Sunulan Bildiriler Presented Proceedings
advertisement
Sunulan Bildiriler Presented Proceedings YEŞİL İŞLETME FONKSİYONLARINDAN YEŞİL PAZARLAMA VE YEŞİL MUHASEBE Green Management Functions Green Marketing and Green Accounting Oğuz YAVUZYILMAZ1, Cengiz GÜNEY2 Özet 21.yüzyıla kadar süregelen Geleneksel Ģletme anlayıĢı; doğal kaynakların sınırsız gibi görülmesinden, doğada yapılan tahribatların önemsenmiyor olmasından, insanoğlunun fiziksel olarak dünya üzerinde tam bir hakimiyet kurma istediğinden dolayı beraberinde birçok sorunu da getirmiĢtir. Çevre Kirliliği, Küresel Isınma , Ġklim DeğiĢiklikleri , Negatif DıĢsallık bu sorunlara baĢlıca verilecek örnekler olarak gösterilebilir. 21. Yüzyıl itibariyle geliĢen Sürdürülebilir ĠĢletme anlayıĢı çerçevesinde “Sürdürülebilir ĠĢ”in stratejik bir öncelik olduğunu ve doğayla uyumu vurgulayan YeĢil iĢletme ve yeĢil yönetim kavramları ortaya çıkmıĢtır. Bu doğrultuda YeĢil ĠĢletme kavramı ile birlikte; sosyal sorumluluk , temiz ve yenilenebilir enerji kaynakları kullanımı, üretimde yalınlaĢtırma, sürdürülebilir kalkınma, etkin kaynak kullanımı, topluma ve çevreye karĢı sorumluluk ve karlılık paralelinde yeni bakıĢ açıları, çözüm önerileri ortaya çıkarmıĢtır. Artan dünya nüfusu ve kaynakların kıtlığı YeĢil ĠĢletme baĢlığı altında bahsedilen birçok yeni yaklaĢımın ortaya çıkmasını kaçınılmaz hale getirmiĢtir. Özellikle günümüzde her biri iĢletmeciliğin ayrı bir uzmanlık dalı haline gelmiĢ bulunan iĢletmenin temel fonksiyonlarında bu „‟YeĢil ĠĢletme „‟ uygulamalarını ayrı ayrı görmek mümkündür. Bu çalıĢmada, mevcut uygulamalardan özellikle yoğun kullanım alanına sahip olan; yeĢil pazarlama ve yeĢil muhasebe konuları kavramsal olarak incelenecektir. Anahtar Kelimeler: Çevre, Yeşil İşletme, Sürdürülebilir Kalkınma, Yeşil Pazarlama, Yeşil Muhasebe Abstract Till the 21th century traditional sense of management brought a lot of problems due to appearance of nonlimited natural sources, ingorance of damages on nature and dominations of humankind over nature. Environmental pollution, global warming, climate changes negative externality are the examples regarding to those issues. By the 21th century, as the result of improving sustainable sense of management, it is understood that the sustainable work has priority and terms of green management and green administration that emphasizes adaptation with nature. As a result of this, social responsibility, usage of clean and renewable energy, lean production sustainable improvment, active sourcing, new perpectives based on profit ability and responsibility to society and environment and solution suggestions appeared. Increasing global population and lack of sources made the all the approaches mandatory in the frames of green management. Today each of the managment main functions that are: 1-Administration, 2-Production, 3-Marketing, 4-Finance and financial investment, 5-Human resources, 6Accounting, 7-Research anddevelopment, 8-Public relations became major brance and different green management applications can be seen. Green marketing and green accounting topics will be mentioned conceptionally in this study. Keywords: Environment, greenmanagement, sustainabledevelopment, greenmarketing, greenaccounting. 1.GiriĢ 1 Öğr. Gör., Kocaeli Üniversitesi, Gazanfer Bilge MYO, ĠĢletme Yönetimi Bölümü, [email protected] 2 Öğr. Gör., Kocaeli Üniversitesi, Gazanfer Bilge MYO, Muhasebe ve Finansman Bölümü, [email protected] YeĢil Pazarlama, YeĢil Üretim, YeĢil Muhasebe, YeĢil Finans bu bağlamda doğaya ve insana duyarlı, sosyal faydayı ön planda tutan „‟YeĢil‟‟ yaklaĢımın en yoğun dünya genelinde uygulama alanı bulduğu iĢletme fonksiyonları olarak karĢımıza çıkmaktadır. YeĢil Pazarlama kavramı günümüzde oluĢmuĢ olan; çevre bilinciyle ortaya çıkan çevre dostu ürünleri, hizmetleri ve fikirleri kapsamaktadır. Bu çevre dostu kavramlar ile ilgili tüm pazarlama karması elemanlarının da aynı Ģekilde doğaya, insana uygun ve sürdürülebilir olması yeĢil pazarlama tanımının kapsamındadır. Kısaca amaç tüketici ihtiyaç ve istekleri yerine getirilirken, sadece iĢletmenin kar hedeflerine ulaĢmasını sağlamak değildir. Bununla birlikte doğa ile dost ürünlerin, hizmetlerin, fikirlerin tasarlanmasını, ve bunların kullanım sonrasına kadar uzanan süreçleri de planlayan ve yöneten bir pazarlama faaliyetidir „YeĢil Pazarlama‟. Literatürde Çevre Muhasebesi ve Ekolojik Muhasebe adlandırmaları ile de tanınan “YeĢil Muhasebe” ise iĢletme fonksiyonlarında “yeĢil iĢletmecilik” anlayıĢının bir tezahürü olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bir ürün üretilirken ürün maliyetine sadece hammadde, iĢçilik ve genel üretim maliyetlerinin girmesi birim üretim maliyetinin tespitinde yanıltıcı sonuçlar doğurmaktadır. YeĢil muhasebe uygulamalarında çevresel maliyetler olarak adlandırdığımız maliyet türlerinin de muhasebe kayıtlarında yer alması gerektiği vurgulanmaktadır. Böylece birim maliyet daha doğru tespit olunacak ve rekabetçi birim satıĢ fiyatının belirlenmesinde muhasebe üzerine düĢen görevi yapmıĢ olacaktır. Sürdürülebilir kalkınmanın sağlanabilmesi için çevrenin kendini yenileyebilmesi gerekmektedir. Çevresel unsurların kayıtlar aracılığı ile takip edilmesi, bu unsurların kendini yenileyebilmesi için gerekli olan zaman diliminin sağlanması açısından da önem arz edecektir. 2.YeĢil Pazarlama Bazı tahminlere göre insanlık Ģu anda gezegenimizin net temel üretkenliğinin %40‟ından fazlasını kullanmaktadır. Eğer nüfus, tahminler doğrultusunda önümüzdeki 40 yılda ikiye katlanacak olursa, doğal kaynakların da tamamen yok olma derecesinde kullanılması sorunu ortaya çıkacaktır. Bu durum ise dünyanın varlığının ve insan sağlığının sürdürülemez biçimde yok edilmesi anlamına gelmektedir (Hart, 2001:123). Tarihin belli dönemlerinde, insanoğlu çeĢitli sorunlarla karĢılaĢmıĢ, bunların çözümlerine öncelik vermek zorunda kalmıĢtır. Nüfusun hızlı artıĢı, kıtlık ve açlık, savaĢlar, kentleĢme, bu sorunlardan sadece birkaçıdır. 1970‟li, 1980‟li ve 1990‟lı yıllar ise bütün insanlığın, geliĢmiĢ az geliĢmiĢ ayrımı olmadan, yeni bir sorunla karĢılaĢtığı veya bu sorunu farkettiği yıllar olmuĢtur. Bu ortak sorun, en geniĢ anlamıyla çevrenin hızla bozulması, çevre değerlerinin yozlaĢması veya yok olma tehlikesidir (KeleĢ,1997:9) Teknolojideki hızlı geliĢmeler, insanoğlunun doğal kaynakların kısıtlı olduğunu unutarak tükenmez kaynaklarmıĢ gibi kullanmasına neden olmuĢ ve bunun bir sonucu olarak günümüzde tüm dünya medeniyetini ve yaĢamını tehdit eden önemli çevre ve kaynak sorunları ile karĢı karĢıya gelinmiĢtir. Günümüzde iĢletmeleri ve tüketicileri etkileyen dıĢ faktörlerin baĢında dünyanın doğal dengesi ve ekolojiyi oluĢturan unsurlar gelmektedir. Özellikle 1960‟lı yıllardan itibaren kirlilik ve enerjiyi korumaya yönelik çevresel hareketlerin önem kazanması neticesinde çevresel konulara duyarlılık 21. yüzyılda rekabet avantajı sağlamak amacı ile gerek iĢletmelerin ve siyasetin gerekse kiĢilerin ve sosyal kurumların üzerinde durduğu hususlardan biri olarak karĢımıza çıkmaktadır (Straughan ve Roberts, 1999). Doğa ve insanoğlu her zaman birlikte ele alındığı için doğanın geleceğine dair kaygılar insanlığın gelecek korkusunu beraberinde getirmektedir. ĠĢletmelerle ilgili her Ģeyi araĢtıran, sorgulayan ve zor beğenen müĢteri modeli iĢletmelerin doğal çevrelerine zarar vermesini kabul etmemektedir. Toplumsal bilince ve sosyal sorumluluğa sahip olan iĢletmeler tüketicilerin gözünde son derece önemli bir imaj kazanmaktadırlar (Varinli, 2000:15). OluĢan bu olgular aracılığıyla yeĢil pazarlama kavramı ortaya çıkmıĢtır. YeĢil pazarlama; kirlilik, enerji tüketimi ve tükenebilir kaynakların tüketiminin olumlu ve olumsuz yanlarını inceleyen (http://users.atcon.com); toplumun ve tüketicilerin ihtiyacını tatmin etmede sorumluluk anlayıĢı içerisinde uzun vadeli karlılığı hedefleyen bir iĢ stratejisidir(Ottman, 1993:77). Oxford Üniversitesi ĠĢletme Sözlüğüne göre çevreci pazarlamanın tanımı Ģu Ģekildedir; “ĠĢletmelerin üretim, tanıtım ve dağıtım gibi temel pazarlama faaliyetlerini öncelikle çevrenin faydasına olması amacıyla gerçekleĢtirdikleri pazarlama anlayıĢına çevreci pazarlama yaklaĢımı denmektedir.” (Oxford, 2002). Bir iĢletmenin ekonomik iĢlevlerini yerine getirerek tüketicilerin taleplerini karĢılaması, o iĢletmeye itibar kazandıracaktır. Bunun yanında iĢletmenin toplumun ahlak kurallarına uyması, sosyokültürel çevre için yardım ve destek sağlaması iĢletmenin toplumda kabul görmesini sağlayacaktır. Bu durum da iĢletmelerin süreklilikleri için son derece önemlidir. (Mucuk,2001:9) YeĢil pazarlama, çevreyi koruma ilkelerine uygun olarak ürün üretimiyle ilgilenir. Çevresel sorumlulukla üretime odaklanmıĢtır(Uydacı , 2002:84). Sosyal sorumluluklarının artmıĢ olması, iĢletmelerin ekonomik faaliyetlerini, bir takım sınırlamalar içerisinde yerine getirmelerini gerekli kılmıĢtır. Sosyal sorumluluk anlayıĢının temelinde toplumun refah ve mutluluğu için güvenilir ürün, gerçeği yansıtan reklam, çevreyi koruyacak faaliyetler, çalıĢanların güvenliği ve istihdam sağlama çabaları bulunmaktadır( Alagöz,2005:314). 2.1.YeĢil Pazarlamanın Önemi ve YeĢil Pazarlamaya Yönelme Sebepleri YeĢil pazarlamadan sıkça bahsedilir olması ve gün geçtikçe kullanım alanın artması; önem değerini de oldukça fazlalaĢtırmıĢtır. Özellikle bu pazarlama ile amaçlanan öğeler gerçekleĢtiği ölçüde önemi daha da artmaya devam edecektir. YeĢil pazarlamanın öneminden bahsederken, bu pazarlama faaliyeti sonucunda elde edilmek istenen amaçları Ģu Ģekilde sıralayabiliriz. YeĢil pazarlamanın amaçları: Yeşil pazarlamanın amacı yeni tüketim alanları yaratmak değil, sınırlı doğal kaynakları en iyi şekilde kullanmak olmalıdır. Yeşil pazarlama: kullanıp atılacak ürünlerin üretilmesi üzerine değil, doğal dengenin sağlanması ve korunması ile enerji tüketiminin en az seviyeye indirilmesi üzerinde yoğunlaşmalıdır. Yeşil pazarlama, çevrenin uğradığı tahribatı engelleyecek ve sanayinin yarattığı çevre kirliliğini azaltacak alternatifler aramalıdır. Yeşil pazarlama, çevre dostu ürünlerin kullanımını teşvik etmeye, paketleme işlemini en az düzeye indirmeye ve toplumda geri dönüşümün bilinci oluşturmaya yönelmedir. Yeşil pazarlama sistemin istikrarını sağlamak amacıyla sorumluluğu dağıtmalıdır, tüketicileri, devleti ve gönüllü kuruluşları harekete geçirmelidir (Uydacı, 2002:112). ĠĢletmelerin ise yeĢil pazarlamaya yönelmesinin ve bu alana kaymalarının belli baĢlı sebepler vardır. Bunları ana baĢlıklar halinde gruplandırmak gerekirse: 2.1.1.YeĢil Tüketici Ve Talepleri YeĢil tüketici, diğer tüketicilere göre satın alma ve tüketimlerine çevreci endiĢeleri daha fazla yansıtan tüketicilerdir. Bununla birlikte yeĢil tüketici, üretim, tüketilen kaynakların kıtlığı ve ürünlerin kullanım sonrası iĢlemleri ile de ilgilenmektedir (Zinkhan ve Carlson, 1995:2) Toplumda çevre duyarlılığının geliĢimi, Ģüphesiz ki yeĢil konulardaki akademik çalıĢmaların geliĢimine de yansımıĢtır. Çevre sorumluluğu ile ilgili pek çok çalıĢma 1970‟ler ve 1980‟ler boyunca, çok az tüketicinin ciddi manada ürünlerin çevreye etkisi üzerinde durduğu dönemde gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde az sayıda çevreci (yeĢil) ürün mevcut olduğundan pek çok çalıĢma, tüketim dıĢı olan (non-consumption) enerji koruma ve politik aktivitelerle ilgili gerçekleĢtirilmiĢtir. Tüketim yönlü çalıĢmalar ise son zamanlarda ilgi toplamıĢ, ancak daha çok geri dönüĢüm ve çöplerin ayrıĢtırılması gibi tüketim sonrası davranıĢlara odaklanmıĢtır (Follows ve Jobber, 2000:724). Sonraki yıllarda çevrecilik o kadar önemli hale gelmiĢtir ki, “1990‟ların en büyük iĢ konusu” olarak adlandırılmıĢtır. Çevreciliği benimseyen yada “yeĢil oryantasyon” olarak adlandırılan tüketicilerin sayısında da artıĢ yaĢanmıĢtır (Grove ve diğ., 1996:56). Üretici ve tüketiciler, çevre dostu ürün kullanımında geçmiĢ dönemlere kıyasla daha duyarlı ve bilinçli bir düzeydedir (Neuner,2000). Tüketiciler, çevre dostu ürünlere iliĢkin tercihlerini, ilgilerini ya yüksek bir sesle dile getirme ya da bu tür ürünleri üretmeyen firmaları boykot etme yoluna gitmektedirler. Bu davranıĢlar üretici firmaların çevre dostu ürün üretme yönünde daha istekli olmaları yönünde baskı oluĢturmaktadır (Neuner, 2000). GeçmiĢ yıllarda tüketiciler sadece satın alma ve tüketimle ilgilenirken, günümüzde “bilinçli yeĢil tüketiciler”, kıt kaynakları tüketen iĢletmelerin üretim sistemleriyle, ürünleriyle ve atıklarının çevreye etkileri ile ilgilenmektedirler (Varinli, 20012). Tüketicilerin bilinçli seçimler yapabilmek için yeterli düzeyde bilgiye sahip olmaları gereklidir. Bilgi eksikliği tüketicileri satın alım kararlarında yeĢil özelliklere dahil olmaktan alıkoyabilir (Prakash, 2002). Pek çok çalıĢma, sosyo-demografik değiĢkenlerle (cinsiyet, medeni durum, yaĢ, eğitim düzeyi, hane geliri) çevre bilinçli tüketicilerin tutum ve/veya tüketimleri arasındaki iliĢkiyi incelemiĢtir. Bu tür değiĢkenler eğer istatistiki olarak önemli ise, pazarlamacılar için kolay ve etkili biçimde pazarın bölümlere ayrılmasını ve tüketicilerin yeĢil tutum ve davranıĢları sayesinde fırsatlar yakalamasını olanaklı kılmaktadır (Straughan ve Roberts, 1999:563). Demografik analizler üç açıdan faydalıdır: trend analizlerinde kullanılabilir, Pazar bölümlerini tanımlayıcı olarak kullanılabilir ve makro pazarlama için faydalı bilgiler sağlayabilir (D‟Souza ve diğ., 2006:2). Tilikidou (e.t., 2007), Yunanistan‟da 274.200 hane halkı üzerinde bir araĢtırma gerçekleĢtirmiĢtir. Bu araĢtırmada çevre bilinci olan ve çevreyi, doğayı koruma yanlısı davranıĢ sergileyen tüketicilerin; eğitim ve gelir seviyelerinin yüksek olduğunu görülmüĢtür. Tilikidou ve Delistavrou (2001), Yunanistan‟da 424 hane halkı ile araĢtırma gerçekleĢtirmiĢ ve orta yaĢlı, iyi eğitimli iĢçilerin geri dönüĢüm konularında duyarlı olduklarını ve bu konuya önem verdiklerini görmüĢtür.Gilg ve diğerleri (2005), 1600 hane halkı ile gerçekleĢtirdikleri araĢtırmada Ġkinci Dünya SavaĢı jenerasyonu olan yaĢlı kesimin yeĢil tüketimde bulunduğunu tespit etmiĢtir. Alkibay (2001), Ankara‟da 1200 üniversite son sınıf öğrencisi üzerinde yaptığı aĢtırmasında, kadın tüketicilerin erkeklere göre yeĢil ürünlere daha fazla destek verdiğini tespit etmiĢtir. Ayrıca, erkek tüketicilerin kadınlara göre yeĢil ürünler için daha fazla ödeme yapabileceğini, gelir durumunun artması ile insanların yeĢil ürünlere daha fazla oranda para ödeyebildiğini belirlemiĢtir. Bu çalıĢmaya göre, kadınların aileden ve alıĢveriĢten sorumlu olduğu düĢüncesinden hareketle ; kadın tüketicilerin , erkeklere oranla daha fazla yeĢil ürünleri tüketme davranıĢları içinde oldukları görülmüĢtür. 2.1.2.Yasal Zorunluluk Ve Yükümlülükler Devletlerin yürürlüğekoyduğu yasa ve teknik yönetmelikler, çevre koruma konusunda etkin denetim mekanizmalarını oluĢturur. “Kirleten Öder”, kavramı global çevre yasalarının temelini teĢkil eden bir kavramdır. Mevcut yürürlükteki Türk Çevre Kanununda da bu kavram yer almaktadır. Bütün geliĢmiĢ ülkelerde koyulan yasalarla, çevre kirlenmesinin önüne geçmek için kaynak ayrımında ve önceliklerin çeĢitli açılardan ele alınıĢında asgari sağlık standartları, altyapı, hava ve su kirliliği gibi sıralamalar yapılması istenebilmektedir. Bu standartlar ülkelere göre farklılık gösterse de ortak payda olarak çevre kirlenmesini minimize etmeyi amaçlamaktadır. 2.1.3.Sosyal Sorumluluk ve Çevresel AnlayıĢ WWF (World Wildlife Fund- Dünya Doğal YaĢamı Koruma Derneği ) Küresel Ayak Ġzi Ağı (Global Footprint Network) “YaĢayan Gezegen Raporu 2010” verilerine göre: Doğal kaynaklar tüketim oranında kendini yenileyemiyor. Atmosferde biriken karbondioksit iklim değişikliği olarak geri dönüyor. Doğal ormanların yaklaşık %50’si yok edildi; %30'u bozuldu ya da bölündü. Deniz seviyesi yükseliyor. Arazilerdeki verimli üst toprak kayboluyor. Yeraltı sularının kalitesini süratle bozmaktadır. 1.1 milyar insanın güvenli suya erişimi yok. 660 milyon insan 2 dolardan az parayla yaşamını sürdürüyor. Tüm memeli hayvanların % 25’inin dünya çapında soyu tükenmektedir. Kanser, küresel ısınma, hava ve çevre kirliliğine bağlı ölümler ( Tifo, kolera, virütik sarılık, çocuk felci, amipli dizanteri, sıtma, sarıhumma ve basilli dizanteri gibi ölümcül hastalıkların çevre kirliliğine bağlı olarak oluĢan kirli su kaynaklı olarak ortaya çıkması v.b.) gibi belli baĢlı sayılan sebepler; firmalarda ve özellikle tüketicilerde bu konuda sosyal sorumluluk ve çevre bilincinin ortaya çıkmasını ve geliĢmesini sağlamıĢtır. Bu konuda kamuoyunda tepki oluĢmasına sebebiyet vermiĢtir. 2.1.4.Rekabet Baskısı Günümüzde halihazırda devam eden ve yakın gelecekte de aratarak devam edecek olan YeĢil pazarlama anlayıĢı , çevre dostu üretim yapan kuruluĢların, artan toplumsal çevre hassasiyeti nedeniyle, tüketici nezdinde değerinin artmasını sağlamıĢtır. Rekabette önde olmak isteyen firmalar; kendileri istemese de; gerek tüketici baskısı, gerekse rakiplerin bu anlayıĢı benimsemesi sebebiyle ; yeĢil pazarlama anlayıĢına ayak uydurmak zorunda olacaktır. Bu anlayıĢ tüketici bilincinin artması ile birlikte ekstra olmaktan çıkıp, bir zorunluluk ve olmazsa olmaz halini almaya baĢlamıĢtır. Bu sürecin sonunda yeĢil pazarlama anlayıĢı uzağında kalan firmaların pazarda rekabet edemedikleri görülmektedir. Bu alanda rekabette ön plana çıkmak isteyen firmaların dünya genelinde yaptığı projelere örnek olarak: McDonald’sın 2009 yılında başladığı yeşil imaj değişimini, Garanti Banka’sının“Çevreye Duyarlı Bonus” adlı kredi kartları için başlattığı kampanyada küresel ısınmanın gözle görülür etkilerini, 18 yıldır çevreci Yeşil Atlas dergisinin ana sponsoru olmasını, 1992 yılından bu yana WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) ana sponsorluğunu yürütmesini, 2007 yılında Türkiye ve Avrupa'nın da ilk çevreci kredi kartı olan “Çevreci Bonus”u hayata geçirmesini, Honda’nın ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi sertifikasını, 2007 yılında EMAS (Çevre Yönetimi ve Kontrol Sistemi-ABD) sertifikası almasını, 2010 yılı Çevre Raporu’nda hedefini “yeşil fabrika” olarak belirlemesini, 1992’den beri azalt, yenile ve geri dönüştür prensipleri ile üretim yapmasını, Hidrojenle çalışan “sıfır kirlilik” yaratan çevre dostu otomobil üretiminde de öncülük yapmasını, Arçelik’in ISO 9001 ve ISO 14001 olmak üzere tüm uluslararası ürün ve yönetim standartlarını, Avrupa’da üreticilerin enerji yönünden direktiflerini belirleyen kuruluş olan CECED (European-Committee of DomesticEquipmentManufacturers) üyesi olmasını, “Enerji etiketi” uygulamasını, Çalışanlara çevre bilinci eğitimini, Dünyanın en az su tüketen “Ekolojist” bulaşık makinesini, 2010 yılında ilk defa AB Çevre Ödülleri kapsamında yönetim ve ürün kategorilerinde birinci seçilen Türk markası olmasını, Tüm ürünlerde %90'ın üzerinde geri kazanım oranlarını yakalamasını, Ozon tabakasına zararlı CFC gazından arındırılmış buzdolabı üretimini, Wal-Mart’ın mağazalarında %30 daha az enerji kullanımı, “Yeşil Duvar” teknolojisi, Müşterilerde elektrik tasarrufu sağlama bilinci, %30 daha az sera gazı yayan mağazalar, Kendi enerjisini üreten Dağıtım Merkezi, Geri dönüşüm ve atık değerlendirme, Mağazalarında pil, CD, DVD ve toner geri dönüşüm üniteleri, Dünya genelinde plastik torba atığını %33 oranında azaltma, Paketleme skor kartı uygulaması, Direct Farm Programı hedeflerini, göstermek mümkündür. 2.1.5.Uluslararası KuruluĢlar Dünya genelinde faaliyet gösteren ve kendilerine bağlı ülkeleri, firmaları v.b. yapıları denetleyen ve çevre sağlığı, çevre kirliliği, sosyal sorumluluk konularında bağlayıcılığı olan birçok uluslararası kuruluĢ faaliyet göstermektedir. Bu kurumların yaygınlaĢması ve faaliyet alanlarını arttırması çevreye duyarlılık, yeĢil pazarlama konularında firmaların duyarlı olmasını standart hale getirmektedir. Bu sayede çevrenin korunması ile ilgili protokollere uyulması da zorunlu hale gelmekte ve artmaktadır. Örgütlere örnek olarak; BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı (UNDP), Gıda Tarım TeĢkilatı (FAO), NATO, Ekonomik Kalkınma ve ĠĢbirliği Örgütü (OECD), Avrupa Konseyi, Uluslararası Ticaret Örgütü, IMF, Dünya Bankası‟nı gösterebiliriz. Küresel ÇalıĢmalara örnek olarak; Stockholm BirleĢmiĢ Milletler Ġnsan ve Çevre Konferansı, Brundtland Raporu, Rio BM Çevre ve Kalkınma Konferansı, Johannesburg Dünya Sürdürülebilir Kalkınma Zirvesi ve Kyoto Protokolünü gösterebiliriz. 2.2.YeĢil Pazarlama Karması Öğeleri YeĢil Pazarlama karması öğeleri de modern pazarlamada olduğu gibi; 4P ( product,price, place, promotion) Ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurma olarak yer almaktadır. Yeşil Ürün olarak; çevreye zarar vermeyen, yeryüzünü kirletmeyen, doğal kaynakları mümkün olduğunca az tüketen, geri dönüĢtürülebilen ürünler kastedilmektedir. YeĢil ürünler 4S formülü olarak adlandırılan; Tatmin (Satisfaction), Sürdürülebilirlik (Sustainability), Sosyal Kabul (SocialAcceptability), Güvenlik (Safety) öğelerini içeren ürünlerdir. Yeşil Dağıtım için; ürün dağıtımı sırasında çevreye duyarlı olunması, daha az yakıt harcanması , daha az karbon emisyonu oluĢturmak, daha ufak yer kaplayacak Ģekilde taĢımak, gibi tanımlar yapılabilir. Ġnternet ve internet üzerinden pazarlama ve satıĢ bu konuda verilebilecek e iyi örnektir. KullanılmıĢ paketlerin, parçaların ve taĢıma kaplarının tüketicilerden geri toplanması iĢlemi yani tersine lojistik kavramı da günümüzde , yeĢil dağıtım stratejisi altında yoğun olarak kullanılmaktadır. Bu alandaBMW, Delphi, DuPont, General Motor, HP firmaları yoğun olarak tersine lojistik kavramını dünya genelinde uygulamaktadır. Yeşil Tutundurma; Günümüzde firmalar tutundurma öğelerinden reklam ve halkla iliĢkiler alanında, tüketici zihninde kendilerini çevreye duyarlı olarak gösterebilmek ve ürünlerinin çevreye zararsız olarak üretildiği algısını yaratabilmek için faaliyetler gerçekleĢtirmektedirler. Bu konuda sosyal medya, fuarlar, sponsorluklar, festivaller de gün geçtikçe fazlaca kullanılmakta, tüketici zihninde yeĢil ürün imajı oluĢturabilmek için büyük bütçeler ile tutundurma faaliyetleri yürütülmektedir. Yeşil fiyat; YeĢil Muhasebe (greenaccounting): Çevreyle ilgili maliyetlerin ait oldukları üretim süreçlerine yüklenecek Ģekilde düzenlemesi ve çevre muhasebesi (environmentalaccounting) çevresel kaynakların oluĢumunu, bu kaynakların kullanılma biçimini, örgütlerin iĢlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artıĢ ve azalıĢları ve örgütlerin çevresel açıdan durumunu açıklayan sistemlerdir. Özellikle yeĢil pazarlama karmasının fiyat öğesinde yeĢil muhasebe kavramı devreye girmektedir. Gerek ürün birim maliyetinin belirlenmesi, gerekse belirlenen birim maliyet üzerinden birim satıĢ fiyatının belirlenmesi noktasında çevresel varlıkların ve maliyetlerin ne Ģekilde dikkate alınması gerektiği YeĢil Muhasebenin temel konusunu oluĢturmaktadır. ÇalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde YeĢil Muhasebe (Çevre Muhasebesi) kavramı ele alınacaktır. 3.YeĢil Muhasebe(Çevre Muhasebesi ) Muhasebe, “bir örgütün kaynaklarının oluĢumunu, bu kaynakların oluĢma biçimini, örgütün iĢlemleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artıĢ ve azalıĢları ve örgütün finansal açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kiĢi ve kuruluĢlara ileten bilgi sistemi.” olarak tanımlanmaktadır (Sevilengül, 2005:9). Fonksiyonları itibari ile muhasebe; “ĠĢletmenin varlıklarında ve kaynaklarında değiĢme yaratan, tamamen veya kısmen mali nitelikteki ve para ile ifade edilebilen ticari iĢlemlere ait bilgilerin ilgili kaynaklardan toplanması, doğruluklarının saptanması, kaydedilmesi, sınıflandırılması, elde edilen sonuçların rapor halinde ilgili kiĢilere sunulması ve bu bilgilerin analiz edilip yorumlanmasıdır.” Ģeklinde tanımlanmaktadır (KüçüksavaĢ, 2001:5). Çevre muhasebesi ise doğal çevrenin önemini çarpıcı bir Ģekilde ifade eden Kuzey Amerika yerlilerinin “Bu dünya bize atalarımızdan miras kalmadı, biz onu çocuklarımızdan ödünç aldık” atasözü ve benzeri görüĢlere dayandırılmaktadır. Ġnsanoğlu yaĢadığı süre içerisinde dünyada var olan kaynakları tüketmektedir. Yapılan tüketim insanın kendi dönemi için bir kar olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak yapılan tüketim tekrar yerine konulmadığı zaman ġekil 1 de gösterildiği gibi dünyanın bir zararı oryaya çıkacak, doğanın sermayesi azalacak demektir (Özkol:, 1998:21). ġekil 1: Doğal Miras Kullanımı Kaynak: Erdal ÖZKOL, “ Çevre Muhasebesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1, Nisan 1998, s.21. Çevre muhasebesi Milli Gelir Muhasebesi, Finansal Muhasebe ve Yönetim Muhasebesi olmak üzere üç farklı alanda kullanılmaktadır. Milli gelir muhasebesi yaklaĢımında çevre muhasebesi Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) ile iliĢkilendirilmektedir. GSMH, ekonomideki mal ve hizmet akıĢının bir ölçüsüdür ve toplumsal refah düzeyinin bir göstergesi olarak kullanılmaktadır. Bu anlamda çevre muhasebesi ülkenin yenilenebilir ve yenilenemez nitelikteki doğal kaynak tüketimini ifade etmektedir (Özbirecikli, 2000:16-17). Bu kaynak tüketiminin ifade edilmesinde fiziksel ve parasal ifadeler kullanılmaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:114). Finansal muhasebe açısından ise çevre muhasebesini çevresel maliyetleri ve yükümlülükleri sınıflandıran, kaydeden, özetleyen ve yorumlayan bir süreç olarak belirtmek mümkündür. Yönetim muhasebesi ise finansal muhasebede elde edilen ve mali tablolarda raporlanan verilerin yönetsel kararlar açısından kullanımını ifade etmektedir. Bu açıdan bakıldığında çevre muhasebesi yönetim muhasebesi için bir veri kaynağı olma özelliği taĢımaktadır (Özbirecikli, 2000:16-17). Çevre muhasebesinin özünde çevresel kaynakları tüketen her iĢletmenin, katlandığı çevresel maliyetleri mali tablolarda raporlaması ve kamunun bilgisine sunması yatmaktadır (Kırlıoğlu ve Kasapoğlu, 2004:52). Muhasebe‟nin açık ve anlaĢılır tanımına nazaran çevre muhasebesinin tanımı çeĢitli kaynaklarda farklılık göstermektedir. Tanımlar incelendiğinde genel olarak muhasebenin temel fonksiyonlarını içerdiği söylenebilir (Haftacı ve Soylu, 2007:113). ÇeĢitli kaynaklarda yeĢil muhasebe, ekolojik muhasebe, çevresel muhasebe gibi kelimelerle ifade edilen çevre muhasebesine iliĢkin tanımlamalardan bazıları Ģöyledir: Çevre muhasebesi; çevresel kaynakların kullanımı ve adı geçen kaynakların kullanımı sonucu oluĢacak çevresel etkilerin muhasebesi, uygulanmakta olan muhasebe sistemlerinde özellikle maliyet ve kâr analizlerinde çevre ile ilgili faktörlerin planlanıp uygulanmasıdır (Kırlıoğlu ve Fidan, 2010:3). Clark ve O‟Neill çevre muhasebesini muhasebe, muhasebeciler ve ekoloji arasındaki karĢılıklı iliĢkilerin incelenmesi çabalarına verilen temel isim olarak tanımlamaktadır. Bu alandaki faaliyetler örgütlerin çevresel politika ve stratejilerini gerçekleĢtirebilmesi için gerekli olan bilgilerin belirlenmesi, analizi ve raporlanmasını içermektedir (Çakar, 2007:88). Gautam ise çevre muhasebesini çevresel kaynakların kullanımı ve bu kaynakların kullanımı sonunda doğacak etkilerin muhasebesi Ģeklinde tanımlamaktadır (Kırlıoğlu ve Can, 2006:6). Çevre muhasebesi; çevresel kaynakların kullanılıĢ biçimini, iĢletmelerin faaliyetleri sonucunda bu kaynaklarda meydana gelen artıĢ ve azalıĢları ve iĢletmelerin çevresel açıdan durumunu açıklayan bilgileri üreten ve bunları ilgili kiĢi ve kuruluĢlara ileten bir bilgi sistemidir (KurĢunel ve Diğerleri, 2006:83). Tanımlar incelendiğinde çevre muhasebesinin amaçlarını Ģöylece sıralamak mümkündür (Özkol, 1998:21): Geleneksel muhasebe uygulamalarının geliştirilmesine katkı sağlayacak araştırmalar yapmak, Geleneksel muhasebe sistemi içinde, çevresel maliyet ve gelirleri ayrı olarak tanımlamak, İşletmenin hem iç hem de dış çıkar grupları için, yeni performans ölçüm raporları ve formları geliştirmek, Yönetim kararlarında daha fazla çevresel yararlılık elde edebilmek için yeni finansal ve finansal olmayan muhasebe bilgi ve kontrol sistemleri oluşturmak. Çevresel sorumlulukların muhasebe sistemiyle bütünleĢtirilmesi, çevre etken ve koĢullarının saptanması, bunların olumsuz etkilerinin giderilmesine muhasebenin katkısının sağlanması, çevresel sorunların giderilmesine yönelik maliyet analizlerinin yapılması, çevresel kaynak envanterinin belli bir zamanda hangi düzeyde olduğunun saptanması (Çelik, 2007:37) yine çevre muhasebesinin amaçlarını oluĢturmaktadır. Çevre muhasebesi ile ekonomik ve ekolojik sürdürülebilirlik arasındaki iliĢki incelenebilmekte, ekonomik kalkınma ve ekolojik değiĢim takip edilebilmekte, doğal kaynakların kullanımının gelecekteki insan refahına olan etkisi, faydalarını ve zararları hakkında çalıĢmalar yapılabilmektedir(Mutlu, 2007:185). Çevre muhasebesinin tüm bu olumlu taraflarının yanında uygulanabilirlik açısından birtakım zorlukları beraberinde getirdiği açıktır. Çevresel dıĢsallıkların içselleĢtirilmesindeki güçlükler, çevresel etkilerin iĢletmenin bütün faaliyetlerini kapsaması, çevresel etkilerin faaliyetler itibarı ile zaman ve yer olarak farklılıklar göstermesi ve çevre muhasebesinin uygulamasının iĢletmeler için ek maliyet ve yük getirmesi bahsi temel zorlukları oluĢturmaktadır (Haftacı ve Soylu, 2007:117). Çevre olayına yönelik belge, bilgi ve dokümanlara eriĢimdeki zorluk, fiziksel olarak çevreye verilen zararın objektif ve doğru tespitinin zorluğu ve muhasebede çevre muhasebesine yönelik metotların yetersizliği karĢılaĢan diğer zorlukları oluĢturmaktadır (Özkol, 1998:22). 3.1.Çevresel Harcamaların Tekdüzen Hesap Planı Kapsamında MuhasebeleĢtirilmesi ĠĢletmelerin çevre için yaptıkları her türlü faaliyet, çevresel maliyetlerin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. ĠĢletmede ortaya çıkan bu çevresel faaliyet maliyetlerinin iĢletmenin diğer faaliyetleri arasında dağınık ve karmaĢık bir Ģekilde muhasebeleĢtirilmesi muhasebenin temel kavramlarından önemlilik kavramına aykırı düĢmektedir (Kırlıoğlu ve Can, 1998:118). Çevresel Stok Harcamalarının Muhasebeleştirilmesi TMS 2‟ de Stoklar, “ĠĢletmenin satmak, üretimde kullanmak veya tüketmek amacıyla edindiği, ilk madde ve malzeme, yarı mamul, mamul, ticari mallar ile, üretim sürecinde meydana gelen yan ürün, artık ve atıklar gibi bir yıldan az bir sürede kullanılacak olan veya bir yıl içerisinde nakde çevrilebileceği düĢünülen varlıklardır (Türkiye Muhasebe Standartları Kurulu-TMS2/Stoklar, http://www.tmsk.org.tr E.T:15.06.2015)” Ģeklinde tanımlanmaktadır. ĠĢletmelerde stokların çevresel özelliği nedeniyle katlanılan ek maliyetler, muhasebe açısından değiĢik Ģekillerde ele alınabilir. AĢağıda bu değiĢik durumlara iliĢkin muhasebe kayıtlarına yer verilmiĢtir (Haftacı ve Soylu, 2008:97100). Durum 1: Stoklara iliĢkin çevresel ek maliyetler KDV hesabına benzer Ģekilde çevresel etkisine göre belirlenen bir oranda hesaplanıp “çevre giderleri, çevresel maliyetler, çevresel yükümlülükler veya çevresel mallar” gibi ayrı bir hesapta izlenebilir. Mal alımında katlanılan ek çevresel maliyetlerin çevresel mallar hesabında izlenmesi istenirse, stoklar grubunda 154 Çevresel Mallar Hesabı isimli bir hesap açılarak bu hesaba kayıt yapılabilir. _________________ / _______________ 153.TĠCARĠ MALLAR HS. XXX 154.ÇEVRESEL MALLAR XXX 191.ĠNDĠRĠLECEK KDV HS. XXX ĠLGĠLĠ HESAPLAR _______________ / XXX _______________ Durum 2: Stoklara iliĢkin çevresel ek maliyetler ilgili hesabın alt hesabında izlenebilir. Mal alımında katlanılan ek çevresel maliyetlerin alt hesaplarda izlenmesi durumunda 153 Ticari Mallar Hesabı altında açılacak olan alt hesap, ticari mallarla ilgili olarak katlanılan çevresel maliyetleri gösterir. _________________ / _______________ 153.TĠCARĠ MALLAR HS. XXX 153.02. Çevresel Mallar ĠLGĠLĠ HESAPLAR _______________ / XXX _______________ Durum 3: Stoklara iliĢkin katlanılan ek çevresel maliyetlerin çevre koruma amaçlı herhangi bir fondan karĢılanması durumunda, “Çevresel TeĢvik Fonundan Alacaklar Hesabı” isimli bir hesap açılarak çevresel ek maliyetler bu hesapta izlenebilir. Çevresel maliyetin teĢvik fonu ile karĢılanması durumunda, hesap planında ticari alacaklar grubunda çevre teĢvik fonundan alacaklar hesabı isimli bir hesap açılır. Katlanılan ek çevresel maliyetler bu hesabın borcuna kaydedilir. Çevresel ek maliyetler fon kaynağından alındığında da ilgili hesabın borcuna, bu hesabın alacağına kaydedilir. _________________ / _____________ 153.TĠCARĠ MALLAR HS. XXX 125.ÇEVRE TEġVĠK FONUNDAN ALACAKLAR HS. XXX 191.ĠNDĠRĠLECEK KDV HS. XXX ĠLGĠLĠ HESAPLAR XXX ________________ / _________________ ĠLGĠLĠ HESAPLAR XXX 125.ÇEVRE TEġVĠK FONUNDAN ALACAKLAR HS. XXX ________________ / ________________ Durum 4: Stoklara iliĢkin çevresel ek maliyetler nazım hesaplarda izlenebilir. Muhasebe kayıtlarından çeĢitli bilgiler üretmek veya ek bilgiler sağlamak için Tekdüzen Hesap Planı‟nda yer alan 9 sayılı hesap sınıfı nazım hesapları kullanılabilir. Mal alımında katlanılan ek çevresel maliyetin nazım hesaplarda izlenmesi durumunda ilgili kayıt aĢağıdaki gibi yapılabilir. ______________ / ________________ 950.ÇEVRESEL MALLAR ĠLGĠLĠ HESAPLAR ______________ / ______________ XXX XXX Durum 5: Stoklara iliĢkin çevresel ek maliyetler dipnotlarda belirtilebilir. Stoklardaki çevresel maliyetlerin hesaplarda ayrıca izlenemediği durumlarda, bu tür maliyetler bilanço dipnotlarında belirtilebilir. Durum 6: Stoklarla ilgili çevresel özellik ve maliyetler çevre raporlarında da ayrıca belirtilebilir. ĠĢletmeler için en kolay ve en çok karĢılaĢılan uygulamanın bu olduğu söylenebilir. Çevresel Maliyetlerin Muhasebeleştirilmesi ve Raporlanması ĠĢletmeye ait bilgilerin sunumuna iliĢkin TMS 1 Finansal Tabloların SunuluĢu standardında bir takım açıklamalar bulunmaktadır. TMS 1‟i dikkate alırsak çevresel harcamaların raporlanması ve sunumunda uygulanması gereken ilkeleri Ģöylece sınıflandırmak mümkündür (Ulusan, 2010:93-94) . Çevresel varlıklar, giderler ve borç karşılıklarının finansal tablolarda ayrı başlık altında sunulup sunulmayacağı (TMS 1, par. 29), Çevresel varlıklar ve borç karşılıkları ile çevresel giderler ve gelirlerin finansal tablolarda hangi durumlarda birbirleri ile mahsup edilerek veya edilmeden ayrı olarak sunulacağı (TMS 1, par. 32-35), Çevresel varlıklar, giderler ve borç karşılıklarıyla ilgili bilgilerin finansal tablolarda önceki döneme ilişkin tutarlarla karşılaştırmalı olarak sunulacağı (TMS 1, par. 38-44), Çevresel varlıkların, giderlerin ve borç karşılıklarının sunuluşu ve sınıflandırılmasının hangi durumlarda değiştirilebileceği (TMS 1, par. 45-46), Çevresel varlıkların bilançoda dönen veya duran varlık olarak sınıflandırılıp sınıflandırılmayacağı (TMS 1, par. 66-68), Çevresel borç karşılıklarının bilançoda kısa vadeli ya da uzun vadeli borçlar arasında sunulup sunulmayacağı (TMS 1, par. 69-76), Çevresel giderlerin gelir tablosunda nasıl sunulacağı (TMS 1, par. 87, 97-105) Çevresel varlıklar, giderler ve borç karşılıklarıyla ilgili muhasebe politikalarının ve izleyen mali yılda çevresel varlıkların ve borç karşılıklarının defter değerlerinde önemli düzeltmelere neden olmanın ciddi risklerini taşıyan geleceğe yönelik temel varsayımlar ve tahminlerdeki belirsizliklerin ana kaynaklarıyla ilgili bilginin dipnotlarda açıklanması gerektiği (TMS 1, par. 117-133) gibi konularda TMS 1’deki ilkeler esas alınacaktır. Tablo 1: Çevresel Maliyetlerin Fonksiyonel Giderlere Göre Raporlanması Çevresel Maliyetler Gider Türleri Ham Mad.VeMlz. GENEL ÜRETĠM GĠDERLERĠ Azaltma Maliyetleri Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Toplam Maliyetler ARAġTIRMA GELĠġTĠRME GĠDERLERĠ Azaltma Maliyetleri ĠĢçilik Gid. DıĢ. Sağ. Fayd. Hiz. Vergi Resim ve Harçlar Amortisman Giderleri Finansman Giderleri TOPLAM Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Toplam Maliyetler PAZ. SAT.DAĞ. GĠDERLERĠ Azaltma Maliyetleri Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Toplam Maliyetler GENEL YÖN. GĠDERLERĠ Azaltma Maliyetleri Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Toplam Maliyetler FĠNANSMAN GĠD. Azaltma Maliyetleri Kullanma Maliyetleri Zarar Maliyetleri Toplam Maliyetler ÇEVRESEL MALĠYETLER TOPLAMI Kaynak: KIRLIOĞLU, H. ve A.V.CAN, (1998)., Çevre Muhasebesi, DeğiĢim Yayınları, Adapazarı‟ dan aktaran Ali ALTINBAY, “Çevresel Maliyetlerin Raporlanması”, Akademik BakıĢ, Sayı:11, Ocak 2007, s.6-7. SONUÇ Çağımızdaki tüketici bilinçli olarak ve gün geçtikçe daha fazla bilinçlenerek; aktif yeĢil tüketici öğelerini benimsemektedir. YeĢil tüketici istek ve ihtiyaçlarına cevap vermek için YeĢil ĠĢletme anlayıĢını benimsemek Ģarttır. YeĢil ĠĢletme anlayıĢı çerçevesinde iĢletme fonksiyonları oldukça önem taĢımaktadır. Bu fonksiyonlardan YeĢil ĠĢletme anlayıĢı içerisinde en etkili olanı ise pazarlama fonksiyonudur. YeĢil pazarlamaya verilecek önem ile tüketici zihninde yeĢil ürün algısı oluĢabilecek ve bu sayede rekabet avantajı elde edilmesi de mümkün olacaktır. YeĢil pazarlama faaliyetleri Ģirketler için maliyet ve faaliyet yönünden ekstra olmaktan çıkıp; standart hale dönüĢmektedir. Bu alanda pazarlama karması öğelerinden fiyat kavramını da içine alarak YeĢil muhasebe anlayıĢı ön plana çıkacaktır. BütünleĢik pazarlama anlayıĢı çerçevesinde bakıldığında , zaten iĢletme fonksiyonları bir bütündür ve pazarlama yönetimi ile aynı doğrultuda faaliyet göstermesi gerekir. YeĢil pazarlama faaliyeti olan bir firma bunu muhasebeleĢtirirken de Ģüphesiz yeĢil muhasebe anlayıĢını benimsemesi gerekir. KAYNAKLAR ABDUL-MUHMĠN, Alhassan G., (2007), “ExplainingConsumers‟ WillingnessTo Be EnvironmetallyFriendly”, International Journal of Consumer Studies, Vol.31, N.3:237- 247. ALKĠBAY, Sanem (2001), “YeĢil Pazarlama Faaliyetlerine Üniversite Öğrencilerinin Ġlgisi Üzerine Bir AraĢtırma”, Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 4:76-93. ALTINBAY, A., (2007)., “Çevresel Maliyetlerin Raporlanması“ Akademik BakıĢ, Sayı:11. BAġARAN ALAGÖZ, S. (2005). ĠĢletmelerde Pazarlama Ahlakı ve Önemi, 1. Yerel Ekonomiler Kongresi, Ekim, Karaman. CHAN, Ricky Y.K.,Lorett B.Y. Lau (2000), “Antecedents of GreenPurchases: a Survey in China”, Journal of Marketing, Vol.17, N.14:338-357. ÇAKAR, U., (2007)., “Çevreci ġirket ve Çevre Muhasebesi“, Mali Çözüm Dergisi, Sayı:83. ÇELĠK, M., (2007)., “Çevreye Duyarlı Muhasebe”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:33. D‟ SOUZA, Clare, Mehdi Taghian, Eter Lamb, Roman Peretiaatko (2006), “GreenDecisions:DemographicsAnd Consumer Understanding Of EnvironmentalLabels”, International Journal of Consumer Studies, V.31, I.4:371-376. EPA-Çevre Koruma Ajansı, http://www.epa.gov (E.T:15.06.2015) FOLLOWS, Scott B., David Jobber (2000), “EnvironmentallyResponsiblePurchaseBehaviour: A Test of A Consumer Model”, EuropeanJournal of Marketing, Vol.34, N.5/6:723-746. GROVE, Stephen J.,Raymond P. Fisk, Gregory M. Pickett, Norman Kangun (1996), “GoingGreen in the Service SectorSocialResponsibilityIssues, ImplicationsandImplementation”, EuropeanJournal of Marketing, Vol.30, N.5: 56-66. HAFTACI, V., K. SOYLU, (2007)., “Çevre Kirlenmesi ve Çevre Koruma Bağlamında Çevre Muhasebesinin Önemi“, MUFAD Muhasebe Finansman Dergisi, Sayı:33. HAFTACI, V., ve K. SOYLU, (2008)., “Çevresel Bilgilerin Muhasebesi ve Raporlanması“, Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:15. HART, Stuart (2001), “YeĢilleĢmenin Ötesinde Sürdürülebilir Bir Dünya Ġçin Stratejiler”, ĠĢ ve Çevre (Çev: Ahmet Kardam), Harward Business Review, MESS Yayınları KELEġ, RuĢen (1997), “Ġnsan Çevre Toplum”, Ġnsan Çevre Toplum (Der:RuĢen KeleĢ), Ankara: Ġmge Yayınevi, 9-18 KIRLIOĞLU, H. ve M.E.FĠDAN, (2010)., “Organize Sanayi Bölgeleri Ġçinde ve DıĢında Faaliyet Gösteren ĠĢletmelerin Çevre-Atık Yönetimi ve Muhasebesi Konularında Mevcut Durum ve Farklılıkları (Sakarya Ġlinde Bir AraĢtırma)”, Muhasebe ve Denetime BakıĢ. KIRLIOĞLU, H. ve A.V.CAN, (1998)., Çevre Muhasebesi, DeğiĢim Yayınları, Adapazarı. KIRLIOĞLU, H. ve A.V.CAN, (2006)., “Çevresel Muhasebede Kavramsal TartıĢmaların GeliĢimi ve Analizi“, MUFAD Muhasebe Finansman Dergisi, Sayı:31. KIRLIOĞLU, H. ve ġ., KASAPOĞLU,(2004)., “ Belediyelerde Çevre Muhasebesi Uygulaması”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Nisan 2004, Sayı22. KÜÇÜKSAVAġ, N., (2001)., Genel Muhasebe Ġlkeler ve Uygulaması, Bata Yayınları, Ġstanbul. KURġUNEL, F., ve Diğerleri, (2006)., “Muhasebe Meslek Mensuplarının Çevre Muhasebesi Hakkındaki GörüĢleri: Konya Ġli Üzerine Bir AraĢtırma“, Selçuk Üniversitesi Karaman Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Yıl:9, Sayı 11. MUCUK, Ġ.(1999). Pazarlama Ġlkeleri , 13. Baskı , Türkmen Kitabevi , Ġstanbul MUTLU, A., (2007).,“Sürdürülebilir Kalkınma ve Çevre Muhasebesi I”, Muhasebe ve Finansman Dergisi, , Sayı:33. NEUNER, M. (2000) “CollectivePrototyping: A Consumer PolicyStrategytoEncourageEcological Marketing” Journal of Consumer Policy, 23:153-175. OTTMAN J.(1999). GreenMarketing:ChallengesandOpportunitiesforthe New Marketing Age, Lincolnwood,Ġllinois:NTC Business Books. OXFORDUNĠVERSĠTYPRESS, A Dictionary of Business, "Green Marketing" http://130.94.78.150/views/ENTRY.html?subview=Main&entry=t18.002460 (09.08.2002) ÖZBĠRECĠKLĠ, M., (2000)., “ Çevre Muhasebesi Kavramı ve Yönetsel Kararlara Katkıları”, MuhasebeFinansman Öğretim Üyeleri Bilim ve AraĢtırma Derneği Dergisi, Sayı:7. ÖZKOL, A. E. ve Diğerleri (2005), “ Kurumsal Sosyal Sorumluluk Kavramı ve Muhasebenin Sosyal Srumluluğu“, Muhasebe ve Finansman Dergisi, Sayı:27. ÖZKOL, E., (1998)., “ Çevre Muhasebesi”, Dokuz Eylül Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:13, Sayı:1. PRAKASH, A. (2002) “Green Marketing, PublicPolicyandManagerialStrategies” Business Strategyandthe Environment, 11:19-25. SEVĠLENGÜL, O., (2005)., Genel Muhasebe, Gazi Kitabevi, Ankara. SHAMDASANĠ, Prem, GloriaOngChon-Lin, DaleenRichmond (1993), “ExploringGreenConsumers in an OrientalCulture: Role of Personaland Marketing MixFactors”, Advances in Consumer Research, Vol.20: 488493. STRAUGHAN, Robert, James A. Roberts (1999), “EnvironmentalSegmentationAlternatives: A Look at Green Consumer Behavior in The New Millennium”, Journal of Consumer Marketing, Vol.16, N.6:558-575. TAVMERGEN. Ġge P. (1998), “Sosyal Pazarlama: Genel Uygulamada KarĢılaĢılan Problemler Ve Türkiye‟den Bir ÇalıĢma“, Pazarlama Dünyası , Sayı 70, 22-28 TĠLĠKĠDOU, Irene, “TheEffects of Knowledge andAttitudesuponGreeks‟ ProEnvironmentalPurchasingBehaviour”, CorporateSocialResponsibilityandEnvironmental Management (http://www3.interscience.wiley.com/cgibin/ fulltext/112771050/PDFSTART, eriĢim tarihi: Temmuz, 2012) TMS 16, “ Maddi Duran Varlıklar”, http://www.tmsk.org.tr (E.T: 15.06.2015). TMS 2, “Stoklar“, http://www.tmsk.org.tr (E.T: 15.06.2015). TMS 37, “ KarĢılıklar, KoĢullu Borçlar Ve KoĢullu Varlıklar”, http://www.tmsk.org.tr (E.T: 15.06.2015). TMS 38, “ Maddi Olmayan Duran Varlıklar”, http://www.tmsk.org.tr/index.php?id=41 (E.T: 15.06.2015). ULUSAN, H., (2010)., “Türkiye Muhasebe- Finansal Raporlama Standartlarının Çevresel Maliyet ve Borçların MuhasebeleĢtirilmesi ve Raporlanması Açısından Ġncelenmesi“, Selçuk Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik AraĢtırmalar Dergisi, Cilt:13, Yıl:10, Sayı:19. UYDACI, M.(2002). YeĢil Pazarlama – ĠĢ Ahlakı ve Çevresellik Açısından YaklaĢımlar, Türkmen Kitabevi, Ġstanbul. VARĠNLĠ, Ġ.(2000). Pazarlama Ahlakı ve Kayseri‟de Küçük ve Orta Ölçekli ĠĢletmeYöneticilerinin Pazarlama Ahlakına ĠliĢkin Değerlendirmeleri, Kayseri Ticaret Odası Yayınları, Yayın No:15. ZĠNKHAN, George M.,LesCarlson (1995), “GreenAdvertisingandtheReluctant Consumer”, Journal of Advertising, Vol.24, N.2: 1-6.
