç alerjilerinin bildirimi
91
( )Diğer (Açıklayınız)……………………………
17-)
İlaç
hatalarını
önlemek
için
sizin
önerileriniz
nelerdir?(Lütfen) Açıklayınız )………………………
92
Ek 2: Etik Kurul İzni
93
94
95
96
97
11. ÖZGEÇMİŞ
Adı: Derya Yüksel
Soyadı: GÜVENÇ
Doğum Yeri ve Tarihi:10.06.1986
Eğitimi :Üniversite : T.C. Gazi
Üniversitesi Çorum Sağlık
Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümü 2005-2009
Lise :Aydınlıkevlerİnönü Lisesi2000-2004
Yabancı Dili: İngilizce
Üye Olduğu Bilimsel Kuruluşlar: Türk Hemşireler Derneği
Bilimsel Etkinlikleri: Tev Üstün Başarı Bursu Gazi Üniversitesi
Çorum Sağlık Yüksek Okulu Hemşirelik Bölümü 2005-2009
İş Tecrübeleri
Ankara Özel Güven Hastanesi : 07.2009-09.2009 Tarihleri
Arasında Genel Cerrahi Servisi
HacettepeÜniversitesi Hastaneleri : HacettepeÜniversitesi İhsan
Doğramacı Çocuk Hastanesi Kalp – Damar Cerrahisi Servisi 2010Bilgisayar Bilgileri
Microsoft Ofis Programları: Word, Excel, Power Point,SPSS, Out
look
Sertifika Bilgileri
Enfeksiyon Kontrolü Eğitimi :Güven Eğitim Vakfı 29.09.2009 29.09.2009.
Sağlıklı İletişim Becerisi : Güven Eğitim Vakfı Hasta Ve Hasta
Yakınlarına Yönelik Sağlıklı İletişim Teknikleri: 03.09.2009 - 04.09.2009.
Anne Sütü ve Emzirme Danışmanlığı: Hacettepe Üniversitesi
10.01.2010-13.03.2010.
CPR (Temel Yaşam Desteği) : HacettepeÜniversitesi Hastaneleri
2012.
98