Takas ve Operasyon İşlemleri_EKİM-2012
advertisement
TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ TAKAS VE OPERASYON İŞLEMLERİ Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey Lisansı Kılavuzu EKİM 2012 i TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Bu notlar; Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği tarafından (TSPAKB) SPK Lisanslama Sınavlarına referans kaynak oluşturmak amacıyla hazırlanmıştır. Bu notlarda yer alan her türlü bilgi, değerlendirme, yorum ve istatistiki değerler hazırlandığı tarih itibariyle Takasbank ve TSPAKB eğitmenlerinden temin edilerek derlenmiştir. Bilgilerin hata ve eksikliğinden doğabilecek zararlardan TSPAKB hiçbir şekilde sorumluluk kabul etmemektedir. Bu notlarda yer alan bilgiler kaynak gösterilmek şartıyla izinsiz yayınlanabilir, ancak ticari amaçla çoğaltılamaz ve satılamaz. ii TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ GİRİŞ Bu kılavuzda yer alan bilgiler, Sermaye Piyasası Faaliyetleri Temel Düzey lisanslama sınavının konularından Takas ve Operasyon İşlemleri’ni içermektedir. Kılavuz, Takas ve Saklama İşlemlerini Düzenleyen Mevzuat, Sermaye Piyasası Araçlarının Kaydileştirilmesi ve Merkezi Kayıt Kuruluşu Yönetmeliği, Menkul Kıymetlerde Devir, Temlik, Zayi Olma, Ödeme Yasağı ve Zaman Aşımı, Hisse Senetleri Piyasası Temerrüt İşlemleri, Sabit Getirili Menkul Kıymetler Takas ve Saklama İşlemleri, Tahvil ve Bono Piyasası Temerrüt İşlemleri, Sermaye Artırımları ve Temettü Ödemelerinde Baz/Referans Fiyatların Hesaplanması, Takasbank Elekronik Transferi İşlemleri, Yabancı Yatırımcılar ve Saklama, Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Uluslararası Tahvil Pazarı İşleyiş Esasları, Takasbank Kredi Uygulamaları, Takasbank Para Piyasası, Takasbank Ödünç Pay Senedi Piyasası olmak üzere on üç bölümden oluşmaktadır. Sınavlarda Takas ve Operasyon İşlemleri ile ilgili çıkacak soru sayısı 20’dir. Katılımcılara başarılar dileriz. TSPAKB 3 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 1) TAKAS ve SAKLAMA İŞLEMLERİNİ DÜZENLEYEN MEVZUAT .......................... 8 1.1) Sermaye Piyasası Kanunu....................................................................... 8 1.2) İMKB Yönetmeliği ................................................................................... 8 1.3) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği ............................................. 9 1.4) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ10 1.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği................................... 10 1.5.1) Takas Merkezi ................................................................................. 11 1.5.2) Saklama Merkezi .............................................................................. 11 1.5.3) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ................................................. 11 2) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KAYDİLEŞTİRİLMESİ VE MERKEZİ KAYIT KURULUŞU YÖNETMELİĞİ ................................................................ 13 3) MENKUL KIYMETLERDE DEVİR, TEMLİK, ZAYİ OLMA, ÖDEME YASAĞI VE ZAMAN AŞIMI ............................................................................................. 17 3.1) Menkul Kıymetler ................................................................................. 17 3.1.1) Hisse Senetleri ve Türleri .................................................................. 17 3.1.2) Hisse Senetlerinde Devir ................................................................... 17 3.2) Tahvillerde Devir .................................................................................. 18 3.2.1) Hamiline Yazılı Tahvillerin Devri.......................................................... 18 3.2.2) Nama Yazılı Tahvillerin Devri.............................................................. 18 3.3) Menkul Kıymetlerin Zayi ve İptali ......................................................... 19 3.3.1) Hamiline Yazılı Senetlerin İptal Yöntemi ............................................... 19 3.4) Menkul Kıymetlerde Zaman Aşımı......................................................... 21 3.5) Takas İşlemleri ..................................................................................... 21 3.5.1) Hisse Senedi Borcunun Kapatılması..................................................... 22 3.5.2) T+1 İşlemleri .................................................................................. 23 3.5.3) T+2 (Takas Günü) İşlemleri ............................................................... 23 3.5.4) Hisse Senedi Alacaklarının Dağıtımı..................................................... 29 3.5.5) Süreler ........................................................................................... 30 3.6) Nakit Takası İşlemleri .......................................................................... 30 3.6.1) Nakit Borçlarının Kapatılması ............................................................. 30 3.6.2) Nakit Alacaklarının Ödenmesi ............................................................. 31 3.6.3) Süreler ........................................................................................... 32 3.7) Diğer Takas İşlemleri ........................................................................... 33 3.7.1) Birincil Piyasa İşlemlerinin Takası ....................................................... 33 3.7.2) Rüçhan Hakkı Kuponu İşlemlerinin Takası ............................................ 33 3.7.3) Toptan Satışlar Pazarı İşlemlerinin Takası ............................................ 33 3.7.4) Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) Takası .............................................. 33 3.7.5) Brüt Takas ...................................................................................... 34 4) HİSSE SENETLERİ PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ .................................. 35 4.1) Temerrüt Esasları ................................................................................. 36 5) SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER TAKAS VE SAKLAMA İŞLEMLERİ ...... 38 5.1) Sabit Getirili Menkul Kıymet Kotasyon Yöntemi .................................... 38 5.2) Depo Tanımları ve Kullanım Yetkileri .................................................... 39 5.3) Borçlanma Araçları Piyasası Takas İşlemleri ........................................ 43 5.3.1) Kesin Alım Satım Pazarı .................................................................... 43 5.3.2) Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı ......................................................... 44 5.3.3) Repo-Ters Repo Pazarı ...................................................................... 44 5.3.4) Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı ..................................................... 45 4 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 5.3.5) Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı .................................................. 45 5.4) Takas Prensipleri .................................................................................. 45 5.4.1) Netleştirme ..................................................................................... 45 5.4.2) Teslim Karşılığı Ödeme...................................................................... 47 5.4.3) Kaydi Takas .................................................................................... 47 5.5) Takas İşlemleri ..................................................................................... 47 5.5.1) Nakit Takası .................................................................................... 47 5.5.2) Kıymet Takası İşlemleri ..................................................................... 49 5.5.3) Kupon Ödemesi Ve İtfa İşlemleri ........................................................ 53 5.5.4) Bildirimler ....................................................................................... 54 6) BORÇLANMA ARAÇLARI PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ .......................... 56 6.1) Temerrüt Cezaları ................................................................................. 56 6.2) Temerrüt İadeleri ................................................................................. 58 7) SERMAYE ARTIRIM VE TEMETTÜ ÖDEMELERİNDE BAZ/REFERANS FİYATLARIN HESAPLANMASI ..................................................................... 59 7.1) Bedelsiz Sermaye Artırımı .................................................................... 59 7.2) Bedelli Sermaye Artırımı ve Rüçhan Hakkı ............................................ 60 7.3) Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı .................................................................. 61 7.4) Temettü ................................................................................................ 61 8) TAKASBANK ELEKTRONİK FON TRANSFERİ İŞLEMLERİ .............................. 62 8.1) Takasbank Elektronik Transfer Sistemi (Tets) Üzerinden Yapılan Eft İşlemleri ............................................................................................... 62 8.1.1) Sistemin Kapsamı ve Amacı ............................................................... 62 8.1.2) Sisteme Üye Olma Şartları................................................................. 62 8.1.3) Sistemde Kullanılan Mesaj Türleri ....................................................... 62 8.1.4) TETS Sistemi Kullanımı ..................................................................... 64 8.1.5) TETS Sistemi Çalışma Saatleri ve İstisnalar .......................................... 64 8.1.6) Sistemdeki Alan Tanımları ve Diğer EFT Sistemi İle Bağlantısı ................. 65 8.1.7) Talimatlı Eft İşlemleri ........................................................................ 67 9) YABANCI YATIRIMCILAR VE SAKLAMA ....................................................... 68 9.1) Yabancı Yatırımcılar ve Saklama........................................................... 68 9.1.1) Yabancı Yatırımcılar ve TAKASBANK .................................................... 68 9.1.2) Menkul Kıymetlerin Numaralandırılması ve Uluslararası Standartlar Çalışmaları .................................................................................... 69 10) YABANCI MENKUL KIYMETLER PİYASASI ULUSLARARASI TAHVİL PAZARI İŞLEYİŞ ESASLARI ..................................................................................... 71 10.1) İşlem Görecek Menkul Kıymetler .......................................................... 71 10.2) Para Birimi ........................................................................................... 71 10.3) İşlem Valörü ......................................................................................... 71 10.4) Menkul Kıymet Tanımı .......................................................................... 71 10.5) Teminat ................................................................................................ 72 10.6) Teminat Türleri ..................................................................................... 72 10.7) Teminatların yatırılma, çekilme ve değiştirilme esasları ....................... 72 10.8) Borsa Payı ............................................................................................ 72 10.9) Pazarlar ................................................................................................ 72 10.10) Takas Esasları ...................................................................................... 73 5 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 10.10.1) Genel Esaslar .................................................................................. 10.10.2) Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi ...................................................... 10.10.3) Alacakların Ödenmesi ....................................................................... 10.10.4) Temerrüt ve Disiplin Esasları.............................................................. 10.10.4.1) Genel Esaslar ................................................................................. 10.10.4.2) Uygulanacak Temerrüt Faizleri ......................................................... 10.10.4.3) Temerrüt Sonuçlandırma İşlemleri: ................................................. 73 73 74 74 74 74 75 10.11) Disiplin Cezaları.................................................................................... 75 11) TAKASBANK KREDİ UYGULAMALARI .......................................................... 76 11.1) Takasbank Kredi Türleri ....................................................................... 76 11.2) Nakit Kredi Uygulama Esasları.............................................................. 76 11.2.1) Taahhütname .................................................................................. 76 11.2.2) Limit .............................................................................................. 77 11.2.3) İşlem Sınırları .................................................................................. 77 11.2.4) Taleplerin İletilmesi Ve Kredi Kullandırım Saatleri ................................. 77 11.2.5) Vade ve Vade Sonu Ödeme Saatleri .................................................... 77 11.2.6) Kredi Türlerine Göre Fiyatlar ve Ödeme Esasları ................................... 78 11.2.7) Kısmi Kredi Kapaması Ve Temdit Esasları ............................................. 78 11.2.8) Teminatlara İlişkin Hususlar............................................................... 78 12) TAKASBANK PARA PİYASASI (TPP) ............................................................ 83 12.1) Dayanak ............................................................................................... 83 12.2) İşlem Yapabilecek Kuruluşlar ............................................................... 83 12.3) Başvuru Prosedürü ............................................................................... 83 12.3.1) Taahhütname .................................................................................. 83 12.3.2) Aracı Kuruluş Temsilcilerine İlişkin Esaslar ........................................... 83 12.4) Takasbank’ın Konumu .......................................................................... 84 12.5) Limitler ................................................................................................. 84 12.5.1) Alış-Satış Limitleri ............................................................................ 84 12.5.2) Teminatlara İlişkin Esaslar ................................................................. 85 12.5.3) Teminat Türleri ................................................................................ 85 12.5.4) Teminat Değerleme ve Katsayılar ....................................................... 86 12.5.5) Teminat Yatırma, Çekme, Değiştirme .................................................. 87 12.5.6) Teminat Değiştirme Çağrısı ................................................................ 88 12.5.7) Teminat Tamamlama Çağrısı.............................................................. 89 12.5.8) Teminatlardan Doğan Haklar ............................................................. 89 12.6) Çalışma Esasları ................................................................................... 89 12.6.1) İşlem Saatleri .................................................................................. 89 12.6.2) Vade .............................................................................................. 89 12.6.3) Tutar .............................................................................................. 89 12.6.4) Emir Türleri ..................................................................................... 90 12.6.5) Emirlerin İletilmesi ........................................................................... 90 12.6.6) Emirlerin Yayımlanması ..................................................................... 91 12.6.7) Emirlerin Gerçekleşmesi .................................................................... 92 12.6.8) İşlemlerin Bildirimi ........................................................................... 94 12.6.9) İşlemlerin İptali ............................................................................... 94 12.6.10) Ödemelere İlişkin Esaslar .................................................................. 94 12.6.11) Temerrüt ........................................................................................ 95 12.6.12) Taraflararası İlişki ............................................................................ 96 12.6.13) Bilgi Dağıtım Ekranı Sayfa Düzeni ....................................................... 97 12.6.14) Takasbank Para Piyasası'nda Aracı Kurum Müştelerine ait Geçici Fonların Nemalandırılması ............................................................................ 98 12.6.15) Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları ve Emeklilik Yatırım Fonlarına ait Nakdin Takasbank Para Piyasası’nda Değerlendirilmesi ................................... 98 6 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13) TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI (ÖPSP)................................... 99 13.1) Amaç .................................................................................................... 99 13.2) Takasbank’ın Konumu .......................................................................... 99 13.3) Piyasa’ya Katılabilecek Aracı Kuruluşlar ............................................... 99 13.4) Taahhütname Ve Temsilciler ................................................................ 99 13.5) İşlem Yapılamayacak Durumlar .......................................................... 100 13.6) Çalışma Esasları ................................................................................. 100 13.6.1) İşlemlere Konu Kıymetler ve Piyasa Değeri ......................................... 100 13.6.2) Valör ve Vadeler ............................................................................. 100 13.6.3) Komisyon Oranları ........................................................................... 101 13.6.4) Seanslar ve Seans Saatleri ............................................................... 101 13.6.5) Teminatlara İlişkin Esaslar ................................................................ 101 13.6.6) Emirler .......................................................................................... 106 13.6.7) Limitler ve İşlem Sınırları ................................................................. 108 13.6.8) Eşleşme ......................................................................................... 109 13.6.9) Bilgi Dağıtım Ekranları ..................................................................... 109 13.6.10) Takas ve Ödemeler ......................................................................... 110 13.6.11) Ödünce Konu Kıymetten Doğan Haklar ............................................... 112 13.6.12) Kâr Payı......................................................................................... 112 13.6.13) Ödünce Konu Kıymetin Geri Çağrılması (Vadenin Kırılması) ................... 115 13.6.14) Temerrüt ....................................................................................... 116 7 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 1) TAKAS ve SAKLAMA İŞLEMLERİNİ DÜZENLEYEN MEVZUAT Takas ve saklama işlemlerine ilişkin temel düzenlemeler, Sermaye Piyasası Kanunu, Sermaye Piyasası Kurulu Tebliğleri, İMKB Yönetmelikleri ve İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde yer almaktadır. Konu hakkındaki mevzuat aşağıda açıklanmaktadır. 1.1) Sermaye Piyasası Kanunu Kanun’un Sermaye Piyasasının Görev ve Yetkileri başlıklı 22’nci maddesinin (n) bendinde “Sermaye piyasası araçlarının takası ve saklaması ile sermaye piyasası kurumlarının ve sermaye piyasası araçlarının derecelendirilmesini düzenlemek ve denetlemek” Kurul’un görevleri arasında sayılmıştır. Aynı maddenin son fıkrasına göre, Kurul yetkilerini, düzenleyici işlemler tesis ederek ve özel nitelikte kararlar alarak kullanır. Düzenleyici işlem niteliğinde yönetmelik ve tebliğler, Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe konulur. Özel nitelikli kararlardan kamuoyunu ilgilendirenler, Kurulun haftalık bülteni ile ilgili kişi ve kuruluşlara duyurulur. Kurul bu yetkisi çerçevesinde, takas ve saklama işlemlerine ilişkin olarak yönetmelik ve tebliğ gibi düzenleyici işlemler ve özel nitelikte ilke kararları almaktadır. Aynı Kanun’un 39’uncu maddesinde ise “...Kuruluş ve faaliyet esasları Sermaye Piyasası Kurulu tarafından belirlenen sermaye piyasası araçlarının takas ve saklanması ile uğraşan kuruluşlar...” hükmü ile bu kuruluşların Diğer Sermaye Piyasası Kurumları’ndan olduğu belirtilmiştir. 1.2) İMKB Yönetmeliği Yönetmeliğin Menkul Kıymet Borsa İşlemleri Takası başlıklı 33’üncü maddesine göre “Menkul kıymetlerin Borsa işlemlerinden kaynaklanan taahhütlerin yerine getirilme yöntem ve kuralları İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliğinde belirtilir.” Yönetmeliğin Üyelerin Alım Satım Taahhütlerini Yerine Getirmeleri ve Temerrüt başlıklı 35’inci maddesine aşağıda yer verilmiştir. “Borsada menkul kıymetlerin alım satımı peşin esasına göre Türk Lirası ile yapılır. Peşin esası, alım satım işlemlerinin Borsada yapıldığı gün itibariyle kesinleşmesi ve bedelin ödenmesi ile teslimin bu Yönetmelik ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde öngörülen süre ve tarzda yapılmasını ifade eder. Yönetim kurulu ilgili mevzuat çerçevesinde dövizle ödemeye ve peşin işlem dışındaki türlerde işlem yapılmasına karar verebilir. 8 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Menkul kıymetin satıcısı durumunda olan üyenin yükümlülüğü, satılan menkul veya onları temsil eden belgeleri veya hesaben teslim talimatlarını Yönetmelikte ve ilgili piyasa Yönetmeliklerinde belli edilen şartlarla Takas Merkezine teslim ederek bedellerini tahsil etmek; alıcı durumundaki üyenin yükümlülüğü ise, bu Yönetmelikteki şartlara uygun olarak satın aldığı menkul kıymetlerin bedellerini Takas Merkezine ödeyerek, menkul kıymetleri veya onları temsil eden belgeleri teslim almaktadır. Üyelerin kesinleşen alım satım işlemlerine ait karşılıklı yükümlülükleri, işlemin kesinleşmesini takip eden ve Yönetim Kurulunca tespit edilen süreler içinde yerine getirilir. Bu süreler içinde yükümlülüğünü yerine getirmeyen üyeden, temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdün yerine getirdiği tarihe kadar ve tesliminde temerrüde düşülen menkul kıymetlerin işlem günlerindeki ağırlıklı ortalama fiyatlarından hesaplanan toplam Borsa değerleri veya nakit borcu esas alınarak İMKB Repo Ters Repo Pazarında veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası İnterbank Para Piyasasında oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın, her piyasa için Yönetim Kurulunca belirlenerek SPK tarafından onaylanan katına tekabül eden faiz oranından hesaplanan faiz tutarı tahsil olunur. Temerrüde düşen üyeye temerrüt halini sona erdirmesi için, Borsa Başkanlığınca belirlenen bir süre verilir. Bu sürenin sonunda işlem konusu menkul kıymetler, Borsa tarafından resen aldırılır veya sattırılır. Yönetim Kurulu resen alış ve satış yöntemlerini, temerrütlerin tahsil ve dağıtım esaslarını belirler. Bu suretle yapılan alım veya satımın sonuçları, yerine getirilmeyen alım veya satıma göre daha olumlu ise, herhangi bir işlem yapılmaz; işlem eskisine göre daha olumsuz şartlarda yapılmışsa, yükümlülüğünü yerine getirmeyen üye aradaki farkı Takas Merkezine ödemek zorundadır. İşlem konusu menkul kıymetleri satın almak veya satmak mümkün olmamışsa ve/veya anapara, değer farkları ve temerrüt faizi gibi üyenin yükümlülüğünün gerektirdiği ödemeler yapılmamışsa, ödenmesi gereken para, üyenin Borsaya yatırmış olduğu teminattan borsaca resen karşılanır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından, temerrüde düşen üyeden üçüncü fıkrada açıklanan temerrüt faizi ile birlikte bu Yönetmeliğin 12’nci maddesinin beşinci fıkrası çerçevesinde, temerrüt halinin sona erdirilme zamanlarına, temerrüt tutar ve sayılarına göre farklı oranlarda veya farklı tutarlarda ve farklı sürelerle ilave teminat yatırması da istenebilir. Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün takas süresi içinde yerine getirilmemesi; Borsa, Takas Merkezi veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından veya üyenin kendi iradesi dışında ortaya çıkan teknik veya benzeri diğer nedenlerden kaynaklandığı taktirde, bu hususların geçerli bilgi ve belgeler ile tespit edilmesi halinde üyeden temerrüt faizi alınmayacağı gibi ilave teminat yatırması da istenemez. 1.3) İMKB Hisse Senetleri Piyasası Yönetmeliği Bu Yönetmeliğin Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesinde Uygulanacak Yöntem başlıklı 32’nci maddesine göre “Yükümlülüklerin yerine getirilmesinde İMKB Yönetmeliği’nin ilgili hükümleri ile Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ve Garanti Fonu Yönetmeliği hükümleri uygulanır. 9 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Üyeler, İMKB Yönetmeliği ile bu Yönetmelik hükümleri çerçevesinde, yükümlülüklerini belirlenen koşullara uygun olarak süresi içinde yerine getirmemeleri halinde temerrüde düşmüş sayılırlar.” Yönetmeliğin Nakit Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 33’üncü maddesine göre “Üyelerin satın aldıkları hisse senetleri karşılığında oluşan parasal yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirilmeyen parasal yükümlülük oranında hisse senedi teslimatı yapılmaz. Önceki ay içinde gerçekleşen işlem hacmi, miktarı ve sözleşme adedi üzerinden, işlem yoğunluğu sıralaması esas alınarak hazırlanmış bulunan liste kullanılarak, üyenin satın aldığı hisse senetlerinden, yoğunluk sıralamasına göre en baştan başlamak üzere, yerine getirilmeyen parasal yükümlülüğü kadar hisse senedi üyeye teslim edilmez. Öncelikle temerrüde düşen üyenin beyanına göre temerrüde neden olan emirle alınan hisse senetleri teslim edilmez.” Yönetmeliğin Hisse Senedi Temerrüdünde Uygulanacak Yöntem başlıklı 34’üncü maddesine göre “Üyelerin satım sonucu oluşan hisse senedi yükümlülüklerini tamamen veya kısmen yerine getirmemeleri halinde, ilgili üyeye yerine getirmediği yükümlülük oranında parasal ödeme yapılmaz.” Yönetmeliğin Temerrüde İlişkin Disiplin Hükümleri başlıklı 35’inci maddesine göre ”Temerrüt halinde İMKB Yönetmeliğinde belirlenen disiplin hükümleri uygulanır.” 1.4) Aracılık Faaliyetleri ve Aracı Kuruluşlara İlişkin Esaslar Hakkında Tebliğ Kurul’un Seri:V, No:46 sayılı Tebliğinin Aracı Kuruluşların Yapamayacakları İş ve İşlemler başlıklı 58’inci maddesinin (f) bendine göre “Aracı kurumlar sadece, müşterileri tarafından verilen satış emrinin yerine getirilmesi için teslim edilen menkul kıymetlerle, müşterinin alım emri gereği satın alınan menkul kıymetleri, borsa mevzuatında belirlenen satış emrinin geçerlilik süresi ve gerçekleşen alım emrinin tasfiyesi için öngörülen azami süre içinde emanetinde tutabilir. Bu halin dışında, aracı kurum, gerek kendisine gerekse müşterilerine ait menkul kıymetleri yetkili Takas ve Saklama Kuruluşu dışında hiçbir yerde tutamaz.” 1.5) İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği İMKB üyelerinin Borsada gerçekleştirdikleri alım satım işlemlerinden doğan taahhütlerini yerine getirmelerinde karşılaşabilecek güçlükleri ve gecikmeleri ortadan kaldırmak, bu işlemlerin güvenli ve hatasız bir şekilde yapılmasını sağlamak, işlemlere verimlilik ve hız kazandırmak amacıyla Borsa ile uyumlu olarak çalışacak Takas ve Saklama Merkezinin çalışma esas ve usulleri İMKB Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Yönetmeliğe göre, Takas ve Saklama Merkezi Borsa’da kurulu ilgili Müdürlük bünyesinde görev yapar. Ancak, Borsa Yönetim Kurulu kararı ve yapılacak anlaşma ile bu merkezlerin yönetimleri, birlikte veya ayrı ayrı Borsa dışında kurulu, münhasıran takas ve saklama faaliyetlerinde bulunan bir şirket ve/veya bankaya verilebilir. 10 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 1.5.1) Takas Merkezi Takas Merkezi, Borsada gerçekleştirilen alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymetlerin teslimi ve bedellerin ödenmesine ilişkin taahhütlere ait takasın yapıldığı merkezdir. Borsa üyelerinin alım satım işlemlerinden doğan menkul kıymet teslim etme ve teslim alma taahhütleri ile alım satıma konu olan menkul kıymet karşılığındaki ödeme taahhütleri Takas Merkezi aracılığıyla hesaben sonuçlandırılır. Borsa Yönetim Kurulu tarafından kapsam dışı tutulanlar hariç, bütün Borsa işlemlerinin takasının Takas Merkezinde yapılması zorunludur. 1.5.2) Saklama Merkezi Saklama Yönetmeliğinde verilen yetkiye istinaden Saklama Merkezinin de yönetimi Borsa tarafından Takasbank A.Ş.’ye bırakılmıştır. Saklama Merkezine tevdi edilecek menkul kıymetlerin veya bunları temsil eden belgelerin yıpranmamış, iptal edilmemiş, yargı mercilerince üzerlerine tedbir konulmamış, anapara ödeme süresi geçmemiş, eksik ve sahte olmaması gerekir. Bu nitelikteki menkul kıymetlerin değiştirilmesinde Saklama Merkezi sorumlu tutulamaz. Taraflar arasında menkul kıymetin niteliği hakkındaki anlaşmazlıklar Borsa Yönetimine intikal ettirilir. Yönetim Kurulu’nun vereceği karar kesindir. Karar konusu menkul kıymetin niteliğindeki eksikli nedeniyle uğranılan zarar ilgili üye tarafından tanzim edilir. 1.5.3) İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. İMKB Yönetim Kurulu, Takas ve Saklama Merkezleri Yönetmeliği’nde yer alan düzenlemeye dayanarak, takas ve saklama görevini, yaptığı anlaşmayla İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’ye vermiştir. 01.01.1992 tarihinde İMKB Takas ve Saklama A.Ş. unvanı ile faaliyete geçen Banka anonim şirket statüsünde 28.07.1995 tarihine kadar faaliyetlerini sürdürmüştür. 23 Mart 1995 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 95/6551 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı ile İstanbul Menkul Kıymetler Borsası Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanlı yatırım bankası kurulması izni verilmesi ile 28.07.1995 tarihinde yapılan Şirket Genel Kurulu’nda alınan karar neticesinde İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. unvanını almış, bankacılık faaliyetlerine 01.01.1996 tarihinden itibaren başlamıştır. Bankanın sermayesi A ve B olmak üzere iki gruba ayrılmıştır. Hisse senetleri ancak İstanbul Menkul Kıymetler Borsası ve Üyeleri ile kurulmuş ve ileride kurulacak altın, döviz, vadeli işlem ve menkul kıymet borsaları ve bunların üyeleri arasında devredilebilir. İstanbul Menkul Kıymetler Borsası hariç her bir ortağın payı doğrudan ve dolaylı olarak Banka sermayesinin %5’ini geçemez. A grubu payları temsil eden hisse senetleri sadece İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’na aittir, devredilemez. 11 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Yönetim Kurulu’nun 4 (dört) üyesi A grubu pay sahibi ortak, 5 (beş) üyesi B grubu pay sahibi ortaklar tarafından gösterilen adaylar arasından; 2 (iki) si Bankalar, 2 (iki) si Aracı Kurumlar Temsilcisi, 1 (bir)’i de bunlardan sonra en çok oy almış aday olmak üzere Genel Kurul’ca seçilir. 1 (bir) üye Sermaye Piyasası Kurulu tarafından Türk Ticaret Kanunu’nun 275’inci maddesi hükmü dairesinde Sermaye Piyasası Kurulu Temsilcisi olarak atanır. Genel Müdür Yönetim Kurulu’nun doğal üyesidir. Genel Müdür’ün yokluğu halinde vekili sıfatı ile görevlendirilen Genel Müdür Yardımcısı Yönetim Kurulu’nun doğal üyesidir. 12 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 2) SERMAYE PİYASASI ARAÇLARININ KAYDİLEŞTİRİLMESİ VE MERKEZİ KAYIT KURULUŞU YÖNETMELİĞİ 18.12.1999 tarih ve 23910 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 4487 sayılı Kanun ile değişik 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’nun 10/A maddesi, sermaye piyasası araçları ve bunlara ilişkin hakların, özel hukuk tüzel kişiliğine haiz Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kayden izleneceğini hükme bağlamıştır. Bu madde ile sermaye piyasalarının şeffaflaşması konusunda ciddî ve köklü reform çalışmalarından biri gerçekleştirilmektedir. Sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesi kağıt basımını ortadan kaldıracak, halka arzlarda ve sermaye artırımlarında ihraççı şirketlerin maliyetleri azalacaktır. Gerek halka arzedilen gerekse halka arzedilmeyen hisse senetleri ve ihraççı halka açık şirketlerin ortaklık bilgileri daha sağlıklı bir şekilde takip edilebilecektir. Sermaye piyasası araçlarının kaydi olarak tutulması çalınma, sahte araç basımı ve araçların fizikî olarak hasar görme risklerini ortadan kaldıracaktır. Halka açık şirketlerin sermaye artırımı ve temettü ödemelerinde verilen hizmetler kolaylaşacak ve daha kısa sürelerde gerçekleştirilebilecektir. Keza hisse senetlerinin kaydi olarak tek bir yerde tutulması takas işlemlerinde kolaylık sağlayacak ve temerrütleri azaltacaktır. Sonuç olarak, sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesiyle, sermaye piyasasında güven ve şeffaflık sağlanacak ve piyasanın derinliği artacaktır. Türkiye’de yatırımcının sermaye piyasası araçları ile gerçek anlamda ilişkisinin çok kısa bir süre önce başladığı ve bu araçlardan özellikle hisse senetleriyle fiilen uğraşan kesimin de son derece sınırlı olduğu hususları gözönüne alındığında, Türkiye’de sermaye piyasası araçlarının kaydi sisteme geçirilmesi işlemleri kısa sürede sonuçlandırılabilecek niteliktedir. Kayıtlar, Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından, bilgisayar ortamında, ihraçcılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle tutulacaktır. Merkez esas olarak, ihraççılar, aracı kuruluşlar ve hak sahipleri itibariyle tutulan kayıtların birbirleriyle tutarlılığını kontrol edecektir. Sermaye piyasası araçları ve bunlar üzerindeki haklara ilişkin kayıtlar, Kurul tarafından onaylanan takas ve saklama yetkisini haiz kuruluşlar nezdinde de tutulur ve bu kayıtların aynen aktarılması suretiyle Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda izlenir. Araçların türlerine ya da devir özelliklerine göre kayıt esasları ile kayıtların nasıl tutulacağı ve kayıtların tutulmasında yapılacak işlemlere ilişkin usul ve işlemler ile Merkezde kaydı tutulacak hakları, bu hakların bağlı olduğu sermaye piyasası araçlarını, ihraççılar ve sermaye piyasası araçları türleri itibariyle belirleme yetkisi de Kurul’a bırakılmıştır. Kaydileştirilen sermaye piyasası araçlarına ilişkin kayıtların tutulmasının usul ve esasları hakkındaki Seri:IV, No:28 sayılı Tebliğ 22.12.2002 tarihli 24971 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Söz konusu Tebliğ’de değişiklik yapan Seri:IV, No:34 “Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların 13 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ” 31.07.2004 tarih ve 25539 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Sermaye Piyasası Kanunu’na göre, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun kuruluş, faaliyet, çalışma ve denetim esasları Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılacak yönetmelikte belirlenir. “Merkezi Kayıt Kuruluşunun Kuruluş, Faaliyet, Çalışma ve Denetim Esasları Hakkında Yönetmelik” 21.06.2001 tarih ve 24439 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğe göre, Merkezi Kayıt Kuruluşu’nda, İMKB, Kanun’a göre kurulan diğer borsalar, Takasbank, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ve bu kuruluşları temsile yetkili gerçek kişiler kurucu ortak olabilir. Anonim şirket statüsünde olan Merkezi Kayıt Kuruluşu’nun kuruluş işlemleri 21.09.2001 tarihinde tamamlanarak tüzel kişilik kazanmıştır. Şirketin kurucu ortakları, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş., İstanbul Menkul Kıymetler Borsası, Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ve İstanbul Altın Borsası ve Takasbank temsilcisidir. Merkezi Kayıt Kuruluşu Üyeleri Merkezi Kayıt Kuruluşu üyeleri, ihraççı, aracı kuruluşlar, yetkili takas ve saklama kuruluşları ile Kurul tarafından belirlenen diğer kuruluşlardan oluşur. Aşağıda belirtilen şartları taşıyan kuruluşlar, üye olmak için MKK’ya başvururlar ve MKK yönetim kurulu tarafından uygun görülen kuruluşa üyelik belgesi verilir. Üyeliğe kabul için - MKK tarafından belirlenmiş teknik donanım ve güvenlik sistemine sahip olmak, - Kayıtların yanlış tutulmasından dolayı doğacak zararların tazmini için, MKK yönetim kurulu tarafından gerekli görüldüğü takdirde sorumluluk sigortası yaptırmak, - Kayıt işlemlerinin yapılmasını ve izlenmesini yürütecek yeterli sayıda ve nitelikte personeli istihdam etmiş olmak, - Üyeliğe giriş aidatı yatırmak, - MKK yönetim kurulu tarafından belirlenip, Kurul tarafından onaylanan diğer şartları taşımak gerekmektedir. Üyelik için başvuracak kuruluşlardan, - Aracı kuruluşların, Kurul tarafından verilen alım satım aracılığı yetki belgesine veya Kurul düzenlemelerine uygun olarak sermaye piyasası aracı saklama yetkisine sahip olmaları ya da sermaye piyasası aracına ilişkin kaydileştirme tarihi itibariyle yetkili takas ve saklama kuruluşları ile saklama sözleşmesi imzalamış olmaları, - İhraçcıların, sermaye piyasası aracı ihraç etmiş olmaları, zorunludur. Seri:IV, No:34 “Kaydileştirilen Sermaye Piyasası Araçlarına İlişkin Kayıtların Tutulmasının Usul ve Esasları Hakkında Tebliğde Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ”in yayımlanma tarihi itibariyle hisse senetleri borsada işlem gören ihraçcılar, İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. ile saklama sözleşmesi imzalamış aracı kuruluşlar ve yetkili takas ve saklama kuruluşları başvuru koşulu aranmaksızın MKK üyesi olurlar. Bunların en geç Kurulca belirlenecek süre sonuna kadar mevzuatın gerektirdiği üyelik şartlarını yerine getirmeleri zorunludur. MKK üyelik şartlarını belirlenen süre içerisinde 14 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ tamamlamayan aracı kuruluşlar ise kaydileştirilmiş payların alım satımına aracılık edemez. Sermaye piyasası araçlarının ve bunlara ilişkin hakların izlenmesi ile birlikte diğer bir takım yetki ve görevler Kanun ve Yönetmelik hükümleri gereği Merkezi Kayıt Kuruluşu’na bırakılmıştır. Bunlar; - Sermaye piyasası araçlarını ve bunlara bağlı hakları, bilgisayar ortamında, üyeler ve hak sahipleri itibariyle kayden izlemek, - Kayıtların üyeler itibariyle tutarlılığını izlemek, tutarsızlık ve kaydi sisteme ilişkin düzenlemelere aykırılık tespiti halinde üyeler nezdinde gerekli düzenlemelerin yapılmasını istemek ve durumu derhal Kurul’a bildirmek, sistemin güvenli çalışmasını sağlayacak önlemler almak ve uygulamak, - Kayıtların mevzuatta öngörülen çerçevede gizliliğini sağlamak, - Kurul tarafından Kanun’un 10/A maddesine göre kaydı tutulmasına karar verilen sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesine ilişkin işlemleri yapmak, öngörülen sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen araçların yönetimine ilişkin haklarını kullanmak, mali haklarını kullanmak ve izlemek, - Yatırımcıları Koruma Fonunu idare ve temsil etmek, mevzuat gereğince Fon adına yapılması gereken işlemleri yapmak, - Kurul tarafından tedrici tasfiyelerine karar verilen aracı kurumların tasfiye işlemlerini Yatırımcıları Koruma Fonu adına ilgili mevzuat hükümleri çerçevesinde yürütmek, - Sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde verilen diğer görevleri ve düzenlemelerin gerektirdiği işlemleri yapmaktır. - MKK üyeleri veya üyelerle MKK arasında sistemin işleyişine ilişkin olarak çıkabilecek uyuşmazlıkların çözümünde tarafların 1086 sayılı Hukuk Usulü Muhakemelerin Kanunu çerçevesinde tahkim sistemini kullanabilmelerine yardımcı olmaktır. Kayıtların yanlış tutulmasından doğacak bütün zararlardan bu kayıtları tutacak MKK, yetkili takas ve saklama kurumları, ihraççılar ve aracı kuruluşlar sorumlu kılınmış ayrıca, görevini kötüye kullanan yahut ihmal eden MKK personelinin, Devlet memuru gibi cezalandırılacağı öngörülerek, kayıtlara güven sağlanmıştır.) Nama yazılı payların devrinin, Türk Ticaret Kanununun 417’nci maddesi çerçevesinde pay defterine kaydında, ilgililerin başvurusuna gerek kalmaksızın, MKK nezdinde ihraççılar itibariyle tutulan kayıtlar esas alınabilecektir. Böylece pay defterlerinin güncelleştirilmesine kolaylık sağlanmış olacaktır. Sermaye piyasası araçlarının kaydileştirilmesini düzenleyen Kanunun 10/A maddesi Merkezi Kayıt Kuruluşunun tüzel kişilik kazandığı tarih olan 21.09.2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Sermaye Piyasası Kanunu’nun Geçici 6’ncı maddesi, 10/A maddesinin yürürlüğe girmesini izleyen üçüncü yılın sonuna kadar yapılan ihraçlarda, hak sahipleri, ihraçcı kuruluşlardan senet bastırılmasını talep edebileceklerini düzenlemektedir. Sermaye Piyasası Kanununun 10/A maddesine istinad eden 28.10.2005 tarih ve 43/1318 sayılı kararı ile, 28.11.2005 tarihinden itibaren İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında işlem gören hisse senetlerinin özel hukuk tüzel kişiliğini haiz Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından kayden izlemeye başlanacağına karar verilmiş ve söz konusu 15 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ tarih itibariyle İMKB’de işlem gören hisse senetleri Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. tarafından kayden izlenmeye alınmıştır. Kurulca Kanunun 10/A maddesine göre kaydı tutulması kararlaştırılan ve Kanunun yürürlüğe girmesinden önce ya da bu maddenin birinci fıkrası uyarınca bastırılan sermaye piyasası araçlarının 31.12.2007 tarihi sonuna kadar ihraçcı kuruluşlara, bunların yetkili kıldığı aracı kuruluşlara veya sermaye piyasası araçlarının kaydını tutacak Merkezi Kayıt Kuruluşuna teslim edilmesi zorunludur. Bu suretle teslim alınan senetler, Kurulca belirlenecek esaslar çerçevesinde Merkezi Kayıt Kuruluşunda toplanarak, iptal ve imha edilir, araçların temsil ettiği haklar Kanun hükümlerine göre Merkezi Kayıt Kuruluşunda kaydedilir. Bu sürenin sonuna kadar teslim edilmeyen sermaye piyasası araçları, bu tarihten sonra borsada işlem göremez, aracı kurumlarca alım satımına aracılık edilemez ve katılma belgelerinin geri alımı yapılamaz. Bu senetlere bağlı mali haklar, Merkezi Kayıt Kuruluşundan kayden izlenir ve senetlerini ikinci fıkradaki esaslara göre teslim etmeleri halinde hak sahiplerinin hesaplarına aktarılır; yönetime ilişkin haklar ise Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından kullanılır. Bu düzenlemede yer alan süreler Bakanlar Kurulu Kararı ile bir katına kadar uzatılabilir. 16 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3) MENKUL KIYMETLERDE DEVİR, TEMLİK, ZAYİ OLMA, ÖDEME YASAĞI VE ZAMAN AŞIMI 3.1) Menkul Kıymetler Menkul kıymetler, Sermaye Piyasası Kanununun 3/b maddesinde, ortaklık veya alacaklılık sağlayan, belli bir meblağı temsil eden, yatırım aracı olarak kullanılan, dönemsel gelir getiren, misli nitelikte, seri halinde çıkarılan, ibareleri aynı olan ve şartları Kurulca belirlenen kıymetli evrak olarak tanımlanmıştır. Menkul kıymetlerin kıymetli evrak niteliğinde olduğu Sermaye Piyasası Kanununda açıkça belirtilmiştir. Menkul kıymetlerin kıymetli evrak niteliğinde olması, ne şekilde devredileceğinin belirlenmesi açısından önem arz etmektedir. Başlıca menkul kıymetler olarak; hisse senetleri, hisse senedi türevleri, geçici ilmühaberler, kar payı ve yeni pay alma kuponları, tahviller, tahvil faiz kuponları, hazine bonoları, katılma intifa senetleri, kar ve zarar ortaklığı belgeleri, banka bonoları, banka garantili bonolar, finansman bonoları, varlığa dayalı menkul kıymetler, gelir ortaklığı senetleri, yatırım fonu katılma belgeleri sayılabilir. 3.1.1) Hisse Senetleri ve Türleri Ticaret Kanunu madde 409 uyarınca hisse senetleri, hamiline veya nama yazılı olur. Hamiline yazılı hisse senetleri gerçek anlamda hamiline yazılı kıymetli evrak niteliğini taşırlar. Nama yazılı hisse senetleri, nama yazılı deyimine rağmen aslında kanunen emre yazılı kıymetli evrak niteliğindedirler. Çünkü Ticaret Kanunu uyarınca nama yazılı hisse senetlerinin devri ciro ve teslimle gerçekleşir. 3.1.2) Hisse Senetlerinde Devir 3.1.2.1) Hamiline Yazılı Hisse Senetlerinin Devri Hamiline yazılı hisse senetlerinin devri teslim ile gerçekleşir. Yani devredenin, senedi devir amacıyla teslim etmesi, devralanın da senedi devralmak maksadıyla devralması gerekmektedir. Teslimin, doğrudan yeni malike yapılması gerekmez. Temsilci aracılığıyla, havale yoluyla, hükmen veya kısa elden teslim ile devrin gerçekleştirilmesi mümkündür. 3.1.2.2) Nama Yazılı Hisse Senetlerinin Devri Ticaret Kanunu nama yazılı kıymetli evrakın devrini alacağın temliki ve senedin teslimi şartına bağlamasına rağmen, nama yazılı hisse senetlerinin ciro ve senedin teslimi ile devredileceğini hükme bağlamıştır. 17 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Ciro, tam ciro ya da beyaz ciro şeklinde olabilir. Tam ciro, lehine ciro yapılan kişinin belirtilmesi ile olur. Beyaz ciroda ise lehine ciro yapılan kişi belirtilmeyerek sadece senedi ciro eden belirtilir. Türk Hukukunda baskın olan görüş nama yazılı hisse senetlerinin beyaz ciro ile devredilebileceğidir. Ancak uygulamada tereddüt oluşmaması bakımından borsa mevzuatında da bu konuda bazı düzenlemelere yer verilmiş bulunmaktadır. İMKB Kotasyon Yönetmeliği’nin 9’uncu maddesinin m bendinde, nama yazılı hisse senetlerinin devir ve temlikinde beyaz cironun kabul edildiğine dair yönetim kurulu kararının kotasyon başvurusu ile birlikte borsaya verilmesi öngörülmüştür. Borsa, anonim ortaklıktan “beyaz ciroyu kabul ettiği” beyanını önceden almak suretiyle, borsada nama yazılı hisse senedi satın alan kimsenin pay defterine kayıt başvurusunun beyaz cironun geçersiz olduğu gerekçesiyle ortaklık tarafından reddedilmesini önlemeyi ve borsada nama yazılı pay senetlerinin devir ve tedavülünü kolaylaştırmayı amaçlamıştır. Zira, beyaz ciroyla devredilen hisse senedinde, devralanın adı bulunmadığından nama yazılı hisse senetleri hamiline yazılı hisse senetleri gibi tedavül edebilmektedir. 3.2) Tahvillerde Devir 3.2.1) Hamiline Yazılı Tahvillerin Devri Hamiline yazılı tahvillerin devrinde, hamiline yazılı kıymetli evrakın devrine ilişkin prensipler uygulanır. Senedin teslimi ile devir gerçekleşir. 3.2.2) Nama Yazılı Tahvillerin Devri Alacaklı gerçek kişilerin ad ve soyadı ile tüzel kişilerin ticari unvanlarını taşıyan bu tahvillerin devri, senet üzerine veya ayrı bir kağıda yazılı devir beyanının imzalanması ve senet üzerindeki zilyetliğin devri suretiyle yapılır. Kanun veya sözleşme ile başka kimselerin, bu arada bizzat borçlunun da devre iştirakleri mecbur kılınabilir. (TTK. 559/3) Bu durumda nama yazılı tahvillerin devrinde borçlu ortaklığın rızası aranabilir. Böyle bir sözleşme yoksa, devrin ortaklığa karşı geçerli olabilmesi için, ortaklık muvafakatine gerek yoktur. Ortaklık, TTK 428’inci madde hükmüne göre nama yazılı tahvillerin kaydına mahsus bir defter tutmak zorunda olduğundan, devrin de bu deftere kaydı gerekir. Bu halde ortaklık, deftere kayıttan imtina edemez. Ancak devredenin tahvil bedelinden dolayı bakiye borcu varsa, bu bedel ortaklığa ödeninceye kadar borcun nakli söz konusu olduğundan, ortaklık B.K. m. 173 vd. hükümleri gereğince kayıttan imtina edebilir. 18 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3.3) Menkul Kıymetlerin Zayi ve İptali Menkul kıymetlerin nitelikleri, özellikle borçlunun ve hak sahiplerinin uymaları gereken şartlar ve güvenlik hükümleri, bu senetlerin kaybolmaları ya da genel olarak ibraz edilemez hale gelmeleri halinde özel tedbir almak zorunluluğunu doğurmuştur. Hisse senedinin ziyaı, doğal afet veya insan fiiliyle (çalınma, yırtılma gibi), hamilin iradesi dışında senedin elden çıkması veya elinde bulunmakla birlikte yıpranma bozulma gibi nedenlerle artık kullanılamaz hale gelmesidir. Belli bir olayda, şekli ve maddi şartlar mevcut ve iptali talep eden, zayi edilen hisse senedine sahip olduğunu kuvvetle muhtemel gösteren delillerle, mahkemede yeterli kanaat uyandırıyorsa, senedin iptaline karar verilecek; aksi halde iptal talebi reddedilecektir. Kıymetli evrak olan hisse senetlerinde hak ile senet sıkı sıkıya birbirine bağlıdır. Hisse senedi zayi edildiğinde, TTK’daki ödeme yasağı ve iptal prosedürü uygulanarak hak ile senet arasındaki bağlılık mahkeme kararıyla kaldırılır. İptal kararı alan hak sahibi, isterse hakkını senetsiz olarak ileri sürebilecek, isterse yeni bir senet düzenlenmesini isteyebilecektir. Zayi Nedeniyle Ödeme Yasağı ve İptal Davası Açabilecekler Hisse senedinin zilyedi/maliki İptal kararı verilmesinde haklı bir menfaati bulunanlar 3.3.1) Hamiline Yazılı Senetlerin İptal Yöntemi 3.3.1.1) Senedin Kimin Elinde Bulunduğu Bilinmiyorsa Bir başvuru dilekçesi ile yetkili mahkemeye (anonim şirketin merkezinin bulunduğu yer mahkemesi) ödeme yasağı ve iptal kararı verilmesi talebiyle müracaat edilir. Hisse senedi çalınmış ise ayrıca Cumhuriyet Savcılığı’na da suç duyurusunda bulunulur. Başvuru dilekçesinde; hisse senedinin kaybedildiği veya çalındığı belirtilerek hisse senedine ait tüm bilgiler (tertip, grup, adet, kupür, nominal değer, seri no) yazılır ve iddiayı ispatlamaya yönelik (varsa) yazılı deliller eklenir. Hamiline yazılı senetlerde zilyetlik mülkiyete karine olduğundan, davacının mahkemede sadece zilyetliğini ispat etmesi yeterlidir. Mahkeme, başvuranın senedin zilyedi bulunduğu ve onu zayi ettiğini kuvvetle muhtemel görürse, bu yolda karar verir ve tedbir mahiyetinde verdiği ödeme yasağı kararı, tedavülün önlenmesi amacıyla, hisse senedini ihraç eden şirkete, Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.’ye ve diğer ilgili yerlere bildirilir. Hisse senetleri üzerinde iyi niyetli olarak hak sahibi olduğunu iddia eden kişiye karşı, altı ay içinde mahkemeye başvurması, aksi halde senedin iptal edileceği yönünde Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi’nde (TTSG) üç kez ilan yapılır. Hamiline yazılı senedin getirilmesi 19 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ için verilecek en az altı aylık süre, ilk ilan tarihinden itibaren işlemeye başlar. Mahkeme gerekli görürse bu süreyi uzatabilir. İlanda belirtilen süre içinde hisse senetleri üzerinde iyi niyetli olarak hak sahibi olduğunu iddia eden üçüncü şahıs çıkmaz ise, mahkemeden iptal kararı alınır. Hamiline yazılı senetlerin iptal edildiği hususu TTSG’nde ve mahkemenin gerekli görmesi halinde başka vasıtalarla derhal ilan edilir. Yargılama esnasında sermaye artırımı sebebiyle senet üzerinde bedelli rüçhan hakkı kullanımı olduğu takdirde, rüçhan bedelinin ihraç eden şirkete yargılama sonucuna kadar bloke kaydıyla yatırılması şartıyla şirketten bütün haklarıyla iptal edilen hamiline yazılı senetlerinin yerine geçmek üzere yeni hisse senetleri alınır. Senet ibraz edilirse, mahkeme dilekçe sahibine senedi iade etmesi hususunda dava açmak için süre tayin eder. İlan ile davet sonucu, senedi ibraz eden hamil kötü niyetli ise istirdat davası açılabilir. Hakim tarafından verilen süre içinde bu dava açılmazsa ödeme yasağı kararı kalkar ve senet üçüncü kişiye iade edilir. Bu takdirde, kaldırılan ödeme yasağı kararı ilgili yerlere bildirilir. Hisse senetleri tekrar dolaşım kabiliyeti kazanır. 3.3.1.2) Senedin Kimin Elinde Olduğu Biliniyorsa Senedi zayi eden hamil, önleyici tedbir aldıktan sonra, senedin kimde olduğunu biliyorsa, istirdat davası açacaktır. Yeni zilyede karşı beş yıl süre ile bu dava açılabilir. İstirdat davası açılabilmesi için senedin yeni hamilinin kötü niyetli veya iktisabında ağır kusurunun varlığı aranır. Hamiline yazılı senedi iyi niyetle iktisap eden kişiye istirdat davası açılamaz. 3.3.1.3) Nama Yazılı Hisse Senetlerinin İptali Yöntemi TTK. madde 569’a göre; “aksine hususi hükümler olmadıkça nama yazılı senetler, hamiline yazılı senetler hakkındaki hükümlere göre iptal olunur”. Bu hüküm uyarınca, nama yazılı hisse senetlerinin iptalinde de hamiline yazılı hisse senetlerinin iptali için öngörülen prosedür takip edilir. Nama yazılı hisse senedini elinde bulunduran iyi niyetli olsa bile, beş yıllık zaman aşımı süresi içinde hamile karşı istirdat davası açılabilir. Burada nama yazılı senet sahibi (iptali talep eden davacı) senedin kendi adına düzenlendiğini de ispatla yükümlü olup, hamilin kötü niyetli olduğunu ispat zorunluluğu yoktur. Ancak nama yazılı senet metninde, özel iptal usulünün uygulanacağı uygulanacağı belirtilebilir. TTK 569/2’ye göre, Kanundaki ilan sayıları azaltılıp verilen süre kısaltılarak iptal prosedürü basitleştirilebilir. 3.3.1.4) Bağımsız Kuponların İptali Kuponların ziyaı özel hükümlere tabidir. Kupon iptali için ispat ve ilan usullerine başvurmaya gerek yoktur. Kupon zayi olmuşsa mahkemeye bir dilekçe ile başvurulur. Esas senedin ibrazı talebin haklı olduğunu göstermeye yeterlidir. Asıl senet nama yazılı dahi olsa, hamiline yazılı senet gibi iptal olunur. Bağımsız kuponun zayi edildiği 20 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ ispatlanmışsa, mahkeme vadesi gelmiş kupon bedelinin derhal, vade henüz gelmemişse vadede mahkemeye yatırılmasına karar verir. Bedel, vade gelmişse yatırıldığı, gelmemişse vadesinden itibaren üç yıl süre ile mahkemede kalır. Mahkeme, üç yıl geçip de kimse kuponu ibraz etmezse, yatırılmış olan bedelin dilekçe sahibine verilmesine karar verir. Kupon ibraz edilirse, genel hükümlere göre istirdat davası açılması için süre verilir. 3.4) Menkul Kıymetlerde Zaman Aşımı Hisse senetleri mülkiyet senedi olduğundan ve vade taşımadığından zaman aşımına tabi değildir. Ancak hisse senetlerini ihraç eden şirketin dağıttığı temettüye ilişkin zaman aşımı süresi Borçlar Kanunu’nun 126/4 maddesi uyarınca, söz konusu işlemlerin başladığı tarihten itibaren beş yıldır. Tahvil, bir borç senedi olarak, taşıdığı en son kupon vadesinden veya itfaya uğramışsa itfa tarihinden itibaren on yıl sonra zaman aşımına uğrar. Anonim şirketlerin zamanaşımına uğrayan kar payları, 12.6.1933 tarih ve 2308 sayılı "Şirketlerin Müruru Zamana Uğrayan Kupon Tahvilat ve Hisse Senedi Bedellerinin Hazineye İntikali Hakkında Kanun"un 1’inci maddesi uyarınca Devlete intikal eder. 3.5) Takas İşlemleri Kaydi sisteme 28.11.2005 tarihinde geçilmesi nedeniyle Takasbank nezdinde bulunan aracı kuruluş saklama hesapları Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş.(MKK) nezdinde açılan saklama hesaplarına aktarılmıştır. Yatırım Fon/Ortaklıkları için Takasbank saklama hizmeti vermeye devam ettiğinden, Fon/Ortaklık hesapları için MKK nezdinde Takasbank üyesi altında müşteri hesabı niteliğinde hesaplar açılmıştır. Hisse Senedi Piyasası’nda sadece kaydileşmiş hisse senetleri işlem görebildiğinden takas işlemleri aracı kuruluşların MKK nezdindeki saklama hesapları üzerinden sonuçlandırılmaktadır. Aracı kuruluşların MKK nezdindeki hesapları altında takas işlemlerinin sonuçlandırılmasında kullanılan takas hesapları açılmıştır. (AK Takas Havuz Hes., AK Temerrüt Havuz Hes., Saklamacı Kurum Netleştirme Havuz Hs., AK Hata Portföy Hesabı v.s.) Alım satım işlemlerinin takası, temerrüt, şartlı virman işlemleri, yatırım fon/ortaklık virman işlemleri Takasbank ve MKK arasındaki entegre sistem aracılığıyla gerçekleştirilir. Hisse Senedi Piyasası'nda, işlem gününde (T) gerçekleşen işlemlerin takası, işlem gününü izleyen ikinci iş günü (T+2) aşağıda belirtilen ilkeler çerçevesinde gerçekleştirilir. a) Netleştirme: Aracı kuruluşların, iki seans süresince gerçekleştirilen işlemlerinde, hisse bazında ve toplam TL olarak netleştirme yapılır. Aynı tarihli iki seans süresince, bir hisse senedinden hem satış hem de alış işlemi yapan aracı kuruluş, satış toplamı alış toplamına mahsup edilerek çıkan net bakiyeye göre söz konusu hisse senedinden takasa borçlandırılır veya alacaklandırılır. Tüm hisse 21 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ senetlerindeki alış veya satışlarının bedelleri ise genel olarak netleştirilir ve aracı kuruluşun alış tutarları fazla ise takasa borçlu, satış tutarları fazla ise takastan alacaklı olur. Günlük netleştirme uygulanır. Günler arasında yükümlülük ve alacak geçişi mümkün değildir. b) Teslim Karşılığı Ödeme: Aracı kuruluşlar takas merkezine olan borçlarını kapatmadıkça, takastan olan alacakları kendilerine ödenmez. Borcun kısmen kapatılması halinde alacak, kapatılan borca orantılı olarak ödenir. Aracı kuruluşların takas borçları karşılığında alacaklarına bloke konması en likitten en az likide doğru, borçların kapatılması durumunda blokelerin kaldırılması da en az likitten en likide doğru gerçekleştirilir. Hisse senetleri için uygulanan likidite sırası; Ulusal Pazar (İMKB 100 Endeksi), Ulusal Pazar (Endeks dışı), İkinci Ulusal Pazar, Kurumsal Ürünler Pazarı (İMKB 100 End.), Kurumsal Ürünler Pazarı (Endeks dışı), Gözaltı Pazarı, Gelişen İşletmeler Piyasası ve Serbest İşlem Platformu şeklindedir. c) Kaydi Takas: Takasa olan para borçları ile takastan olan para alacakları hesaben ödenir. Takasa olan kıymet borçları aracı kuruluşlarca müşteri hesaplarından virman (borç kapatma) suretiyle kapatılır. Aracı kuruluşların takastan olan alacakları ise saklama hesaplarına virman (alacak aktarımı) suretiyle aktarılır. Takas hesaplarına fiziken kıymet tevdiatı veya takas hesaplarından fiziken kıymet teslimi mümkün değildir. d) Merkezi Takas: Borsa Yönetim Kurulu'nca kapsam dışında tutulanlar hariç, bütün Borsa işlemlerinin takasının Takas Merkezi'nde yapılması zorunludur. e) Aynı Gün Valörlü İşlemler: Prensip olarak takas gününde takas borcunu kapatan aracı kuruluşlar, aynı gün içinde takas alacaklarını alırlar. 3.5.1) Hisse Senedi Borcunun Kapatılması T günü (işlem günü) işlemlerinden dolayı T+2 günü (işlemi izleyen ikinci iş günü) takasa hisse senedi borcu olan aracı kuruluşlar borçlarını; a) Fiziki Teslim b) Müşteri Hesabından virman c) Başka bir kurum hesabından virman yollarından birini veya birkaçını seçerek kapatırlar. Ancak hangi şekilde olursa olsun yükümlülüklerin takas günü saat 16:00’ya kadar yerine getirilmesi gerekir. T+0 Günü İşlemleri (İşlem günü) İMKB’den T gününde online olarak alınan sözleşme bilgileri ile üye bazında ve müşteri detaylı netleştirme, Takasbank sisteminde yapılarak müşteri detayında oluşturulan net borç/alacak bilgileri, T+0 akşamında Takasbank sisteminden MKK sistemine transfer edilir. 22 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ T+0 günü MKK’ya gönderilen müşteri detayında borç alacak bilgileri, MKK sisteminde müşteri hesap kontrolleri yapıldıktan sonra, hata kodları ile birlikte Takasbank sistemine aktarılır. MKK’dan gelen bu bilgilere göre, üye ve müşteri alt hesabı detayında oluşturulan netleştirme sonuçları T günü, Takasbank üye ekranlarına yansıtılır. Aracı Kurumlar, söz konusu bilgileri işlem günü (T) takas ekranlarından izleyebilir ve herhangi bir yanlışlık tespit etmeleri halinde düzeltme işlemlerini Borsa’ya bildirirler. Aracı kurumun talebine göre, MKK sisteminde yatırımcı bazında netleştirme bilgileri doğrultusunda; satış yapmış olan ve bu nedenle T+2 günü kıymet teslim yükümlülüğü bulunan yatırımcı hesaplarında yer alan kıymetlere, net borç miktarı kadar Takas amaçlı virman blokaj talimatları oluşturularak mevcut bakiyeler için blokaj işlemi yapılır. (T+0 akşamı). Yeterli bakiye olmayan borçlu hesaplar için de hesaba kıymet geldikçe, takas borcu miktarına ulaşıncaya kadar blokaj işlemi otomatik gerçekleştirilir. Aynı şekilde, alacaklı yatırımcı bilgileri doğrultusunda T+0 akşamı aracı kurum takas havuzlarından yatırımcı hesapları yönünde T+2 valörlü alacak talimatları oluşturulur. Alım satım netleşmiş işlem bilgileri Takasbank ve MKK ekranlarından üyelerce raporlanabilir. Takas amaçlı virman blokajının otomatik olmasını istemeyen kurumlar, takas gününde müşteri serbest hesabından söz konusu blokaj hesabına aktarım yaparak takas borçlarının kapatılması işlemlerini başlatır. 3.5.2) T+1 İşlemleri T+0 günü netleştirilmiş ve MKK tarafından müşteri hesap durumları kontrol edilmiş kayıtlar, Takasbank üye ekranlarına yansıtılır ve aracı kurumlar işlem bilgilerini söz konusu kayıtlar üzerinden kontrol ederler. Üyeler, herhangi bir hata tespit etmeleri durumunda T+1 saat 17:00’ye kadar hatalı sözleşme ile ilgili düzeltme taleplerini İMKB’ye bildirirler. T+1 günü İMKB’ye iletilen düzeltme taleplerinin Takasbank’a transfer edilmesi ile Takasbank sisteminde yeniden müşteri detaylı netleştirme yapılır. T gününde yapılan netleştirme sonuçları ile düzeltmelerden sonra yapılan netleştirme sonuçlarının karşılaştırması ile elde edilen farklar, MKK’ya bildirilir. MKK sisteminde gerekli talimat güncellemeleri yapılır. MKK sisteminde, Takasbank tarafından gönderilen fark dosyasına istinaden, T gününde gerçekleştirilen takas amaçlı virman blokaj işlemleri ile talimat işlemlerinde gerekli güncelleme yapılır. T+0 gününde yapılan kontroller tekrar yapılarak Takasbank sistemine gönderilir MKK’dan gelen bu bilgilere göre, üye ve müşteri alt hesabı detayında oluşturulan netleştirme sonuçları, Takasbank üye ekranlarına yansıtılır. 3.5.3) T+2 (Takas Günü) İşlemleri 3.5.3.1) Fiziki Teslim İMKB Hisse Senetleri Piyasası’nda işlem yapılan hisse senetlerinin kaydileşmiş olma zorunluluğu vardır. Bu nedenle, fiziki hisse senetleri ile takas yükümlülüğünün yerine getirilebilmesi için, söz konusu hisse senetlerini en geç takas gününe kadar kaydileştirmek gerekmektedir. 23 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Fiziki hisse senetlerinin kaydileştirilmesi talebi aracı kuruluş tarafından MKK’ya yapılarak hisse senetleri Takasbank’a teslim edilir. Aracı kurumdan teslim alınan hisse senetleri kaydileştirilme amacıyla MKK sistemine bildirilir ve hisse senetleri MKK adına saklamaya alınır. MKK tarafından kaydileştirilen hisse senetleri, ilgili müşteri hesabına aktarıldıktan sonra, müşteri hesabından virman seçeneğinde anlatılan işleyişe göre takas borcunun kapatılmasında kullanılır. 3.5.3.2) Müşteri Hesabından Virman T+2 sabahı, MKK sisteminde satış yapmış müşteri hesaplarından satışı yapılan kıymetler takas amaçlı virman blokajı hesaplarından aracı kurumun takas havuz hesabına aktarılır. Aracı kurum takas havuzuna aktarılan kıymetler ile, aracı kurumun takas borcunun kapanması amacı ile Takasbank Takas Havuzu’na aktarım işlemleri ve kurum içi takas amaçlı alacaklı müşteri hesaplarına virman işlemleri aracı kurumun onayı ile MKK sistemi tarafından otomatik olarak yapılır. Takas işlemleri, MKK nezdinde açılan Takasbank Takas Havuz Hesabı üzerinden yapılır. MKK, Takasbank’a MKK nezdindeki Takas Havuz Hesabı hareketlerini eş zamanlı olarak iletir. Takasbank, MKK’dan gönderilen, üye havuz hesabından Takasbank Takas Havuz hesabına aktarılan kıymet ve adet bilgilerine göre borç kapatma işlemini gerçekleştirir. 3.5.3.3) Başka Bir Kurum Hesabından Virman Aracı kurum takas yükümlülüğünün, başka bir kurumdan virman yoluyla gelecek kıymetler ile yerine getirilecek olması durumunda, müşteri hesabına virmanlanan hisse senetleri, “müşteri hesabından virman” yoluyla borç kapatma bölümünde anlatıldığı şekilde Takasbank Takas Havuz Hesabına aktarılarak, aktarıma ilişkin bilgiler MKK sisteminden Takasbank’a gönderilir ve Takasbank nezdinde gerekli kontroller yapılarak aracı kurumun takas borcu kapatılır. Aracı kuruluşlar arası virman işlemleri şartlı ve serbest olarak yapılabilir. A) Serbest Virman işlemleri: Üyelerarası Serbest Virman İşlemleri işleyişi, virmana taraf olan kurumlara göre farklılık gösterir. Bu çerçevede; Aracı Kuruluştan – Aracı Kuruluş’a Aracı Kuruluştan – Fon/Yatırım Ortaklığı’na Fon/Yatırım Ortaklığından – Aracı Kuruluş’a virmanlar olarak işleyiş detaylandırılmıştır. Aracı Kuruluş’tan – Aracı Kuruluş’a olan virmanlar; Aracı kuruluşların kaydi saklama hesapları MKK nezdinde olduğundan, MKK üyelerinin kaydi hisse senedi virmanlarını MKK sisteminde gerçekleştirmektedirler. İşlemler ile ilgili Takasbank sistemi ile MKK sistemi arasında herhangi bir mesaj gönderme işlemi yapılmamaktadır. 24 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Kaydileştirilmemiş gerçekleştirilir. hisse senetlerinin virman işlemleri ise Takasbank sisteminde Aracı Kuruluş’tan – Fon/Yatırım Ortaklığı’na virmanlar; Takasbank, takas ve saklama kurumu olması nedeniyle MKK’nın doğal üyesi olduğundan MKK sistemi altında TVS üye koduyla tanımlanmıştır. Bu nedenle, Fon/Ortaklıklar adına açılan hesaplar, MKK sisteminde Takasbank üyesi altında (Fon/Ortaklık saklama hesap sınıfı detayında açılacak) müşteri hesabı niteliğindedir ve Takasbank nezdinde bulunan Fon/Ortaklık saklama hesapları bu hesaplarda izlenmektedir. Bu nedenle, aracı kuruluşlar Yatırım Fon/Ortaklıklarına serbest virman yapmak istediklerinde karşı kurum olarak TVS üyesini ve ilgili müşteri olarak da Fon/Ortaklık kodunu belirtmektedirler. MKK nezdindeki TVS üyesi altında bulunan fon/ortaklık hesaplarına gelen virman bilgisi MKK tarafından Takasbank’a bildirilir. Söz konusu bilgilere göre Takasbank sisteminde de Fon hesabına giriş yapılır. Fon/Ortaklıktan – Aracı Kuruluşa; Fon/Ortaklık hesabından aracı kuruluşlara yapılacak virmanlar için talimat giriş ve onay işlemleri Takasbank sisteminde yapılır. Kontrollerden geçen virman kayıtları için, MKK sistemine virmanın gerçekleştirilmesine ilişkin mesaj gönderilir. MKK sisteminde de serbest virmanla ilgili kontroller yapıldıktan sonra işlem sonucuna dair mesaj Takasbank sistemine gönderilir. Fon/Ortaklık hesabından yapılacak virman işlemi, fon/ortaklıklar tarafından Takas ekranları kullanılarak gerçekleştirilebildiği gibi Takasbank’a yazılı talimat verilerek de gerçekleştirilebilir. Yazılı talimat ile virman işleminin gerçekleştirilmesi ve virmanlanan kıymetler ile takas borcunun kapatılmak istenmesi durumunda yazılı talimatın takas günü en geç saat 14:45’e kadar Takasbank'a gönderilmesi gerekmektedir. Fon/Ortaklıkların Takasbank sistemi üzerinden virman işlemlerini gerçekleştirebilmeleri için işlem taahhütnamesini imzalayarak Takasbank'a teslim etmeleri gerekir. İşlem taahhütnamesini Takasbank'a teslim eden fon/ortaklıklar, Takasbank sistemine ulaşarak ve Takasbank'tan almış oldukları kullanıcı kod ve şifreler ile ürettikleri erişim numaralarını kullanarak karşı üye hesabına virman yapabilirler. Virman işlemleri, sistemin güvenliği açısından giriş ve onay olmak üzere iki aşamalı olarak düzenlenmiştir ve herbir işlem için erişim numarası kullanma zorunluluğu getirilmiştir. Erişim numaralarını üretmeye yarayan kullanıcı kod ve şifreleri iki kullanıcı için ayrı ayrı olmak üzere işlem yapmaya yetkili kişilere ya da bunların yazılı olarak yetki verdiği kişilere Takasbank tarafından kapalı zarf içinde verilir. Virman kayıtları, aracı kurumların fon/ortaklık adına yapılan işlemlerin sözleşme bilgilerine göre kıymet bazında otomatik olarak oluşturulur. Fon/ortaklık virmanları, hesaplardan çıkışların kontrollü olabilmesi için sözleşme bilgilerinden oluşturulan virman kayıtlarının onaylanması yoluyla gerçekleştirilir. Söz konusu kayıtlar dışında fon hesabından çıkış yapılmak istendiğinde fon tarafından girilen virman talimatı Takasbank’ın onayına gelir. Fon Kurulu ya da Fon Kurucusu tarafından, satış işlemi 25 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ dışında yapılmak istenen virmanın açıklaması ile onay talep edilir. Takasbank tarafından virmana izin verilir ya da red edilir. Serbest virman işlemleri gerçekleştirilebilmektedir. Takasbank sistemi üzerinden saat 21:00’e kadar BORSA YATIRIM FONLARI Takasbank sisteminde hisse senedine, kıymetli madenlere ve devlet iç borçlanma senetlerine dayalı borsa yatırım fonları için fon payı oluşturma ve geri alım işlemleri gerçekleştirilebilmektedir. Hisse senedine ve devlet iç borçlanma senetlerine dayalı borsa yatırım fonu işlemleri, Takasbank Ekranları kullanılarak, MKK nezdinde Takasbank üyesi altında fon ve fon kurucusu adına açılan hesaplar aracılığıyla, kıymetli madenlere dayalı borsa yatırım fonu işlemleri ise yine Takasbank Ekranları kullanılarak İstanbul Altın Borsası (İAB) nezdinde açılan fon hesapları ile MKK nezdinde fon kurucusu adına açılan hesaplar aracılığıyla gerçekleştirilir. Fon yetkilisi tarafından hazırlanan PCF (Portföy Kompozisyon Dosyası) dosyası hergün sisteme transfer edilir ve Aracı Kurum Ekranlarına yansıtılır. İşlemler, transfer edilen PCF bilgilerine göre gerçekleştirilir. İşlemler aynı gün valörlü (T+0) ve ileri valörlü olarak gerçekleştirilebilir. T+0 valörlü pay oluşturma/geri alma işlemleri yetkili katılımcılar vasıtasıyla tüm aracı kuruluşlar tarafından yapılabilir. İleri valörlü işlemler ise sadece yetkili katılımcı aracılığı ile gerçekleştirilebilir. Yatırımcının, yetkili katılımcı dışında başka bir aracı kurum üzerinden fon payı oluşturma işlemi yapmak istemesi durumunda, aracı kurum; yetkili katılımcıya başvurması durumunda ise yetkili katılımcı, Takasbank sistemine talimat girişini yapar. Talimatlar, giriş ve onay olmak üzere iki aşamalı olarak sisteme tanımlanır. Aracı kurum tarafından sisteme tanımlanan talimatlar, aracı kurumun onayı ile yetkili katılımcının onayına gönderilir. Yetkili katılımcının kontrol ve onayı ile Kurucu onayına gönderilir. Aynı gün valörlü işlemlerde, talimatın onaylanması ile işlem için gerekli olan nakit/kıymet ilgili kurum hesabında bloke edilir. Kurucu onayına gönderilen işlemler, Kurucu tarafından onaylanır. T+0 gününde, sistemde parametrik olarak tanımlanmış olan saat içerisinde (30 dk) Kurucu tarafından onaylanmamış talimatlar, Kurucu tarafından red edilmiş olarak kabul edilir. Red edilen talimatlar için aracı kurum/yetkili katılımcı hesabında bloke edilmiş kıymet/nakit serbestleştirilerek ilgili hesaba geri aktarılır. Kurucu tarafından onaylanan talimatlar, T+0 valörlü ise onayla birlikte gerçekleşme prosesine girer. Kurucu hesabında işlem için gerekli kıymet/nakit bloke edilir ve tek proses içerisinde kıymet nakit transferleri gerçekleştirilerek işlem tamamlanır. İleri valörlü işlemlerde, bloke işlemi yapılmaz. İşlemler valör günü yetkili katılımcının ve Kurucunun işlemden kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmesi ile gerçekleşir. Valör 26 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ günü kurucu borçları sistem tarafından, aracı kurum borçları ise Takasbank talimat onay ekranlarından kapatılır. Fon payı oluşturma (creation) işleminde yatırımcı, açıklanan fon portföy kompozisyonuna göre hisse senedi/kıymetli maden/devlet iç borçlanma senedini fona vererek fon kurucusundan katılma belgesi alır. Fon payı geri alma (redemption) işleminde yatırımcı, fon kurucusuna katılma belgesi vererek açıklanan fon fortföy kompozisyonuna göre fondan hisse senedi/kıymetli maden/devlet iç borçlanma senedini alır. Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgeleri, İMKB Hisse Senetleri Piyasası Fon Pazarında işlem görür, takasında hisse senedi takas esasları uygulanır. B) Şartlı Virman İşlemleri: Şartlı Virman Sistemi, aracı kuruluşlar müşteri hesapları arasında eş-anlı kıymet ve nakit transfer imkanı sağlayan bir sistem olmasının yanında Borsa işleminin yapıldığı gün ile transfer işleminin gerçekleştirilmesine kadar olan zaman içinde üyeler arasında yapılan teyidleşme işlemlerinin elektronik ortamda yapılmasına da olanak sağlayan bir sistemdir. Virman işleminin sistem üzerinden gerçekleştirilebilmesi için, öncelikle işleme konu transfer talimatının sisteme tanımlanması zorunludur. Şartlı virman işleminin sisteme tanımlanması, işleme taraf olan her iki aracı kuruluşun ayrı ayrı talimat tanımlaması şeklinde olabileceği gibi, taraflardan birinin sisteme tanımladığı talimatı diğer aracı kuruluş tarafından onaylaması şeklinde de olabilir. Ayrıca, swift üyesi olan kurumlar, swift mesajı olarak da şartlı virman talimatlarını Takasbank sistemine gönderebilirler. Talimatlar sistem tarafından otomatik olarak eşleştirilerek zorunlu alanlar aynı ise işlem teyit edilir. İşlemin tarafları (üye/karşı üye), talimat tipi (kıymet/nakit), valör tarihi, menkul tanımı, adet, TL tutarı bilgileri tutarlı olmalıdır. Eğer Talimat Tipi=”Kıymet” olan kayıttaki “Virmanlanan Müşteri Kodu” girişi yapılmış ise bu bilginin Talimat Tipi ”Nakit” olan kayıttaki “Virmanlayan Müşteri Kodu” bilgisi ile tutarlı olması gerekmektedir. Eğer Talimat Tipi= ”Kıymet” olan kayıtta “Virmanlanan Müşteri Kodu” girişi yapılmamış ise, bu kontrol yapılmaz. Talimat bilgisi, içindeki müşteri kodu ve müşteri hesabı ile ilgili diğer kontroller yapılmadan eşleştirilir. Şartlı virmana, hisse senedi, rüçhan ve makbuz yükümlülükleri TL olarak yerine getirilmektedir. konu olabilmekte ve nakit İleri valörlü girilen talimatlar; girildikleri tarihte eşleştirme prosesine tabî olurlar ancak valör tarihi güncel tarihe eşit olduğunda işleme konu olurlar. Takasbank sisteminde eşleşen talimatlar, talimat türü ve sözleşme numaraları ile birlikte MKK’ya iletilecektir. MKK sisteminde talimatlarda bildirilen hesaplara ilişkin kontroller (hesabın uygunluğu gibi) yapılarak cevap mesajı Takasbank’a gönderilir. Borç Kapatma 27 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Şartlı virman işlemine ilişkin nakit işlemleri Takasbank sisteminde, kıymet işlemleri ise MKK sisteminde sonuçlandırılır. Üyenin Takasbank’a ilettiği talimatlarda belirtmiş olduğu valör tarihinde, şartlı virmana konu kıymetleri, MKK sisteminde yatırımcı alt hesabı detayında oluşturulan Şartlı Virman Blokaj Hesabına otomatik olarak aktarılır. Şartlı Virman Blokaj Hesabına aktarılan kıymetler, MKK tarafından mesaj ile Takasbank’a bildirilir. Nakit yükümlülüğü olan aracı kuruluş da talimattaki tutarı Takasbank sisteminde serbest cari hesabından ilgili bloke hesaba aktararak nakit borcunu kapatır. İşlemin Gerçekleşmesi İşleme taraf olan üyelerin borçlarını kapatmalarını takiben şartlı virman işlemi Takasbank ve MKK sisteminde otomatik olarak gerçekleştirilir. İki kurum tarafından gerçekleştirilen şartlı virman işlemi eş anlı olarak yapılır. Şartlı Virman işlemlerinde kapatılan kıymet sözleşme borçları geri alınamaz ancak şartlı virman hesabına aktarılan nakit, işlem gerçekleşmediği sürece geri alınabilir. Valör tarihinde şartlı virman son saatine kadar gerçekleşmeyen talimatlar sistem tarafından iptal edilir. Takas Tanımlı Şartlı Virman Üyeler, ŞV talimatlarını iletirken şartlı virman işlemlerini takas tanımlı hale getirebilirler. Takas tanımlı olması ile; takasa olan borçlarının şartlı virman alacakları ile karşılanması veya şartlı virman borçlarının takas alacakları ile karşılanması mümkün olmaktadır. Takasa tanımlama talimat girişinde belirtilebileceği gibi, daha önceden takas tanımlı olarak tanımlanmayan ŞV talimatlarının daha sonradan da takasa tanımlanması mümkün olmaktadır. Eşleşen talimat konusu kıymet/nakitten takas borcu veya takas alacağı olmayan üye, bu eşleşen talimatı takasa tanımlayamaz. Takas tanımlı şartlı virmana taraf üyelerin kıymet borçları normal şartlı virmanda olduğu gibi MKK tarafında otomatik kapatılır. Eşleşen talimat için karşı üye borcunun tamamı kapatıldığında, Takasbank sisteminde bloke serbestleştirme ve takas havuzundan kıymet ayırma işlemleri yapılır. İşlemin Gerçekleşmesi Serbestleşen alacaklar arasında bulunan eşleşen talimat konusu blokeli alacaklar için alacak aktarım prosesi ile takas havuzundan aktarılan miktar, eşleşen talimat için takastan alınması gereken miktara ulaşıncaya kadar Takas Tanımlı Şartlı Virman Havuz hesabında tutulur. Havuzdan aktarılan miktar, eşleşen talimat için takastan alınması gereken miktara ulaştığında, bloke mantığına uygun olarak çözülür ve Şartlı Virman 28 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Bloke Hesabına aktarılır. Eşleşen talimatın gerçekleşmesi için tarafların kapatması gereken kıymet/nakit borçları kapanmış ise eşleşen talimatlar gerçekleştirilir. Eğer takasa tanımlayan üye takasa kıymet borçlu ise, Takasbank’dan gönderilen TTSV gerçekleştir mesajına istinaden önce MKK tarafında, takasa tanımlayan üyenin takas borcunun kapatılmasını da kapsayan kıymet virman işlemleri gerçekleştirilir. Eğer takasa tanımlayan üye nakit borçlu ise, bu kez önce MKK tarafında kıymet virmanları gerçekleştirilir. Tüm bu işlemlerin sonunda Takas Tanımlı Şartlı Virman gerçekleştirme işlemi yapılır. Takasa tanımlılık işlem gerçekleşmediği sürece iptal edilebilir. Şartlı Virmanda Zincirleme İşlemler Üye, diğer üye veya üyelere karşı yükümlü olduğu kıymeti başka bir üye veya üyelerden olan alacağından karşılayacak ise, bu işlemlere dair şartlı virman eşleşen talimatları arasında ilişki kurarak zincir oluşturabilecektir. Üye, alacaklı olduğu menkul kıymetleri birden fazla üyeden bekleyebileceği gibi, birden fazla üyeye menkul kıymet borçlu olabilir. Bu işlemler için toplu olarak zincir oluşturabilir. Oluşturulan zincire sistem tarafından zincir numarası verilir ve üye ilgili zincir işlemini bu numara ile takip eder. Aynı menkul kıymet cinsinden birden fazla zincir kurulabilir. Zincir işlemi gerçekleşmediği sürece zinciri oluşturan üyenin, ilişki kurduğu şartlı virman eşleşen talimatlarından birini veya birkaçını zincirden çıkartması mümkün olduğu gibi yeni eşleşen talimat eklemesi de mümkündür. Üyeler zincir işlemlerine sadece “Normal” şartlı virman eşleşen talimatlarını konu edebilirler. Zincir işleminin gerçekleşmesi için zincire taraf olan tüm üyelerin yükümlülüklerini yerine getirmesi gerekmektedir. 3.5.4) Hisse Senedi Alacaklarının Dağıtımı Kapatılan takas borçları karşılığında teslim karşılığı ödeme ilkesi (DVP) çerçevesinde, borç-bloke dengesi korunarak, takas alacakları serbestleştirilir ve takas havuz hesaplarının bakiye durumuna bağlı olarak, menkul kıymet alacak dağıtımı için MKK sistemine gerçek zamanlı elektronik alacak dağıtım mesajı gönderilir. MKK sisteminde alacaklar öncelikle Takasbank Takas Havuz Hesabından aracı kurum takas havuz hesabına, buradan da alacaklı müşteri hesaplarına aktarılır. Alacaklar, MKK sisteminde T+0 akşamı oluşturulmuş ve T+1 günü akşamı güncellenmiş alacak talimatları dikkate alınarak müşteri hesaplarına aktarılır. Borç kapatma işlemi sonucunda serbestleşen alacak karşılığının Takasbank Havuz Hesabında bulunmaması durumunda, kıymet bazında alacak sırası oluşturulur. Alacak sırasının oluşturulmasında, ilgili alacağın serbestleşmesini sağlayan borç kapatma işleminin Takasbank sisteminde yapıldığı saat dikkate alınır. 29 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3.5.5) Süreler Takasa karşı borçlu olan aracı kuruluşlar, borçlarını yukarıda açıklanan yöntemlerle kapatabilirler. Ancak takas yükümlülüklerinin zamanında yerine getirilmiş sayılabilmesi için mutlaka saat 16:00’ya kadar borç kapatma işleminin yapılmış olması gerekir. 3.6) Nakit Takası İşlemleri 3.6.1) Nakit Borçlarının Kapatılması Aracı kuruluşlar hisse senedi işlemlerinden doğan nakit yükümlülüklerini aşağıda belirtilen yollardan birini veya birkaçını kullanarak yerine getirebilirler. - MBS menüsünde bulunan nakit borç kapatma ekranından, borç kapatma işlemi ile - Hisse senedi takas borcu (22-1 nolu) hesabına üyeler arası virman yapılarak - Hisse senedi takas borcu (22-1 nolu) hesabına EFT gönderilerek - T.İş Bankası A.Ş. Borsa Şubesi nezdindeki 7002 nolu hesaba nakit yatırılarak. (Söz konusu hesaba yatırılan nakitlerin Takasbank sisteminde işleme alınması için T.İş Bankası tarafından 7002 nolu hesaptan Takasbank nezdindeki hisse senedi borç hesabına EFT ile gönderilmesi gerekir. T.İş Bankası A.Ş. tarafından gönderilen EFT lerin 22-1 nolu hesaba girişi gerçekleştikten sonra üyenin borcu kapanmış olur ve bloke tutulan alacakların blokajlarının kaldırılmasında ve alacak dağıtım sırası oluşturulmasında bu saat dikkate alınır. Aracı kuruluşlar nakit yükümlülüklerini nakden yerine getirmek istediklerinde en geç saat 14:30’a kadar ilgili hesaplara yatırmak zorundadırlar. Takasbank nezdindeki hisse senedi borç hesabına üyeler; - Nakden (22) - Başka Bir Bankadan EFT - Takasbank Nezdindeki Başka Bir Hesaptan Virman - Diğer Piyasalardan Olan Alacaklarının Mahsubu yollarından birini yada birkaçını kullanarak borçlarını yatırabilirler. 3.6.1.1) Nakden Nakit borçlarının takas süresi içerisinde kapatılabilmesi için nakden yatırma işleminin saat 14:30’a kadar yapılması gerekir. 3.6.1.2) Başka Bir Bankadan EFT Takas merkezine karşı borçlu olan aracı kuruluşların bu yolla takas süresi içerisinde borçlarını kapatabilmeleri için en geç saat 16:00’ya kadar işlemin gerçekleşmesi gerekir. Hisse senedi borç hesabına EFT ile gönderilen işlemlerde, TCMB nezdindeki Takasbank hesabına geçiş saati dikkate alınır. 30 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3.6.1.3) Takasbank Nezdindeki Başka Bir Hesaptan Virman Aracı kuruluşların, gerek kendi hesaplarından, gerekse başka aracı kuruluşların hesaplarından yapılan virman yoluyla borçlarını kapatabilmeleri için virman talimatlarının en geç saat 16:00’ya kadar Takasbank’a verilmesi ve hesap bakiyelerinin de virman yapılacak miktar için yeterli olması gerekir. 3.6.1.4) Diğer Piyasalardan Olan Alacakların Mahsubu Aracı kuruluşların, İMKB Hisse Senedi Piyasası işlemlerinden doğan borçlarını, İMKB Tahvil ve Bono Piyasası, Takasbank Para Piyasası işlemlerinden doğan alacaklarından kapatabilmeleri için ise mahsup talimatlarını Tahvil Piyasası için en geç saat 14:30’a kadar, Takasbank Para Piyasası için ise saat 15:45’e kadar Takasbank sistemine girmek zorundadırlar. Mahsup talimatlarının belirtilen sürelerden sonra verilmesi durumunda, işlem gerçekleştirilmez ve temerrüt hükümleri uygulanır. Mahsup talimatı sisteme tanımlandıktan sonra ilgili üyenin hesabına dağıtılacak takas alacakları, borçlu piyasaya mahsup edilir. Mahsup talimatları talimatın verildiği gün EFT kapanış saatine kadar geçerli olup EFT kapanış saatine kadar gerçekleştirilemeyen talimatlar geçerliliğini yitirir. Mahsup talimatı verilmesine rağmen alacaklı olunan piyasadan alacağın aynı gün içinde alınamaması halinde borçlu üye borçlu olduğu piyasaya borcunu aynı gün içinde ödemekle yükümlüdür. 3.6.2) Nakit Alacaklarının Ödenmesi Yukarıda belirtilen yollardan biriyle hisse senedi borç hesabına gelen nakitler için geliş sırasına göre otomatik borç kapatma işlemi yapılır ve borç kapatma işlemi ile takas havuzuna aktarılan her tutar için, otomatik olarak alacak aktarımı programı çalışarak, nakit alacakları serbestleşen üyeler için, serbestleşme sırasına göre takas alacakları serbest cari hesaplarına aktarılır. Serbestleşme sırası için yukarıda belirtilen yollardan hepsinde nakdin 22 hesaba geliş saati dikkate alınır. Garanti Hesabı: İMKB tarafından, nakit takası işlemlerini hızlandırabilmek amacıyla Garanti Hesabı oluşturulmuştur. Söz konusu Hesap, İMKB’nin kuruluşta aktarmış olduğu tutara nakit temerrüt cezalarının aktarılmasından ve nemasından oluşmaktadır. Garanti Hesabındaki tutar, her takas gününde nakit takası işlemleri için takas havuz hesabına aktarılmak suretiyle kullandırılır ve gün sonunda tüm nakit borçları kapatıldıktan sonra ilgili hesaba iade edilir. Takasa olan nakit yükümlülüğünü yerine getirmeyen bir ya da birden fazla aracı kuruluş olduğunda ve bu tutarın Garanti Hesabı’ndan karşılanamayan kısmı kadar alacaklı olan aracı kuruluşlara ödeme yapılamayacağından, mağduriyetlerinin önlenmesi için Takasbank’ın yükümlülüğünü yerine getirmeyen aracı kuruluşlardan tahsil ettiği temerrüt cezasından karşı üyelere mağduriyet ödemesi yapılır. 31 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Aracı kuruluşların nakit alacakları, Takasbank nezdindeki serbest cari hesaplarına alacak kaydedilir. Aracı kuruluşlar, serbest cari hesaplarına alacak olarak geçen tutarları - Nakden - EFT ile başka bir bankaya - Takasbank nezdindeki başka bir hesaba aktarabilirler veya - Diğer piyasalardan olan borçlarına mahsup edebilirler. 3.6.2.1) Nakden Aracı kuruluşlar serbest cari hesaplarına aktarılan takas alacaklarını Takasbank'tan fiziki olarak çekebilirler. Ancak bu taleplerini belirten talimatlarını en geç saat 13:30’a kadar Takasbank’a iletmek zorundadırlar. 3.6.2.2) EFT ile Başka Bir Bankaya Aktarım TETS üyesi olmayan (Talimatlı EFT sistemini kullanan) aracı kuruluşlar, EFT talimatlarını en geç saat 16:00’ya kadar kendi modemlerinden girebilirler. Doğrulama son saati ise 16:45'dir. TETS'e (Takasbank Elektronik Transfer Sistemi) üye olan aracı kuruluşların ise EFT işlemlerini en geç saat 16:45'e kadar girmeleri ve doğrulamaları gerekir. 16:45 ile 16:55 arasında girmiş oldukları EFT talimatları ise ancak gecikme bedelinin ödenmesi şartıyla gerçekleştirilir. 3.6.2.3) Takasbank Nezdindeki Başka Bir Hesaba Aktarım Aracı kuruluşlar, Takasbank’ta bulunan başka hesaplarına, başka bir aracı kuruluş hesabına veya bedelli kullanım nakit aktarımları için MKK’nın 4084-13-1 nolu hesabına aktarım yapmak için talimatlarını en geç saat 17:00’ye kadar Takasbank Operasyon Merkezi'ne iletmek zorundadırlar. Bu işlemleri kendi ofislerindeki takas terminallerinden de yapabilirler. 3.6.2.4) Diğer Piyasalara Olan Borçlarına Mahsup İMKB Hisse Senedi Piyasası'ndan doğan alacaklarını İMKB Tahvil ve Bono Piyasası'ndan ya da Takasbank Para Piyasası'ndan doğan borçlarına mahsup etmek isteyen aracı kuruluşlar, mahsup talimatlarını İMKB Tahvil ve Bono Piyasası için en geç 14:30, Takasbank Para Piyasası için ise 15:45’e kadar Takasbank sistemine girmek zorundadırlar. 3.6.3) Süreler BORÇ KAPATMA T+2 16:00 NAKDEN YATIRMA T+2 14:30 EFT İLE TAKAS BORÇ HESABINA AKTARIM T+2 16:00 TAHVİL PİYASASI MAHSUP TALİMATI T+2 14:30 Takasbank Para Piyasası MAHSUP TALİMATI T+2 15:45 32 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3.7) Diğer Takas İşlemleri 3.7.1) Birincil Piyasa İşlemlerinin Takası Birincil Piyasa takas işlemleri, ikincil piyasa işlemleri ile aynı esas ve süreler dahilinde yapılır. Birincil Piyasa’da gerçekleştirilen işlemlerin menkul kıymet grup bilgisi İMKB’den BE (Birincil Piyasa Eski), BY (Birincil Piyasa Yeni), BF(Birincil Piyasa Fon Pazarı) olarak gönderilir. Takasbank sisteminde Birincil Piyasada satılan kıymetlerin hisse senedi ya da makbuz olmasına göre borç ve alacak kayıtları dönüştürülerek MKK sistemine gönderilir. Birincil piyasada hisse senetlerinin satışı gerçekleştirilecek ihraççı şirket kayıtlı sermaye sistemine dahil ise borç ve alacak bilgileri hisse senedine dönüştürüldüğünden netleştirmeye dahil olur. Birincil piyasada hisse senetlerinin satışı gerçekleştirilecek ihraççı şirket esas sermaye sistemine dahil ise, borç ve alacaklar makbuza dönüştürülür. MKK sisteminde, ihraçcı şirket hesabından İMKB’de işlemlere aracılık eden kurum hesabına aktarım yapılarak ve buradan da otomatik Takasbank Takas Havuz Hesabına aktarım yapılarak hisse borcunun kapatılması sağlanır. 3.7.2) Rüçhan Hakkı Kuponu İşlemlerinin Takası Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı’nda gerçekleştirilen işlemlerin takası, hisse senetleri için uygulanan takas kuralları çerçevesinde gerçekleştirilir. 3.7.3) Toptan Satışlar Pazarı İşlemlerinin Takası Toptan Satışlar Pazarı’nda yapılacak işlemlerde, nakit ve kıymet takası esas olarak Takasbank aracılığıyla gerçekleştirilir. Ancak alıcı ve satıcının yazılı talebini, Borsa Başkanlığı’nın uygun görmesi durumunda, takas işlemleri Borsa dışında üyelerin kendi aralarında gerçekleştirilebilir. Toptan Satışlar Pazarı’nda gerçekleşen işlemler İMKB tarafından eski hisse senetleri için “LE”, yeni senetler için ise “LY” grup koduyla gönderilmektedir. İşlem bilgileri, hisse senetlerinin grup dönüşümü yapılarak MKK’ya gönderilir. MKK nezdinde ilgili hesaplardan kıymet borcu kapatılır. 3.7.4) Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) Takası Borsa kotasyon şartlarını sağlayamayan gelişme ve büyüme potansiyeline sahip, şirketlerin sermaye piyasalarından fon sağlamak amacıyla ihraç edecekleri menkul kıymetlerin işlem görebileceği şeffaf ve düzenli bir ortam yaratmak amacıyla İMKB bünyesinde ayrı bir piyasa olarak kurulan Gelişen İşletmeler Piyasası (GİP) işlemlerinin takası, Hisse Senetleri Piyasası (HSP) ile birlikte HSP’de uygulanan kurallar ve süreler çerçevesinde yapılmaktadır. 33 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3.7.5) Brüt Takas İMKB Otomatik Seans Durdurma Sistemi sonucu yada yetkili kurullar tarafından netleştirmenin kaldırılması kararı alınan hisse senetleri ile Serbest İşlem Platformu’nda işlem gören tüm hisse senetleri brüt takas uygulamasına tabidir. Ayrıca yatırımcı bazında da brüt takas uygulanabilir. “Brüt Takas işlemleri” için ayrı bir takas sistemi oluşturulmuştur. İMKB’den alınan sözleşmelerden, brüt takasa konu olanlar ayrılacak netleştirmeye dahil edilmez. Aracı kurumlar, hisse senedi için toplam satış adetleri kadar takasa borçlu, toplam alış adetleri kadar takastan alacaklı olurlar. Nakit için ise toplam alış tutarları kadar takasa borçlu, toplam satış tutarları kadar takastan alacaklı olurlar. Takas günü (T+2), kıymet borçları MKK sisteminde müşteri hesaplarından Aracı kurum takas havuzları altına tanımlanan BRUT alt hesabından aracılığı ile otomatik olarak kapanır. T+2 sabahı, MKK sisteminde satış yapmış müşteri hesaplarından satışı yapılan kıymetler müşteri bloke hesaplarından aracı kurumların takas havuz hesapları altına tanımlanan Brüt alt hesaplarına oradan da, aracı kurumun brüt takas borcunun kapanması amacı ile Takasbank Takas Havuzu brüt alt hesabına aktarılır. MKK, Takasbank’a MKK nezdindeki Havuz Hesabı hareketlerini eş zamanlı olarak iletir. Takasbank, MKK’dan gönderilen, Takas Havuz hesabına aktarılan kıymet ve adet bilgilerine göre borç kapatma işlemini gerçekleştirir. Nakit brüt takas borçları ise Takasbank sisteminde Brüt takas nakit borçları için üye nakit hesapları altına tanımlanmış brüt takas borç hesaplarına borç tutarının gönderilmesi yoluyla kapanır. Brüt takas işlemlerinde, mevcut uygulamadaki netleştirme dışında diğer takas kuralları uygulanır. Teslim karşılığı ödeme ilkesi gereği, kapatılan borç tutarı kadar alacak serbestleştirme işlemlerinde brüt takasa konu olan alacaklar arasında en az likit alacaktan en likit alacağa doğru sıra takip edilir. Brüt Takas kıymet ve nakit alacakları, takas süresi sonrasında dağıtılır. 34 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 4) HİSSE SENETLERİ PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ Aracı kuruluşların, İMKB Hisse Senedi Piyasası işlemlerinden kaynaklanan yükümlülüklerini T+2 günü saat 16:00’ya kadar yerine getirmeleri gerekmektedir. T+2 günü saat 16:00’ya kadar borcunu (fiziki teslimat, başka bir üye hesabından virman ya da mevcut saklama hesaplarından virman yoluyla) kapatmayan aracı kuruluşlar, herhangi bir bildirime gerek kalmaksızın temerrüde düşmüş sayılırlar. Bu durumda üyenin temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdünü yerine getirdiği tarihe kadar, tesliminde temerrüde düşülen menkul kıymetlerin işlem günündeki ağırlıklı ortalama fiyatlarından hesaplanan toplam Borsa değerleri veya nakit borcu esas alınarak hesaplanan tutar kadar temerrüt faizi tahsil edilir. Takas süresi sonu itibari ile yükümlülüklerini yerine getirmeyerek temerrüde düşen üyeye, aynı gün içinde EFT kapanış saatine kadar yükümlülüğünü yerine getirirse, İMKB Repo-Ters Repo Pazarı, İMKB Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı veya TCMB Bankalararası Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanı (x 1) esas alınarak hesaplanan tutar kadar temerrüt faizi uygulanır. Yükümlülüğünü takas gününde EFT kapanış saatinden sonra ve izleyen günlerde yerine getiren üyelere İMKB Repo-Ters Repo Pazarı, İMKB Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı veya TCMB Bankalararası Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın üç katı (x 3) esas alınarak hesaplanan tutar kadar günlük temerrüt faizi uygulanır. Temerrüt faizi, temerrüde düşülen tarih ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak hesaplanır. Aracı kuruluşların, T günü yaptığı alım veya satımların neticesinde oluşan nakit veya hisse senedi alacakları, Takasbank'ın takas işlemlerine taraf olmaması ve bu işlemlerin takaslarının temerrüt neticesinde tamamlanamama olasılığı nedeniyle, takas gününde üye hesaplarına aktarılamayabilir. Bu nedenle, T+1 günü aracı kuruluşlarca henüz takası tamamlanmamış olan (T günü alınan) hisse senetlerinin satılması durumunda ilgili takas gününde (T+3 günü) temerrüt söz konusu olabilir. Sürekli netleştirme yapılmadığından, T günü yapılan alış işlemlerinin T+3 gününden önce satışının yapılması teorik olarak temerrüt riski taşımaktadır. Üye temerrüt durumundan kaynaklanan yükümlülüklerinin gerektirdiği ödemeleri yapmazsa ödenmesi gereken para üyenin Borsaya yatırmış olduğu teminattan Borsaca re'sen karşılanır. Taahhüdünü yerine getirmeyip temerrüde düşen üyenin bu durumundan dolayı kendisine teslimat veya ödeme yapılamayan üyeye, gecikilen günler karşılığı olarak temerrüde düşen üyeden tahsil olunan temerrüt faizinin 2/3'ü ödenir. Alacaklı üyeye aynı gün içinde ödeme yapılması durumunda mağduriyet ödemesi söz konusu olmayacaktır. 35 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Mağduriyet ödemesinin yapılabilmesi için, aynı gün yapılamayan teslim ya da ödemenin İMKB, Takasbank A.Ş. ve TC Merkez Bankası’nın sisteminde meydana gelen sorunlardan kaynaklanmaması, nakit veya menkul kıymet alacaklı üyenin nakit veya menkul kıymet yükümlülüğünü zamanında yerine getirmesi, nakit veya menkul kıymet temerrüdüne düşen üyenin yazılı itirazının geçersiz kabul edilerek temerrüt faizinin tahsil edilmesi gerekmektedir. T+2 günü saat 16:00 itibariyle T günü işlemlerinin takasını kısmen veya tamamen sonuçlandıramamış, yani temerrüde düşmüş üyelerin ve temerrüde konu işlemlerin bildirimi Takasbank tarafından T+3 günü 9:30 itibariyle Borsa Başkanlığı'na yapılacak ve ilgili piyasa müdürlüğü tarafından T+3 günü ilk seansta hisse senedi grup kodlarına göre “TE”, “TY” veya “TF” grup koduyla ayrı bir sırada ve "aynı gün valörlü" alım veya satımlarla temerrüt kapatma işlemleri yaptırılacaktır. 4.1) Temerrüt Esasları a) Menkul kıymet işlemleri için, aracı kuruluşların MKK nezdindeki hesaplarından Takasbank Takas Havuz Hesabı’na aktarım saati dikkate alınır. saklama b) MBS ekranlarından nakit borç kapatma yapılarak 22 hesaba aktarılan nakitler ile başka bir üye hesabından virman yoluyla gelen nakitler için 22 hesaba giriş saati dikkate alınır. c) Nakit takas borçlarını kapatmak üzere nezdimizdeki takas borcu hesaplarına EFT sistemini kullanarak yapılacak ödemelerde, paranın TCMB nezdindeki Takasbank EFT (TIC-Turkish Interbank Clearing) hesabına geçiş saati dikkate alınır. d) Hisse senedi borç hesabına gelen EFT’lerden T.İş Bankası A.Ş Borsa Şubesi 7002 nolu hesaba yatırılan paralar için ise 7002 nolu hesaba teslim saati dikkate alınır. e) Temerrüt cezası hesaplamasında İMKB Repo-Ters Repo Pazarı, İMKB Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı veya TCMB Bankalar arası Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanı esas alınır. Temerrüt Cezası = Matrah * Faiz Oranı --------------------------360 * Gün formülü ile hesaplanır. Nakit temerrüt işlemlerinde matrah, gecikmeli olarak kapatılan nakit yükümlülüğü tutarı, kıymet temerrütlerinde ise gecikmeli olarak kapatılan kıymet adedi ile işlem günündeki ikinci seans ağırlıklı ortalama fiyatın çarpılması ile bulunan tutardır. f)Temerrüt faizi, temerrüde düşülen tarih ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak hesaplanır. 36 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ g) T+2 günü saat 16:00’ya kadar yerine getirilmeyen yükümlülükler EFT kapanış saatine kadar yerine getirilirse, İMKB Repo-Ters Repo Pazarı, İMKB Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı veya TCMB Bankalar arası Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanı (x 1) esas alınarak hesaplanan tutar kadar temerrüt faizi uygulanır. Yükümlülüğünü takas gününde EFT kapanış saatinden sonra izleyen günlerde yerine getiren üyelere İMKB Repo-Ters Repo Pazarı, İMKB Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı veya TCMB Bankalararası Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanın üç katı (x 3) esas alınarak hesaplanan tutar kadar günlük temerrüt faizi uygulanır. h) T+3 günü saat 9:30’a kadar hisse senedi veya nakit borcunu kapatmayan aracı kuruluşlar adına, Borsa tarafından İMKB'de aynı gün valörlü alış veya satışlar yaptırılarak re’sen borç kapatma yoluna gidilir. ı) Re'sen alış satışın gerçekleşmemesi ya da kısmen gerçekleşmesi sonucu temerrüt borcunun gün içinde saat 16:00'ya kadar kapanmaması veya gerçekleştirilen temerrüt işlemleri sonucu temerrüt tutarı ile işlemler arasında olumsuz bir fark oluşması durumunda, bu farkın temerrüde düşen aracı kuruluşlar tarafından Takasbank hesabına aynı gün yatırılması gerekir. Belirtilen tutarın aynı gün yatırılmaması durumunda, ertesi iş günü, farklar, temerrüt faizleri ve alım satım giderleri ile temerrüt borcunun karşılanmayan kısmı temerrüde düşen üyelerin Borsa teminatından kesilir ve teminatını tamamlamayan üyelerin Borsa'da işlem yapmasına izin verilmez. i) Temerrüde düşen üye temerrüt cezasını, tahakkuk tarihinden itibaren 3 iş günü içinde Takas Merkezi’nde ilgili hesaplara yatırır. Belirtilen süre içinde yatırılmayan temerrüt cezaları üyelerin Takas Merkezi’nde bulunan serbest cari hesaplarından re’sen tahsil edilir. Üye hesaplarından tahsil edilme imkanının olmaması durumunda İMKB’de bulunan teminatlarına başvurulur. j) Asgari temerrüt matrahı 150 TL, asgari temerrüt faizi ise 15 TL'dir. Hem kıymet hem de para temerrüdünde Borsa Yönetim Kurulu’nca belirlenmiş asgari 150 TL ve altındaki tutarlar bir gün için temerrüt cezasından müstesna tutulur. k)Takas günü (T+2) kıymet ve nakit yükümlülüklerinin yerine getirilememesinden dolayı ertesi gün ve/veya daha sonra kapatılan temerrütler İMKB’ye bildirilir ve İMKB tarafından, temerrüt halinin sona erdirilme zamanlarına, temerrüt tutar ve sayılarına göre farklı oranlarda veya farklı tutarlarda ve farklı sürelerle ilave teminat yatırması istenebilir. Menkul kıymet ve nakit yükümlülüğünün takas süresi içinde yerine getirilememesi, Borsa, Takas Merkezi veya Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankasından veya üyenin kendi iradesi dışında ortaya çıkan teknik veya benzer diğer nedenlerden kaynaklandığı taktirde, bu hususların geçerli bilgi ve belgeler ile tespit edilmesi halinde üyeden temerrüt faizi alınmayacağı gibi ilave teminat yatırması da istenmez. 37 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 5) SABİT GETİRİLİ MENKUL KIYMETLER TAKAS VE SAKLAMA İŞLEMLERİ 5.1) Sabit Getirili Menkul Kıymet Kotasyon Yöntemi İhraç edilecek olan menkul kıymetler için aşağıdaki kriterlere uygun olarak ISIN (International Securities Identification Number) kodu tahsis edilmektedir. ISIN kodu 12 Haneden oluşmaktadır. Kodun alan dağılımı aşağıdaki şekildedir. a) 1-2 hane ülke kodu b) 3. hane menkul kıymet türü T: Devlet Tahvili B: Hazine Bonosu H: Halka Arz G: GOS, KOI M: Likidite Senetleri S: Özel Sektör Tahvili F: Finansman Bonosu Q: Banka Bonosu P: Varlık Teminatlı / Varlığa Dayalı Menkul Kıymet Devlet İç Borçlanma Senetleri için; c) 4-9 hane devlet iç borçlanma senetlerinin itfa tarihi d)10. hane para birimi bazında anapara, kupon veya kıymetin tamamı olduğunu gösterir. T: Tüm menkul kıymet A: Anapara K: Kupon F: Tüm kıymet (Döviz) P: Anapara (Döviz) C: Kupon (Döviz) e) 11. hane ihraç numarası f) 12.hane kontrol hanesi Örnek 1: 10/11/2006 tarihinde itfa olacak hazine bonosu T R B 1 0 1 1 0 6 T 1 9 Örnek 2: 15/05/2006 tarihinde itfa olacak ayrıştırılabilen devlet tahvilinin tamamı T R T 1 5 0 5 0 6 T 1 4 1 5 15/05/2006 tarihinde itfa olacak ayrıştırılabilen devlet tahvilinin anaparası T R T 1 5 0 5 0 6 A 15/05/2006 tarihinde itfa olacak ayrıştırılabilen devlet tahvilinin kuponu 38 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ T R T 1 5 0 5 0 6 K 1 3 F 1 7 1 6 Örnek 3:19/08/2006 tarihinde itfa olacak dövize endeksli halka arz T R H 1 9 0 8 0 6 Örnek 4:itfa tarihi 01/11/2006 olan devlet tahvili ilk kez ihraç edildiğinde T R T 0 1 1 1 0 6 T Daha sonra ihraç edilen, 01/11/2006 tarihinde itfa olacak farklı bir devlet tahvili T R T 0 1 1 1 0 6 T 2 4 Örnek 5: Aktif Yatırım Bankası A.Ş.’nin ihraç etmiş olduğu 18/10/2011 itfa tarihli 3. banka bonosu T R Q A K Y B E 1 1 3 5 Özel Sektör Tahvili, Finansman Bonoları ve Banka Bonoları için; g) 4-7 hane ihraççı şirket kodu h) 8-10 hane kıymetin itfa tarihi (8.hane ilgili ayı ifade eder. Her ay için 1’den başlayarak sıra numarası verilir. Bu hane Ocak için 1, Şubat için 2 olacaktır. Son 3 aya ait tanımlama ise ilgili ayın ilk harfi ile ifade edilecektir. Ekim için E v.s.) 9 ve 10 hane ise itfa yılını ifade edecektir. ı) 11. hane ihraç numarası (İtfa olacak ay içinde ihraç olan banka bonoları 1’den başlar 9’a kadar gider daha sonrası için A-Z harfleri kullanılır) j) 12.hane kontrol hanesi Örnek 1: 10/10/2008 tarihinde itfa olacak, Altınyıldız Mensucat ve Konf. Fab. A.Ş. tarafından ihraç edilen özel sektör tahvili T R S A L T N E 0 8 1 1 Örnek 2: 08/01/2009 tarihinde itfa olacak Koç Tüketici Finansmanı A.Ş. tarafından ihraç edilen finansman bonosu T R F K C T F 1 0 9 1 8 5.2) Depo Tanımları ve Kullanım Yetkileri Üyeler, Takasbank nezdinde bulunan depoları arasındaki aktarım işlemlerini aşağıdaki tabloda belirtilen kurallar çerçevesinde gerçekleştirirler. DEPO NO AÇIKLAMA YETKİ 501 Serbest Portföy Depo Giriş ve çıkış yetkisi var. 1101 Borsaiçi Ters Repo Bloke Depo Giriş ve çıkış yetkisi yok. 1102 Borsadışı Depo Giriş ve çıkış yetkisi var. 1103 Borsaiçi Müşteri Ters Repo Bloke Depo Ters Repo Teminat Giriş ve çıkış yetkisi var. Borsa içinden ters repo ile alınan kıymetlerin müşterilere repolanması 39 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ halinde TCMB Bildirimleri menüsünden Ters Repo Müşteri İşlemleri ekranından giriş yapılır. Bu depoya virman yoluyla aktarım yapılamaz. 1104 112 Yatırım Fonu Borsa Dışı Ters Repo Teminat Deposu Yatırım Fonu Opsiyon Teminat Deposu Repo Emanet Bloke Depo 113 Ters Repo Emanet Bloke Depo Giriş ve çıkış yetkisi var. Ters Repo Emanet Depo Virmanları menüsünden virman yapılabilir. 106 Repo Bloke Deposu Giriş ve çıkış yetkisi var. 106K Kaydi Repo Bloke Depo Hesabı Giriş ve çıkış yetkisi var. 002 Menkul Kıymet Kredisi Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 002K Kaydi Menkul Kıymet Teminat Deposu Kredisi Giriş ve çıkış yetkisi yok 003 Repo Değer Deposu Karşılığı Giriş ve çıkış yetkisi yok. 003K Kaydi Repo Değer Karşılığı Deposu Düşüş Giriş ve çıkış yetkisi yok. 1105 Düşüş Giriş ve çıkış yetkisi var. Giriş ve çıkış yetkisi var. Giriş ve çıkış yetkisi var. Ancak, depoya hangi üye tarafından kıymet virmanı yapıldıysa depodan çıkış yalnız o üyeye yapılabilir. 005 BPP Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 006 SPK Bloke Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 010 Vadeli İşlemler Piyasası Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 010K Kaydi Vadeli İşlemler Piyasası Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 011 Vadeli İşlemler Piyasası Garanti Fonu Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 042 VOBAŞ Üye Teminatları Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 050 OPSP Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 050K Kaydi OPSP Teminat Deposu Giriş ve çıkış yetkisi yok. 501K Kaydi Serbest Depo Hesabı Giriş ve çıkış yetkisi yok. 1102K Kaydi Borsa Dışı Ters Teminat Depo Hesabı 052 İMKB İşlem Limit Karşılığı Depo Hesabı Giriş ve çıkış yetkisi yok. 053 İMKB UTP Teminat Depo hesabı Giriş ve çıkış yetkisi yok. Repo Giriş ve Çıkış yetkisi var a) 501 nolu Serbest Portföy Deposu: Aracı Kuruluşların kendi portföylerine ait kıymetlerin saklanması amacıyla kullanılan hesaptır. 40 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ b) 1101 nolu Borsaiçi Ters Repo Bloke Depo: Bu hesapta İMKB'de gerçekleştirilen ters repo işlemi karşılığı alınan menkul kıymetler bloke edilerek saklanır. Bu depoda bulunan menkul kıymetler İMKB'de başka bir yetkili kuruluş veya yetkili kuruluşlar dışındaki müşteriler ile yapılacak repo işlemleri haricinde herhangi bir amaçla kullanılamaz. c) 1102 nolu Borsadışı Ters Repo Teminat Deposu: Yatırım fonlarının saat 14:00’den sonra İMKB’de gerçekleştirdikleri (takasa dahil edilmeyen) işlemler sonucunda ters repo ile aldıkları kıymetleri saklamaları amacıyla kullanılan depodur. ç) 1103 nolu Borsaiçi Müşteri Ters Repo Bloke Depo: Üyelerin Borsaiçi Ters Repo Bloke deposunda bulunan kıymetleri müşterileri ile yaptıkları repo işlemine konu etmeleri halinde, söz konusu kıymetleri bloke etmeleri için açılan depo hesabıdır. 1101 nolu Borsaiçi Ters Repo Bloke Depo hesabından 1103 nolu Borsa içi Müşteri Ters Repo Bloke Depo hesabına "Ters Repo Müşteri İşlemleri Menüsü”nden giriş veya oluşturulacak disket ile aktarım mümkündür. Ancak, işlem gerçekleştirilirken geri dönüş tarihi (Valör 2) bilgisi de girilecek ve Valör 2 (V2) tarihinde vadesi dolan işlemlere konu kıymetler sistem tarafından otomatik olarak 1103 nolu depodan 1101 nolu depoya aktarılacaktır. d) 1104 nolu Yatırım Fonu Borsa Dışı Ters Repo Teminat Deposu: Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonlarının borsa dışında taraf olduğu ters repo sözleşmeleri çerçevesinde; karşı taraftan alınan ters repoya konu varlıkların saklandığı depodur. e) 1105 nolu Yatırım Fonu Opsiyon Teminat Deposu: Garantili yatırım fonları ve koruma amaçlı yatırım fonlarının borsa dışından fon portföyüne dahil edilen türev araçlar için karşı taraftan teminat olarak aldığı Devlet İç Borçlanma Senetlerinin saklandığı depodur. f) 112 nolu Repo Emanet Bloke Deposu: TCMB tarafından özellikle yabancı işlemlerinde, alım satım işlemlerine aracılık eden broker firma ile saklama hesaplarının tutulduğu saklama kuruluşunun ayrı olması nedeniyle yabancı müşterilerin kıymetlerini saklamak amacıyla tahsis edilmiştir. Aktarım, aracı kuruluşla saklama kuruluşu arasında virman işlemi olarak yapılır ve aracı kuruluş müşteri adına aldığı kıymetleri saklama kuruluşuna virmanlar. Repo emanet bloke deposunda bulunan kıymetler, ancak bu depoya kıymetleri gönderen kuruluşa virman yapılabilir, bunun dışında çıkışı mümkün değildir. g) 113 nolu Ters Repo Emanet Bloke Deposu: Borsa'dan ters repo ile alınan kıymetler saklama kuruluşuna gönderilecekse; Takasbank tarafından aracı kuruluşun 1101 nolu Borsaiçi Ters Repo Bloke deposuna aktarılan menkul kıymet alacakları, aracı kuruluş tarafından saklama kuruluşunun Takasbank nezdindeki 113 nolu Ters Repo Emanet Bloke deposuna aktarılır. Kıymetler virmanlayan üyenin sadece 1101 nolu deposundan gönderilebilecek ve virman işlemi yapılırken geri dönüş tarihi (Valör 2) belirtilecektir. Kıymetler Valör2 tarihinde virmanlanan üyenin ters repo emanet bloke deposundan, virmanlayan üyenin 1101 deposuna otomatik olarak aktarılacaktır. Bu işlem dışında Ters Repo Emanet Bloke Deposuna giriş ya da çıkış yapılamayacaktır. 41 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ ğ) 106 nolu Repo Bloke Depo: Yetkili kuruluşların kendi aralarında yaptığı işlemler hariç, müşterileri ile yapmış oldukları repo işlemine konu menkul kıymetlerin takibi amacıyla kullanılır. h) 106K nolu Kaydi Repo Bloke Depo Hesabı: Yetkili kuruluşların ilgili mevzuat çerçevesinde müşterileri ile gerçekleştirdikleri (yatırım fonları hariç) repo işlemleri karşılığında bloke etmeleri gereken ÖSBA’ları aktaracakları depodur. ı) 002 nolu Menkul Kıymet Kredisi Teminat Deposu: Takasbank'tan Nakit Kredi kullanmak isteyen üyelerin teminat olarak verdikleri DİBS’lerin tutulduğu depodur. i) 002K nolu Kaydi Menkul Kıymet Kredisi Teminat Deposu: Takasbank'tan Nakit Kredi kullanmak isteyen üyelerin teminat olarak verdikleri ÖSBA’ların tutulduğu depodur. j) 003 nolu Repo Değer Düşüş Karşılığı Deposu: İMKB Borçlanma Araçları Piyasası’nda gerçekleştirilen repo işlemleri karşılığında verilen menkul kıymetlerin yetersiz kalması durumunda, İMKB Borçlanma Araçları Piyasası Müdürlüğü tarafından ek olarak istenen DİBS’lerin tutulduğu depodur. k) 003K nolu Repo Değer Düşüş Karşılığı Deposu: İMKB Borçlanma Araçları Piyasası’nda gerçekleştirilen repo işlemleri karşılığında verilen menkul kıymetlerin yetersiz kalması durumunda, İMKB Borçlanma Araçları Piyasası Müdürlüğü tarafından ek olarak istenen ÖSBA’ların tutulduğu depodur. l) 005 nolu TPP Teminat Deposu: Takasbank Para Piyasasında işlem yapmak amacıyla teminat olarak verilen sabit getirili menkul kıymetlerin tutulduğu depodur. m) 006 nolu SPK Bloke Deposu: Sermaye Piyasası Kurulu düzenlemeleri gereğince, aracı kurumların ve portföy yönetim şirketlerinin bloke olarak tutmak zorunda oldukları sabit getirili menkul kıymetlerin saklandığı depodur. n) 010 nolu Vadeli İşlemler Piyasası Teminat Deposu: Vadeli işlemler piyasasında işlem teminatı olarak verilen sabit getirili menkul kıymetlerin saklandığı depodur o) 010K nolu Kaydi Vadeli İşlemler Piyasası Teminat Deposu: Vadeli işlemler piyasasında işlem teminatı olarak müşteri hesaplarından verilen kıymetlerin saklandığı depodur ö) 011 nolu Vadeli İşlemler Piyasası Güvence Fonu Teminat Deposu: Vadeli işlemler piyasası takas üyeleri tarafından Güvence Fonu karşılığı olarak verilen sabit getirili menkul kıymetlerin saklandığı depodur. p) 042 nolu VOBAŞ üye teminatları deposu: Vadeli İşlem ve Opsiyon Borsası A.Ş.’ye Sabit Getirili Menkul Kıymet olarak verilen üyelik teminatlarının saklandığı depo hesabıdır. r) 050 nolu ÖPSP Teminat Deposu: Ödünç Pay Senedi Piyasasında işlem yapmak amacıyla teminat olarak verilen sabit getirili menkul kıymetlerin tutulduğu depodur. 42 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ s) 050K nolu Kaydi ÖPSP Teminat Deposu: Ödünç Pay Senedi Piyasasında işlem yapmak amacıyla teminat olarak müşteri hesaplarından verilen kaydi kıymetlerin tutulduğu depodur. ş) 501K nolu Kaydi Serbest Depo Hesabı: MKK nezdinde kaydi olarak ihraç edilen ve kollektif yatırım kuruluşlarına ait OSBA’ların saklandığı depo hesabıdır. Ayrıca söz konusu kıymetlere ait takas işlemleri de bu depo hesabı üzerinden gerçekleştirilmektedir. t) 1102K nolu Kaydi Borsa Dışı Ters Repo Teminat Depo Hesabı: Borsa dışında veya Borsa’da fonlar adına gerçekleştirilen tek üyenin taraf olduğu (kendinden kendine fon adına) aynı gün valörlü repo sözleşmeleri karşılığında, OSBA’ların kullanılması halinde, söz konusu kıymetlerin saklandığı depodur. u) 106K nolu Kaydi Repo Bloke Depo Hesabı: Yetkili kuruluşların ilgili mevzuat çerçevesinde müşterileri ile gerçekleştirdikleri (yatırım fonları hariç) repo işlemleri karşılığında bloke etmeleri gereken OSBA’ları aktaracakları depodur. ü) 052 nolu İMKB İşlem Limit Karşılığı Depo Hesabı: İMKB Borçlanma Araçları Piyasası İşlem Limit Karşılıklarının saklandığı teminat deposudur. v) 053 nolu İMKB UTP Teminat Depo hesabı: İMKB Yurt Dışı Sermaye Piyasası Araçları Piyasası teminatlarının saklandığı teminat deposudur. 5.3) Borçlanma Araçları Piyasası Takas İşlemleri İMKB Borçlanma Araçları Piyasası Kesin Alım Satım Pazarı ve Repo - Ters Repo Pazarında gerçekleştirilen işlemlerin takası valör günü aşağıda belirtilen kurallar çerçevesinde yapılır. İMKB Borçlanma Araçları Piyasası Kesin Alım Satım Pazarı ve Repo-Ters Repo Pazarında gerçekleştirilen işlemlerin takası aynı gün (T+0) yapılır. İleri valörlü işlemler valör tarihinde takasa dahil edilir. 5.3.1) Kesin Alım Satım Pazarı Borçlanma Araçları Piyasasında; TL ve döviz ödemeli ihraç edilmiş devlet iç borçlanma senetleri (DİBS), gelir ortaklığı senetleri (GOS), TC Merkez Bankası tarafından ihraç edilen likidite senetleri, özel sektör, Özelleştirme İdaresi Başkanlığı, Toplu Konut İdaresi Başkanlığı ve mahalli idarelerce TL ve döviz ödemeli olarak ihraç edilen borçlanma senetleri ile Borsa Yönetim Kurulu tarafından işlem görmesine karar verilen diğer menkul kıymetler işlem görmektedir. Kesin Alım Satım Pazarında DİBS ve GOS’lar için 90 güne, diğer menkul kıymetler için ise 30 güne kadar ileri valörlü işlem yapılması mümkündür. 43 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Kesin Alım Satım Pazarında Menkul kıymet satan üye, kıymetin piyasa değeri kadar nakit alacaklı, sattığı kıymetin nominal değeri kadar borçlu olur. Kıymet alan üye ise; aldığı kıymetin piyasa değeri kadar nakit borçlu, aldığı kıymetin nominal değeri kadar alacaklı olur. ÖRNEK 1: Aracı Kuruluş Alan Satan X Y Menkul Kıymet Tanım TRT051014T18 Piyasa Değeri Nominal 8.500.000 10.000.000 Yukarıdaki örnekten anlaşılacağı gibi, "X" aracı kuruluşu TRT051014T18 tanımlı 10.000.000 TL/NOM. kıymeti satın almış, bunun karşılığında 8.500.000 TL borçlanmıştır. "Y" aracı kuruluşu ise aynı kıymetten 10.000.000 TL/NOM. borçlanmış 8.500.000 TL nakit alacaklı duruma geçmiştir. 5.3.2) Nitelikli Yatırımcıya İhraç Pazarı Hisse senetleri İMKB Ulusal ve İkinci Ulusal Pazarlarında işlem gören ortaklıkların, Sermaye Piyasası Kurulu’nun Seri: II, No:22 Tebliğ’inde belirtilen esaslar çerçevesinde, izahname ve sirküler düzenlemeksizin ihraç edebilecekleri ve yalnızca sermaye piyasası mevzuatında tanımlanan “Nitelikli Yatırımcı”lar tarafından satın alınabilecek borçlanma araçlarının ihraç işlemlerinin gerçekleştirildiği Pazar’dır. Pazar’da ihracı tamamlanan borçlanma araçları, başka herhangi bir şart aranmaksızın Kesin Alım Satım Pazarı’nda işlem görmeye başlarlar. 5.3.3) Repo-Ters Repo Pazarı Repo, önceden belirlenen bir tarihte, önceden belirlenen fiyattan geri alma taahhüdü vererek bir menkul kıymeti satma işlemidir. Ters Repo ise önceden belirlenen bir tarihte, önceden belirlenen fiyattan geri satma taahhüdü vererek bir menkul kıymeti satın almayı ifade eder. Bu pazarda Sermaye Piyasası Kurulundan Repo – Ters repo işlemi yapabilmek için yetki belgesi alan ve Tahvil ve Bono Piyasasında işlem yapma yetkisi olan aracı kuruluşlar işlem yapabilmektedir. Repo - Ters Repo Pazarında 7 güne kadar ileri Valörlü (Valör 1) işlemler yapılabilmesi mümkündür. Zincirleme Repo: Borçlanma Araçları Piyasası Repo - Ters Repo Pazarından ters repo işlemi ile alınarak vade sonuna kadar 1101 nolu hesapta bloke olarak tutulan kıymetler, ters repo yapan üye tarafından Repo-Ters Repo pazarında başka bir repo işlemi karşılığında kullanılabilir. Ancak ikinci repo işleminin vadesi birinci işlemin vadesinden en az bir gün önce olmalıdır. 44 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Repo işlemi karşılığında teslim edilecek menkul kıymetlerin itfa ve kupon ödeme tarihlerinin işlemin bitiş valöründen sonra gelmesi gerekmektedir. Menkul kıymet yükümlülüğü, işlem tutarı ile orantılı olarak en çok beş farklı menkul kıymet ile yerine getirilebilir. ÖRNEK 2: Repo T.Repo X Y 75.000.000 V1 Tutar 60.000.000 V2 Tutar Valör 1 Valör 2 Oran 60.090.328 23/06/10 24/06/10 Tahvil Nominal 54.95 TRT051014T18 23.06.2010 tarihinde (Valör 1) X üyesi 60.000.000 TL alacaklı TRT051014T18 tanımlı kıymetten 75.000.000 TL/NOM. değerinde kıymet borçlu, Y üyesi ise 60.000.000 TL borçlu TRT051004T18 tanımlı kıymetten 75.000.000 TL/NOM. değerde kıymet alacaklı durumundadır. 24.06.2010 tarihinde (Valör 2) ise X üyesi 60.090.328 TL borçlu TRT051014T18 tanımlı kıymetten 75.000.000 TL/NOM. değerde kıymet alacaklı, Y üyesi ise 60.090.328 TL alacaklı TRT051014T18 tanımlı kıymetten 75.000.000 TL/NOM. değerinde borçlu durumda olacaktır. 5.3.4) Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı Pazar’da belirli bir menkul kıymet üzerinde geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır. Bu işlemlerde repo oranının yanısıra menkul kıymetin fiyatı da belirtilerek işlem yapılır. İşlem sonrası menkul kıymetler bloke tutulmayarak alıcısına teslim edilir. Vade sonunda alıcının aynı tanım ve miktarda menkul kıymeti karşı tarafa iade edilmek üzere Taksabank’a teslimi esastır. İşlemler aynı gün başlangıç valörlü veya en fazla 7 gün olmak kaydıyla ileri başlangıç valörlü olarak yapılabilir. 5.3.5) Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı Bankaların organize piyasa koşulları içerisinde geri alım vaadiyle satım ve geri satım vaadiyle alım işlemlerini zorunlu karşılık ayırmaksızın gerçekleştirmelerini sağlamak amacıyla oluşturulmuştur. Bu pazarda devlet tahvilleri ve hazine bonoları ile TCMB likidite senetlerinin sadece üye bankaların, T.C. Merkez Bankası ve kendi aralarındaki geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri yapılır. Pazar’da bankalar sadece portföy hesabına işlem yapabilir, fon/ortaklık ve diğer müşteriler hesabına işlem yapamazlar. 5.4) Takas Prensipleri 5.4.1) Netleştirme Kesin Alım Satım Pazarı, Nitelikli Yatırımcı İhraç Pazarı, Repo-Ters Repo Pazarı, Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı, ve Bankalararası Repo Pazarında yapılan işlemler netleştirilir. Üyelerin Kesin Alım Satım Pazarı, Nitelikli Yatırımcı İhraç Pazarı ve Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarı nda gerçekleştirdikleri işlemler ile Repo - Ters Repo Pazarı ve Bankalararası Repo – Ters Repo Pazarında’nda repo karşılığı borçlandığı menkul 45 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ kıymetler ve repo geri dönüşü nedeniyle alacaklı olduğu kıymetler netleştirilerek menkul kıymet/nakit bazında net borç veya alacak oluşturulur. Üyelerin, İMKB Borçlanma Araçları Repo-Ters Repo Pazarı ile Bankalararası Repo – Ters Repo Pazarından ters repo ile satın aldıkları kıymetler (zincirleme işlemler hariç) ilgili üyenin nezdimizdeki 1101 nolu Borsa İçi Ters Repo Teminat Deposunda Valör 2 tarihine kadar bloke olarak tutulur ve netleştirmeye dahil edilmez. ÖRNEK 3: Bu örnekte, Örnek 1 ve Örnek 2’de yer alan işlemleri dikkate alacağız. X üyesi Kesin Alım Satım Pazarında TRT051014T18 tanımlı kıymetten 10.000.000 TL/NOM. değerde alacaklı bunun karşılığında ise 8.500.000 TL borçlu durumdadır. Aynı üye Repo - Ters Repo Pazarında aynı menkul kıymetten 75.000.000 TL/NOM. borçlu, 60.000.000 TL alacaklı durumdadır. X Üyesinin her iki pazarın netleştirilmesinden sonraki durumu aşağıdaki şekildedir. NAKİT: Borç Alacak KIYMET Borç Alacak : : : : 51.500.000 TL. 65.000.000 TL/NOM. - Y üyesi ise Kesin Alım Satım Pazarında TRT051014T18 tanımlı kıymetten 10.000.000 TL/NOM. değerde borçlu bunun karşılığında ise 8.500.000 TL alacaklı durumdadır. Üye Repo - Ters Repo Pazarında aynı menkul kıymetten 75.000.000 TL/NOM. alacaklı, 60.000.000 TL borçlu durumdadır. Y Üyesinin her iki pazarın netleştirilmesinden sonraki durumu aşağıdaki şekildedir. NAKİT: Borç : 51.500.000 TL Alacak : KIYMET Borç : 10.000.000 TL/NOM.(501 depo) Alacak : 75.000.000 TL/NOM.(1101 depo) Yatırım Fonları, Bireysel Emeklilik Fonları ve Yatırım Ortaklıkları Borsa içinde işlem yapmaya yetkili olmadıklarından; Yatırım Fonları, Bireysel Emeklilik Fonları ve Yatırım Ortaklıklarına ait tüm takas işlemlerinden, işlemi gerçekleştiren üyeler sorumludur. Bu hesaplara ait borç kapama ve alacak dağıtımı işlemleri, işlemi Borsada gerçekleştiren üyenin hesabı üzerinden gerçekleştirilir. Ancak ters repo işlemi ile Borsa'dan alınarak 1101 nolu depoda bloke olarak tutulan kıymetlere ilişkin işlemler sistem tarafından otomatik olarak ilgili Yatırım Fonu, Bireysel Emeklilik Fonu veya Yatırım Ortaklığının hesabına aktarılır. 46 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 5.4.2) Teslim Karşılığı Ödeme Takas işlemlerinde teslim karşılığı ödeme prensibi uygulanır. Üyeler takas yükümlülüklerini yerine getirmedikleri sürece takas alacaklarını alamazlar. Ancak kısmi olarak yerine getirilen yükümlülükler karşılığında alacaklar da kısmi olarak ödenir. Üyelerin takas borçlarına karşı, takas alacaklarına en likit olandan en az likit olana doğru bloke konur. Borçların kapatılması sonucu blokelerin kaldırılması ise en az likit olandan en çok likit olana doğru gerçekleştirilir. (Üyelerin borçlarına karşılık takas alacakları nakit, 501 depo, 501K, 1101 depo, sırasıyla ve aynı depo içinde vadesi en yakın olan kıymetten başlanarak blokelendirilir. Blokelerin kaldırılması ise, aynı depo içinde vadesi en uzak olan kıymetten başlanarak 1101 depo,501K, 501 depo ve nakit sırasıyla gerçekleştirilir.) 5.4.3) Kaydi Takas Takasa olan nakit / kıymet borçları hesaben ödenir. Takas alacakları da üyelerin nezdimizdeki ilgili hesaplarına aktarılır. 5.5) Takas İşlemleri 5.5.1) Nakit Takası İMKB Borçlanma Araçları Piyasasında Piyasada işlem yapan üyeler, ilgili valör tarihi itibariyle oluşan net takas borçlarını Takasbank nezdindeki XXXX-33-1 nolu Tahvil Takas Borcu Hesabına saat 16:30'a kadar yatırmak zorundadırlar. 5.5.1.1) Nakit Borçlarının Ödenmesi Üyeler Tahvil takas borcu hesaplarına; EFT kanalıyla Nakit borçlu üye Banka ise; borcunu TCMB nezdindeki TIC hesabından Takasbank’ın TCMB nezdindeki TIC hesabına aktarım yoluyla, Nakit borçlu üye Aracı Kurum ise; EFT üyesi olan bir banka aracılığı ile nakit borcunu kapatabilir. Takasbank nezdindeki başka bir hesaptan virman Üye borcunu kendisine ait başka bir hesaptan virman veya başka bir üyenin hesabından gelen virman yoluyla kapatabilir. Üyeler bu işlemleri kendi ofislerinden nakit virmanı yaparak veya yazılı talimat vererek gerçekleştirebilirler. Diğer Piyasalardan olan alacakların mahsubu Üyeler Pay Piyasası veya Takasbank Para Piyasası işlemlerinden kaynaklanan alacakları ile Borçlanma Araçları Piyasası işlemlerinden doğan borçlarının kapatılmasını mahsup talimatı vererek gerçekleştirebilirler. 47 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Pay Piyasasından olan alacakların mahsubu için saat 14:30'a kadar, Takasbank Para Piyasasından olan alacakların mahsubu için saat 15:45'e kadar elektronik ortamda talimat verilmesi gerekmektedir. Mahsup talimatlarının belirtilen saatlerden sonra verilmesi mümkün değildir. Mahsup talimatları talimatın verildiği gün EFT kapanış saatine kadar geçerli olup, EFT kapanış saatine kadar gerçekleştirilemeyen talimatlar geçerliliğini yitirir. Mahsup talimatı verilmesine rağmen alacaklı olunan piyasadan alacağın aynı gün içerisinde alınamaması halinde borçlu üye takas borcunu aynı gün içerisinde ödemekle yükümlüdür. Tahvil Takas Borcu hesabına yatırılan borçlar için Takasbank tarafından borç kapatma programı çalıştırılarak nakit borçlu üyelerin yatırdığı tutarlar Tahvil Takas Havuz Hesabına aktarılır. Eğer üye borcundan fazla para yatırmış ise Takasbank tarafından yapılan borç kapatma sırasında fazla yatırılan tutar otomatik olarak üyenin serbest cari hesabına (XXXX-11-1) iade edilir. Üyeler gün içinde Tahvil Takas hesabının bakiyesini azaltıcı talimat veremezler. 5.5.1.2) Nakit Alacaklarının Ödenmesi Üyelerin, nakit takas alacaklarının ödenebilmesi için menkul kıymet yükümlülüklerini yerine getirmiş olmaları gerekmektedir. Menkul kıymet yükümlülüğünü erken yerine getiren üyeler zaman önceliği prensibi çerçevesinde, nakit alacaklarını da erken alırlar. Ancak, netleştirme esnasında kapanan kıymet borçlarının, borç kapatma zamanlarının aynı olması nedeniyle netleştirme işlemini takip eden ilk nakit alacak dağıtımı oransal olarak yapılır. Kıymet borçlu üyenin yükümlülüklerini yerine getirmesi sonucunda, nakit alacak dağıtım prosesi otomatik olarak çalışır. Eğer tahvil nakit takas havuz hesabında yeterli bakiye varsa serbestleşen nakit alacakları üye hesabına anında geçer, takas havuz hesabı yeterli değilse nakit alacağı serbestleşme saatine göre sıraya girer. Nakit takas havuz hesabına gelen tutarlar ilk sırada bulunan alacaklı üyeden başlamak üzere dağıtılır. Bankaların nakit takas alacakları TCMB nezdindeki TIC hesaplarına talimat vermelerine gerek olmaksızın aktarılır. İMKB Borçlanma Araçları Piyasası Garanti Hesabı: Nakit yükümlülüğünü zamanında yerine getirmeyen üye bulunması halinde; takas işlemlerinin zamanında tamamlanması için Borçlanma Araçları Piyasası Garanti Hesabı mevcudu tahvil takas yükümlülüğünün yerine getirme süresi sonunda (16:30’dan sonra) tahvil takas havuz hesabına aktarılır. Garanti Hesabı ancak hesap mevcudunun yeterli olduğu ölçüde takas işlemlerinin süresi içerisinde tamamlanmasını sağlayabilir. Takasın muhakkak süresi içerisinde tamamlanacağı hususunda herhangi bir garanti veya taahhüt söz konusu değildir. Hesap mevcudunun yetmemesi durumunda nakit alacaklı üyelerin tamamına ödeme yapılamaz. Tüm yükümlülüklerini zamanında yerine getirmelerine rağmen alacaklarının tamamını valör günü alamayan üyelere mağduriyetlerini gidermek amacıyla İMKB'nin ilgili Genelgesinde belirtilen şekilde ödeme yapılır. 48 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Aracı kuruluşlar serbest cari hesaplarına geçen tutarları; EFT ile başka bir bankaya gönderebilirler, Nakit olarak çekebilirler, Takasbank nezdinde başka bir hesaba gönderebilirler, Diğer piyasalardan kaynaklanan borçlarına mahsup yapabilirler. 5.5.2) Kıymet Takası İşlemleri 5.5.2.1) Kıymet Borçlarının Kapatılması Netleştirme esnasında sistem tarafından otomatik olarak borç kapatma işlemi yapılır. Üyelerin ilgili depo bakiyesi tüm borç için yeterli ise borcun tamamı, yeterli değil ise depo hesabında bulunan nominal değerdeki kısım için borç kapatılır. Netleştirme esnasında bakiye yetersizliği nedeniyle borç kapatılamamış ise; borç kapatma yapılabilmesi için aşağıdaki yöntemlerden biri ile üye bakiyesinin oluşturulması gerekmektedir; EMKT mesajlarıyla TCMB nezdindeki bir hesaptan ilgili hesaba devir, Başka bir aracı kuruluşun Takasbank nezdindeki hesabından virman, Üyenin Takasbank nezdindeki başka bir depo hesabından virman, OSBA’lar için MKK nezdindeki ilgili hesaba devir Netleştirme sonrasında otomatik olarak kapanmayan menkul kıymet borçları için, üyelerin kendi ekranları aracılığı ile borç kapatma işlemi yapmaları gerekmektedir. Üyeler çıkış yetkisi bulunan depolarından ilgili depo ve borçlu olduğu menkul kıymetin tanımını belirterek tekli borç kapatma yapabilirler. Tüm borçlu olduğu kıymetler için ise toplu borç kapatma programını çalıştırarak yükümlülüklerini yerine getirebilirler. Toplu borç kapatma programı ilgili depo bakiyesi (501 ve 501K depo) tüm borç için yeterli ise borcun tamamı, yeterli değil ise depo hesabında bulunan nominal değerdeki kısım için borç kapatılır. a) EMKT Mesajlarıyla TCMB nezdindeki bir hesaptan devir AKTR-ISTE: Fon aktarımı gerektirmeyen menkul kıymet devir işlemidir. Bir banka TCMB nezdindeki hesaplarından Takasbank nezdindeki kendi hesabına ya da başka bir aracı kurum hesabına ödemesiz kıymet aktarım (nakit karşılığı olmayan menkul kıymet aktarım) yapmak için Takasbank’ın TCMB nezdindeki 007 nolu Müşteri İşlemleri Depo Hesabına aktarılmak üzere EMKT merkezine AKTR-ISTE mesajını gönderir. EMKT merkezi tarafından mesajda yer alan menkul kıymetten belirtilen tutar kadar Takasbank’ın ilgili hesabına aktarılır. Yapılan işlemin sonucu EMKT merkezi tarafından Takasbank’a AKTR-BILD mesajıyla bildirilir. AKTR-BILD mesajı Takasbank’a ulaştığı anda sistem tarafından otomatik olarak ilgili üyenin Takasbank nezdindeki 501 nolu Serbest Depo Hesabı mesaj içeriğinde yer alan kıymetten belirtilen nominal değer kadar arttırılır. 49 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ b) Başka bir aracı kuruluşun Takasbank nezdindeki hesabından virman Elektronik işlem taahhütnamesini imzalayan aracı kuruluşlar Takasbank sistemine erişerek karşı üye hesabına virman yapabilirler. Virman yapmak isteyen aracı kuruluşlar bu işlemlerini Takasbank'a bağlı bulunan kendi ofislerindeki terminalleri aracılığı ile gerçekleştirirler. Ancak, üyeler Takasbank ile bağlantı kuramamaları durumunda yazılı talimat vererek işlemlerin gerçekleşmesini sağlayabilirler. i) Serbest virman: Takasbank nezdinde hesabı olan bir banka, aracı kurum, yatırım fonu, yatırım ortaklığı, Borsa Yatırım Fonu v.b. kurumların çıkış yetkisi olan bir depo hesabından diğer bir banka, aracı kurum, yatırım fonu, yatırım ortaklığı, Borsa Yatırım Fonu v.b. kurumların yine Takasbank nezdindeki giriş yetkisi bulunan depo hesabına menkul kıymet aktarımını ifade eder. ii) Şartlı virman: Üyelerin İMKB Borçlanma Araçları Piyasası dışında (kendi aralarında) gerçekleştirdikleri alım-satım işlemlerine ilişkin nakit ve menkul kıymet transferinin teslim karşılığı ödeme prensibi çerçevesinde hızlı ve güvenilir bir ortamda, karşı taraf riski üstlenmeden eş anlı olarak gerçekleştirilmesidir. Şartlı virman işlemlerinde menkul kıymet devirleri için 501 nolu serbest depo hesabı, nakit işlemleri için serbest cari hesabı kullanılmaktadır. Sabit Getirili Menkul tanımlanabilmektedir. Kıymet şartlı virman işlemlerinde aşağıdaki opsiyonlar Netleştirme: Her iki üyenin de talebi halinde, iki üye arasında gerçekleşen kesin alım satım ve repo-ters repo işlemleri için menkul kıymet bazında netleştirme yapılır. Valör1 tarihinde şartlı virman sistemi üzerinden takası gerçekleştirilen repo – ters repo işlemlerine ilişkin geri dönüş talimatları, Valör2 tarihinde otomatik olarak yaratılacak, bu talimatlar netleştirmeye dahil edilebilecektir. Parçalı İşlem: Taraflar eşleşen şartlı virman işlemi gruplarının parçalı olarak gerçekleştirilmesini talep edebilirler. İşlemin parçalı gerçekleştirilmesi için her iki tarafın da parçalı işlem opsiyonunu seçmiş olması gerekmektedir. Son İşlem Zamanı: Şartlı virman işlemlerinin taraflarından biri ya da her ikisi işlemin belirli bir saate kadar gerçekleşmesi için son işlem zamanı belirleyebilir. Her iki üye de son işlem zamanı tanımlamış ise, erken olan zaman dikkate alınır. Şartlı virman işlemi belirlenen son işlem zamanından sonra gerçekleştirilmez, ancak tanımlanan son işlem zamanının değiştirilmesi mümkündür. Öncelik: Üyelerin aynı cins menkul kıymet ya da nakit borçlarını toplu olarak kapatmaları durumunda, borç kapatma işlemi sistemde bekleyen kayıtlar için giriş/onay ekranında verilen öncelik sırasına göre yapılacaktır. EFT: Bankalar şartlı virman işlemi sonucunda Takasbank nezdindeki 11 nolu serbest cari hesaplarına alacak kaydedilen nakit tutarın ya da 501 nolu serbest depo 50 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ hesaplarına alacak kaydedilen menkul kıymetlerin TCMB nezdindeki hesaplarına aktarımını talep edebilirler. Üyeler bu taleplerini onay ekranında belirterek işlemin otomatik yapılmasını sağlayabileceklerdir. Zincirleme İşlem: Aracı kuruluşlar diğer üye/üyelere karşı yükümlü olduğu kıymeti başka bir üye/üyelerden olan alacağı ile karşılayabilmek için zincir kurabileceklerdir. Zincir kurma işlemi sonucunda üyelerin gün içi fonlama ihtiyacı ortadan kalkacak, üyenin ekstra nakit ya da kıymet borcu oluşursa sadece oluşan fark kadar yükümlülük yerine getirilecektir. Ancak takas tanımlı ve parçalı işlemlerle zincir kurulamayacaktır. Takas Tanımlılık: Üyeler şartlı virman işlemlerinden kaynaklanan alacakları ile İMKB Tahvil ve Bono Piyasası işlemleri sonucunda oluşan takas borçları arasında ilişki kurarak gün içi fonlama ihtiyacını azaltabileceklerdir. Ancak şartlı virman grubuna taraf olan üyelerden sadece bir tanesi takas tanımlılık opsiyonunu kullanabilecektir. Takasa tanımlanan işlemlere ait yükümlülüklerin İMKB Genelgelerinde belirtilen süreler dâhilinde yerine getirilmesi gerekmektedir. Aksi halde temerrüt hükümleri uygulanacaktır. iii) Bireysel Emeklilik Yatırım fonu / Yatırım Fonu / Borsa Yatırım Fonu Virmanı: Bireysel emeklilik yatırım fonları, yatırım fonları ve borsa yatırım fonları adına yapılan işlemlere ilişkin borç kayıtları işleme aracılık eden üye ve menkul kıymet bazında sistem tarafından otomatik olarak oluşturulur. 01.01.2006 tarihinde yürürlüğe giren Gelir Vergisi Kanunu’nun Geçici 67’nci maddesi kapsamında ilk giren ilk çıkar (FIFO) yöntemine göre maliyet bildirilebilmesini teminen otomatik oluşturulan virman kayıtları toplam satış miktarı kadar olmakta, netleştirilme yapılmamaktadır. Fon oluşturulan borç kaydında yer alan kıymet cinsinden Borsa işlemine konu nominal tutar kadar virman yapabilmektedir. Otomatik olarak oluşturulan virman kaydının tamamının gerçekleştirilmesi gerekmeyip, kısmi virman yapılması mümkündür. İMKB Borçlanma Araçları Piyasasında saat 14:00’den sonra yapılan aynı gün valörlü işlemler İMKB düzenlemeleri gereği organize piyasa takasına dahil edilmediğinden söz konusu işlemler için ayrı borç kayıtları oluşturulur. Bireysel emeklilik fonu, yatırım fonu ve borsa yatırım fonu adına kesin satış ve/veya repo işlemi yapılması halinde belirli aralıklarla çalıştırılan program aracılığı ile otomatik virman kaydı yaratılır. Ancak repo işleminde otomatik virman kaydının yaratılabilmesi için repocu üye tarafından sözleşmeye ait menkul kıymet bildiriminin yapılması gerekir. Bireysel emeklilik yatırım fonu, yatırım fonu ve borsa yatırım fonu adına oluşan borç kaydı dışında virman yapılmak istenmesi halinde; virman işlemi Takasbank’ın onayı ile gerçekleşir. Takasbank işleme onay vermek için fon kurulundan veya fon kurucusundan işlemin sebebini açıklayan bir yazı talep eder. 51 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ c) Üyenin Takasbank nezdindeki başka bir depo hesabından virman Üyeler Takasbank nezdindeki çıkış yetkisi bulunan depo hesaplarından borç kapatacakları hesaplarına kendi terminallerinden virman yapabilirler. Bu işlem üyenin kendi depoları arasında tek aşamada gerçekleşir ve erişim numarası kullanılmaz. d) MKK nezdindeki hesaptan virman OSBA kıymet borçları üyenin MKK nezdindeki alt hesabından TVS’nin OTH hesabına aktarılır. Gelen kıymetler borçlu üyenin Takasbank nezdindeki 501K deposunda bakiye oluşturur. 5.5.2.2) Kıymet Alacaklarının Dağıtımı Üyelerin menkul kıymet takas alacaklarının ödenebilmesi için teslim karşılığı ödeme prensipleri çerçevesinde diğer menkul kıymet veya nakit yükümlülüklerinin yerine getirilmiş olması gerekmektedir. Menkul kıymet ve/veya nakit borcunu erken kapatan üyeler zaman önceliği prensibi çerçevesinde serbestleşen menkul kıymet alacaklarını da erken alırlar. Nakit/kıymet borçlu üyenin yükümlülüğünü yerine getirmesi sonucunda serbestleşen kıymet alacaklarının dağıtımı sistem tarafından otomatik olarak gerçekleşir. İlgili kıymete ait tahvil havuz hesabı yeterli değilse menkul kıymet bazında serbestleşme saatine göre alacak sırası oluşturulur. Bir başka üyenin borç kapatması sonucunda menkul kıymet takas havuz hesabına gelen kıymetler ilk sırada bulunan alacaklı üyeden başlayarak dağıtılır. Menkul kıymet yükümlülüğünü zamanında yerine getirmeyen üye/üyeler bulunması halinde ilgili menkul kıymetten alacaklı üye/üyelere alacaklarının tamamı ödenemez. Alacaklı üye tüm yükümlülüklerini zamanında yerine getirmesine rağmen alacaklarının tamamını zamanında alamaz ise; mağduriyetini gidermek amacıyla İMKB’nin ilgili Genelgesinde belirtilen şekilde ödeme yapılır. Üyeler ilgili hesaplarına geçen menkul kıymetleri ; Bir bankanın TCMB nezdindeki hesaplarına gönderebilir, Kendi depoları arasında virman yapabilir, Başka bir üyenin Takasbank nezdindeki hesabına virmanlayabilir, Fiziki olarak teslim alabilirler. ÖSBA kıymet alacakları sistem tarafından otomatik olarak üyenin MKK nezdindeki OSTH hesabına aktarılır. a) TCMB nezdindeki bir hesaba devir Takasbank Elektronik Transfer Sistemi (TETS) üyesi olan Aracı Kurumlar TETS üzerinden Elektronik Menkul Kıymet Transferi (EMKT) mesajı gönderebilirler. Ödemesiz menkul kıymet aktarımı için AKTR-ISTE mesajı, ödeme karşılığı teslim (ÖKT) işlemleri için ise; işlem türüne göre SATS-ISTE, REPO-ISTE, REDN-ISTE mesajı kullanılmaktadır. 52 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Ayrıca; APİ üyesi olan Aracı Kurumlar 576 nolu APİ Devlet Tahvili Bloke Deposu ve 582 nolu APİ Teminat Deposuna menkul kıymet devri yapabilirler. TETS üyesi olmayan aracı kurumlar ise; yazılı talimat göndererek hesaplarındaki menkul kıymetlerin TCMB nezdindeki başka bir hesaba devrini isteyebilirler. Gönderilen talimatların işleme konulması için en geç saat 17:00 itibariyle talimatı gönderen üyenin ilgili hesabında yeterli bakiye bulunması gerekmektedir. Takasbank sisteminden saat 17:15'den sonra menkul kıymet devir mesajı gönderilmesi (takas işlemlerinin geç tamamlanması durumu hariç) mümkün değildir. Bankalar ise saat 17:15’e kadar Takasbank nezdindeki hesaplarında bulunan sabit getirili menkul kıymetlerini TCMB nezdindeki kendi hesaplarına transfer edebilirler. Ancak, TCMB nezdindeki başka bir bankanın hesabına transfer etmeleri mümkün değildir. b) Başka bir aracı kuruluşun Takasbank nezdindeki hesabına virman Üyeler menkul kıymet takas alacaklarını, başka bir aracı kuruluşun Takasbank nezdindeki hesabına üye ofislerindeki terminallerden virman yapabilirler. c) Depolararası virman Üyeler Takasbank nezdindeki giriş yetkisi bulunan depo hesaplarına saat 19:30'a kadar menkul kıymet aktarımı yapabilirler. Bu işlem, üyenin kendi depoları arasında tek aşamada gerçekleşir ve erişim numarası kullanılmasına gerek yoktur. d) Fiziki teslim Üyelerin fiziki olarak teslim almak istedikleri Devlet İç Borçlanma Senetleri (DİBS) için teslim alınmak istenen menkul kıymetin tanımı, nominal değeri ve kupür dağılımını ve teslim almaya yetkili kişiyi belirten fiziki teslim talebini işlemden bir gün önce saat 16:00'ya kadar Takasbank'a fax ile göndermeleri gerekir. Eğer fiziki teslimi istenen kıymetler basılı ise ertesi gün saat 12:00'den sonra teslim almaya yetkili kişinin getireceği orijinal talimattaki yetkili kişilerin imza kontrolleri yapıldıktan sonra teslimat işlemi gerçekleşir. 5.5.3) Kupon Ödemesi Ve İtfa İşlemleri Takasbank’ta saklamada bulunan TL ödemeli Özel Sektör Tahvili, Finansman Bonosu, Banka Bonosu, Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarının itfası/kupon ödemesi sistem tarafından itfa/kupon ödemesinin yapılacağı gün herhangi bir talimat verilmesine gerek olmaksızın ilgili üyelerin nezdimizdeki serbest cari hesaplarına sistem tarafından otomatik olarak alacak kaydedilir. Ancak, itfa/kupon ödemesi gerçekleştirilen kıymetlerin teminat depolarında bulunması durumunda; ödemenin yapılabilmesi için ilgili teminat hesaplarında yeterli bakiyenin bulundurulması gerekmektedir. Gelir Vergisi Kanunu’na eklenen geçici 67’nci madde kapsamında Takasbank nezdindeki tevkifata tabi hesaplarda bulunan tahvil ve bonoların itfa ve kupon ödemelerinde tahsile 53 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ aracılık eden başka bir aracı kurum, banka veya saklamacı kuruluşun bulunmaması nedeniyle, söz konusu menkul kıymetlerle ilgili itfa ve kupon ödemelerindeki tevkifat hesap sahibi tarafından Takasbank’a bildirilen alış maliyeti bilgisi esas alınarak Takasbank tarafından yapılmaktadır. Döviz Ödemeli Devlet Tahvillerinin itfa/kupon ödemesi işlemlerinin yapılması için üyelerin ödeme gününden en geç 1 iş günü önce alacaklarının aktarılmasını istedikleri muhabir banka ve hesap numaralarını belirten bir yazıyı Takasbank’a göndermeleri gerekmektedir. Talep etmeleri halinde üyelere itfası/kupon ödemesi gerçekleştirilen kıymetlerden elde edilen faiz kazançları üzerinden yapılan kesintileri gösteren bilgi formu verilir. İMKB’nin 01.12.2010 tarih ve 350 sayılı Genelgesi ile kuponlu kıymetlerin repo işlemlerindeki kullanım alanının genişletilmesi amacıyla, kupon ödeme günü V2 tarihine de eşit olan kuponlu kıymetlerin repo işlemlerine konu edilebilmesine olanak sağlanmıştır. Bu çerçevede; Repo-Ters Repo Pazarı ve Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarı işlemlerine konu kıymetlere ait kupon bedelleri ters repo yapan kurum hesabında bloke bulunan kıymet bakiyeleri baz alınarak repo yapan üyeye ödenir. Menkul Kıymet Tercihli Repo Pazarında gerçekleşen işlemlere konu kıymetlerin bloke edilmemesi nedeniyle kupon bedelinin ters repo yapan üye tarafından ödenmesi gerekmektedir. Ancak, kupon bedellerinin repocu üyelerin serbest cari hesaplarına aktarılabilmesi için takas yükümlülüklerini yerine getirmiş olmaları gerekmektedir. 5.5.4) Bildirimler 5.5.4.1) Banka ve Aracı Kurumların Yapmak Zorunda Olduğu Bildirimler a) Banka ve Aracı Kurumların, İMKB Borçlanma Araçları Piyasasından ters repo ile aldıkları menkul kıymetleri, müşterileri ile yaptıkları repo işlemlerine konu etmeleri durumunda, bu işlemleri Takasbank’a bildirimi zorunludur. İşleme konu menkul kıymetler bildirim esnasında sistem tarafından otomatik olarak 1103 nolu depoya aktarılır. Aktarım işlemlerini zamanında yapmayan üyelerin, repo işlemleri sonucu aldıkları nakitleri karşılayacak miktarda menkul kıymet bloke etmemeleri nedeniyle, bloke edilen menkul kıymet üzerindeki tutarlar mevduat niteliğinde olacağından, bu şekilde fon toplayan kuruluşlar hakkında Bankalar Kanunu ve TC Merkez Bankası Kanunu'nun ilgili maddelerine göre TC Merkez Bankasınca işlem yapılacaktır. b) Banka ve Aracı Kurumlar borsa dışında yaptıkları repo ve ters repo işlem detaylarını işlem bazında Takasbank sistemine dosya aktarımı yoluyla veya Borsa dışı Müşteri İşlemleri Menüsünden kayıt girişi yaparak işlemi gerçekleştirdikleri gün sonuna kadar bildireceklerdir. 54 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ c) İMKB Borçlanma Araçları Piyasasında gerçekleştirilen ancak, takası Takasbank dışında yapılan repo - ters repo sözleşmelerine ait menkul kıymet bildirimleri, işlemin başlangıç valöründe Takasbank’a yapılır. Bildirim işlemi repocu üye tarafından 100 TL/NOM kıymet için fiyat girişi yapılarak gerçekleştirilir. d) Banka ve Aracı Kurumların İMKB'de gerçekleştirdikleri ancak, takasını Takasbank dışında yaptıkları sözleşmeler ile Aracı Kurumların müşterileri ile yapmış olduğu repo ters repo işlemlerinin vadesinde bozulma söz konusu olursa (vadesinden önce geri dönüş olursa) Takasbank’a bildirimde bulunacaklardır. 55 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 6) BORÇLANMA ARAÇLARI PİYASASI TEMERRÜT İŞLEMLERİ İMKB Borçlanma Araçları Piyasasında gerçekleştirdikleri işlemlerin sonucunda doğan menkul kıymet ve nakit yükümlülüklerini zamanında yerine getirmeyen üyeler herhangi bir bildirim yapılmaksızın temerrüde düşmüş sayılırlar. Temerrüt işlemleri İMKB Başkanlığının ilgili Genelgesinde belirtilen hükümler çerçevesinde Takasbank A.Ş. tarafından yürütülmektedir. Nakit borçlarını kapatmak üzere Takasbank nezdindeki tahvil takas nakit borcu (33-1) hesabına EFT ile yapılan ödemelerde paranın Takasbank’ın TCMB nezdindeki TIC (Turkish Interbank Clearing) hesabına geçiş saati, Takasbank nezdindeki hesaplardan virman yoluyla yapılan ödemelerde ise işlemin yapıldığı saat dikkate alınır. Menkul Kıymet yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ise, üyelerin borç kapatma programını çalıştırarak borç kapatma işlemini gerçekleştirdikleri saat esas alınmaktadır. 6.1) Temerrüt Cezaları Temerrüt cezaları göstermektedir. yükümlülüğün yerine getiriliş saatlerine göre değişiklik a) Repo işlemine konu edilen menkul kıymetlerin saat 15:00'den sonra bildirilmesi Repo işlemine konu menkul kıymet bildiriminin işlemin başlangıç valöründe saat 15:00’den sonra yapılması halinde İMKB Repo – Ters Repo Pazarında, Bankalar Arası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının 0.05 katı esas alınarak hesaplanan ön temerrüt cezası uygulanır. b) Nakit ve Kıymet Yükümlülüğü ile kupon geri ödemelerine ilişkin yükümlülüklerin saat 16:31 ile 17:00 arasında yerine getirilmesi Nakit ve Kıymet yükümlülüğünün saat 16:31 ile 17:00 arasında aynı gün valörlü yerine getirilmesi halinde İMKB Repo – Ters Repo Pazarında, Bankalar Arası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının 0.25 katı esas alınarak hesaplanan ön temerrüt cezası uygulanır. c) Nakit ve Kıymet yükümlülüğü ile kupon geri ödemelerine ilişkin yükümlülüklerin saat 17:00'den sonra, ancak aynı gün valörüyle yerine getirilmesi Nakit ve Kıymet yükümlülüğünün saat 17:00’den sonra aynı gün valörlü yerine getirilmesi halinde İMKB Repo – Ters Repo pazarında, Bankalar Arası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz 56 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ oranlarından en yüksek olanının 0.5 katı esas alınarak hesaplanan ön temerrüt cezası uygulanır. d) Menkul kıymet olarak istenen değer düşüş/artış ve repo işlemleri nedeniyle oluşan limit aşım karşılıkları yükümlülüğünün geç yerine getirilmesi Menkul kıymet olarak istenen değer düşüş/artış ve repo işlemleri nedeniyle oluşan limit aşım karşılıklarını aynı gün valörüyle saat 14:01–17:00 saatleri arasında, Menkul kıymet Tercihli Repo Pazarı’nda gerçekleştirilen işlemler için yapılan gün içi değerleme sonrası menkuln olarak istenen değer düşüş/artış karşılıklarını saat 16:01-17:00 arasında yerine getiren üyelere İMKB Repo – Ters Repo Pazarında, Bankalar Arası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının 0.25 katı; 17:00’den sonra fakat aynı gün valörüyle yerine getiren üyelere ise 0.50 katı esas alınarak hesaplanan tutar kadar ön temerrüt faizi uygulanır. 2012 yılı ön temerrüt faizi alt limiti 17,24 TL olup, söz konusu tutardan daha düşük temerrüt faizi hesaplanması halinde en az 17,24 TL temerrüt faizi tahsil edilmektedir. 16:31-17:00 saatleri arasında yerine getirilen yükümlülükler için uygulanan en yüksek ön temerrüt faizi 17.633,52 TL; 17:00’den sonra yerine getirilen yükümlülükler için uygulanan en yüksek ön temerrüt faizi ise 293.888,76 TL’dir. Üç aylık dönem içerisinde üç defadan fazla nakit ve/veya kıymet yükümlülüğünü a, b, c ve d maddelerinde belirtilen saatler içerisinde yerine getirmeyerek temerrüt cezasının üst sınırını ödeyen üyeler için üst temerrüt cezası tutarı 4’üncü defa için 1 misli, 5’inci defa için 2 misli, 6’ncı defa için 3 misli arttırılır. 3 aylık dönem içerisinde 6’ncı defa ön temerrüt faizi üst sınırını ödeyen üyelerin bundan sonra ödeyecekleri ön temerrüt faizlerine üst sınır uygulanmaz. e) Nakit / Kıymet ve menkul kıymet olarak istenen değer düşüş/artış ve repo işlemleri nedeniyle oluşan limit aşım karşılıkları yükümlülüğünün aynı gün valörüyle yerine getirilmemesi Valör günü nakit ve menkul kıymet yükümlülüklerini yerine getirmeyen üyeler ve temerrüde konu işlemleri ertesi iş günü sabahı Takasbank tarafından Borsa Başkanlığı’na bildirilir. Temerrüde düşen üye, temerrüt halini Borsa Başkanlığı’nca belirlenen ve kendisine tebliğ edilen zamanda sona erdirmek zorundadır. Temerrüt durumunu sona erdirmeyen üyeye ait işlem konusu menkul kıymetler Borsa tarafından re’sen aldırılıp sattırılır. Menkul kıymet olarak istenen değer düşüş/artış ve repo işlemleri nedeniyle oluşan limit aşım karşılıklarını aynı gün valörüyle yerine getiremeyen üyelere İMKB Repo – Ters Repo pazarında, Bankalararası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının 3 katı temerrüt cezası uygulanır. Bu katsayı 3 aylık dönem içerisinde ilk temerrüt hali için geçerli olup, ikinci kez temerrüt oluşması halinde katsayı bir puan arttırılır. Dolayısıyla ikinci kez temerrüde düşen üyeye uygulanacak temerrüt faizi kat sayısı 4 olacaktır. 57 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Aynı gün içerisinde bir defadan fazla nakit ve/veya birden fazla menkul kıymetten temerrüde düşülmesi halinde bu durum tek bir temerrüt hali olarak değerlendirilir. Temerrüde düşülen tarih ile yükümlülüklerin yerine getirildiği tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak temerrüt faizi hesaplanır. Ertesi gün valörüyle yerine getirilen yükümlülükler nedeniyle tahakkuk eden temerrüt cezalarına üst sınır uygulanmaz. Tüm temerrüt cezaları tahakkuk tarihinden itibaren bir iş günü içerisinde ödenir. Temerrüt haline ilişkin itirazlar Takasbank’a yapılır. Örnek: X Üyesi TRB050811T18 tanımlı 5,000,000 TL/Nom kıymet yükümlülüğünü aynı gün valörüyle saat 16:40 itibariyle yerine getirmiştir. Menkul kıymetin İMKB Ağırlıklı ortalama fiyatı 90.788 TL olup, baz alınan faiz oranı % 22 olsun, bu durumda üyenin ödeyeceği ön temerrüt faiz tutarı Matrah (kıymet) Ön Temerrüt Faizi = = = = = = Nominal * fiyat/100 5,000,000 * 0.90788 4,539,400 matrah * (faiz/100 * katsayı) * (gün/365) 4,539,400 * ( 22/100*0.25) *(1/365) 684.02 TL olacaktır. 6.2) Temerrüt İadeleri Nakit veya menkul kıymet alacaklı üyelere, valör gününde yapılamayan ödeme ve teslimler için valör günü ile ödeme veya teslimlerin yapıldığı tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak her bir gün için İMKB Repo – Ters Repo pazarında, Bankalar Arası Repo-Ters Repo Pazarında veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan 1 gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının 2 katı mağduriyet ödemesi yapılır. Bu ödemelerin yapılabilmesi için aynı gün valörüyle yapılamayan teslim yada ödemenin İMKB, Takasbank A.Ş. ve TCMB sisteminde oluşan sorunlardan kaynaklanmaması, temerrüte düşen üyenin yazılı itirazının geçersiz kabul edilerek temerrüt cezasının tahsili ve nakit/menkul kıymet alacaklı üyenin kendi takas yükümlülüklerini zamanında yerine getirmiş olması gerekmektedir. 58 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 7) SERMAYE ARTIRIM VE TEMETTÜ ÖDEMELERİNDE BAZ/REFERANS FİYATLARIN HESAPLANMASI 7.1) Bedelsiz Sermaye Artırımı Bedelsiz Sermaye artırımı, şirketlerin kendi iç kaynaklarını (emisyon primi, yeniden değerleme değer artışı, yedekler, iştirak ve duran varlık satış karları, geçmiş yıllara ait temettü) kullanarak yapmış oldukları ve ortaklarından ilave kaynak talep etmeden bedelsiz olarak hisse senedi dağıttıkları sermaye artırım türüdür. Bedelsiz Sermaye artırımı şirkete ek bir finansman kaynağı sağlamamaktadır. Şirketlerin bedelsiz sermaye artırımına gitmelerinin başlıca nedenleri; Emisyon primi ile iştirak ve duran varlık satış karı kalemlerinden yapılan sermaye artırımlarının şirkete sağladığı vergi avantajı. Şirketlerin enflasyon karşısında erimiş olan sermayelerini güncellemek istemesi Bedelsiz Sermaye artırımında kullanılan temettü dışındaki kaynaklar birer Özsermaye kalemi olup, bedelsiz sermaye artırım ile yapılan işlem Özsermaye kalemleri arasında tutarların yer değiştirmesidir. Bedelsiz Sermaye artırımı Şirketlerin Piyasa Değerlerini etkilememektedir. Örnek; ABC A.Ş ÖDENMİŞ SERMAYE 1 milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 5 TL PİYASA DEĞERİ 5 Milyon TL ABC Şirketi %100 Bedelsiz Sermaye artırımı yapacaktır. Bu durumda 1 Milyon TL’lik eski ödenmiş sermayesine, birebir oranında, 1 Milyon TL'lik yeni sermaye eklenmekte, böylece Şirketin yeni sermayesi 2 Milyon TL olmaktadır. Sermaye artırımları esnasında hisse senetlerinin yeni fiyatını hesaplayan formülü kullanarak, Şirketin hisse senetlerinin eski 5 TL'ye göre yeni fiyatını ve buna bağlı olarak da piyasa değerlerini bulabiliriz; ÖDENMİŞ SERMAYE 2 milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 2.5 TL PİYASA DEĞERİ 5 Milyon TL R: n1: n2: Rüçhan Hakkı Kullanım Fiyatı, Bedelli Sermaye Artırım Oranı, Bedelsiz Sermaye Artırım Oranı, 59 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ TEM: Hisse Başına Nakit Temettü Tutarı, 5+(0)-0 Fiyat = Yeni = 2.5 TL 1+0+%100 7.2) Bedelli Sermaye Artırımı ve Rüçhan Hakkı Şirketlerin sermaye artırımı karşılığında çıkardıkları hisse senetlerini nominal değerinden veya daha yüksek bir fiyattan satmak suretiyle gerçekleştirdikleri sermaye artırımına denir. Bedelli Sermaye artırımına katılma hakları da Rüçhan Hakkı olarak adlandırılmaktadır. Söz konusu hisse senetleri ortaklara satılabileceği gibi (rüçhan hakkının kullandırılması), ortaklar dışındaki yatırımcılara da satılabilir (rüçhan haklarının kısıtlanması). Bedelli sermaye artırımına katılım belli bir süre ile sınırlıdır. Bedelli Sermaye artırımı, şirketlerin dış kaynaklardan temin etmiş oldukları yeni kaynaklar karşılığında yani bir bedel karşılığında hisse senedi dağıttıkları sermaye artırım türüdür. Şirketlerin bedelli sermaye artırımına gitmelerinin başlıca nedenleri; - Şirketin faaliyet hacminin büyümesine paralel olarak sermaye ihtiyacının olması, - Şirketlerin yeni yatırımlar neticesinde fon ihtiyacı içinde olması, Bedelli Sermaye artırımı Şirketlerin Piyasa Değerlerini etkilemektedir. ABC A.Ş ÖDENMİŞ SERMAYE 1 milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 5 TL PİYASA DEĞERİ 5 Milyon TL ABC Şirketi %100 Bedelli Sermaye artırımı yapacaktır ve Rüçhan Haklarını 2 TL'den kullandıracaktır. Bu durumu da 1 milyon TL'lik eski ödenmiş sermayesine, bire bir oranında, 1 milyon TL'lik yeni sermaye eklenmekte, şirketin yeni sermayesi 2 milyon TL olmaktadır. Fakat Şirketin kasasına 2 milyon TL girmektedir. Sermaye artırımları esnasında hisse senetlerinin yeni fiyatını hesaplayan formülü kullanarak, şirketimizin hisse senetlerinin eski 5 TL'ye göre yeni fiyatını ve buna bağlı olarak da piyasa değerlerini bulabiliriz. ABC A.Ş ÖDENMİŞ SERMAYE 2 Milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 3.5 TL PİYASA DEĞERİ 7 Milyon TL 5+(2*%100)-0 Fiyat = Yeni = 3.5 TL 1+%100+0 60 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 7.3) Rüçhan Hakkı Kupon Pazarı Hisse senetleri Borsada işlem gören şirketlerin nakdi sermaye artışı yapmak üzere belirledikleri rüçhan hakkı kullanma süresi içinde söz konusu hisse senedi üzerinde bulunan yeni pay alma kuponunun alınıp satılabilmesi için, İMKB’ce belirlenecek süre içinde açılan pazardır. Rüçhan hakkı kupon pazarı ilgili şirketin hisse senetlerinin rüçhan hakkı kullanım süresiyle aynı zamanda başlamakta ve rüçhan hakkı kullanma süresi sonundan önceki 5’inci işgünü sonunda kapanmaktadır. KUPON FİYATI Fiyat = (Fiyat -R)*n Kupon yeni 1 Fiyat = (3.5 -2)*%100=1.5 TL Kupon 7.4) Temettü Şirketlerin dönem içinde elde ettikleri kardan mevcut ortakların pay alma hakkıdır. Söz konusu hak, hisse senedine bağlı ‘Kar Payı Kuponları’ karşılığında ve ayrıca hisse senedi ibrazına gerek kalmaksızın kullandırılır. Borsada işlem gören şirketler kar paylarını nakit ve/veya hisse senedi şeklinde dağıtılabilir. Temettü, şirketlerin bir yıllık faaliyet dönemleri sonucunda elde ettikleri Net Dönem Karı üzerinden (yasal karşılıklar ayrıldıktan sonra) dağıttıkları ve ortakların Şirkette sermayelerinin bulunması karşılığında elde ettikleri getiridir. Temettüler iki şekilde dağıtılmaktadır. - Nakit olarak ortaklara ödenen temettüler, - Bedelsiz Sermaye artırımına dahil edilerek karşılığında yeni senet dağıtılan temettüler Örnek: ABC A.Ş.'nin %100 Temettü dağıttığını, bu temettünün %50’si karşılığında bedelsiz hisse senedi verdiğini, diğer %50’sini ise nakit temettü olarak ortaklara dağıttığını düşünelim. Örnek; ABC A.Ş ÖDENMİŞ SERMAYE 1 Milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 5 TL PİYASA DEĞERİ 5 Milyon TL 5000+(0)-500 Fiyat = Yeni = 3 TL 1+0+0,50 ABC A.Ş. ÖDENMİŞ SERMAYE 1,5 Milyon TL HİSSE SENEDİNİN BORSA FİYATI 3 TL PİYASA DEĞERİ 4,5 Milyon TL 61 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 8) TAKASBANK ELEKTRONİK FON TRANSFERİ İŞLEMLERİ 8.1) Takasbank Elektronik Transfer Sistemi (Tets) Üzerinden Yapılan Eft İşlemleri 8.1.1) Sistemin Kapsamı ve Amacı Aracı kuruluşların bankacılık sistemi, diğer aracı kuruluşlar ve Takasbank ile yapacakları TL fon ve menkul kıymet aktarımının ve bu aktarımlarla ilgili hesap uygunluk işlemlerinin bilgisayar ortamında yapılmasını, izlenmesini ve gerekli belge ve raporların üretilmesini sağlayan Takasbank Elektronik Transfer Sistemi (TETS) adı altında bir sistem kurulmuştur. Sistem, Takasbank’da bulunan kıymet ve nakit hesapları ile Takasbank dahilinde yapılabilecek diğer işlemlerin tamamını kapsamanın yanı sıra, TCMB’nin EFT sistemine doğrudan üyelikleri mümkün olmayan aracı kurumların, Takasbank TETS sistemine üye olarak EFT Sistemi’ne Takasbank üzerinden bağlanma olanağı sağlamaktadır. Bu bağlantı sayesinde, TETS kullanıcıları, TCMB-EFT sistemindeki kullanıcıların sahip oldukları bütün olanaklardan faydalanırlar. Sistemin amacı, Aracı kurumların Takasbank sistemi üzerinden EFT sisteminden yararlanmalarını sağlamak, Takasbank’dan aldıkları hizmetleri diğer yurtiçi bankalardan hem de yurtiçindeki bankalarla olan Türk Lirası fon ve kıymet aktarımı işlemlerini, güvenilir, hızlı ve ekonomik bir şekilde gerçekleştirmelerini sağlamaktır. 8.1.2) Sisteme Üye Olma Şartları TETS sistemine katılmak isteyen üyelerin, aşağıdaki işlemleri yapmaları gerekmektedir: a) TETS sistemine dahil olmak istendiğine dair yazılı başvuru, b) “Takasbank Elektronik Transfer Sistemi Taahhütnamesi” nin imzalanması, c) Üyeliğe katılım bedeli olan 5.000 $ nin, yatırıldığı günkü TCMB Döviz Satış Kuru üzerinden TL karşılığının yatırılması, d) Üyenin sistemi ile Takasbank Bankacılık sistemine olan bağlantının sağlanması ve mesaj şifrelerinin alınması için gerekli işlemlerin yapılması, e) Ayrıca TETS üyelerinin, Yıllık Üyelik Ücreti olan 1.000 $ + BSMV’ nin ya da TCMB Döviz Satış Kuru üzerinden TL karşılığının yatırılması gerekmektedir. 8.1.3) Sistemde Kullanılan Mesaj Türleri TETS Sistemi’nde EFT sisteminde geçerli olan mesajlar kullanılmaktadır. Bu mesajları Nakit İçerikli Mesajlar Menkul Kıymet İçerikli Mesajlar ve Haber Nitelikli Mesajlar olmak üzere üç grupta toplayabiliriz. 62 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 8.1.3.1) Nakit İçerikli Mesajlar KRED Mesajı- “Hesaba” giden nakit transfer mesajlarıdır. NORM Mesajı- “İsme” giden nakit transferleridir. MERB-HAZ1 Mesajı- “Hazine İhalelerinde TCMB’na nakit göndermek amacıyla kullanılan mesajdır. Teklif edilen nominal tutarın %1’i oranında teminatı göndermek için kullanılır. MERB-HAZ2 Mesajı- “Hazine ihalelerine gönderilen teminatların iadesi için TCMB tarafından kullanılan nakit transfer mesajı”dır. KRED-KART Mesajı- “Kredi kartı ödemeleri için kullanılan nakit transfer mesajı”dır. ALIS-ISTE Mesajı- “Ödeme Karşılığı Teslim işlemlerinin nakit transferi için kullanılan mesaj”dır. KRED-TKAS Mesajı-“Takasbank nezdinde bulunan hesaplara yapılan ödemeler için kullanılan nakit mesajı”dır. Bu mesajla gönderilen nakit tutarlar, miktar ve önceliği dikkate alınmaksızın toplu ödeme grubunda yer almadan TCMB tarafından işleme alınır. IADE Mesajı- “Ödemenin gönderici hesaba doğrudan iade edilmesi amacıyla kullanılan mesaj”dır. İadenin gönderici tarafından talep edilmesi durumunda, gönderici banka HABR-GENL mesajı ile iade talebine ilişkin gerekçelerini mesajın alıcısına gönderir. Alıcı tarafından gönderilen IADE mesajlarında, iade kodu (ödemenin iade gerekçesini gösteren sayısal kod) yazılmak zorundadır. Ödemenin alıcısına ulaştırılması ve gerektiğinde iade edilmesi, mesajı gönderen ve alan EFT-EMKT Sistemi katılımcılarının sorumluluğundadır. 8.1.3.2) Haber Nitelikli Mesajlar HABR-GENL - Bankalararası haberleşmeyi sağlayan mesajlardır. Özellikle düzeltme ve iptal istemi için kullanılır. HABR-TKLF - İhalelerde TCMB’ye teklif verilirken kullanılan mesajlardır. HABR-BANK – EFT sistemi içerisinde TCMB tarafından duyuru amacıyla kullanılan mesajlardır. HABR-TETS – EFT sisteminde olmayan, TETS sistemine dahil aracı kurumlar tarafından kendi aralarında veya Takasbank ile yazışmalarda kullanabilecekleri mesajlardır. 8.1.3.3) Menkul Kıymet İçerikli Mesajlar AKTR-ISTE Mesajı- Ödemesiz kıymet aktarımı için kullanılan mesajdır. SATS-ISTE Mesajı- Ödeme karşılığı teslim prensibi çerçevesinde yapılan kesin satış işlemleri için kullanılan mesajdır. 63 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ REPO-ISTE Mesajı- Ödeme karşılığı teslim prensibi çerçevesinde yapılan repo işlemleri için kullanılan mesajdır. REDN-ISTE Mesajı- Ödeme karşılığı teslim prensibi çerçevesinde yapılan repo geri dönüş işlemleri için kullanılan mesajdır. HABR-KUPR Mesajı- Hazine ihalesi, satış ve halka arz yöntemleri ile yapılan DIBS ihraçlarında, kıymet alan katılımcı tarafından kupür baskı taleplerini TCMB’ye bildirmek amacıyla kullanılan mesajdır. 8.1.4) TETS Sistemi Kullanımı TETS Sistemi üzerinden gönderilen tüm mesajlar (HABR-TETS mesajı hariç) Giriş, Doğrulama ve Onay aşamalarından geçmek zorundadır. Ödeme içerikli mesajlarda, “giriş” ve “doğrulama” aşamalarını üyeler kendi terminallerinden yaparlar, “onay” aşaması ise, EFT Operasyon Merkezi tarafından gerçekleştirilir. Ödeme içerikli olmayan mesajların üç aşaması da üyeler tarafından yapılmak zorundadır. Sistem bu aşamaların gerçekleştirilmesi sırasında ardışık iki işlemin aynı kullanıcı tarafından yapılmasına izin vermez. TETS sistemine erişim için, Takasbank’ca katılımcılara, kullanıcı tanıtım anahtarı (User ID) verilir. Kullanıcılar her bir işlem aşamasında Takasbank erişim numaralarını kullanmak suretiyle işlemleri sonuçlandırabilirler. Ödeme içerikli mesajların gerçekleşebilmesi için giriş ve doğrulama aşamasında, menkul kıymet içerikli mesajlar ile ödeme içerikli olmayan mesajlarda ise (haber nitelikli mesajlar hariç) doğrulama ve onay aşamasında farklı erişim numaralarının sisteme girilmesi zorunludur. Sistemde, ödeme talimatı yerine geçen mesajlar, sistem katılımcılarının Takasbank nezdindeki nakit ve kıymet hesaplarını borçlandırır. Hesapların alacaklandırılması ise, ancak karşı tarafın göndereceği bir ödeme talimatı ile mümkün olur. 8.1.5) TETS Sistemi Çalışma Saatleri ve İstisnalar TETS sistemi, resmi tatil günleri dışında hafta içi her gün çalışır. Sistem 08:30 ile 17:30 (sistemden kaynaklanan sorunlar ve TCMB’ nin uzatmaları dışında) arasında açıktır. Sistem Üyelerimiz, TETS sistemi üzerinden girmiş oldukları nakit içerikli talimatları en son saat 16:45’e kadar doğrulamak zorundadırlar. Saat 16:45-16:55 arası yapılmak istenen EFT işlemleri için, işleme konu TL tutarı üzerinden o günkü Takasbank Para Piyasası (TPP) Ort. O/N faizinin % 50’ si + BSMV gecikme bedeli olarak alınır. 64 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Üyelerin nakit takas alacakları, herhangi bir nedenle (üyenin kendi borcundan kaynaklanması durumu hariç) hesaplarına saat 16:45’e kadar aktarılamamış ise saat 16:45’den sonra gecikme bedelleri uygulanmadan EFT işlemleri gerçekleştirilir. 8.1.6) Sistemdeki Bağlantısı Alan Tanımları ve Diğer EFT Sistemi İle TETS sistemine üye kurumlar, kendi şube kodları üzerinden TCMB’nin EFT sistemi üzerinden sunmuş olduğu aşağıda anlatılan Hazine ve Açık Piyasa İşlemlerinden de yararlanabilmektedirler. Teklif işlemlerinde kullanılan alanlar ve açıklamaları şu şekildedir; - İHALE KODU Teklifin hangi ihale için yapıldığını gösterir. Hazine, Açık Piyasa ve Para Piyasası ihalelerinin ayırımı için kullanılır. İhale 1. 2. 3. 4. 5. 6. kodları; Hazine İhalesi, Doğrudan Alım, Repo, Doğrudan Satım Ters Repo, TÜFE x Risk Primi İhalesi (Hazine) - İHALE NUMARASI Yapılmakta olan ihale için verilen numarayı gösterir. İhale numaraları TCMB tarafından HABR-BANK mesajı ile duyurulur. Takasbank tarafından TETS üyelerine yönlendirilir. Faiz Oranı İhale kodunun 2, 3, 4 veya 5 olması durumunda bu alan katılımcı tarafından teklif edilen faiz oranını gösterir. İhale kodunun 3, 5 ya da 6 olması durumunda bilgi girişi zorunludur. Kuponlu kıymetlerin ihalesinin yapılması durumunda ihale kodu 2 veya 4 iken bilgi girilmesi zorunludur. Değerler SSSS.SS biçimindedir. - Teklif Edilen Fiyat İhaleye katılan katılımcı ve diğer kuruluşların teklif ettikleri fiyatı gösterir. İhale kodunun 1 olması durumunda bilgi girişi zorunludur. İhale kodunun 3, 5 veya 6 olması durumunda bilgi girişi yapılmaz. İskontolu kıymetlerin ihalesinin yapılması durumunda ihale kodu 2 veya 4 ise bilgi girişi zorunludur. - Teklif Türü İhaleye katılan katılımcı ve diğer kuruluşların teklif türlerini gösterir. İhale kodunun 1 veya 6 olması durumunda bu alana giriş zorunludur. Teklif türleri; 1. İhale (Hazine İhalesi, TL Depo İhalesi), 65 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 2. Opsiyon (ihaleden sonra ortalama ve ortalamanın üstündeki fiyattan kazananlar için ortalama fiyattan yapılan satışlar). 3. Rekabetçi Olmayan Teklif (Ortalama fiyattan teklif ) vermek için kullanılır. - Kıymet Kodu İşleme konu olan kıymetin uluslararası kodunu (ISIN) gösterir. İhale Kodu alanının değeri 3 ise, bu alana veri girişi zorunludur. Diğer durumlarda, değer girilmez. - Kıymetlerin Teslim Edileceği Şube Kodu Kıymetlerin teslim ve hesap şube kodunu gösterir. Kıymetlerin teslim edileceği şube ile kıymete bağlı hesap şubesi aynı olmalıdır. Hazine ve TÜFE x Risk Primi ihaleleri (ihale kodu 1 veya 6) için şube kodu, İdare Merkezi hariç tüm şubeler olabilir. Açık Piyasa ihaleleri için sadece Ankara ve İstanbul Şubelerinin kodu girilebilir. - KIYMET TESLİM ŞEKLİ İhale kodu 2, 3, 4 veya 5 ise kıymet teslim şekli girilir. Sadece Açık Piyasa İşlemleri ile ilgili ihaleler için kullanılır. Kıymet teslim şekilleri; G = Gişe, M = Makbuz S = Serbest Depo, D = Disponibilite Deposu I = İnterbank Teminatı, E = Döviz Efektif Teminatı, İhale kodu 5 (Ters Repo) ise Gişe (G) ve Makbuz (M) seçenekleri girilemez. - Tutar Katılım miktarını gösterir. İstenen kupürlerle tutarlı olmalıdır. Teklif Türü alanının değeri 1 veya 2 ise, kupür toplamı bu miktardan küçük veya eşit olmalıdır. İhale Kodu alanını değeri 1 veya 6 ise; Tutar; minimum 1,000 TL ve 1 TL’nin katları olmalıdır. Ayrıca, aynı fiyattan verilen en yüksek teklif tutarı nominal 500 milyon TL olmalı, aynı fiyattan tek bir teklif tutarının veya bir katılımcıya ait aynı fiyattan verilen tekliflerinin tutarlarının toplamı nominal 500 milyon TL’ i geçmemelidir. İhale Kodu alanını değeri 2 veya 4 ise; Tutar; 1,000,000 TL ve katları olmalıdır İhale Kodu alanını değeri 3 veya 5 ise; Tutar; 1,000,000 TL ve katları olmalıdır. Döviz cinsinden hazine ihalelerinde ise; tutar 10 bin USD / 10 bin EURO ve katları olmalıdır. TL’ye geçiş kapsamında, Teklif edilen kıymetlerin teslim alınmak istenmesi durumunda, katılımcı tarafından kupür baskı talepleri HABR-KUPUR mesajı ile TCMB’na bildirilecektir. - Açıklama Varsa, işleme ilişkin ek bilgileri içerir. 66 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 8.1.6.1) Hazine İşlemleri Mesaj Akışı - İhaleye ilişkin bilgilerin EFT sistemi aracılığı ile duyurulması (HABR-BANK), Tekliflerin (HABR-TKLF) ve %1’lik teminatların alınması (MERB-HAZ1), Tekliflerin değerlendirilmesi ve ihale sonuçlarının bankalara bildirilmesi (HABRGENL), İhaleyi kazanamayan bankalara %1’lik teminatlarının iade edilmesi (MERB-HAZ2), TCMB tarafından valör günü SATS-ISTE mesajının gönderilmesi EMKT Merkezi tarafından SATS-UYAR mesajının ilgi bankaya gönderimi ALIS- ISTE mesajı ile ihale bedelinin ödenmesi (kısmi ödeme yapılabilir.) ALIS-TMAM mesajı ile menkul kıymet devrinin yapılması ve Takasbank nezdindeki serbest depo hesabına otomatik aktarım. Daha önce ödenen %1 teminat karşılığı kıymetlerin TCMB tarafından AKTR-ISTE mesajı ile gönderilmesi EMKT Merkezi tarafından AKTR-BILD mesajı gönderilmesi ve Takasbank nezdindeki serbest depo hesabına otomatik aktarım. - TCMB’nin dolar ve euro cinsinden iskontolu devlet tahvili ihalelerinde uygulanan mesaj akışı farklılık göstermektedir. Döviz cinsinden ihalelerde ihale teminatları TL olarak nominal teklifin yüzde biri tutarının o günkü Resmi Gazetede yayımlanan döviz alış kuru ile çarpılması ile hesaplanır. İhaleyi kazanamayan tekliflere ait teminat tutarları aynı gün iade edilir. İhraç günü ihaleye ilişkin ödeme, TC Merkez Bankasının belirttiği yurtdışındaki bir muhabir banka üzerinden nihai alıcının “Hazine” olduğu belirtilerek swift kanalı ile yapılır. 8.1.6.2) Açık Piyasa İşlemleri Açık Piyasa işlemlerinin altı başlık altında toplayabiliriz: 1- Repo İşlemi 2- Repo Dönüş İşlemi 3- Ters Repo İşlemi 4- Ters Repo Dönüş İşlemi 5- Kesin Alış 6- Kesin Satış 8.1.7) Talimatlı Eft İşlemleri TETS (Takasbank Elektronik Transfer Sistemi) üyesi olmayan üyelerin, EFT işlemlerine ait Takasbank’a verdikleri yazılı talimatlarını elektronik ortamda göndermelerini sağlayan sistemdir. Bu sisteme dahil üyeler, EFT işlemlerine ait talimatlarını “Üye Menü” de yeralan Talimat Giriş ve Onay ekranlarını kullanarak oluşturabilmektedir. Bu sistemde, talimat son giriş saati 16:00, onay saati 16:45’dir. İlgili kurumlar kendi user ve erişim şifrelerini kullanarak, Hesaba (KRED), İsme (NORM) ve Kredi Kartına (KRED-KART) mesajları için talimat yaratabilirler. 67 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 9) YABANCI YATIRIMCILAR VE SAKLAMA 9.1) Yabancı Yatırımcılar ve Saklama 9.1.1) Yabancı Yatırımcılar ve TAKASBANK Takasbank, yabancı kurumsal yatırımcılara yurtiçi takas ve saklama hizmeti vermektedir. Bu hizmet, yurtdışı takas ve saklama kuruluşlarının, yabancı bankalar ve aracı kurumların Türkiye’de gerçekleştirdikleri menkul kıymet alım/satım işlemleri sonucunda doğan takas, saklama ve menkul kıymetlerin haklarının kullandırılması ihtiyaçlarını karşılamayı hedeflemektedir. Hesap Açımı İlgili yabancı kuruluş bu hizmeti almak istediğine dair talep yazısını gönderir. Daha sonra yurtdışı kuruluşlara verilen takas ve saklama hizmetine yönelik İngilizce “Saklama Sözleşmesi (Custody Agreement)” ve talep gelmesi halinde “Daimi Temsilcilik Sözleşmesi (Permanent Representative Agreement)” ilgili kuruluşa gönderilir. Yukarıdaki belgelerin yanında hesap açımı için Kurumdan istenen belgeler ise şunlardır; 1) Şirket ana sözleşmesi (Articles of Association) 2) Yerleşik olduğu ülkenin resmi makamlarından aldığı ticaret sicil kaydı (Commercial Registration). 3) İmza sirküleri (Authorized signature list). 4) Son üç yılın mali tabloları. 5) Yapacağı işin niteliğine göre yerleşik olduğu ülkenin resmi kurumlarından aldığı yetki belgeleri. Hesap açacak kurumdan yukarıda belirtilen dokumanlar geldikten ve saklama sözleşmesi (Custody Agreement) Takasbank tarafından da imzalandıktan sonra, ilgili kuruma, tahvil ve hisse senedi işlemlerini için üye kodu tanımlanır, nakit işlemleri için ise TL ve gerekli döviz birimlerinde cari hesaplar (11, 11YP) açılır. Açılan hesapları bildiren yazı ile taraflarca imzalanmış saklama sözleşmesinin bir kopyası ile kuruma gönderilir.Hesabın kullanılabilir hale gelmesi için ilgili kurumla SWIFT bağlantısının kurulması gerekir. SWIFT Şifre Değişimi Hesap açan yabancı kuruluş ile SWIFT üzerinden iletişimi başlatabilmek amacıyla karşılıklı şifre değişimi – RMA1 anlaşması yapılır. Ayrıca, SWIFT’in bulunmadığı veya çalışmadığı durumlarda kullanılmak üzere TAKASBANK şifre tablosu ve tahsis edilen sabit numara ilgili kuruluşa gönderilir. Takas İşlemleri Son talimat saatine kadar SWIFT aracılığıyla gelen (SWIFT sisteminin çalışmaması durumunda şifrelenmiş fax talimatı da kabul edilir) tahvil veya hisse senedi virman/takas işlem talimatları kontrolden sonra işleme alınır. Kurum tarafından gönderilen talimatta virmanın hangi kuruma yapılacağı ve varsa TL karşılığı 1 RMA: Relationship Management Agreement 68 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ bulunmaktadır. İşlemin sonuçlanmasının ardından, işlem teyit mesajı ilgili Kuruma SWIFT ile gönderilir. Hakların kullanımı Kurum adına saklamada bulunan kıymetlerden doğan haklar kurumun isteği doğrultusunda kullandırılır. Hesaplarda tutulan hisse senetlerinin piyasa fiyatlarını etkileyebilecek İMKB Bülteninde çıkmış haberler ingilizceye çevrilerek ilgili kuruma SWIFT aracılığıyla bildirilir. Bedelli bedelsiz artırımlar artırım tarihinden önce kuruma bildirilir. Artırım tarihinde ise hesabında meydana gelen değişiklikler kuruma anında hesap ekstresi şeklinde bildirilir. Kupon ödemeleri ve itfa şeklinde cari hesaplarına geçen nakitlerde bildirilerek Kurumun bu nakitleri ne şekilde kullanacağına dair talimat beklenir. Komisyonlar Kurumun ay içerisinde saklama tuttuğu Türk menkul kıymetleri için TL bazlı olarak günlük saklama komisyonu hesaplanır. Toplam ay sonu saklama komisyonu TCMB’nin o günkü alış kurundan USD’ye dönüştürülerek toplam komisyona eklenir. Diğer işlem ve Eurobond saklama komisyonları USD olarak günlük hesaplanır. Komisyon son ödeme tarihi bir sonraki ayın 10. günüdür. Raporlama Gerçekleşen her işlem SWIFT aracılığıyla teyit edilir. Kurumun nakit ve kıymet hesaplarında meydana gelen değişiklikler ertesi gün sabah SWIFT’le hazırlanan raporlar vasıtasıyla kuruma bildirilir. Ayrıca ay sonlarında, Kurum hesaplarında kalan nakit ve kıymetler ay sonu raporu olarak Kuruma bildirilir. 9.1.2) Menkul Kıymetlerin Numaralandırılması ve Uluslararası Standartlar Çalışmaları Yabancı yatırımcılar için, menkul kıymetler piyasalarında uluslararası standartların uygulanması önem taşımaktadır. TAKASBANK, bu anlamda Türk sermaye piyasası için önemli bir görevi yerine getirmekte; menkul kıymetlerle ilgili uluslararası standartların geliştirilmesi çalışmalarına Türkiye’yi temsilen katılırken, bu standartların dünya genelinde ve Türkiye’de uygulanması hususunda çaba göstermektedir. 9.1.2.1) ISO TC68/SC4 Çalışmaları ISO TC68/SC4, “Bankacılık, menkul kıymetler ve diğer finansal hizmetler - Menkul Kıymetler ve ilgili finansal araçlar” la ilgili uluslararası standartların tanımlanması üzerine çalışan bir Uluslararası Standartlar Örgütü (ISO) alt komitesidir. Bu alt komitenin üyeleri ülkelerin ulusal standartlar enstitüleridir. ISO çalışmalarına katılanlar da bu üyeler veya büyük çoğunlukla bu üyeler tarafından atanan temsilciler olmaktadır. TAKASBANK, dünya genelinde 15 ülkenin üyesi olduğu ISO TC68/SC4 komitesi nezdinde Türk Standartlar Enstitüsü adına Türkiye’yi temsil etmektedir. 69 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 9.1.2.2) Ulusal Numaralandırma Kuruluşu Faaliyetleri TAKASBANK, SPK tarafından, Türkiye'de ihraç edilen menkul kıymetlere ve diğer finansal araçlara uluslararası standartlarda tanımlama numarası olan ISIN2 kodu tahsis etmekle görevlendirilmiş, Türkiye'nin Ulusal Numaralandırma Kuruluşu'dur. ISIN (ISO 6166) Standardı ISIN tüm sınır ötesi ve ulusal sistemlerde menkul kıymetlerin tanımlanması amacı ile hazırlanmış ve dünya çapında büyük kabul görmüş bir ISO standardıdır(ISO 6166). ISIN, SWIFT mesajlarında da zorunlu alan olarak tanımlanmış olup, ülkemizde de son dönemde özellikle yurtdışı bağlantılı işlemlerde yoğun olarak kullanılmaktadır. ISIN kodu 12 haneden oluşmaktadır: İlk iki hane ülke kodunu göstermekte (Türkiye için TR), son hane ise kontrol amacı ile kullanılmaktadır; geri kalan 9 hane ise her ülke tarafından değişik bir yapıda kullanılmaktadır. ANNA Çalışmaları ANNA, Uluslararası Standartlar Örgütü-ISO’nun, ISIN numaralandırma standardı (ISO 6166) konusunda yetkili kuruluşudur. ANNA, 1992 yılında 22 üyeyle kurulmuştur ve hızla büyüyüp 82 tam, 27 ortak üyesi bulunan uluslararası bir kurum haline gelmiştir. Gerek Türkiye’de gerekse uluslararası bazda ISIN standardının kullanımını teşvik eden ve yaygınlaştırma yolunda çaba sarfeden TAKASBANK, ISO vasıtası ile menkul kıymetlerle ilgili uluslararası standartların geliştirme çabalarına katkıda bulunmaktadır. ANNA Servis Bürosu ANNA Servis Bürosu, finansal enstrümanların dünya genelinde tek bir kod ile tanımlanmasını sağlamak amacıyla Ulusal Numaralandırma Kuruluşları tarafından tahsis edilmiş olan ISIN kodlarını toplamak ve dağıtmakla görevli; Standard&Poor’s ve Telekurs tarafından işletilen internet tabanlı bir sistemdir. Ülkemiz ulusal numaralandırma kuruluşu olarak 1995 yılından bu yana ANNA´nın aktif bir üyesi olan Takasbank, ANNA Service Bureau´nun (ASB) Yönetim Kurulu üyeleri arasında yer almaktadır. 2 ISIN : International Securities Identification Number 70 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 10) YABANCI MENKUL KIYMETLER PİYASASI ULUSLARARASI TAHVİL PAZARI İŞLEYİŞ ESASLARI Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Eurotahvil Pazarlarında İMKB Tahvil ve Bono Piyasası kesin alım-satım işlem yetkisi bulunan banka ve aracı kurumlardan 351 sayılı Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Eurotahvil pazarları İşleyiş Esasları Genelgesinin 1.11 maddesinde belirtilen teminat yükümlülüklerini yerine getirenler işlem yapabilirler. 10.1) İşlem Görecek Menkul Kıymetler Eurotahvil pazarlarında Türkiye Cumhuriyeti Hazinesi tarafından ihraç edilen dış borçlanma araçları (“Eurotahvil”) ile Sermaye Piyasası Kurulu tarafından kayda alınan ve İMKB Yönetim Kurulu kararı ile kote edilen veya işlem görmesine karar verilen tahvil ve bono niteliğine haiz yabancı borçlanma araçları işlem görür. 10.2) Para Birimi Eurotahvillere ilişkin alım-satım emirleri menkul kıymetin ihraç edildiği döviz cinsi üzerinden verilir. Her bir döviz cinsinden ihraç edilen tahvillerde emirler aynı döviz cinsi ve 100 birim üzerinden fiyatlandırılır ve tüm ödemelerde kullanılan döviz cinsi işlem yapılan döviz cinsindendir. 10.3) İşlem Valörü Eurotahvil alım satım işlemleri en az bir iş günü, en fazla onbeş gün valörle yapılabilir. 10.4) Menkul Kıymet Tanımı Piyasa’da Eurotahvillerin tanımı olarak uluslararası menkul kıymet tanımlaması olan ISIN kullanılacaktır. Yeni ihraç edilen veya işleme yeni açılan menkul kıymetler için ISIN Borsa Günlük Bülteni’nde yayınlanır. İlave ihraçlarda, söz konusu ilave ihraca ilk ihraçtan farklı bir ISIN veriliyorsa sistemde ilave ihraç ilk ihraçtan farklı ISIN ile ayrı bir sırada işlem görecektir. Söz konusu ISIN’ın yanısıra aşağıdaki esaslara göre oluşturulmuş ihraçcı, itfa tarihi ve ihraç para birimini içeren bir açıklamada alım-satım sisteminde ayrı bir sütunda yer alacaktır. Bu kısaltmada sırasıyla TR ihraçcı Türkiye Cumhuriyetini, altı hane (ggaayy) itfa tarihini, U ya da E para biriminin baş harflerini (U-USD, E-EUR) temsil etmektedir. Örnekler: UTP Tahvil Tanımı (ISIN) US900123AY60 US900123AL40 XS0212694920 DE000A0AU933 Açıklama İtfa Notu İhraçcı Tarihi TR170336U TR 17.03.2036 TR150130U TR 15.01.2030 TR160217E TR 16.02.2017 TR100214E TR 10.02.2014 Para Birimi USD USD EUR EUR 71 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 10.5) Teminat Piyasa’da işlem yapacak üyeler aşağıda 1.11.2. Maddesinde belirtilen teminat türlerinden herhangi birisinden 50.000 ABD Doları veya eşdeğer tutarda teminat yatıracaklardır. Vadeli nakit teminatlar, T. İş Bankası A.Ş. Borsa Şubesi’nde İMKB adına açılan Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası bloke hesabına, diğer teminatlar ise Takasbank nezdinde İMKB adına açılan Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası bloke hesabına yatırılacaktır. Üyeler, bloke hesabında bulunan menkul kıymetlerin değerlerinde meydana gelen düşüşlerde sabit teminat tutarına tamamlamak üzere ilave teminat yatıracaklardır. 10.6) Teminat Türleri 1. ABD Doları ve Euro cinsinden vadesiz döviz ve vadeli döviz deposu, 2. Devlet Tahvili ve Hazine Bonosu (Döviz cinsinden dahil), 3. Vadesiz teminat mektubu (ABD Doları veya Euro). ABD Doları veya Euro cinsinden "Teminat Mektubu"; a. Türk bankalarının yurtdışındaki ve yurtiçindeki şubeleri, b. Yabancı bankaların Türkiye'deki şubeleri, c. Katılım bankalarının Türkiye’deki şubeleri, tarafından düzenlenebilmektedir. Türkiye’de faaliyette bulunan bir yabancı bankanın yurtdışında yerleşik merkezi veya herhangi bir şubesi Türkiye'deki şubesi için ve Türk bankalarının yurt dışındaki şubeleri de kendi idare merkezleri veya şubeleri için teminat mektubu veremezler. (Döviz cinsinden kesin teminat mektubu örneği EK-3’de verilmiştir) Aynı Gruba, Holdinge, Şirkete bağlı veya bunlar tarafından % 40’dan fazlası kontrol edilen banka ve/veya aracı kurumlar birbirlerine doğrudan doğruya teminat mektubu veremezler. 10.7) Teminatların yatırılma, çekilme ve değiştirilme esasları 1. 2. 3. Teminat yatırma, çekme ve/veya değiştirmeye ilişkin talepler, en geç ilgili haftanın Salı gününe kadar İMKB Mali İşler Müdürlüğü'ne hitaben yazılı olarak yapılır ve işlemler bu Müdürlük tarafından yürütülür. Talep yazılarındaki imzaların, üye tarafından Borsa’ya bildirilen imza sirkülerindeki yetkili kişilere ait olması gerekmektedir. Her türlü yatırma, çekme ve değiştirme talep yazısı Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası Müdürlüğü’nün onayından sonra işleme konulur. Teminat yatırma ve çekme işlemleri sırasında kullanılacak yazıların standart ifadeleri EK-2’de verilen şekilde olacaktır. 10.8) Borsa Payı Piyasada yapılan işlemler için tarafların her birinden ayrı ayrı işlem tutarı üzerinden İMKB Yönetim Kurulu’nca belirlenen ve Sermaye Piyasası Kurulu tarafından onaylanan oranda borsa payı alınır. Borsa payı oranı halen %0.001 (yüzbinde bir) olup, 31.12.2010 tarihine kadar sıfırdır. 10.9) Pazarlar ULUSLARARASI TAHVİL PAZARI (UTP): Eurotahvillerin sürekli müzayede çoklu fiyat sistemi içinde doğrudan alım/doğrudan satım işlemlerinin yapıldığı pazardır. 72 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ EUROTAHVİL PAZARLIKLI İŞLEMLER PLATFORMU (EPİP): Eurotahvil Pazarlıklı İşlemler Platformu (EPİP), üyelerin işlem yapmak istediği üyeyi belirleyerek emirlerini ilettikleri alım satım sistemi olup, emirlerin üye kodu ile yer aldığı “Duyuru Emirleri Ekranı” ile işlemlerin gerçekleşeceği “Pazarlıklı İşlemler Ekranı”ndan oluşur. 10.10) Takas Esasları 10.10.1) Genel Esaslar Eurotahvil pazarlarında (UTP-EPİP) işlem gören menkul kıymet ve nakit takas işlemleri İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından birleştirilerek yapılan ikili netleştirme sürecinin sonucunda oluşturulan takas talimatları doğrultusunda, Takasbank tarafından belirlenen uluslararası takas ve saklama kuruluşu nezdinde ilgili üye hesapları kullanılarak, teslim karşılığı ödeme prensibine göre gerçekleştirilir. 2-Takasbank tarafından uluslarrası takas ve saklama kuruluşu olarak Euroclear Bank belirlenmiştir. 3-İşleme taraf olan aynı üyeler (iki üye) arasında; kıymet tanımı, valör, döviz birimi bazında ikili netleştirme yapılır. Netleştirme sonucunda oluşan yükümlülüklere ilişkin talimatlar Takasbank tarafından Euroclear Bank’a gönderilir. 4-Takas süresi en az bir iş günüdür. İş günü Türkiye, Euroclear Bank’ın resmi olarak açık olduğu gündür. 5-Pazarlarda işlem yapacak üyeler Euroclear Bank nezdinde hesap açmak ve bu hesap numaralarını Takasbank’a yazılı olarak bildirmekle yükümlüdürler. Hesap numarasına ilişkin değişikliklerin ise işlem tarihinden en az iki iş günü önce Takasbank’a bildirilmesi gerekmektedir. Belirtilen süre içinde bildirim yapılmadığı takdirde temerrüt hükümleri uygulanır. 6-Eurotahvil menkul kıymet ve nakit takas işlemleri Takasbank’ın talimatları doğrultusunda Euroclear Bank nezdine ilgili üye hesapları kullanılarak teslim karşılığı ödeme prensibine göre gerçekleştirilir. 7-Pazarlarda işlem yapan Üyeler, kıymet ve nakit yükümlülüklerini valör gününde takas süresi son saatine kadar ilgili hesaplarında hazır bulundurmak ve takibini yapmakla yükümlüdürler. 10.10.2) Yükümlülüklerin Yerine Getirilmesi Alıcı üye, (nakit borçlu, kıymet alacaklı) valör günü itibari ile Euroclear Bank işlem saatleri dahilinde ilgili döviz cinsinden nakit borcunu Euroclear Bank nezdindeki hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Satıcı üye (nakit alacaklı, kıymet borçlu) valör günü itibari ile Euroclear Bank işlem saatleri dahilinde ilgili döviz cinsinden kıymet borcunu Euroclear Bank nezdindeki hesabında bulundurmakla yükümlüdür. Takas Yükümlülüklerinin en geç valör gününde saat 18:30’a kadar (Belçika saati ile) yerine getirilmesi gerekmektedir. 73 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 10.10.3) Alacakların Ödenmesi Takas işlemlerinin Euroclear Bank nezdinde teslim karşılığı ödeme prensibine göre gerçekleşmesi nedeni ile nakit ve menkul kıymet alacakları, alacak karşılığı olan borç tutarlarının Euroclear Bank nezdindeki hesaplardan çıkışı ile eş zamanlı olarak ilgili hesaplara aktarılır. 10.10.4) Temerrüt ve Disiplin Esasları 10.10.4.1) Genel Esaslar Eurotahvillere ilişkin olarak gerçekleşen işlemlere ait nakit ve kıymet yükümlülüğünü valör gününde Euroclear Bank tarafından uygulanan saatler içerisinde yerine getirmeyen üyeye uygulanacak temerrüt faizine, mağdur üyelere ödenecek tutarlara ve disiplin hükümlerine ilişkin esaslar aşağıdaki şekilde düzenlenmiştir. Üyelerin kesinleşen alım-satım işlemlerine ait yükümlülükleri, işlemin kesinleşmesini takip eden ve bu Genelge’de belirtilen süreler içerisinde yükümlülüğünü yerine getirmeyen üyeden temerrüde düştüğü tarihten itibaren taahhüdünü yerine getirdiği tarihe kadar; i) temerrüde düşülen menkul kıymetler için, ilgili işlem gününde (temerrüde konumenkul kıymetin işlem günleri farklı ise valör gününe en yakın olan işlem gününde) gerçekleşen işlemlerin ağırlıklı ortalama takas fiyatından hesaplanan toplam değeri ii) nakit için, nakit tutarı esas alınarak temerrüt faizi hesaplanır. 10.10.4.2) Uygulanacak Temerrüt Faizleri Menkul kıymet ya da nakit yükümlülüğünün valör gününde yerine getirilememesi durumunda, temerrüt matrahı üzerinden, İMKB Repo Ters Repo Pazarı’nda veya TCMB İnterbank Para Piyasası’nda oluşan bir gecelik ağırlıklı ortalama faiz oranlarından en yüksek olanının, bu oranı aylık Londra Bankalararası Borçlanma Oranının (LIBOR) 1.25 katına eşitleyen katında temerrüt faizi uygulanır. Döviz üzerinden hesaplanan temerrüt faizi, ilgili günler için temerrüde düşen üyelerden tahsil edilir. Aynı gün içinde bir defadan fazla nakit ve/veya birden fazla menkul kıymette temerrüde düşülmesi halinde bu durum tek bir temerrüt hali olarak değerlendirilir. Temerrüde düşen üyelere ayrıca bu Genelge’de belirtilen esaslar çerçevesinde disiplin cezası uygulanır. Menkul kıymet veya nakit yükümlülüğünün bu Genelgede belirtilen sürelerde yerine getirilememesi Borsa, Takasbank veya Euroclear Bank’ın sisteminde meydana gelen sorunlardan kaynaklandığı takdirde, bu hususların Takasbank Temerrüt Komitesi tarafından geçerli bilgi veya belgeler ile tespit edilmesi halinde temerrüt faizi alınmaz. Nakit veya menkul kıymet alacaklı üyelere, valör gününde yapılamayan ödeme veya teslimler için, valör günü ile ödeme veya teslimlerin yapıldığı tarih arasındaki takvim günleri esas alınarak; her gün için günlük hesaplanan temerrüt faizinin ½ katı ödenir. Bu ödemenin yapılabilmesi için, valör günü yapılamayan teslim ya da ödemenin İMKB, Takasbank veya Euroclear Bank’ın sisteminde meydana gelen sorunlardan kaynaklanmaması, nakit veya menkul kıymet alacaklı üyenin nakit veya menkul kıymet yükümlülüğünü zamanında yerine getirmesi, nakit veya menkul kıymet temerrüdüne düşen üyenin yazılı itirazının geçersiz kabul edilerek temerrüt faizinin tahsili gerekmektedir. 74 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Temerrüt faizi, temerrüde düşen üye tarafından kendisine bildirim yapılan tarihten itibaren bir iş günü içerisinde ödenir. 10.10.4.3) Temerrüt Sonuçlandırma İşlemleri: Valör (V) günü nakit veya menkul kıymet yükümlülüklerini yerine getirememiş üyeler ve temerrüde konu işlemler ertesi iş günü sabahı Takasbank tarafından Borsa Başkanlığı’na bildirilir. Temerrüde düşen üye temerrüt halini Borsa Başkanlığı’nca belirlenen ve kendisine tebliğ edilen zamanda sona erdirmek zorundadır. Temerrüt durumunun sona erdirilmemesi halinde, İMKB Yönetmeliği’nin 35’inci Maddesi hükümleri çerçevesinde, aşağıda belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmesini takiben işlem yapılır. Yükümlülüğünü yerine getirmiş olan üye temerrüde konu işlem ile ilgili takas talimatını iptal ederek, en geç V+1 günü saat 12:00’ye kadar işlem karşılığı olan nakit ya da kıymetini Euroclear Bank nezdindeki 97325 no’lu Takasbank hesabına aktarır. Temerrüde düşen üyenin de V günü itibariyle gerçekleşmemiş işlemine ait takas talimatını V+1 günü saat 12:00’ye kadar iptal etmesi zorunludur. İlgili talimatın V+1 günü 12:00’ye kadar üye tarafından iptal edilmemesi durumunda, söz konusu talimat Takasbank tarafından re’sen iptal edilir. Temerrüt işlemleri ertesi gün valörlü olarak sonuçlandırılır. Temerrüt durumunu sona erdirmeyen üyeye ait işlem konusu menkul kıymetler Borsa tarafından re’sen aldırılıp sattırılır. Alım veya satım işlemleri Yabancı Menkul Kıymetler Piyasası’nda Borsa eksperlerinin emir girmesi ile gerçekleştirilir. Emirlerin seans süresince gerçekleşmemesi durumunda Tahvil ve Bono Piyasası Otomatik Alım-Satım sistemi mesaj modülü kullanılarak piyasa katılımcısı üyelerden teklifler toplanıp değerlendirilir ve işlem sonuçlandırılır. Temerrüt nedeni ile yapılan işlem eskisine göre daha olumsuz şartlarda yapılmışsa yükümlülüğünü yerine getirmeyen üye aradaki farkı Euroclear Bank nezdindeki 97325 no’lu Takasbank hesabına yatırmak zorundadır. 10.11) Disiplin Cezaları İMKB Yönetmeliği’nin 35’inci maddesi çerçevesinde, üyenin Pazarlar’da oluşacak temerrüdüne bağlı olarak ortaya çıkan yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle söz konusu temerrüt tarihini takip eden bir yıllık süre içerisinde aynı durumun tekerrürü halinde İMKB Yönetmeliği’nin 53’üncü maddesi uyarınca disiplin cezası uygulanır. 75 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 11) TAKASBANK KREDİ UYGULAMALARI 11.1) Takasbank Kredi Türleri Takasbank Ana Sözleşmesi’nde kredilendirilebilecek konular aşağıdaki gibi belirlenmiştir: Müşterilerine, menkul kıymet ve sair her türlü teminat karşılığında; takas işlemlerinin süresinde sonuçlandırılması amacı ile nakdi ve gayri nakdi kredi açmak ve avans vermek. Menkul kıymetleri ve diğer para piyasası araçlarını iskonto veya iştira etmek, gerektiğinde bunları ödünç olarak vermek ve almak, Türk Lirası ve döviz cinsinden kefalet, teminat mektubu ve aval vermek. Kullandırılacak krediler; a) Nakdi Krediler 1) Takasbank Nakit Kredisi 2) Hazine Kredileri 3) Diğer Nakdi Krediler b) Gayrinakdi Krediler 1) ÖPSP (Ödünç Pay Senedi Piyasası) 2) TPP (Takasbank Para Piyasası) 3) Merkezi Takas Tarafı 4) Kabul Edilen Garantiler 5) Diğer Gayrinakdi Krediler olarak iki başlık altında toplanmaktadır. Takasbank, İMKB ve görev verilecek diğer borsaların üyelerine kredi vermektedir. Aşağıda uygulamasına Eylül/1996'da başlanmış olan "Nakit Kredi" uygulama esasları bulunmaktadır. 11.2) Nakit Kredi Uygulama Esasları Takasbank, aracı kurumlara, sermaye piyasası işlemlerinde etkinlik ve kolaylık sağlayıp, takas borçlarının erken kapatılması sureti ile, takas alacaklarından erken yararlanmalarını sağlamak ve piyasalara derinlik kazandırılmasına yardımcı olmak amacıyla nakdi kredi kullandırmaktadır. 11.2.1) Taahhütname 1. Nakit ve Ödünç Menkul Kıymet Kredileri Taahütnamesi: Nakit Kredi kullanmak isteyen Aracı Kurumların, Takasbank’a hitaben imzalamaları gereken taahhütnamedir. 76 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Aracı Kurumların imzaladıkları Taahhütname tutarından daha yüksek miktarda kredi kullanmaları mümkün değildir. 2.Teminat Amacıyla Temlik Sözleşmesi: Aracı Kurumların portföy hesabından teminat vermek istemeleri durumunda Takasbank ile karşılıklı olarak imzalamaları gereken sözleşmedir. 3.Rehin Sözleşmesi: Aracı Kurumların müşteri hesabından teminat vermek istemeleri durumunda teminatı verecek olan müşterinin Takasbank ile karşılıklı olarak imzalaması gereken sözleşmedir. Aracı Kurum “Rehin Sözleşmesi” imzalattığı müşteriye ait Noter’den alınmış imza beyannamesini de Takasbank’a teslim etmelidir. Müşteri hesabından verilecek olan teminatların toplam piyasa değeri, bu Sözleşmenin tutarını aşamaz. Gün sonlarında yapılan teminat değerlemesi sonucunda müşteriye ait teminatların toplam piyasa değerinin, “Rehin Sözleşmesi” tutarını aşması durumunda, takip eden işgünü Aracı Kurumdan bahse konu aşımın giderilmesi istenir. 4. Faks Cihazı İle Takasbank İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’ne Gönderilecek Müşteri Talimatları İle İlgili Uygulama Sözleşmesi: Teminatlara ilişkin Aracı kurum ve müşteri talimatlarının Takasbank’a faks yolu ile ulaştırılmak istenmesi durumunda imzalanması gereken sözleşmedir. 11.2.2) Limit Takasbank tarafından Aracı Kurumlara kullanabilecekleri kredinin üst sınırını belirleyen Nakit Kredi Limiti tahsis edilir. Nakit Kredi limitleri, Aracı Kurumlara gizli ve yazılı olarak duyurulur ve belirli zamanlarda revize edilir. Ayrıca Aracı Kurumların limit artırım ve limit aktarma talepleri de incelenerek en kısa sürede sonuçlandırılır. 11.2.3) İşlem Sınırları Alt tutar sınırı yoktur. Üst tutar sınırı ise tahsis edilen Nakit Kredi limitidir. 11.2.4) Taleplerin İletilmesi Ve Kredi Kullandırım Saatleri Aracı Kurumlar Nakit Kredi taleplerini, her gün saat 17:00’ye kadar yazılı olarak iletirler ve faks talimatları, aslı gelene kadar geçerli olmaktadır. Teminat Mektubu hariç tüm teminat giriş virmanları, öncelikle aracı kurumun ofisindeki Takasbank terminalleri kullanılarak sisteme girilir, ancak yazılı talimatın Takasbank’a ulaşmasının ardından Takasbank tarafından onaylanması sureti ile gerçekleşir. Faks ile iletilen müşteri talimatlarının asıllarının en geç 5 işgününde Takasbank’a teslim edilmesi gerekmektedir. Karşılanan talepler, Takasbank tarafından Aracı Kurumlara aynı gün içinde faks ile bildirilir. 11.2.5) Vade ve Vade Sonu Ödeme Saatleri Vade maxımum 1 aydır. Kredinin temdit edilmesi durumunda dahi vade, 1 ayı geçemez. 77 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Aracı Kurumlar kullandıkları kredinin vadesinin sonunda borçlarını; * nakden en geç saat 14:30’a kadar, * hesaben en geç saat 17:00’ye kadar ödemekle yükümlüdürler. 11.2.6) Kredi Türlerine Göre Fiyatlar ve Ödeme Esasları Nakit Kredi’ler 3 seçenekli olarak kullandırılmaktadır: 1-Spot 2-Vadeden önce kapama opsiyonlu 3-Gün içi Takasbank ilk 2 kredi türü için de ayrı faiz oranları ilan etmektedir. Her kredi işleminde, Takasbank tarafından saptanan faiz oranı üzerinden hesaplanan faiz tutarı ve faiz üzerinden alınacak yasal kesintileri (%5 BSMV), anapara ile birlikte tahsil edilir. Aracı Kurumların paralarını saat 16:15’den önce getirmeleri ve kredi borçlarını kapatmaları durumunda, son gün için faiz alınmaz. Saat 16:15’den sonra kapanan kredilerde ertesi günün tatil günü olması durumunda tatil günleri için de faiz alınmaktadır. Güniçi kredilerin ise, aynı gün en geç saat 16:30 itibari ile kapanması gerekmektedir. Süresi içinde kapatılan güniçi kredilerden %5,5 oranında (BSMV ile birlikte) faiz tahsil edilir. Saat 16:30'a kadar kapatılmayan gün içi krediler o günkü TCMB Geç Likidite Penceresi Borç Verme Faiz Oranının %50 fazlası kadar orandan faiz uygulanarak O/N krediye dönüştürülmektedir. 11.2.7) Kısmi Kredi Kapaması Ve Temdit Esasları Aracı Kurumlar Nakit Kredi temdit ve kısmi kapama taleplerini, çalışma saatleri içinde yazılı olarak iletirler. Faks talimatları asılları gelene kadar geçerlidir. 11.2.8) Teminatlara İlişkin Hususlar 11.2.8.1) Türleri Nakit Kredi işlemlerinde, Aracı Kuruluşların Takasbank’a verebilecekleri teminatlar aşağıdaki türlerden olabilir: HS HB DT TM NK YF Hisse Senedi Hazine Bonosu Devlet Tahvili Teminat Mektubu (TL/YP) Nakit Blokaj (TL/YP) Yatırım Fonu Katılma Belgeleri 78 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 11.2.8.2) Yatırılma, Çekilme ve Özellikleri Aracı Kurumlar, teminat verme/geri çekme işlemlerinin sistem girişlerini kendi ofislerinde bulunan Takasbank ekranlarını kullanarak her iş günü saat 17:00’ye kadar gerçekleştirirler. Teminat Mektubu girişleri hariç tüm teminat hareketleri Takasbank’ın onayı ile gerçekleşir. Teminat girişlerinin Takasbank tarafından onaylanabilmesi için, teminat eğer aracı kuruluşun bir müşterisinin hesabından alınıyor ise, müşterinin imzaladığı talimatın, teminat eğer aracı kuruluşun portföy hesabından alınıyor ise aracı kuruluşun imzaladığı talimatın Takasbank’a ulaştırılması gerekmektedir. Teminat çıkışlarının Takasbank tarafndan onaylanabilmesi için ise herhangi bir talimat getirme zorunluluğu bulunmamaktadır. Teminat hesaplarındaki kıymetler için Takasbank tarafından sağlanacak hizmetlerde, Takasbank’ın komisyon tarifesi uygulanmaktadır. Hisse Senetlerinin teminata alınması durumunda, teminata alınabilecek hisse senetleri, İMKB Ulusal Pazar’daki ve Kurumsal Ürünler Pazarındaki “A” grubu hisse senetlerinden Takasbank’ca seçilenlerle sınırlıdır. Takasbank belirtilen senetlerin her biri için teminata kabul edilebilmenin üst sınırını belirler. Teminata alınacak hisse senetleri adet ve katları şeklindedir. Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları; nın teminat olarak verilmek istenmesi durumunda, Aracı Kuruluşların müşterileri için verilecek Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarının virmanı Aracı Kuruluşların Takasbank nezdindeki “502” depolarından, portföyleri için verecekleri Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarının virmanı ise “501” depolarından gerçekleştirilmektedir. İtfa günü gelen Devlet Tahvili ve Hazine bonolarının itfa ve kupon ödeme işlemleri teminat hesabında gerçekleştirilir ve itfa ve kupon ödemeleri üyelerin nakit teminat hesabına aktarılır. Teminat Mektuplarının teminata verilmek istenmesi durumunda, mektup alınmadan önce Takasbank Krediler Piyasalar Bölümü yetkilileri ile irtibat kurularak, mektubun alınacağı bankanın Takasbank’taki limitinin müsait olup olmadığının teyit edilmesi gerekmektedir. Ayrıca mektubu veren bankanın Genel Müdürlüğü’nden, Mektubu verdiklerine dair yazılı teyit alındıktan sonra bahse konu mektuplar teminata kabul edilir. Genel Müdürlük teyidi alındıktan sonra teminat girişi yapılan Teminat Mektupları Takasbank Para Piyasası teminatıyla dönüşümlü olarak kullanılabilir. Teminata kabul edilen Teminat Mektuplarının kesin olması gerekmektedir. Aynı Gruba veya Holding’e bağlı Bankaların birbirlerine verdikleri ve Aracı Kurumların bağlı oldukları Grup veya Holding Bankalarından aldıkları Teminat Mektupları, teminata kabul edilmez. Vade içeren teminat mektuplarının, vadelerine 5 gün kala değiştirilmesi gerekmektedir. 79 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Nakit teminat; TL, ABD Doları veya Euro cinsinden olabilir. Aracı Kuruluşların, teminata yatıracakları nakdi veya 11 hesaplarından teminata virman talimatlarını en geç saat 14:30’a kadar teslim etmeleri gerekmektedir. Yatırım Fonları Katılma Belgelerinin; teminat olarak verilmesi durumunda Aracı Kuruluşlar kurucusu veya yöneticisi oldukları yatırım fonu katılma belgelerini teminata veremezler. 11.2.8.3) Değiştirme ve İade Aracı Kurumlar verdikleri teminatları Takasbank’ın uygun görmesi sonucu isterlerse yukarıda anlatıldığı şekilde giriş ve çıkış yapmak sureti ile değiştirebilirler. Takasbank da gerekli gördüğü durumlarda teminatların değiştirilmesini isteyebilir. Teminat Değiştirme Çağrısı’nın yapıldığı gün saat 17:00’ye kadar Aracı Kuruluşun istenen teminatları değiştirmesi gerekmektedir Aksi taktirde Aracı Kurumun tüm Nakit Kredileri muaccel hale gelir ve temerrüt hükümleri uygulanır Aracı Kurumların saat 16:00’dan sonra verdikleri hisse senedi teminatı çekme talepleri, o günkü takas temerrütlerini önlemez. 11.2.8.4) Değerleme Nakit Kredi’lerde vade içinde Takasbank her gün sonunda aşağıda belirtilen şekilde teminatın değerlemesini yapar: a)Hisse senetleri, değerlemenin yapıldığı güne ait son seansta oluşan ağırlıklı ortalama fiyattan; eğer işlem gerçekleşmemişse, yine son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin aritmetik ortalaması ile, b)Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları; değerlemenin yapıldığı gün, IMKB’de (Tahvil ve Bono Piyasası) belirlenen “Tahvil Cari Oranları”ndan, c)YP nakit tutarları ve YP Teminat Mektupları; değerlemenin yapıldığı günden bir sonraki gün için TCMB tarafından ilan edilen döviz alış kurlarından, d)Yatırım Fonu Katılma Belgeleri; değerlemenin yapıldığı gün ilan edilen fiyatlarından. 11.2.8.5) Teminatlardan Doğan Haklar Aracı Kurumların teminata vermiş oldukları hisse senetlerinin bedelsiz sermaye artırımı sonucu elde edilen payları ve temettü tutarları üyenin teminat hesabına aktarılır. Sermaye artırımı bedelli ise; üye, teminatta oluşan rüchan hakkı (kupon) adedini serbest alt hesaba virmanladıktan (teminat çıkışı yaptıktan) sonra bedelini yatırmak suretiyle kullanabilir. 80 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 11.2.8.6) Oranlar (Marjlar) ve Teminat Tamamlama Çağrısı a)Aracı Kurumların teminat olarak sadece hisse senedi vermek istemeleri durumunda riskin %150’si kadar (%50 marjlı) hisse senedi getirmeleri gerekmektedir. Nakit Teminata alınan tek bir çeşit hisse senedi, toplam Nakit Kredi riskinin eğer İMKB-30 dahili bir hisse senedi ise %150’sini eğer İMKB-100 dahili bir hisse senedi ise %100’ünü eğer İMKB-100 dışında Ulusal veya Kurumsal Ürünler Pazarlarında yer alan bir hisse senedi ise %50’sini geçemez. Her gün yapılan teminat değerlemesi sonucu; toplam hisse senedi teminatı, toplam Nakit Kredi riskinin %140’ının (%40 marjın) altına düştüğü taktirde, Aracı Kuruluşlara Takasbank tarafından Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) yapılarak, teminatını başlangıç teminat oranına tamamlaması istenir. b)Aracı Kurumların teminat olarak hisse senedi dışındaki teminat türlerinden (DT/HB/TM/NK/YF) vermek istemeleri durumunda riskin %115’i kadar (%15 marjlı) teminat getirmeleri gerekmektedir. Her gün yapılan teminat değerlemesi sonucu; toplam diğer teminat, toplam Nakit Kredi riskinin %105’inin (% 5 marjın) altına düştüğü taktirde, Aracı Kuruluşlara Takasbank tarafından Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) yapılarak, teminatını başlangıç teminat oranına tamamlaması istenir. Teminat Tamamlama Çağrısının yapıldığı gün saat 17:00’ye kadar Aracı Kurumların istenen ek teminatı yatırmaları gerekmektedir. Aksi taktirde Aracı Kurumun tüm Nakit Kredi’leri muaccel hale gelerek temerrüt hükümleri uygulanır. 11.2.8.7) Muhasebe Kayıtları Sermaye Piyasa Kurulu kredi işlemlerinin muhasebeleştirilmesi ilgili olarak aşağıdaki muhasebe kayıtlarının kullanılacağını belirtmiştir. Nakit Kredi kullanacak aracı kurumlar Takasbank’a teminat verdiklerinde, “916 Menkul Kıymet Kredisi için Takasbank’a verilen Teminatlar” hesabına teminatın türü itibariyle borç, “966-Menkul Kıymet Kredisi Teminatlarından Alacaklılar” hesabına alacak kaydedilir. 11.2.8.8) Kredi Borcunun Kapatılması Ve Muaccelliyet Vade sonunda kredinin anapara, faiz ve yasal kesintilerinin yukarıda gün sonuna kadar Takasbank’a yatırılması veya virmanlanması ile Nakit Kredi borcu kapanır. Muacceliyet ise aşağıdaki durumlarda ortaya çıkar: a) Takasbank’ca yapılan Teminat Tamamlama Çağrısı’na rağmen, Aracı Kurumların çağrının yapıldığı gün saat 17:00’ye kadar teminatlarını tamamlamamaları, b) Takasbank’ca yapılan Teminat Değiştirme Çağrısı’na rağmen, Aracı Kurumların çağrının yapıldığı gün saat 17:00’ye kadar teminatlarını değiştirmemeleri, 81 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ c) Aracı Kurumların kredinin vade sonu geldiğinde yükümlülüklerini yerine getirmemeleri, d) Aracı Kurumun işlemlerinin yetkili adli ve idari merciler tarafından süreli veya sürekli olarak durdurulması, Yukarıdakilerden; (a), (b) ve (c) durumlarında; Aracı Kurumun tüm Nakit Kredi’leri muaccel hale gelerek temerrüt hükümleri uygulanır. (d) durumunda ise; Aracı Kurumun tüm nakdi ve gayri nakdi kredi borçları muaccel hale gelerek temerrüt hükümleri uygulanır. 11.2.8.9) Temerrüt Temerrüt durumunda Aracı Kurumların varsa Takasbank’taki nakdi borcuna mahsup edilir. Eğer bahse konu tutar Aracı Kurumun borcunu karşılamıyorsa bu kez teminatlar nakde dönüştürülür. Ancak kredilerin muaccel hale gelme sebebi veya oluşan temerrüt, aracı Kurumun faaliyetlerinin durdurulması veya yetkilerinin iptal edilmiş olmasından kaynaklanıyorsa; borcun tasfiyesi, teminatların nakde dönüştürülmesi yoluya gerçekleştirilir. Temerrüt süresi içinde toplam borca temerrüt faizi uygulanmaktadır. Temerrüt faiz oranı, temerrüde düşüldüğü gün Takasbank’ın krediler için uygulamış olduğu en yüksek faiz oranının % 50 fazlasıdır. Temerrüde düşen Aracı Kurum temerrüt süresi içinde Takasbank Para Piyasası’nda işlem yapamaz. Ayrıca Takasbank Para Piyasası’nda temerrüde düşen Aracı Kurum da temerrüt süresi içinde Nakit Kredi kullanamaz. 82 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 12) TAKASBANK PARA PİYASASI (TPP) Takasbank Para Piyasası (TPP); kısa dönemli nakit fazlası olup, bunu organize bir şekilde plase edemeyen Aracı Kuruluşlar ile kısa dönemli nakit ihtiyacı bulunup, bu ihtiyacını uzun vadeli varlıklarını elden çıkartmadan karşılamak isteyen Aracı Kuruluşların karşılaşmasını sağlamak amacıyla 1 Ekim 1996’da İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. bünyesinde faaliyete geçmişti. 12.1) Dayanak Takasbank Para Piyasası Yönetmeliği Banka Ana Sözleşmesi’nin 3’üncü maddesinin 2’nci fıkrası gereğince hazırlanmıştır. 12.2) İşlem Yapabilecek Kuruluşlar Banka’ca düzenlenen “TPP Taahhütnamesi”ni imzalamış olan, İMKB ve görev verilecek diğer borsalara üye Banka ve Aracı Kurumlar ve TC Merkez Bankası, TPP’nda işlem yapabilirler. 12.3) Başvuru Prosedürü Aracı Kuruluş’un; a) Takasbank’a hitaben yazılmış bir başvuru yazısı hazırlaması, b) “TPP Taahhütnamesi”ni imzalaması, c) Temsilcilerini bildirmesi, halinde başvurusu Takasbank tarafından incelemeye alınır. TPP’na kabul Takasbank’ın onayı ile gerçekleşir. 12.3.1) Taahhütname TPP’nda işlem yapmak isteyen Aracı Kuruluşların, “TPP Taahhütnamesi”ni imzalamaları gerekmektedir. 12.3.2) Aracı Kuruluş Temsilcilerine İlişkin Esaslar Temsilciler Aracı Kuruluş adına TPP’nda emir verme, emir değiştirme ve emir iptali işlemlerini yapmaya yetkilidirler. Aracı Kuruluşların TPP’nda işlem yapabilecek temsilci sayısı 4’ü geçemez ve yazılı olarak bildirmek koşuluyla, bu temsilcileri değiştirme hakları mevcuttur. Aracı Kuruluşların yetkilendirme taleplerinde temsilcilerin T.C. kimlik numaralarını da bildirmeleri gerekmektedir. Temsilcilere Takasbank tarafından gizli birer şifre verilir. Bu şifre ile TPP’na iletilen emirlerin sorumluluğu Aracı Kuruluş’a aittir. Ayrıca temsilciler Takasbank tarafından 83 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ kendilerine verilen kişiye özel gizli şifrelerini ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarları vasıtası ile değiştirebileceklerdir. 12.4) Takasbank’ın Konumu TPP’nda gerçekleşen işlemlerden doğacak yükümlülükler Takasbank’ın garantisi altındadır. Takasbank piyasada alış satış kotasyonu vermemektedir ve işlemlerde katılımcı olmamaktadır. 12.5) Limitler Takasbank her Aracı Kuruluş’a, “TPP limiti” tahsis eder. Aracı Kuruluş’a limit tahsisi yaparken Bağımsız Denetim Raporları, TCMB Risk Kayıtları ve Protestolu Çek Senetleri incelenmektedir. Ayrıca kurumun finansal büyüklüklerinden Net Satış, Net Kar, Aktif Büyüklüğü, Net İşletme Sermayesi ve özkaynakları incelenip, karlılık, borçluluk ve likidite rasyolarına bakılmaktadır. Bunun yanısıra borsa işlem hacimleri, saklama bakiyeleri, temerrütleri, plasmanları incelenir. Piyasa bilgileri (firmanın basında yer alan haberleri- durdurma, kapama veya para cezaları gibi) de dikkate alınarak firma ile ilgili toplanmış bütün veriler bir araya getirilir ve bir limit tahsisi yapılır. TPP limiti, Aracı Kuruluş’a gizli ve yazılı olarak duyurulur ve belirli zamanlarda revize edilir. 12.5.1) Alış-Satış Limitleri Her Aracı Kuruluş’un Takasbank’a vermiş olduğu teminatlara göre alış limiti hesaplanır. Üye alış limiti, TPP limitinden toplam alış işlemlerinin düşülmesi ve vadesi gelen alış işlemlerinin eklenmesi ile bulunur. Üye satış limiti, TPP limiti ile vadesi gelen satış işlemi toplamından üyenin toplam alışlarının düşülmesi ile bulunur. Belirlenen satış limiti seans içinde üye serbest hesabından yapılan tahsilat rakamı kadar artar. Günbaşında üyelere bildirilen alış ve satış limitleri birbirinden bağımsız olarak, verilen alış ve satış emirleri kadar azalır. Aracı Kuruluşlar, ofislerinde bulunan Takasbank Intranet ağına bağlı bilgisayarlar vasıtası ile alış ve satış limitlerini içeren “Gün Başı Bilgileri“ raporunu takip edebilirler. ALIŞ SATIŞ LİMİTLERİNİN BELİRLENMESİNE İLİŞKİN ÖRNEK I-ÜYE TPP TEMİNAT TOPLAMI = 1.250.000 1. GÜN TPP LİMİTİ ALIŞ LİMİTİ SATIŞ LİMİT İ = 1.000.000 = 1.000.000 = 1.000.000 84 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ GÜN İÇİNDE ÜYE İŞLEMLERİ ALIŞ = 1.000.000 O/N SATIŞ = 1.000.000 O/N 2.GÜN TPP LİMİTİ = 1.000.000 ALIŞ LİMİTİ = 1.000.000 SATIŞ LİMİTİ = 1.000.000 GÜN İÇİNDE ÜYE İŞLEMLERİ ALIŞ = 0 SATIŞ = 1.000.000 O/N 3. GÜN TPP LİMİTİ = 1.000.000 ALIŞ LİMİTİ = 1.000.000 SATIŞ LİMİTİ = 2.000.000 GÜN İÇİNDE ÜYE İŞLEMLERİ ALIŞ = 500.000 300.000 SATIŞ = 1.600.000 400.000 4.GÜN TPP LİMİTİ ALIŞ LİMİTİ SATIŞ LİMİTİ 12.5.2) O/N 7 GÜN O/N 7 GÜN = 1.000.000 = 700.000 = 1.800.000 Teminatlara İlişkin Esaslar Aracı Kuruluş’tan alıcı olması halinde almak istediği miktarın %125’i oranında değerlenmiş teminat istenir. Değerlenmiş Teminat, teminatların piyasa değerlerinin belirlenen katsayılarla çarpımı sonucu elde edilir. Satış için Aracı Kuruluş'lardan teminat istenmemektedir. 12.5.3) Teminat Türleri TPP’nda Aracı Kuruluşların Takasbank’a verebilecekleri belirtilmiştir: NK Nakit (TL, YP) TM Teminat Mektubu (TL, YP) HB Hazine Bonosu DT Devlet Tahvili YF Yatırım Fonu Katılma Belgesi HS Hisse Senedi EUT Euro Tahvil teminat çeşitleri aşağıda 85 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 12.5.4) Teminat Değerleme ve Katsayılar Değerlenmiş Teminat hesaplamasında kullanılacak katsayılar aşağıdadır: TEMİNATIN CİNSİ KATSAYISI Nakit (TL, YP) Teminat Mektubu (TL, YP) Hazine Bonosu Devlet Tahvili Yatırım Fonu Katılma Belgesi Hisse Senedi Euro Tahvil 1,00 1,00 1,00 1,00 1,00 0,75 0,75 Toplam değerlenmiş teminat içinde değerlenmiş hisse senetlerinin, payı %75’i geçmeyecektir. Ayrıca teminat olarak yatırılan bir çeşit hisse senedinin, toplam değerlenmiş teminatın içindeki payı %15’i geçemez. Üyenin değerlenmiş teminat toplamı TPP limitinin %125”ini aşıyorsa, aşan kısım dikkate alınmaz. Teminata kabul edilecek döviz ödemeli ve dövize endeksli kıymetler ile Euro Tahvillerin değerlenmiş teminat toplamı, hisse senedi hariç olmak üzere diğer değerlenmiş teminat toplamını aşamaz, aşan kısım olması halinde dikkate alınmayacaktır. TEMİNAT DEĞERLEMESİ VE KATSAYILARINA İLİŞKİN ÖRNEK: TPP TEMİNAT DURUMU TANIM NOMİNAL/ADET BİRİM FİYATI PİYASA DEĞERİ KATSAYI DEĞERLENMİŞ TEMİNAT TM-TL 1 1 220.000,00 1 220.000,00 TM-YP 1.500.000 1,52349 2.285.235,00 1 2.285.235,00 TRB100805T13 1.000.000 82,71200 827.120,00 1 827.120,00 TRT150306T20 800.000 95,23800 761.904,00 1 761.904,00 AEFES 1.900 24,78000 47.082,00 0,75 35.311,50 NETAS 2.000 31,55000 63.100,00 0,75 47.325,00 TOPLAM 4.176.895,50 4.176.895,50 X %15 626.534,33 4.176.895,50 X %75 3.132.671,63 Takasbank her gün sonunda teminatların değerlemesini aşağıda belirtilen şekilde yaparak, Aracı Kuruluşlara her sabah “Gün Başı Bilgileri” raporu ile bildirir. 1-Hisse senetleri için; değerlemenin yapıldığı güne ait son seansta oluşan ağırlıklı ortalama fiyat, eğer işlem gerçekleşmemişse, yine son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin aritmetik ortalaması. 2-Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları için; değerlemenin yapıldığı gün, IMKB’nda (Tahvil ve Bono Piyasası) ertesi gün için belirlenen “Tahvil Cari Oranları”. 86 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 3-Yabancı paralar için; değerlemenin yapıldığı gün, ertesi gün için belirlenen TCMB döviz alış kuru. 4-Yatırım Fonu Katılma Belgeleri için o günkü fiyat. 5-Euro Tahviller icin; Bloomberg tarafından saat 17:00 itibariyle yayımlanan Bloomberg Generic Price (BGN) fiyatı. Bu fiyatlar ertesi gün içinde yapılan teminat virmanlarının değerlemesinde de kullanılır. 12.5.5) Teminat Yatırma, Çekme, Değiştirme Aracı Kuruluşlar şekli ve kapsamı Takasbank’ca belirlenen virman talimatları ile teminat yatırmaya ilişkin taleplerini yaparlar. Aracı Kuruluşlardan gelen yazılı teminat çekme talepleri ise Takasbank’ın uygun görmesi ile yapılabilir. Aracı Kuruşlar müşteri hesaplarından teminat veremezler. Portföy hesaplarından verecekleri teminat için ise bir defaya mahsus olmak üzere “Teminat Amacıyla Temlik Sözleşmesi”ni imzalamaları gerekmektedir. Nakit, Kıymet, Teminat ve Şartlı Virman Taahhütnamesi’ni imzalayan Aracı Kuruluşlar ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarları vasıtası ile Devlet Tahvili ve Hazine Bonolarını, Euro Tahvilleri, hisse senetlerini, yatırım fonu katılma belgelerini, teminat mektupları ve TL ile yabancı para cinsinden nakitleri teminat olarak verebilir ve geri alabilir. Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarlarından yaptıkları teminat girişleri ve çıkışlarında giriş ve doğrulamadan sonra Takasbank’ın onayı gerekmektedir. Teminat girişleri “Teminat Amaçlı Temlik Talimatı”nın Bankamıza ulaştırılması neticesinde Takasbank’ın onayı ile gerçekleşmektedir. Bahse konu talimatlar “Faks cihazı ile Takasbank İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş.’ne Gönderilecek Müşteri (Borsa Para Piyasası ve Nakit Kredileri) Talimatları ile İlgili Uygulama Sözleşmesi”nin imzalanması şartıyla faks olarak kabul edilmekte olup talimat asılları en geç 5 iş gününde Bankamıza teslim edilmelidir. Aracı Kuruluşlar teminat giriş ve çıkış işlemlerini ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarları vasıtası ile saat 17:00’ye kadar yapabilmektedirler. Resmi tatil nedeniyle yarım gün olan iş günlerinde ise virman işlemlerini saat 12:30’a kadar yapabilmektedirler. Teminat Mektubu’nun teminat olarak verilmesi durumunda, teminat mektubunu düzenleyen bankanın, Bankamızda limit boşluğu olup olmadığının teyidinin alınması gerekir. Şekli ve kapsamı Takasbank’ca belirlenen Teminat Mektubu’nu veren bankanın Genel Müdürlüğünden Mektubu kendilerinin verdiğine dair yazılı teyit alındıktan sonra bahse konu mektuplar teminata kabul edilir. Teminata kabul edilen Teminat Mektuplarının kesin olması gerekmektedir. Aynı Gruba veya Holding’e bağlı Bankaların birbirlerine verdikleri ve Aracı Kurumların bağlı oldukları Grup veya Holding Bankalarından aldıkları Teminat Mektupları, teminata kabul edilmemektedir. Aracı Kuruluşlar teminat olarak almış oldukları Teminat Mektuplarını Krediler ve Piyasalar Bölümü’ne iletmektedirler. Hisse senetlerinin teminata alınması durumunda, teminata alınan hisse senetleri IMKB tarafından ilan edilen İMKB Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler Pazarı listelerinden Takasbank’ca seçilecek A grubu hisse senetleri ile sınırlıdır. Takasbank, belirtilen 87 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ senetlerin her biri için teminata kabul edilebilmenin üst sinirini belirler. Teminata alınacak hisse senetleri adet ve katları şeklindedir. Aracı Kurumun iştiraki veya ortağı olduğu şirketlere ait hisse senetleri İMKB Ulusal Pazar ve/veya Kurumsal Ürünler Pazarı A grubu hisse senetlerinden olsa dahi o kurum için teminata kabul edilmez. Teminata konu olan DİBS’lerin teminat virmanları Takasbank nezdindeki 501-Serbest Depo hesaplarından yapılır. İtfa tarihinde Aracı Kuruluşların teminat hesabında bulunan DİBS’lerin (döviz ödemeliler hariç olmak üzere) itfa işlemleri teminat hesabında gerçekleştirilir. İtfa bedelleri Aracı Kuruluşların teminat hesabına aktarılır. T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı’nca ihraç edilen Euro Tahviller teminat olarak kabul edilmektedir. Teminat olarak verilecek Euro Tahvillerin Bankamızın Euroclear nezdindeki 15512 no’lu hesabına gönderilmesinden sonra, ilgili kıymetlerin Aracı Kuruluşun Bankamız nezdindeki serbest teminat deposuna kaydedilebilmesi için, kıymeti gönderen Aracı Kuruluş tarafından Bankamıza free format SWIFT mesajı veya yazılı talimat gönderilmesi gerekmektedir. Bankamız tarafından ilgili Aracı Kuruluşun Takasbank Tahvil Sistemi’nde yer alan 018Euro Tahvil Serbest Teminat Deposu hesabına aktarılan söz konusu kıymetler, Aracı Kuruluşun ofislerinde bulunan Bankanın kendi terminalleri ve/veya ve Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarları vasıtası ile Takasbank Para Piyasası teminatına yatırılır. Teminat çıkışı sonucunda 018- Euro Tahvil Serbest Teminat Depo Hesabı’na aktarılan kıymetlerin Aracı Kuruluşun kendi menkul kıymet muhabiri nezdindeki hesabına transferi için Uluslararası Piyasalar Bölümümüze yazılı talimat gönderilmesi gerekmektedir. Aracı Kuruluşun menkul kıymet muhabiri Clearstream Banking ise Türkiye saati ile saat 16:00’ya kadar, Euroclear Bank ise saat 17:20’ye kadar talimatlar gönderilmelidir. İlgili saatler sonrasında gönderilecek talimatlara ilişkin transferler ertesi gün valörlü gerçekleştirilir. Söz konusu talimatlarda Aracı Kuruluşun Menkul Kıymet muhabiri ve muhabirdeki hesap numarası belirtilmelidir. Teminat hesaplarındaki kıymetler için Takasbank tarafından sağlanacak hizmetlerde, Takasbank’ın komisyon tarifesi uygulanır. 12.5.6) Teminat Değiştirme Çağrısı Takasbank gerekli gördüğü durumlarda teminatların değiştirilmesini isteyebilir. Örneğin Aracı Kuruluşun teminatındaki hisse senetlerinin İMKB’de sırasının kapatılması veya İMKB Ulusal Pazar veya Kurumsal Ürünler Pazarı A grubu listesinden çıkartılması birer Teminat Değiştirme Çağrısı nedenidir. Teminat Değiştirme Çağrısı’na konu olan kıymetler teminat olma özelliklerini kaybederler. Vade içeren her türlü teminat (TL ödemeli DİBS’ler hariç), vadesine 5 gün kala teminat değerlemesine alınmayıp, değiştirilmesi istenir. 88 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Merkezi Kayıt Kuruluşu’nca üzerine haciz uygulanmış veya teminatlar, teminat değerlemesine alınmayıp, değiştirilmesi istenir. 12.5.7) hareketsizleştirilmiş Teminat Tamamlama Çağrısı Her gün yapılan teminat değerlemesi sonucu; toplam teminat, toplam TPP riskinin %115’inin altına düştüğü taktirde, Aracı Kuruluşa Takasbank tarafından Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) yapılır ve teminatını yeniden % 125’e tamamlaması istenir. Teminat Tamamlama Çağrısının yapıldığı gün saat 16:00’ya kadar Aracı Kuruluşların istenen ek teminatı yatırmaları gerekmektedir. Teminat Tamamlama Çağrısına uymayan Aracı Kuruluşlara temerrüt hükümleri uygulanır. 12.5.8) Teminatlardan Doğan Haklar Aracı Kuruluşların teminat olarak vermiş oldukları hisse senetlerinin sermaye artırımı veya temettü hakları Aracı Kuruluş adına Takasbank tarafından kullanılır. (Sermaye artırımı bedelli ise Aracı Kuruluş’un rüçhan hakkı bedelini ödemesi halinde) işlemler sonucu elde edilen yeni paylar Aracı Kuruluşun ilgili müşterisinin teminat hesabına aktarılır. Nakit tutarlar ise Aracı Kuruluşun nezdimizdeki teminat hesabına aktarılır. Aracı Kuruluşların teminat hesabında bulunan DİBS’lerin kupon ödemeleri (döviz ödemeliler hariç) Aracı Kuruluşların teminat hesabına, Euro Tahvillerin kupon ödemeleri ise 11YP-Üye Serbest Cari Hesabı’na aktarılır. 12.6) Çalışma Esasları 12.6.1) İşlem Saatleri TPP’nda işlemler aynı gün valörlü olarak saat 10:00-12:00 ve 13:00-15:30 arasında yapılır. Verilen emirler saat 10:00-15:30 arasında geçerlidir. 12.6.2) Vade Yapılan işlemlerin vadesi gecelik (O/N) ile 2 ay arası her gün, 2, 3 ve 6 ay vadeleri ile bu vadelerin öncesinde ve sonrasındaki üç iş gününü kapsar. Vade sonu tatil gününe rastlayan işlemler için vade sonu, vadenin bitimini takip eden iş günüdür. 12.6.3) Tutar TPP’nda işlem yapılabilecek minimum tutar 5.000.- TL olup, emir tutarı 1.000.- TL’nin katları olarak artar. 89 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 12.6.4) Emir Türleri TPP’de emirler bölünebilir emir şeklinde verilir. Limitli: Müşteri tipi, emir tipi (alış/satış), süre, faiz oranı ve emir tutarı belirtilerek girilen emir türüdür. Emrin gerçekleşmeden kalan kısmı pasif olarak sistemde bekler. Limitli Gerçekleşmezse İptal Et: Müşteri tipi, emir tipi (alış/satış), süre, faiz oranı ve emir tutarı belirtilerek ve girilen emir tutarının tamamı gerçekleşmesi koşulu ile verilen limitli emir türüdür. Emir girildiğinde sistemde pasif olarak bekleyen (limitli) emirler ile tamamen gerçekleşme koşulu sağlanamadığı takdirde otomatik olarak iptal edilir. Limitli Kalanı İptal Et: Müşteri tipi, emir tipi (alış/satış), süre, faiz oranı ve emir tutarı belirtilerek girilen emir türüdür. Kısmen gerçekleşme koşulu ile verilen limitli emir türüdür. Emir girildiğinde sistemde bekleyen pasif (limitli) emirler ile eşleşir, gerçekleşmeden kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir. Piyasa: Faiz oranı belirtilmeden, müşteri tipi, emir tipi (alış/satış), süre ve emir tutarı belirtilerek girilen emir türüdür. Piyasa Emri girildiğinde, sistemde pasif olarak bekleyen (limitli) emirleri ile kısmi ya da tamamen eşleşir ve emrin gerçekleşmeden kalan kısmı otomatik olarak iptal edilir. Piyasa Gerçekleşmezse İptal Et: Faiz oranı belirtilmeden, müşteri tipi, emir tipi (alış/satış), süre ve emir tutarı belirtilerek, tamamı gerçekleşme koşulu ile girilen piyasa emri türüdür. Piyasa Gerçekleşmezse İptal Et Emri/Emirleri, sistemde pasif olarak bekleyen (limitli) emirler ile tamamen gerçekleşir. Emir girildiğinde tamamen gerçekleşme koşulu sağlanamadığı takdirde otomatik olarak iptal edilir. 12.6.5) Emirlerin İletilmesi İşlem yapan Aracı Kuruluşların temsilcileri, ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarlar vasıtası ile emirlerini iletirler. Temsilciler, temsilci şifrelerini sisteme tanımladıktan sonra emrin aşağıda belirtilen zorunlu alanlarını doldurmak zorundadırlar: 1. Müşteri Tipi (Portföy, Müşteri, Fon/YO) 2. Tipi (Alım - Satım) 3. Türü (Limitli, Limitli Gerçekleşmezse İptal Et, Limitli Kalanı İptal Et, Piyasa, Piyasa Gerçekleşmezse İptal Et) 4. Süresi 5. Faiz oranı, (Limitli, Limitli Gerçekleşmezse İptal Et, Limitli Kalanı İptal Et Emirleri için) 6. Tutarı belirtmek zorundadırlar. Emir faiz adımları %0,05 ve katlarıdır. 90 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Yatırım fonu veya yatırım ortaklığı adına emir verildiğinde ilgili fon veya ortaklığın kodu belirtilir. Emir ileten temsilciler de emir giriş ekranında sistem tarafından üretilen “emir numarası”nı dikkatli bir şekilde takip etmelidirler. Temsilciler, bu emir ile ilgili yapacakları işlemlerde sistem tarafından üretilen emir numarasını kullanarak ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarlar vasıtası ile işlem yapabilirler. Limitli Emirlerin gerçekleşmeyen kısımlarında; müşteri tipi, yatırım ortaklığı ve yatırım fonu kodu, oran ve tutarda yapılan değişiklikler emrin numarasını ve önceliğini değiştirir. Değiştirilen emirler yeni emir numarası alır ve öncelik kaybederler. Ancak emrin sadece emir tutarı azaltılıyorsa ilgili emrin emir numarası değişmez ve emir öncelik kaybetmez. Yapılacak diğer emir değişiklikleri emir numarasını ve önceliğini değiştirecektir. Aracı Kuruluş temsilcileri verdikleri limitli emirlerden karşılanmamış olanları seans içinde her an iptal edebilirler veya değiştirebilirler. Ayrıca temsilciler “Çoklu İptal” seçeneği ile; - Bütün pasif emirler, - Portföy adına verdiği emirler, - Müşteri adına verdiği emirler, - Yatırım fonu adına verdiği emirler, - Yatırım ortaklığı adına verdiği emirler, - Emir tipi (Alış-Satış), - Faiz Oranı, - Süre, - Tutar, - Temsilci No koşullarından birini veya birkaçını kullanarak emir numarası vermeden gerçekleşmemiş veya kısmen gerçekleşmiş emirlerinin iptalini yapabilirler. TPP kapanışına kadar karşılanmayan emirler iptal edilir. Tüm Telefon görüşmeleri Takasbank’ta bulunan ses kayıt cihazına, uzaktan erişim yoluyla verilen emirler ise elektronik ortamda kaydedilir. Herhangi bir uyuşmazlık durumunda telefon kayıtları ve/veya bankanın elektronik ortamda tuttuğu kayıtlar esas alınır. Aracı Kuruluş bu kuralı Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu’nun 287’nci maddesi hükmüne göre münhasır delil sözleşmesi olarak kabul eder. 12.6.6) Emirlerin Yayımlanması İletilen alış-satış emirlerinden, alış emirlerinde en yüksek oranlı olanları, satış emirlerinde en düşük oranlı olanları bilgi dağıtım ekranları aracılığı ile duyurulur. En iyi teklifler ve taleplerden işlem yapılması halinde sonraki bekleyen en iyi teklif ya da talep ekrana gelir. Alış ve satış emirlerinde oranlarda eşitlik olması halinde zaman önceliği esas alınır. Aynı oranlı alış ve satış emirleri ekranda toplam olarak görünür. O/N işlemlerde, en iyi üç teklif ve talep derinlik sayfasında izlenebilir. 91 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 12.6.7) Emirlerin Gerçekleşmesi Emirlerin gerçekleşmesi, alışta en yüksek, satışta en düşük oranlı emirlere öncelik verilerek gerçekleşir. Aynı oranlı emirlerde zaman önceliği geçerlidir Oran eşitliğinin yanısıra, var olan alış emrinden daha düşük oranlı bir satış emri geldiğinde alış emrinin oranı üzerinden veya var olan satış emrinden daha yüksek oranlı alış emri geldiğinde satış emrinin oranı üzerinden işlem gerçekleşir. Aynı üyenin taraf olduğu alım satım emirlerinde zaman ve oran önceliğinin yanısıra bekleme süresi kuralı uygulanır. Aracı Kuruluş tarafından portföy, müşteri veya yatırım fonu/ ortaklığı adına iletilen emirlerin yine aynı kuruluş tarafından karşılanması ile ilgili bekleme süresi 5 dakikadır. 5 dakika geçmeden iletilen karşıt emir, diğer kuruluşların emirleri ile karşılaşabilecek orandaysa, bu kuruluşların emirleri ile tamamen veya kısmen gerçekleşir; emrin kalan kısmı otomatik olarak iptal olur. Aynı Aracı Kuruluşun birbiriyle eşleşebilecek alış veya satış emirlerinden birinin yatırım fonu/ortaklığı adına olması halinde, yatırım fonu/ortaklığı adına verilen emrin sisteme öncelikle iletilmiş olması gerekir. Aksi takdirde bu emirler birbirleri ile eşleşmez Aşağıda emir türlerinin karşılaşma koşulları ile ilgili örnekler yer almaktadır. Örneklerde yer alan emirler fiyat önceliğine göre değil zaman önceliğine göre gösterilmektedir. Emir satırındaki rakamların açıklaması şu şekildedir: Oran/ Tutar 13/100.000 Örnek 1: Limitli Emirler Sistemde belli bir anda aşağıdaki üç (limitli) alım emrinin bulunduğunu varsayalım: ALIM (1) 15/100.000 (2) 14/200.000 (3) 13/ 50.000 I. Limitli (LE) ALIM (1) 15/100.000 (2) 14/200.000 (3) 13/ 50.000 SATIM (4) 14/400.000 Bekleyen alım emirlerine karşılık 14/400.000 koşullarında girilen emrin, LE olması durumunda emirlerin gerçekleşmesi aşağıdaki şekilde olur; - (1) ve (2) nolu emirlerin tamamı, fiyat ve zaman önceliğine göre %15 oranla 100.000, %14 oranla 200.000 olmak üzere (4) nolu LE ile gerçekleşir. - (3) nolu emrin tamamı sistemde bekler. - (4) nolu emirin 100 bin TL’lik kısmı sistemde bekler. 92 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ II. Limitli Kalanı İptal Et (LKIE) Bekleyen alım emirlerine karşılık 14/400.000 koşullarında bir LKIE satım emri gelmesi durumunda emirlerin gerçekleşmesi aşağıdaki şekilde olur; - (1) ve (2) nolu emirlerin tamamı fiyat ve zaman önceliğine göre %15 oranla 100.000, %14 oranla 200.000 olmak üzere (4) nolu LKIE emri ile gerçekleşir. - (3) nolu emrin tamamı sistemde bekler. - (4) nolu emirin kalan 100 bin TL’lik kısmı iptal olur. III. Limitli Gerçekleşmezse İptal Et (LGIE) Bekleyen alım emirlerine karşılık 14/400.000 koşullarında LGIE satım emri gelmesi durumunda ise emirlerin gerçekleşmesi aşağıdaki şekilde olur; - (4) nolu LGIE emirinin tamamı gerçekleşmeden iptal olur. - (1), (2) ve (3) nolu emirler sistemde beklemeye devam eder. Bekleyen (3) nolu emirin koşulları 14/100.000 olsaydı; (4) nolu LGIE emri (1), (2) ve (3) nolu emirler ile karşılaşacak ve sistemde bekleyen emir kalmayacaktı. Örnek 2: Piyasa Emirleri Sistemde belli bir anda aşağıdaki üç (limitli) alım emrinin bulunduğunu varsayalım: ALIM (1) 15/100.000 (2) 14/200.000 (3) 13/ 50.000 I. Piyasa (PE) ALIM (1) 15/100.000 (2) 14/200.000 (3) 13/ 50.000 SATIM (4) ---/400.000 Bekleyen alım emirlerine karşılık ---/400.000 koşullarında girilen emrin, PE olması durumunda emirlerin gerçekleşmesi aşağıdaki şekilde olur; - Fiyat ve zaman önceliğine göre; (1) nolu emrin tamamı 15 oranla, (2) nolu emrin tamamı 14 oranla ve (3) nolu emrin tamamı 13 oranla (4) nolu PE ile gerçekleşir. - (4) nolu emrin kalan 50 bin TL’lik kısmı iptal olur. - Sistemde bekleyen emir kalmaz. II. Piyasa Gerçekleşmezse İptal Et (PGIE) Bekleyen alım emirlerine karşılık ---/400.000 koşullarında bir PGIE satım emri gelmesi durumunda emirlerin gerçekleşmesi aşağıdaki şekilde olur; - (4) nolu PGIE emirinin tamamı gerçekleşmeden iptal olur. (1), (2) ve (3) nolu emirler sistemde beklemeye devam eder. 93 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Bekleyen (3) nolu emirin tutarı 100.000 olsaydı; (4) nolu PGIE emiri (1), (2) ve (3) nolu emirler ile karşılaşacak ve sistemde bekleyen emir kalmayacaktı. 12.6.8) İşlemlerin Bildirimi Aracı Kuruluş’lar gerçekleşen işlemlere ait bilgilerini Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarlarından takip ederler. Her sabah, alış ve satış limitleri, teminatların değerlemesi, temerrüt durumları, kritik vadeli teminatları ve net borç ve alacak bakiyeleri Aracı Kuruluşlara “Gün Başı Bilgileri” raporu ile bildirilir. Aracı Kuruluşlar ofislerinde bulunan Takasbank bilgisayarlarından; Pasif Emirler Raporu, Gerçekleşen İşlemler Raporu, Üye Emirleri Raporu, Alacak/Borç Raporu, İptal Edilen İşlemler Raporu, Faiz Oranları Bazında İşlem Tutar Toplamları Raporu, Temerrüt Takip Ekranı, Geçmiş Tarihli İşlemler Raporu, Gün Başı Bilgileri Raporunu, Detaylı TPP İşlemleri Raporunu, Komisyon Raporunu ve Mail Ekranını takip edebilmektedirler. 12.6.9) intranet ağına bağlı İşlemlerin İptali Gerçekleşen işlemlere ait iptal taleplerinin 15:30’a kadar Takasbank’a iletilmesi gerekmektedir. Takasbank’tan kaynaklanan hatalar sonucu gerçekleşen işlemler iptal edilir. Aracı Kuruluş hatası sonucu gerçekleşen işlemler ise iptal edilmez. Üyeler ofislerinde bulunan Takasbank Intranet ağına bağlı bilgisayarlar vasıtası ile “İptal Edilen İşlemler Raporu”nu izleyebilir ve döküm alabilirler. 12.6.10) Ödemelere İlişkin Esaslar TPP’ndan alacağı bulunan Aracı Kuruluşların, bu alacakları, saat 16:00’da Takasbank’taki serbest cari hesaplarına alacak kaydedilir. TPP'den net bakiye üzerinden alacağı bulunan Bankaların serbest cari hesabına kaydedilen alacakları, aksine bir talimatları olmadıkça TCMB'deki TIC hesaplarına gönderilir. TPP’na net bakiye üzerinden borcu bulunan Aracı Kuruluşların bu borçlarını en geç nakit olarak saat 14:30’a kadar, hesaben saat 16:00’ya kadar yerine getirmeleri gerekmektedir. 94 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ TPP’na net bakiye üzerinden borcu bulunan Aracı Kuruluşlar, Tahvil ve Bono Piyasası ile Hisse Senetleri Piyasası işlemlerinden doğan alacaklarını bu piyasadaki borçlarına, TPP'den net bakiye üzerinden alacağı bulunan Aracı Kuruluşlar da Hisse Senedi Piyasasına olan borçlarını bu piyasadaki alacaklarına mahsup edebilirler. Aracı kuruluşların Mahsup Talimatını en geç saat 15:45’e kadar Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarlarından girmeleri gerekmektedir. Aksi halde temerrüt hükümleri uygulanır. Ayrıca borcu bulunan Aracı Kuruluşlar ofislerinde bulunan Takasbank intranet ağına bağlı bilgisayarları vasıtası ile seans saatleri içinde TPP borcunu kısmen veya tamamen ödemek amacı ile veya satış limiti artırımı için serbest hesaplarından ödeme yapabilirler. Telefonla yapılan tahsilatlar ise hesaben son borç kapama saatine kadar istenildiği zaman yapılabilmektedir. Alıcı ve satıcı Aracı Kuruluşlardan vadesi bir haftaya kadar (7 gün dahil) olan işlemlerde anaparanın %0,002 (Yüzbinde 2) oranında, diğer vadeler için anaparanın %0,00025xGün Sayısı (Yüzbinde 0,25 x Gün Sayısı) oranındaki komisyon ve BSMV tutarı işlem gününde alınır. 12.6.11) Temerrüt TPP’nda yapılan işlemlerde taahhüdünü yerine getirmeyen Aracı Kuruluş herhangi bir ihbara gerek kalmaksızın temerrüde düşmüş sayılır. TPP’na olan borçlar saat 16:00’ya kadar kapatılır. 16:00’dan sonra kapatılan borçlara temerrüt hükümleri uygulanır. TPP’nda hergün için oluşan ortalama (O/N) gecelik faiz oranına 5 (beş) puan ilave edilmek suretiyle bulunan oranın; TPP’na olan borcunu saat 16:30’a kadar kapatan aracı kuruluşa %30’u, saat 16:30’dan sonra kapatan aracı kuruluşa iki katı kadar temerrüt faizi uygulanır. Saat 16:30’a kadar kapatılan borçlar için temerrüt faizi üst sınırı 4.350 TL+BSMV’dir. Saat 16:30 sonrası kapatılan borçlar için temerrüt faizi üst sınırı yoktur. Üst sınır her yıl belirlenen yeniden değerleme oranında arttırılarak bir üst 50 TL’lik dilime yuvarlanır. Kısmi temerrütlü borç sınırlamalar uygulanır. kapatmalarda, borç kapatılan saatlerle ilgili oranlar ve Temerrüt durumunda uygulanacak idari cezalar aşağıdaki tabloda gösterilmiştir: 95 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Üçer aylık dönemlerde; Temerrüt Sayısı 1-4 5-8 9-15 İdari Ceza 5 iş günü uzaklaştırma 10 iş günü uzaklaştırma Üç aylık dönem sonunda birikmiş temerrüt sayıları takip eden döneme aktarılmaz, bir takvim yılı süresince toplam 16 kez temerrüde düşen Aracı Kuruluş’a son kez temerrüde düştüğü tarihten itibaren bir ay TPP’ndan uzaklaştırma cezası verilir. Temerrüde düşen Aracı Kuruluş temerrüt durumu devam ettiği sürece Nakit Kredi kullanamaz. Nakit Kredi işlemlerinden temerrüde düşen Aracı Kuruluş ise temerrüt süresi devam ettiği süre içinde TPP’nda işlem yapamaz. Takasbank, temerrüde düşen Aracı Kuruluş’un teminatlarını nakde dönüştürür. Teminatların yeterli olmaması durumunda, Aracı Kuruluş’un Takasbank’taki tüm varlıklarına bloke konulur ve bu durum İMKB ve SPK’na bildirilir. TEMERRÜT ÖRNEĞİ ANAPARA (TL) TPP O/N ORTALAMA FAİZ (%) 16.30'DAN ÖNCE ÖDENİRSE TPP TEMERRÜT FAİZ ORANI(%) 16.30'DAN ÖNCE ÖDENİRSE TPP TEMERRÜT FAİZİ (TL)(BSMV DAHİL) 500.000,00 20,20 7,56 110,25 16.30'DAN SONRA ÖDENİRSE TPP TEMERRÜT FAİZ ORANI(%) 50,40 16.30'DAN SONRA ÖDENİRSE TPP TEMERRÜT FAİZİ (TL)(BSMV DAHİL) 735,00 12.6.12) Taraflararası İlişki TPP’nda para satan (faiz geliri elde eden taraf), vergi yükümlülüğünü yerine getirmede resmi mercilere karşı sorumludur. Alıcı, işlemin vadesinde anapara, faiz ve faiz tutarı üzerinden %1 oranında BSMV tutarını Takasbank’taki serbest cari hesabına yatırmalıdır. Takasbank Para Piyasası’nda yapılan işlemlerde aracı kurum ve bankalar Kaynak Kullanımı ve Destekleme Fonundan muaf tutulmuşlardır. Takasbank Para Piyasası’nda müşteri adına değerlendirilen paralara ödenen faizler stopaja tabidir. 96 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 12.6.13) Bilgi Dağıtım Ekranı Sayfa Düzeni TPP’na ulaşmış olan emirler, bilgi dağıtım şirketlerinin Takasbank’a sağlamış olduğu sayfalarda aşağıdaki formatta yayınlanır: Valör 10.02.2005 10.02.2005 10.02.2005 Vade 11.02.2005 17.02.2005 24.02.2005 Gün 1 7 14 Talep Tutar 10000 50000 20000 Oran 20,00 21,00 21,10 Teklif Oran 22,00 23,00 21,50 Tutar 15000 40000 30000 En Son Oran 22,00 23,00 21,10 Tutar 5000 10000 20000 TPP’nda gün içerisinde gerçekleşmiş olan işlemler ile ilgili özet bilgiler aşağıdaki formatta yer almaktadır. Gün 1 7 14 Min. Oran 19,00 20,00 21,00 Max Oran 22,00 23,00 22,00 Ort. Oran 21,25 22,00 21,40 Tutar 55000 70000 80000 TPP’na ulaşan O/N emirlere ait derinlik bilgileri aşağıdaki formatta yayınlanmaktadır. Valör 10.02.2005 10.02.2005 10.02.2005 Vade 11.02.2005 11.02.2005 11.02.2005 Gün 1 1 1 Talep Tutar 10000 2300000 1350000 Oran 20,00 19,90 19,80 Teklif Oran 22,00 22,10 22,30 Tutar 150000 580000 2500000 97 TSPAKB BİLGİ DAĞITIM EKRAN SAYFA KODLARI TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ YAYIN KURULUŞLARI PİYASA VERİLERİ ÖZET BİLGİLERİ DERİNLİK BİLGİLERİ ________________________________________________________________________ REUTERS TKSBPP1 FOREKS TAKASBANK- En iyi Talep ve Teklifler TKSBPPSUM1 TKSBPPDEPTH1 TAKASBANK- İşlem İlgili Vade Üzerine Çift Klik Ortalamaları EUROLINE TAKASBANK PARA TAKASBANK PARA PİYASASIPİYASASI- Takasbank Para Piyasası En İyi Takasbank Para Talep Teklif Piyasası Özet MATRİKS TAKASBANK PİYASASI- Takasbank Para Piyasası TAKASBANK PİYASASITakasbank Para Piyasası Özet TAKASBANK PARA PİYASASI- Takasbank Para Piyasası En İyi Talep Teklif İlgili Vade Üzerine Çift Klik 12.6.14) Takasbank Para Piyasası'nda Aracı Kurum Müştelerine ait Geçici Fonların Nemalandırılması Sermaye Piyasası Kurulu’nun 21.02.1997 tarihli izni ile Takasbank Para Piyasası’nda Aracı Kurum Müşterilerine ait Geçici Fonların Nemalandırılması, Aracı Kurum ile müşteri arasında düzenlenen, Alım Satıma Aracılık Sözleşmesine, müşterilere ait geçici nakdin değerlendirilmesine, elde edilen nemaların müşterilere dağıtılmasına, taraflara ait hak ve yükümlülüklerin belirlenmesine ilişkin bir hükmün ilave edilmesi ile mümkündür. 12.6.15) Yatırım Fonları, Yatırım Ortaklıkları ve Emeklilik Yatırım Fonlarına ait Nakdin Takasbank Para Piyasası’nda Değerlendirilmesi Sermaye Piyasası Kurulu’nun 24.12.1999 tarih ve 122/1455 sayılı ilke kararı ile yatırım ortaklıkları nakitlerini, net portföy değerlerinin (varlıklar toplamı-borçlar) % 20’sini geçmemek üzere Takasbank Para Piyasası’nda değerlendirebilirler. 08.10.2004 tarih ve 25607 sayılı Resmi Gazetede yayımlanan Yatırım Fonlarına İlişkin Esaslar Tebliğinde değişiklik yapılmasına dair Tebliğ (Seri:VII, No:24) ile Takasbank Para Piyasası işlemleri portföy değerine dahil edildi; portföy oranları ve portföyün ortalama vadesi bu düzenlemeye göre hesaplanmaya başlandı. Tebliğ değişikliğine göre fonların yapabilecekleri Takasbank Para Piyasası işlemleri portföy değerinin %20’sini geçemeyecektir. 28.03.01 tarihli ve 4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunun 26’ncı maddesine dayanılarak düzenlenen Emeklilik Yatırım Fonlarının kuruluş ve faaliyetlerine ilişkin esaslar hakkında yönetmeliğe göre emeklilik yatırım fonları, fon varlıklarının en fazla %20’si Takasbank Para Piyasası’nda değerlendirilebilir. 98 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13) TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI (ÖPSP) 13.1) Amaç Ödünç Pay Senedi Piyasası’nın kurulmasındaki amaç, Sermaye Piyasası Kurulu’nca (SPK) onaylanan tür ve miktarda teminat göstererek belirli bir dönem için Pay Senedi ve Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgesi ödünç almak isteyen Aracı Kuruluşların taleplerinin, portföylerine ilave getiri ve piyasada oluşacak temerrütlerin minimuma indirilmesini sağlamak amacıyla, Pay Senedi ve Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgesi ödünç vermek ve vade sonunda bunları mislen geri almak isteyen Aracı Kuruluşların teklifleri ile karşılaşmasını sağlamaktır. 13.2) Takasbank’ın Konumu Takasbank-İMKB Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank), SPK’nın Sermaye Piyasası Araçlarının Kredili Alım, Açığa Satış ve Ödünç Alma ve Verme İşlemleri hakkındaki Tebliğ’inin (Tebliğ) ilgili maddesinde verilen yetki ve SPK’ca onaylanan Yönetmelik ve bağlı Ödünç Pay Senedi Piyasası Uygulama Esasları çerçevesinde, ÖPSP’de alınan işlem teminatları dahilinde, takasın sonlanmasına aracılık eden ve ÖPSP’yi işleten kurumdur. 13.3) Piyasa’ya Katılabilecek Aracı Kuruluşlar ÖPSP’de, Tebliğ kapsamına giren ödünç işlemlerini yapmaları yasaklananlar dışındaki Aracı Kuruluşlar işlem yapabilirler. ÖPSP’de “Aracı Kuruluşun Müşterisi” tanımı, Aracı Kuruluşların, Sermaye Piyasası Kurulu mevzuatınca ödünç almaya ve vermeye yetkili olan gerçek veya tüzel kişi müşterileri ile yöneticisi veya kurucusu olduğu yatırım fon veya ortaklıkları v.b.ni kapsamaktadır. 13.4) Taahhütname Ve Temsilciler ÖPSP’de işlem yapmak isteyen Aracı Kuruluşların, şekli ve kapsamı Takasbank’ça belirlenmiş “Ödünç Pay Senedi Piyasası Taahhütnamesi”ni imzalamaları ve ÖPSP’de işlem yapacak olan yetkili temsilcilerini T.C. kimlik numaraları ile birlikte Takasbank’a bildirmeleri gerekmektedir. ÖPSP’de işlemler temsilciler aracılığıyla verilen emirler ile yapılır. Temsilciler; Aracı Kuruluş veya Müşterileri adına ÖPSP’de; emir verebilir, verilmiş emirleri iyileştirebilir, Uygulama Esasları’nda belirtilen koşullar dahilinde değiştirebilir, iptal edebilir ve vadesi gelen işlemleri kapatabilirler. Aracı Kuruluş temsilci sayısı azami 4 olup, yazılı olarak bildirilmek koşuluyla, temsilcileri değiştirilebilir. 99 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Temsilcilere Takasbank tarafından özel ve gizli birer şifre verilir. Bu şifre ile ÖPSP’ye iletilen emirlerin sorumluluğu Aracı Kuruluşa aittir. Temsilci, istediği değiştirebilir. zaman şifresini Takasbank’ın belirlediği esaslar çerçevesinde 13.5) İşlem Yapılamayacak Durumlar Aracı Kuruluşlar ve Müşterileri; a) İMKB ve/veya SPK tarafından faaliyetlerinin geçici veya sürekli durdurulması ya da Borsa üyeliğinden çıkarılması, b) PİYASA’da, işlem komisyonu (ödünç verene ödenecek olan komisyon) nedeni ile temerrütte olmaları ve/veya ödenmemiş Banka komisyon borçlarının olması hallerinde Piyasa’da işlem yapamazlar. Aracı Kuruluşların ilgili “Müşteri / Portföy / Fon / Yatırım Ortaklıkları” ise; a) MKK nezdinde kısıtlamaların olması, b) Piyasa’da kıymet temerrüdünde veya teminat tamamlama çağrısı durumunda olmaları, c) Teminatlarına haciz gelmiş olması veya haklarında işlem yasağı bulunması durumlarında Piyasa’da işlem yapamazlar. 13.6) Çalışma Esasları 13.6.1) İşlemlere Konu Kıymetler ve Piyasa Değeri ÖPSP’de işlemlere konu olabilecek kıymetler, İMKB Ulusal Pazarda ve Kurumsal Ürünler Pazarı’nda işlem gören A grubu Pay Senetleri ve Borsa Yatırım Fonları Katılma Belgeleridir. İşleme Konu Kıymet Piyasa Değeri; işlemden bir önceki İMKB son seansta oluşan ağırlıklı ortalama fiyat ile işleme konu kıymet adedinin çarpımı sonucu elde edilir. Eğer işlemden bir önceki son seansta işlem gerçekleşmemişse, Piyasa Değeri hesaplamasında yine son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin aritmetik ortalaması ile bulunan fiyat kullanılır. En iyi alış veya en iyi satış emirlerinden birinin olmaması halinde önceki seans ağırlıklı ortalama fiyat alınır. 13.6.2) Valör ve Vadeler Piyasada işlemler aynı gün ve ileri valörlüdür. Verilecek emirlerin valörü; Aynı gün 1 iş günü 2 iş günüdür. 100 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Verilecek emirlerin vadesi; 1 haftaya kadar her gün, 1, 2 ve 3 hafta, 1, 2, 3, 6, 9 ve 12 aydır. 13.6.3) Komisyon Oranları ÖPSP’de yapılan işlemlerin komisyon oranları taraflarca serbestçe belirlenir. Emir komisyon adımları % 0.01 (onbinde bir) ve katları olacak şekilde sisteme girilir. Komisyon hesaplanırken, 1 yıl = 365 gün olarak alınır. 13.6.4) Seanslar ve Seans Saatleri ÖPSP’de işlemler, saat 09:30-12:00 ve 13:30-16:45 olmak üzere 2 seanstır. Takasbank; Sistem, network ya da datadan kaynaklanan teknik sorunların ortaya çıkması ve sistemin sağlıklı çalışmaması MKK’da sistem, network ya da datadan kaynaklanan teknik sorunların ortaya çıkması ve MKK sisteminin çalışmaması ya da MKK ile Takasbank arasındaki veri iletişiminden kaynaklanan teknik sorunların oluşması Aracı Kuruluşların önemli bir bölümünün teknik nedenlerle sisteme girememesi Elektrik veya UPS sistemlerindeki arızalar nedeniyle ÖPSP’nin çalışmasını aksatacak şekilde enerji kesintisi olması Seans sırasında, seansın durdurulmasını gerektirecek yoğunlukta ve nitelikte hatalı işlem olması Herhangi bir bireysel veya toplu eylem yada doğal afetler nedeniyle can güvenliğinin tehlikeye düşmesi v.b. olağandışı durumların seans öncesi ya da sırasında ortaya çıkması Veri yayınının Takasbank’dan kaynaklanan nedenlerle yapılamadığının ve yayının başlamasının makul bir sure içinde mümkün olamayacağının belirlenmesi Ve benzeri hallerin ortaya çıkması durumunda seans saat ve sürelerinde değişiklik yapabilir. Seans saatlerinde yapılan değişiklikler sebebiyle diğer işlem saatlerinde de değişiklik yapılabilir. 13.6.5) Teminatlara İlişkin Esaslar 13.6.5.1) Türleri ÖPSP’de Aracı Kuruluşların verebilecekleri teminatların türleri ve kısaltmaları aşağıda belirtilmiştir: NK HB DT PS Nakit Hazine Bonosu Devlet Tahvili Pay Senedi 101 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ YF BYF AL TM Tüm teminatlar sisteme Aracı Kuruluş ve Müşteri detayı ile tanımlanır. Teminat/risk kontrolü, Aracı Kuruluş ve Müşterisi bazında yapılır. Aracı Kuruluşların; teminat giriş ve çıkış işlemleri verilen yazılı talimatlar ile Takasbank tarafından veya elektronik ortamda Aracı Kuruluş tarafından yapılır. PS, BYF, YF ve müşteri adına tanımlı olan DT/HB türü teminat işlemleri MKK nezdindeki hesaplar üzerinde virman hareketi yaratır. DT/HB türü teminatların itfa edilmesi veya kupon ödemesi durumunda ıse itfa ve kupon bedelleri teminat hesabında nakit teminata dönüşür. Aracı Kuruluşların; teminat giriş ve çıkış işlemleri en geç saat 17:15’e kadar gerçekleştirilir. Vade içeren, Teminat mektuplarının vadesine 2 iş günü kala teminat değerlemesine alınmayıp, değiştirilir. MKK’ca üzerine haciz uygulanmış veya hareketsizleştirilmiş olan teminatlar teminat değerlemesine alınmayıp, değiştirilmesi istenir. Teminatların değiştirilmemesi ya da eksik kısmının tamamlanmaması durumunda, başlangıç teminat oranına ulaşıncaya kadar, ödünç aldığı pozisyonlardan riskin gerektirdiği kadarı en yakın vadeden başlamak üzere kapatılır ve ödünç borçları tasfiye edilir; teminatların riski karşılamaya yeterli olmaması durumunda ise, ödünç veren konumunda olduğu pozisyonları da yine en yakın vadeden başlamak üzere başlangıç teminat oranına ulaşıncaya kadar, riskin gerektiği ölçüde kapatılır. Ayrıca hacizli veya hareketsizleştirilmiş teminatı olan Aracı Kuruluş veya Müşterileri, haczin bulunduğu sürece yeni işlem yapamazlar. Yatırım Fonu Katılma Belgesi Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgesi Altın Teminat Mektubu Pay Senetlerinin ve Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgelerinin teminata alınması durumunda, teminata alınabilecek kıymetler, İMKB Ulusal Pazar ve Kurumsal Ürünler Pazarı’ndaki E türü (Eski) A grubu pay senetleri ve borsa yatırım fonları ile sınırlıdır. Teminata alınacak kıymetler adet ve katları şeklindedir. İMKB’de sırası kapatılan PS ve BYF’ler teminat olma özelliklerini kaybederler ve teminat değerlemesine alınmazlar. Teminat Mektuplarının teminata verilmek istenmesi durumunda, mektup alınmadan önce Takasbank Krediler ve Piyasalar Bölümü yetkilileri ile irtibat kurularak, mektubun alınacağı bankanın teyit edilmesi gerekmektedir. Teminat Mektupları, Mektubu veren bankanın Genel Müdürlüğü’nden, Mektubu verdiklerine dair yazılı teyit alındıktan sonra teminata kabul edilir. Teminata kabul edilen Teminat Mektuplarının kesin ve TL, ABD Doları veya Euro cinsi olması gerekmektedir. Aynı Gruba veya Holding’e bağlı Bankaların birbirlerine verdikleri ve Aracı Kuruluşların bağlı oldukları Grup veya Holding Bankalarından aldıkları Teminat Mektupları, teminata kabul edilmez. 102 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Bir Teminat Mektubu; aynı anda hem Aracı Kuruluşa ve Müşterilerine veya Aracı Kuruluşun birden fazla Müşterisinin teminatına tanımlanamaz. Nakit teminat; TL, ABD Doları veya Euro cinsinden olabilir. Aracı Kuruluşların, teminat amacıyla serbest (11) hesaplarına yatıracakları nakitleri en geç saat 14:30’a kadar teslim etmeleri gerekmektedir. TL cinsi nakit teminatlar Takasbank tarafından günün piyasa koşullarına göre mümkün olan en iyi oranlardan nemalandırılır. Nemalandırma, günlük olarak teminatta tutulan toplam tutar üzerinden yapılır. Takasbank Fon Yönetimi Ekibi’nce verilen ortalama günlük faiz oranı üzerinden faiz hesaplanarak, Aracı Kuruluş hesaplarına aktarımı günlük olarak yapılır. Faiz oranı bildirilirken, yasal mali yükümlülüklerden doğan maliyetler faiz oranından düşülür. Nemalandırmada esas alınacak tutar her gün saat 15:45 itibariyle Takasbank tarafından belirlenir. Teminat hesaplarında bulunan ve saat 15:45 itibariyle mevcut riskin gerektirdiğinden daha yüksek tutarda olan nakit TL.ları nemalandırılacak tutarın içine dahil edilmez. Saat 15:45’de nemalandırılacak tutar içine alınan TL.sı nakit teminatın, bu saatten sonra çıkışına izin verilmez. Ayrıca 15:45’den sonra teminat hesaplarına aktarılan TL.ları da nemalandırılacak tutara ilave edilmez. Nemalandırılacak tutarın içinde yer almayan nakit TL teminatlar saat 17:05’e kadar çıkılabilir. Yatırım Fonları Katılma Belgelerinin teminata verilmek istenmesi durumunda, Aracı Kuruluşlar kurucusu veya yöneticisi oldukları yatırım fonları katılma belgelerini teminata veremezler. Altın’ın teminata verilmesi durumunda bu altınlar, Hazine Müsteşarlığı tarafından standartları belirlenen ve İstanbul Altın Borsası’nda (İAB) işlem gören ve 1 kg'lık 995 ayar ve üzerindeki külçe altınlardan oluşmalıdır. Aracı Kuruluşların, İAB nezdindeki, Takasbank saklama hesabına yatırdıkları altınlar için İAB'den aldıkları makbuzu Takasbank'a vermeleri gerekmektedir. Takasbank, belirtilen altının bahse konu Aracı Kuruluş tarafından yatırıldığının teyidini İAB'nden yazılı olarak aldıktan sonra altınları teminata tanımlar. Altın cinsi teminatların saklamasında, İAB tarafından alınan komisyonlar birebir teminatı veren Aracı Kuruluşlardan tahsil edilir. Altın cinsi teminat veren Aracı Kuruluşlar, İAB’ndaki teminat hareketleri sonucunda İAB ile ortaya çıkabilecek mutabakatsızlıklardan dolayı zararları karşılamakla yükümlüdürler. 103 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13.6.5.2) Teminat Değerleme ve Katsayılar Teminat Türleri NK Nakit HB Hazine Bonosu DT Devlet Tahvili PS Pay Senedi YF BYF AL TM Değerleme Katsayıları (USD/EURO/TL) 1,00 (USD/EURO/TL) 1,00 (USD/EURO/TL) 1,00 (İMKB-100) (İMKB-100 dışı) Yatırım Fonu Katılma Belgesi (A Tipi) (B Tipi) Borsa Yatırım Fonu Katılma Belgesi Altın Teminat Mektubu (USD/EURO/TL) 0,90 0,75 0,90 1,00 0,90 1,00 1,00 Banka piyasalardaki fiyat değişimlerine ilişkin oynaklığın gerekli kıldığı durumlarda, piyasadaki koşullara göre yukarıdaki değerleme katsayılarını % 50’ye kadar azaltmaya yetkilidir. Değerleme her gün sonunda yapılmaktadır. Pay senetleri ve Borsa Yatırım Fonlarının gün içinde tekrar değerlemesi yapılacaktır. Gün sonu ve gün içi teminat değerlemesinde ve takip eden gün içindeki teminat ve ödünç hareketlerinde kullanılan fiyatlar aşağıdadır: a) Pay Senetleri ve Borsa Yatırım Fonları; değerlemenin yapıldığı güne ait son seansta (Gün içi değerlemede 1. Seans ağırlıklı ortalama fiyatlar dikkate alınacaktır.) oluşan ağırlıklı ortalama fiyat ile. Eğer işlem gerçekleşmemişse, yine son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin aritmetik ortalaması, en iyi alış veya en iyi satış emirlerinden birinin olmaması halinde önceki seans ağırlıklı ortalama fiyat b)Devlet Tahvili ve Hazine Bonoları; değerlemenin yapıldığı gün, IMKB’de (Tahvil ve Bono Piyasası) belirlenen “Tahvil Cari Oranları” ile bu fiyatlara ulaşılamadığında TCMB’ce belirlenen Devlet İç Borçlanma Senetlerinin gösterge niteliğindeki günlük değerleri ile, c)YP Nakit Tutarları ve YP Teminat Mektupları; değerlemenin yapıldığı günden bir sonraki gün için TCMB tarafından ilan edilen döviz alış kurları d)Yatırım Fonları Katılma Belgeleri ;değerlemenin yapıldığı gün ilan edilen fiyatlar e)Altın; değerlemenin yapıldığı güne ait İAB son seansında oluşan ağırlıklı ortalama fiyattan; eğer işlem gerçekleşmemişse, yine son seansa ait en iyi alış ve en iyi satış emirlerinin aritmetik ortalaması Değerlenmiş teminat; teminat miktar veya adetlerinin, yukarıda belirtilen fiyatlar ve katsayılarla çarpımı sonucu elde edilir. 104 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13.6.5.3) Teminat Oranları Başlangıç Teminat Oranı: Ödünç işleminin yapılabilmesi için ödünce konu kıymetin piyasa değerinin %110’u kadar değerlenmiş teminat olması gerekmektedir. Toplam değerlenmiş teminatın içindeki; NK, HB, DT, PS, BYF, TM veya YF türü kıymetlerin piyasa değerleri toplamı, toplam ödünç borcunun en az %100’ü kadar olmalıdır. Toplam değerlenmiş teminatın içindeki AL türü kıymetlerin piyasa değerleri toplamı, toplam ödünç borcunun en fazla % 10’u kadar olabilir. Ayrıca teminata alınan her bir çeşit Pay Senedinin değerlenmiş tutarı, toplam ödünç alınan kıymetin piyasa değerinin %25’ini geçemez. Sürdürme Teminat Oranı; Toplam ödünç borcunun (piyasa değerinin) %105’idir. 13.6.5.4) Teminat Tamamlama Çağrısı (Margin Call) Toplam değerlenmiş teminatın, ödünç alınan kıymetin piyasa değerinin Sürdürme Teminat Oranının altına düştüğü durumlarda, Takasbank tarafından Aracı Kuruluşa Teminat Tamamlama Çağrısı yapılır ve ilgili Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin teminatının başlangıç teminat oranına tamamlanması istenir. Teminat Tamamlama Çağrısı Aracı Kuruluşların ekranlarına mesaj ve raporlama yoluyla yapılır. Teminat Tamamlama Çağrısına muhatap Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin, ÖPSP’de yeni işlem yapmasına izin verilmez. Teminat Tamamlama Çağrısının yapıldığı gün, gün sonuna kadar, Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin istenen ek teminatı yatırmaları gerekmektedir. Teminat Tamamlama Çağrısına uyulmaması durumunda, Çağrıya muhatap Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin teminatları nakde dönüştürülüp kıymet alınarak vadesi en yakın olan ödünç borcundan başlanarak teminat oranı yeniden başlangıç oranına ulaşılıncaya kadar ödünç borçları tasfiye edilir. Vade kırılarak kapatılan ödünçler için vade sonuna kadar tahakkuk edecek olan komisyon tutarı, ödünç alan Aracı Kuruluştan tahsil edilerek ödünç veren Aracı Kuruluşa aktarılır. İleri valörlü işlemlerde; işlem günü ile valör günü arasında Teminat Tamamlama Çağrısı yapılır ise; çağrının yapıldığı gün,gün sonuna kadar ilgili Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin teminatının başlangıç teminat oranına tamamlanması istenir. Teminat Tamamlama Çağrısı’na uyulmaması durumunda, ertesi sabah yani valör günü takas yapılmaz ve o gün 15:30’a kadar teminatının başlangıç teminat oranına tamamlanması istenir. 105 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Valör günü Teminat Tamamlama Çağrısı yapılır ise; kıymet takası valör sabahı Teminat Tamamlama Çağrısı’nda olan Aracı Kuruluş veya Müşterileri için yapılmayacaktır. Valör günü 15:30’a kadar teminatının başlangıç teminat oranına tamamlanması istenir. Teminatın tamamlanması durumunda kıymet takası gerçekleşecektir. Ancak 15:30’a kadar teminat tamamlanmazsa sözleşme iptal edilecektir. Bu durumda hem O/N hem vadeli işlemlerde Takasbank komisyonu için bir değişiklik olmayacaktır. Gün İçi değerleme sonrasında teminat tamamlama çağrısı yapılan (Margin Call) Aracı Kuruluş veya Müşterilerine saat 13:25’e kadar teminat tamamlama süresi tanınacaktır. 13:25’e kadar teminatlarını başlangıç teminat tutarına tamamlamayanların varsa günlük pasif talep emirleri, son girilenden ilk girilene doğru, Margin Call’dan çıkıncaya kadar iptal edilecektir. Günlük pasif talep emirlerinin tümü iptal olmasına rağmen ilgili müşterinin Margin Call’u halen devam ediyor ise varsa günlük pasif teklif emirlerinin tamamı da iptal edilecektir. 13:25 itibariyle Margin Call da olan Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin sadece günlük pasif teklif emirleri varsa emirlerin tamamı iptal olacaktır. Pay Senetleri ve Borsa yatırım fonlarının gün içi değerlemesi sonucu oluşan risk ve teminat değerleri 13:00’a kadar güncellenecektir. Aracı Kuruluşlar, teminat tamamlama çağrısı ile ilgili bilgileri “Teminat Tamamlama Çağrısı İzleme Ekranı”ndan takip etmekle yükümlüdürler. 13.6.5.5) Teminatlardan Doğan Haklar Teminatta bulunan kıymetlerden doğan haklar teminatı verenindir. Aracı Kuruluşların kendi veya Müşterileri adına teminat olarak vermiş oldukları pay senetlerinin sermaye artırımı (sermaye artırımı bedelli ise, Aracı Kuruluş ve/veya Müşterilerinin rüçhan hakkı bedelini ödemesinden sonra) veya kar payı hakları, Aracı Kuruluş adına Takasbank tarafından kullanılarak, işlemler sonucu elde edilen yeni paylar ve nakit tutarlar yine aynı Aracı Kuruluş ve/veya Müşterilerinin teminat hesabına aktarılır. 13.6.6) Emirler 13.6.6.1) Emirlerin İletilmesi Emirler, Aracı Kuruluşların ofislerinde bulunan Takasbank’ın terminalleri vasıtası ile ÖPSP’ye iletilmekte olup, her bir emre; kıymet kodu, adedi, komisyon oranı, valörü, vadesi, emir tipi ile emrin ait olduğu Aracı Kuruluş veya Müşterilerin no.su veya kodu (yatırım fonu veya ortaklığı olması durumunda) yazılır. Emir girildiğinde sistem tarafından “emir numarası” verilir. Temsilci verdiği emirle ilgili yapmak istediği değişikliklerde sistem tarafından verilen bu numarayı kullanır. Değiştirilen emirler yeni emir numarası ve zamanı alırlar. Ancak emir türü değişikliğinde öncelik ve emir numarası değişmez. 106 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Emir girişi sırasında aynı gün valörlü ve ileri valörlü seçenekleri mevcut olup, ileri valörlü işlemler için valör gün sayısı sistemde tanımlı olan 1 ve 2 iş günü olarak uygulanacaktır. Emirler temsilciler tarafından ÖPSP sistemine tek tek girilebileceği gibi toplu olarak da girilebilir. Toplu emir girişi sayesinde, özellikle çok sayıda müşterileri ve şubeleri olan aracı kuruluşların tek bir merkezde toplanan emirleri kısa sürede sisteme girilebilmektedir. Emre konu kıymet adedi; Ödünç teklifi verildiği anda, Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin; MKK nezdindeki Serbest Alt Hesabından, ÖPSP Alt Hesabına virmanlanır. Teklifin sisteme girilebilmesi için bu virman şarttır. Ödünç talebinin sisteme girilebilmesi için ise, emrin verildiği Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin yeterli teminatının bulunması gerekmektedir. Aracı Kuruluşun sistem veya hat problemleri v.b. dolayısı ile Takasbank‘ın ekranlarına bağlanamamaları durumunda yazılı talimat vermek sureti ile Takasbank tarafından da emirlerinin sisteme girmesine imkan tanınır. Bu durumda emir giriş zamanı Bankanın emri girdiği saattir. 13.6.6.2) Emir Türleri Seanslık Emir Girildiği seans içinde geçerli olan ancak girildiği seansın sonunda sistem tarafından gerçekleşmeyen kısmının otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. Bu tür emirlerde, emir girildiği anda kısmen veya tamamen gerçekleşmezse, gerçekleşmeyen kısım ekranda pasif olarak görünür. Günlük Emir Seanslık emirden farklı olarak, birinci seans bittiğinde silinmeyip, ikinci seans sonunda gerçekleşmeyen kısmının otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. Günlük Emir girildiği anda kısmen veya tamamen gerçekleşmezse, gerçekleşmeyen kısım ekranda pasif olarak görünür. Sadece ilk seansta bu tür emir girilebilir. “Kalanı İptal Et” Emri (KİE) Girildiği anda işlem olmazsa tamamının, kısmen işlem gördüğü durumda ise gerçekleşmeyen kısmının pasif yazılmadığı ve sistem tarafından otomatik olarak iptal edildiği emir türüdür. “Blok Eşleşmezse İptal Et” Emri (BEİE) Girildiği anda tamamen gerçekleşmiyorsa sistem tarafından otomatik olarak iptal edilen emir türüdür. 107 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13.6.6.3) Emir Değiştirme ve İptali a. Emir İptali Verilen talep ve teklif emirlerinin pasifte bekleyen kısımları seans içinde iptal edilebilir. Seans sonunda halen gerçekleşmemiş ödünç talep veya teklifleri sistem tarafından iptal edilir (ekranlardan silinir). ve aynı anda teklif emirleri sonucu MKK nezdindeki ÖPSP Alt Hesaplarına aktarılmış kıymetler ödünç verenlerin Serbest Alt Hesaplarına virmanlanır. İMKB’de sırası kapatılan kıymetler için, sıranın kapatılmasını müteakip emir girilemez ve var olan pasif emirler iptal edilir. Sıranın açılmasını takiben, bahse konu kıymetler için yeni emirler sisteme girilebilir. Haklarında işlem yasağı uygulanan Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin pasif emirleri, emri veren Aracı Kuruluş’un işlem yasağı uygulandığını bildirmesini takiben, Takasbank tarafından iptal edilir. Faaliyetleri geçici veya sürekli olarak durdurulan Aracı Kuruluş veya müşterilerinin pasifte bekleyen emirleri Takasbank tarafından iptal edilir. b. Komisyon Oranı Değişikliği Seans içinde, sadece komisyon oranının iyileştirilmesi halinde (taleplerde yukarı, tekliflerde aşağı değiştirilmesi ) pasif emirlerde değişiklik yapılabilir. Komisyon oranı emrin eşleşebilecek kısmı ya da emrin tamamı için değiştirilebilir. c. Emir Türü Değişikliği Emir türlerinde yalnızca 1. seans içinde değişiklik yapılabilir. “Seanslık” olan emirler “Günlük” emir; “Günlük” olan emirler ise “Seanslık” emir olarak değiştirilebilir. d. Valör ve Vade Türü Değişikliği Emrin valör/vade türü değiştirildiğinde, eşleşme gerçekleşiyorsa, valör/vade türü değiştirilebilir. Valör/Vade türü değişikliği sonucunda emir kısmi eşleşiyorsa değişiklik sadece eşleşen kısma yansıtılır ve pasifte kalan kısmının valör/vade türü değişmez. 13.6.7) Limitler ve İşlem Sınırları Ödünç talep eden Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin değerlenmiş teminatı oranında limit belirlenir. Teklif verilebilmesi için, teklifi veren Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin MKK nezdindeki Serbest Alt Hesabında ödünce konu kıymetlerin mevcut bulunması gerekmektedir. Teklif verenler için herhangi bir teminat şartı bulunmamaktadır. İşlemler adet ve katları bazında gerçekleşir. Aracı Kuruluş ve Müşterilerinin daha önce yapmış olduğu ancak henüz kapanmamış işlemlere ait kıymetlerden tekrar ödünç alması halinde (talebin valörü henüz kapanmamış işlemin vadesine eşit ise) yeni işlemlerden elde edilen kıymetler valör günü 108 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ MKK nezdindeki Ödünç Kapama Blokaj Hesabına alınır. Eğer yeni kıymetlerin adedi henüz kapanmamış işlemlerin adedinden küçükse, yeni kıymetlerin adedi kadar, eğer yeni kıymetlerin adedi henüz kapanmamış işlemlerin adedinden büyükse, kapanacak kıymetin adedi kadar Ödünç Kapama Blokaj Hesabına alınır. Kalan kısım ödünç alanın MKK nezdindeki Serbest Alt Hesabına aktarılır. Ödünç Kapama Blokaj Hesabına alınacak kıymetler için emir girişi sırasında ilave teminat verilmesine gerek yoktur. Kıymet bazında girilecek emrin piyasa değeri 1,5 milyon TL.sını aşamaz. 13.6.8) Eşleşme Emirler, talepte en yüksek, teklifte en düşük komisyon oranlı emirlere öncelik verilerek eşleşir. Komisyon oranının aynı olduğu emirlerde, zaman önceliği geçerlidir. Oran eşitliğinin yanı sıra; var olan talepten daha düşük oranlı bir teklif geldiğinde talebin oranı üzerinden, var olan tekliften daha yüksek oranlı talep geldiğinde teklifin oranı üzerinden işlem gerçekleşir. İşlem gerçekleştiren taraflara, işlemin karşı tarafındaki Aracı Kuruluş veya Müşteri bilgisi verilmez. Eşleşmede her iki taraf, Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin (hesap numaralarının veya kodlarının) farklı olması şartıyla, aynı Aracı Kuruluş olabilir. Gerçekleşmiş işlemlerin (sözleşmelerin) iptali mümkün değildir. Ancak, ileri valörlü işlemlerde işlem günü ile valör günü arasında ödünç alan veya ödünç verenin yükümlülüğünü yerine getirmesine engel teşkil edecek durumlar olması (İşlem yasağı, Teminat Tamamlama Çağrısı’na uyulmaması vb.) halinde sözleşme takası gerçekleşmeden iptal edilecektir. Ayrıca ödünce konu pay senedinin ihraççısı olan şirketin, ödüncün işlem gününden sonra Genel Kurul tarihi açıklaması ve Genel Kurul tarihinin vade tarihinden önceki tarihe rastlaması durumunda, ödünç veren ödüncü geri çağırma hakkını kullanmak isterse sözleşme takası gerçekleşmeden iptal edilecektir. İleri valörlü emrin gerçekleşmesi durumunda, kıymet işlem günü ödünç veren Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin ÖPSP Alt Hesabı'nda bloke edilecek ve valör günü bu hesaptan çıkarılarak, ödünç alan Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin Serbest Alt Hesabı'na ve/veya Ödünç Kapama Blokaj Hesabına aktarılacaktır. 13.6.9) Bilgi Dağıtım Ekranları ÖPSP bilgilerine veri dağıtım ekranları vasıtası ile erişilir. Sisteme girilen emirler ve işlemler ÖPSP ekranlarına yansıtılır. Bilgi dağıtım şirketleri ve ekran kodları ile ekranlara ilişkin özellikler banka tarafından duyurulur. ÖPSP verilerini yayınlayan şirketler ile yayın sayfalarının isim ve özellikleri aşağıdaki tabloda gösterilmekte olup bunlara ilişkin değişik ve yenilikler gerçekleştiğinde, Takasbank tarafından duyurulur. 109 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ BİLGİ DAĞITIM EKRANLARI ÖPSP SAYFA KODLARI YAYIN KURULUŞLARI REUTERS FOREKS MATRIKS EUROLINE ANA SAYFA EN İYİ TALEP TEKLİF ÖZET BİLGİLERİ DERİNLİK BİLGİLERİ TKSLM.TR ANA SAYFADA HİSSE KODU ÜZERİNE ÇİFT KLİK YAPARAK GÖRÜLEBİLİR ANA SAYFADA HİSSE KODU ÜZERİNE ÇİFT KLİK YAPARAK GÖRÜLEBİLİR TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI ANA SAYFA TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI: EN İYİ TALEP TEKLİF SENET/VADE BAZINDA EN İYİ TALEP TAKASBANK TEKLİF YA DA ÖZET ÖDÜNÇ PAY SAYFASINDA İLGİLİ SENEDİ PİYASASI VADE ÜZERİNDE ÖZET SAYFASI ÇİFT KLİK ENİYİ TALEP TEKLİF SAYFASINDA ÇİFT KLİK YAPARAK GÖRÜLEBİLİR EN İYİ TALEP ÖDÜNÇ PAY ÖDÜNÇ PAY SENEDİ ÖDÜNÇ PAY TEKLİF SENEDİ PİYASASI EN İYİ TALEP SENEDİ PİYASASI SAYFASINDA İLGİLİ PİYASASI ANA TEKLİF SAYFASI ÖZET SAYFASI VADE ÜZERİNDE SAYFA ÇİFT KLİK TAKASBANK ÖDÜNÇ PAY SENEDİ PİYASASI:ANA SAYFA TAKASBANK ÖDÜNÇ TAKASBANK PAY SENEDİ ÖDÜNÇ PAY PİYASASI:EN İYİ TALEP SENEDİ TEKLİF(SENET)/(VADE) PİYASASI:ÖZET EN İYİ TALEP TEKLİF YA DA ÖZET SAYFASINDA İLGİLİ VADE ÜZERİNDE ÇİFT KLİK 13.6.10) Takas ve Ödemeler 13.6.10.1) Ödünce Konu Kıymetin Takası İşleme konu kıymetin takası, aynı gün valörlü işlemlerde ödünç işleminin gerçekleştiği anda, ileri valörlü işlemlerde ise valör günü, ödünç verenin MKK nezdindeki ÖPSP Alt hesabından ödünç alanın MKK nezdindeki Serbest Alt hesabına veya Ödünç Kapama Blokaj Hesabına aktarım suretiyle yapılır. 13.6.10.2) Ödünç Kapama ÖPSP’de vadesi gelen ödünç borçlarının son kapama saati 17:00’dir. Gün içinde ödünç borcu kısmen yada tamamen Aracı Kuruluş ofislerindeki Takasbank’ın ekranlarından kapatılabilir. Aracı Kuruluş veya Müşterilerin kapatılmak istenen ödünç borcunun konu olduğu kıymetten Ödünç Kapama Blokaj Hesabında bakiye olması durumunda Takasbank tarafından da kapama yapılabilir. Kapama sonrası iade edilen kıymetler ödünç veren Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin MKK nezdindeki Serbest Alt Hesaplarına iade edilir. 110 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Kapatılmak istenen ödünç borcunun konu olduğu kıymetten Ödünç Kapama Blokaj Hesabında bakiye olması durumunda, kapama işlemi serbest hesaptan yapılamaz, Ödünç Kapama Blokaj Hesabından yapılmak zorundadır. 13.6.10.3) Komisyon Ödemeleri İşlem komisyonu, vade sonunda saat 17:00’de, ödünç alan Aracı Kuruluşun 11 Serbest Cari Hesabından tahsil edilerek ödünç verene aktarılır. Komisyon matrahı, işlem anındaki piyasa değeri olup aşağıdaki formülle hesaplanır: İşlemin Piyasa Değeri * İşlem Komisyon Oranı * Gün sayısı İşlem Komisyonu = --------------------------------------------------------------------36.500 İleri valörlü işlemlerde işlem komisyonuna esas gün sayısı, valör ve vade arasındaki gün sayısıdır. İleri valörlü işlemlerde, sözleşmenin işlem günü ile valör günü arasında (valor günü dahil) takası gerçekleşmeden iptal edilmesi halinde, iptalin; -Ödünç alan tarafından kaynaklanması durumunda, işlem günü ile valör günü arasındaki gün sayısı ile hesaplanan işlem komisyonu ödünç alan Aracı Kuruluştan ödünç veren Aracı Kuruluşa aktarılır. -Ödünç veren tarafından kaynaklanması durumunda, ödünç alan Aracı Kuruluştan işlem komisyonu tahsil edilmez. Takasbank komisyonu, emrin gerçekleşen kısmının piyasa değerinin; - Vadesi bir haftaya kadar olan işlemlerde onbinde 1 - Vadesi bir hafta olan işlemlerde onbinde 2 - Vadesi iki hafta olan işlemlerde onbinde 2.5 - Vadesi üç hafta olan işlemlerde onbinde 3 - Vadesi bir ay olan işlemlerde onbinde 4 - Vadesi iki ay olan işlemlerde onbinde 4.5 - Vadesi üç ay olan işlemlerde onbinde 5 - Vadesi altı ay olan işlemlerde onbinde 7.5 - Vadesi dokuz ay olan işlemlerde onbinde 9 - Vadesi bir yıl olan işlemlerde onbinde 10’udur. Emrin gerçekleşen kısmının piyasa değeri üzerinden hesaplanan komisyon tutarının 5 TL’nin altında olması durumunda Takasbank komisyonu 5 TL olarak uygulanır. Takasbank Komisyonu + BSMV, her iki taraftan da işlem günü saat 17:00’de tahsil edilir. İleri valörlü işlemlerde, Banka Komisyonu işlemin gerçekleştiği gün, sözleşmenin vade tipine karşılık gelen komisyon oranı üzerinden tahsil edilecektir. Takasbank Komisyonunun ödenmemesi durumunda Aracı Kuruluşun işlem yetkisi komisyon ödenene kadar kaldırılır. 111 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ 13.6.11) Ödünce Konu Kıymetten Doğan Haklar Pay senetlerinden doğan mali haklar (bedelli, bedelsiz sermaye artırımı ve kar payı) ödünç veren tarafa aittir. Ancak ödünç veren taraf ödünce konu kıymete ilişkin yönetsel haklarını (oy hakkı) kaybeder. Gerçekleşmiş ancak valör günü gelmemiş veya valör günüyle sermaye artırım işlemleri aynı gün olan sözleşmeleri oluşturan kıymetlerde sermaye artırım işlemi olması durumunda haklar ödünç verende kullandırılır. 13.6.12) Kâr Payı Ödünce konu menkul kıymetlerin vadesi içerisinde kar payı ödemesi varsa, ödünç alan Aracı Kuruluş ilgili tutarı Takasbank’a kar dağıtımın olduğu gün saat 17:00’ye kadar yatırmak zorundadır. Takasbank bu tutarı ödünç alanın serbest (11) hesabından tahsil eder ve aynı anda ödünç verenin serbest (11) hesabına aktarır. Eğer ödünç alan Aracı Kuruluş yükümlülüğünü yerine getiremezse ilgili tutara kar dağıtım günü Takasbank Borsa Para Piyasası’nda (TBPP) oluşan O/N faiz oranı ortalamasının %50 fazlası oranında ceza faizi uygulanır. 13.6.12.1) Bedelsiz Sermaye Artırımı Ödünce konu menkul kıymetin vadesi içerisinde bedelsiz sermaye artırımı var ise, bedelsiz sermaye artırımının yapıldığı gün ödünç alanın kıymet borcu, işlem adedinin bedelsiz sermaye artırım oranı ile çarpımı sonucu bulunacak adet kadar artırılır. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak bedelsiz sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. Eğer bedelsiz sermaye artırımı sonucu ihraççı kuruluş makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedinin vadesini, makbuzun senede dönüşüm tarihinden bir iş günü sonraya kadar uzatabilme hakkı bulunmaktadır. Ödünç alanın bu talebini bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmesinin ardından Takasbank ödünç verenleri bilgilendirir. Eğer bedelsiz sermaye artırımı sonucu ihraççı kuruluş “Y”(Yeni) türü pay senedi veya makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedini isterse “E” (Eski) türü pay senedi ile kapatma hakkı bulunmaktadır. 13.6.12.2) Bedelli Sermaye Artırımı Ödünce konu pay senedinin işlemin vadesi içerisinde bedelli sermaye artırımı var ise, Bedelli sermaye artırım başlangıç tarihinde, sözleşmeye konu kıymet adedi karşılığı kadar R (Rüçhan) kodlu sözleşme sistem tarafından otomatik olarak oluşturulacaktır. Dolayısıyla, ödünç verenin bedelli sermaye artırım hakları, ödünç alan tarafından rüçhan hakkı kuponu olarak iade edilecektir. “R” kodlu sözleşmeler, “bedelli sermaye artırım başlangıç tarihi + 3 iş günü” sonunda ödünç alan tarafından iade edilmelidir. 112 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Ödünç veren bu hakkını, mevcut uygulamada olduğu gibi beyan ederek Bankamız üzerinden de kullanabilecektir. Son beyan tarihi bedelli sermaye artırım başlangıç tarihidir. Ödünç veren üye, sermaye arttırıma katılacağını beyan eder ancak, 16:15’e kadar artırımı gerçekleştirmezse, “R” kodlu sözleşmeler rüçhan iptal saatinde (16:20) iptal olur ve haklarını kaybeder. Beyan ve artırım işlemleri kısmi yapılamaz. Beyan son saati 16:00, bedelli sermaye artırım son saati ise 16:15’dir. Bu hakkını kullanmak isteyen ödünç veren Aracı Kuruluşlar, kendilerinin veya Müşterilerinin bedelli sermaye artırımına katılıp katılmayacağını ve eğer katılıyorsa katılma oranını en geç; a) O/N işlemlerde işlem günü b) Vadesi O/N’dan daha uzun olan işlemlerde; Eğer Vade = > Bedelli Sermaye Artırımı Son günü ise “BEDELLİ SERMAYE ARTIRIMI SON GÜNÜ-2 GÜN” Eğer Bedelli Sermaye Artırımı Son Günü > Vade ise “VADE-2 GÜN”e kadar bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmeli ve rüçhan hakkı ödemesini yapmalıdır. Takasbank, ödünç verenin serbest (11) hesabından tahsil ettiği rüçhan hakkı tutarını aynı anda ödünç alanın serbest (11) hesabına aktarır. Nakit aktarımının ardından ödünç alanın pay senedi borcu, ödünç verenin ödediği katılım payı oranında artar. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. Eğer bedelli sermaye artırımı sonucu ihraçcı kuruluş makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedinin vadesini, makbuzun senede dönüşüm tarihinden bir iş günü sonraya kadar uzatabilme hakkı bulunmaktadır. Ödünç alanın bu talebini bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmesinin ardından Takasbank ödünç verenleri bilgilendirir. Eğer bedelli sermaye artırımı sonucu ihraçcı kuruluş “Y”(Yeni) türü pay senedi veya makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedini isterse “E”(Eski) türü pay senedi ile kapatma hakkı bulunmaktadır. Bedelli sermaye artırımı başlangıç tarihi ve kar payı tarihi aynı gün ise otomatik mahsup işlemi yapılır. Aracı Kuruluş otomatik mahsup işlemine katılmak istemiyorsa, kar payı ve bedelli sermaye artırımı başlangıç tarihinden bir gün önce, Takasbank’a bilgi işlem sistemi üzerinden bildirmelidir. Aracı Kuruluştan aksi talep gelmedikçe otomatik mahsup işlemi aşağıdaki şekillerde gerçekleştirilir: Kâr Payı Oranı = Bedelli Sermaye Artırım Oranı 113 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Ödünç alanın pay senedi borcu, işlem adedinin bedelli sermaye artırım oranı ile çarpımı sonucu bulunacak adet kadar artar. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. Eğer bedelli sermaye artırımı sonucu ihraçcı kuruluş makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedinin vadesini, makbuzun senede dönüşüm tarihinden bir iş günü sonraya kadar uzatabilme hakkı bulunmaktadır. Ödünç alanın bu talebini bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmesinin ardından Takasbank ödünç verenleri bilgilendirir. Kâr Payı Oranı > Bedelli Sermaye Artırım Oranı Ödünç alanın pay senedi borcu, işlem adedinin bedelli sermaye artırım oranı ile çarpımı sonucu bulunacak adet kadar artırılır. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. Eğer bedelli sermaye artırımı sonucu ihraçcı kuruluş makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedinin vadesini, makbuzun senede dönüşüm tarihinden bir iş günü sonraya kadar uzatabilme hakkı bulunmaktadır. Ödünç alanın bu talebini bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmesinin ardından Takasbank ödünç verenleri bilgilendirir. Ödünç alan, kar payı ile bedelli sermaye artırımı arasındaki tutarı Takasbank kar dağıtımın olduğu gün saat 17:00’ye kadar yatırmak zorundadır. Takasbank bu tutarı ödünç alanın serbest (11) hesabından tahsil eder ve aynı anda ödünç verenin serbest (11) hesabına aktarır. Eğer ödünç alan yükümlülüğünü yerine getiremezse ilgili tutara kâr dağıtım günü Takasbank Borsa Para Piyasası’nda oluşan O/N faiz oranı ortalamasının %50 fazlası oranında ceza faizi uygulanır. Kâr Payı Oranı < Bedelli Sermaye Artırım Oranı Ödünç veren sermaye artırımı oranı ile kar payı oranı arasında kalan tutar için, bedelli sermaye artırımına katılıp katılmayacağını ve eğer katılıyorsa katılma oranını en geç; a) O/N işlemlerde işlem günü b) Vadesi O/N’dan daha uzun olan işlemlerde; Eğer Vade = > Bedelli Sermaye Artırımı Son günü ise “BEDELLİ SERMAYE ARTIRIMI SON GÜNÜ-2 GÜN” Eğer Bedelli Sermaye Artırımı Son Günü >Vade ise “VADE-2 GÜN”e kadar bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmeli ve rüçhan hakkı ödemesini yapmalıdır. Takasbank ödünç verenin serbest (11) hesabından tahsil ettiği rüçhan hakkı tutarını aynı anda ödünç alanın serbest (11) hesabına aktarır. Nakit aktarımının ardından ödünç alanın pay senedi borcu, ödünç verenin ödediği katılım payı oranında artar. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. 114 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Ödünç alanın pay senedi borcu, işlem adedinin kar payı oranı ile çarpımı sonucu bulunacak adet kadar artırılır. Ödünç alan, işlemin vade sonunda başlangıçta aldığı adede ilave olarak sermaye artırımı sonucu artan adedi de getirmekle yükümlüdür. Sözleşmenin vadesi bedelli sermaye artırım başlangıç tarihi ile aynı gün ise; ödünç veren üyenin sermaye arttırımından yararlanabilmesi için ödünç alan, bedelli sermaye artırım son saatine kadar sözleşmeyi kapatamaz Eğer bedelli sermaye artırımı sonucu ihraçcı kuruluş makbuz verirse, ödünç alanın artan borç adedinin vadesini, makbuzun senede dönüşüm tarihinden bir iş günü sonraya kadar uzatabilme hakkı bulunmaktadır. Ödünç alanın bu talebini bilgi işlem sistemi üzerinden Takasbank’a bildirmesinin ardından Takasbank ödünç verenleri bilgilendirir. 13.6.13) Ödünce Kırılması) Konu Kıymetin Geri Çağrılması (Vadenin Ödünç alanın ödünç aldığı kıymeti vadeden önce getirip işlemi kapatmayı isteme hakkı bulunmamaktadır. Ödünce konu pay senedinin ihraççısı olan şirketin, ödüncün işlem gününden sonra Genel Kurul tarihi açıklaması ve Genel Kurul tarihinin vade tarihinden önceki tarihe rastlaması durumunda, ödünç veren ödüncü geri çağırma hakkını kullanabilir. Takasbank’ın ödünç verenin bu talebini ödünç alana iletmesinden sonra, ödünç alan 3 iş günü içinde ödünce konu kıymetleri geri vermekle yükümlüdür. Bu durumda, işlemin kapama gününe dek tahakkuk etmiş olan komisyon tutarının yarısı Takasbank tarafından ödünç alandan tahsil edilerek, ödünç verene ödenir. Kapatılmayan işlemler için temerrüt hükümleri uygulanır. İşlem yasağı uygulanan Aracı Kuruluş veya müşterilerinin halen vadesi gelmemiş tüm mevcut ödünç alma ve verme işlemleri geri çağırılır. Ödünç alan veya verenlerin çağrıyı kabul etmeme hakları bulunmayıp en geç 3 iş günü içinde çağrıya uymak ve işlemlerini kapatmak zorundadırlar. ÖPSP’de işlem yapacak Aracı Kuruluşların Müşterileri ile imzalayacakları sözleşmelerde, işlem yasağı gelmesi durumunda işlemin kesileceğine dair bir madde konulması gerekmektedir. Vadesi değiştirilen ödünç işlemleri, işlem yasaklı kıymetlerle kapatılamaz. Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin ödünç borçlarını, işlem yasağı uygulanmamış kıymetlerle kapatamaması durumunda ise temerrüt hükümleri uygulanır. Bu tür vade kırma işlemlerinde, işlem kapandığı an itibariyle tahakkuk edecek olan komisyon tutarları ödünç alanlardan tahsil edilerek ödünç verenlere ödenir. Takasbank, ÖPSP’nda açık işlemi olan bir Aracı Kuruluşun, İMKB veya SPK tarafından faaliyetlerinin geçici veya sürekli olarak durdurulması, iflas veya tasfiyeye tabii tutulması, borsa üyeliğinden çıkarılması ya da herhangi bir nedenle menkul kıymetler üzerinde işlem yapmalarının yasaklanması durumunda, Aracı Kuruluşun ve Müşterilerinin halen vadesi gelmemiş tüm mevcut ödünç alma ve verme işlemlerini geri çağırır. Ödünç alan veya verenlerin çağrıyı kabul etmeme hakları bulunmayıp en geç 3 iş günü içinde çağrıya uymak ve işlemlerini kapatmak zorundadırlar. Kapatılmayan işlemler için 115 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ temerrüt hükümleri uygulanır. Bu tür geri çağırma işlemlerinde, işlem kapandığı an itibariyle tahakkuk edecek olan komisyon tutarları ödünç alanlardan tahsil edilerek ödünç verenlere ödenir. MKK’ca üzerine haciz uygulanmış veya hareketsizleştirilmiş olan teminatların teminat değerlemesine alınmayıp, değiştirilmesi istendiğinde, Aracı Kuruluş veya Müşterisince teminatlar değiştirilmez yada eksik kısım tamamlanmaz ise ve devamında teminatların riski karşılamaya yeterli olmaması durumunda, teminatına haciz gelen veya hareketsizleştirilen Aracı Kuruluş veya Müşterisinin ÖPSP’de ödünç veren konumunda olduğu işlemleri en yakın vadeden başlamak üzere başlangıç teminat oranına ulaşıncaya kadar geri çağrılır. Bu durumda ödünç alanların çağrıyı kabul etmeme hakları bulunmayıp en geç 3 iş günü içinde çağrıya uymak ve işlemlerini kapatmak zorundadırlar. Bu tür vade kırma işlemlerinde, işlem kapandığı an itibariyle tahakkuk edecek olan komisyon tutarları ödünç alanlardan tahsil edilerek ödünç verenlere ödenir. Ödünç işlemine konu olmuş bir pay senedinin sırasının İMKB’de kapatılması ve kapalılık halinin en az 1 işgünü devam etmesi durumunda, Banka’ca işlemin vadesinin kırılıp kırılmayacağına karar verilir ve aynı gün SPK’na bildirilir. Vadenin kırılmasına karar verilmesi durumunda Takasbank tarafından ödünç alan ve verenlere kapamanın yapılması gereken son tarih bildirilir. Kapatılmayan işlemler için temerrüt hükümleri uygulanır. Bu tür vade kırma işlemlerinde, işlem kapandığı an itibariyle tahakkuk edecek olan komisyon tutarları ödünç alanlardan tahsil edilerek ödünç verenlere ödenir. Takası gerçekleşmiş olan işlemin valörü ile vadesi arasında; Teminat Tamamlama Çağrısına uyulmaması durumunda, çağrıya muhatap Aracı Kuruluş veya Müşterilerinin teminatları nakde dönüştürülüp kıymet alınarak vadesi en yakın olan ödünç borcundan başlanarak teminat oranı yeniden başlangıç oranına ulaşılıncaya kadar ödünç borçları tasfiye edilir. Vade kırılarak kapatılan ödünçler için vade sonuna kadar tahakkuk edecek olan komisyon tutarı, ödünç alan Aracı Kuruluştan tahsil edilerek ödünç veren Aracı Kuruluşa aktarılır. 13.6.14) Temerrüt 13.6.14.1) Temerrüt Koşulları Temerrüt prosedürü hükümleri; ÖPSP’de vadesi gelen ödünç borçlarının son kapama saatinde kapatılmaması veya Aracı Kuruluşun faaliyetlerinin geçici/sürekli olarak durdurulması yada Borsa üyeliğinden çıkarılması, Aracı Kuruluşların herhangi bir nedenle menkul kıymetler üzerinde işlem yapmalarının yasaklanması İlgili Aracı Kuruluş veya müşterisine İşlem yasağı gelmesi, İflas veya tasfiyeye tabii tutulması, Ödünce konu pay senedinin sırasının kapatılması, 116 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ hallerinde vadeden uygulanır. önce geri çağrılmasına rağmen kapatılmaması durumlarında 13.6.14.2) Ödünce Konu Kıymet Temerrüdü ve Mali Cezalar ÖPSP’de vadesi gelen ödünç borçlarının son kapama saati 17:00 olup, bu saat itibariyle halen borç bakiyesi bulunan Aracı Kuruluş veya Müşterileri temerrüde düşer. Temerrüde düşülen gün ödünç borcunun saat 17:30’a kadar kapatılması durumunda temerrüt faiz oranı, aynı gün Takasbank Borsa Para Piyasası’nda oluşan O/N işlemlerin ortalama faiz oranının %50’si kadar olup, temerrüt faiz tutarı, temerrüde konu borcun piyasa değeri üzerinden 1 günlük hesaplanarak tahakkuk ettirilir. Ödünç borcunun, temerrüde düşülen gün saat 17:30’dan sonra kapatılması durumunda temerrüt faiz oranı, aynı gün Takasbank Borsa Para Piyasası’nda oluşan O/N işlemlerin ortalama faiz oranının 2 katı kadar olup, temerrüt faiz tutarı, temerrüde konu borcun piyasa değeri üzerinden temerrüt süresi boyunca geçen gün sayısı kadar hesaplanarak tahakkuk ettirilir. Temerrüdün kapatıldığı günden sonraki günün tatil olması durumunda, tatil günleri için de faiz alınır. Tahsil edilen temerrüt faizinin 2/3’ü ödünç verenlere aktarılırken, bakiyenin 1/3’ünü Takasbank komisyon olarak alır. Temerrüt süresince, ilgili Aracı Kuruluş veya Müşteri; ÖPSP’de işlem yapamaz, teminatına bloke konulur ve teminat fazlalarını çekemez. İlgili aracı kuruluş veya müşterinin temerrüt durumu ortadan kalkıncaya kadar ileri valörlü işlemlerinin takası gerçekleşmez. Saat 15:30’a kadar temerrüt kapanmazsa ileri valörlü sözleşmeleri iptal edilir. Temerrüt durumunda: 1. Ödünç verenin, aynı şartlarla ödünç işlemine devam etmesi, 2. Teminatların nakde dönüştürülerek ödünce konu kıymetlerin piyasadan alınması, 3. Teminatların nakde dönüştürülerek, nakdin ödünç verene verilmesi, 4. Teminatların piyasa değeri ile ödünce konu kıymetlerin piyasa değerlerinin karşılıklı olarak netleştirilmesi, Seçenekler arasından ödünç veren tarafın tercih edeceği ve Takasbank’a yazılı olarak bildireceği alternatif dahilinde ödünç işlemi Takasbank tarafından sonuçlandırılır. Genel olarak kıymet, nakit ve teminat aktarımı yolu ile borç kapatılırken, ödünç verenlerin tercih ettikleri seçenek gözönünde bulundurularak, şu hususlara uyulur: Ödünç verenler birden fazla ise, kıymet nakit ve teminat aktarımı yoluyla borcun kapatılması işlemi, ilk gerçekleşen ödünç işleminden başlanarak yapılır. Teminatların nakde çevrilmesi işlemine günün piyasa koşullarına göre Takasbank’ça belirlenecek en likit teminattan başlanır. Teminatlar ödünç verenlere aktarılırken, tüm teminatların borcu karşılayacak piyasa değeri kadarlık kısmı, ödünç verme oranlarında ödünç verenler arasında paylaştırılır. 117 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ Teminat veya nakit aktarımıyla ödünç borcu kapatılırken borca esas tutar, ödünce konu kıymetin piyasa değeridir. 1.Seçeneğin tercih edilmesi durumunda; ödünç borcunun temerrüt durumu ortadan kaldırılarak işlemin başlangıcındaki (valör günündeki) vade türü ve komisyon oranından ödünç işlemi uzatılır (temdit). 2.Seçeneğin tercih edilmesi durumunda; Takasbank teminattaki kıymetleri nakde dönüştürerek borca konu kıymeti satın alıp borcu kapatmaya çalışır. Bu seçenek tercih edildiğinde aşağıdakiler sırası ile uygulanır: a.Teminatlar borcu kapatmaya yetecek kadar nakde dönüştürülür ve borca konu kıymet satın alınarak ödünç verene iade edilir ve ödünç borcu kapatılır. b.Teminatların borcu kapatmaya yetecek kadar kısmı nakde dönüştürülür ancak borç bakiyesinin tümü satın alınamaz ise, borca konu kıymetin satın alınabilen kısmı ödünç verene verilir. Bakiye borç ise ödünç verene nakit aktarımı ile kapatılır. c.Teminatlar borcu kapatmaya yetecek kadar nakde dönüştürülemez ise nakde dönüşen kısım ile borca konu kıymetin satın alınan kısmı ödünç verene verilir. Borcun kalan kısmı ise ödünç verene teminatların aktarımı ile kapatılır. d.Teminatlar borcu kapatmaya yetecek kadar nakde dönüştürülemediği gibi nakde dönüştürülen kısmın tamamı ile borca konu kıymet de satın alınamaz ise, kıymetin satın alınabilen kısmı ödünç verene verilir. Bakiye borç ise ödünç verene, nakit ve teminat aktarımı ile kapatılır. 3.Seçeneğin tercih edilmesi durumunda; ödünç borcu, teminatların satışından elde edilen nakdin, borcu karşılayacak kadarlık kısmının ödünç verene aktarılması suretiyle kapatılır. Bu seçenek tercih edildiğinde aşağıdakiler sırası ile uygulanır: a.Teminatlar borcu kapatmaya yetecek kadar nakde dönüştürülür ve nakdin ödünç verene aktarımı ile ödünç borcu kapatılır. b.Teminatlar borcu kapatmaya yetecek kadar nakde dönüştürülemez ise öncelikle elde edilen nakit ödünç verene aktarılır. Bakiye borç ise ödünç verene, teminatların aktarımı ile kapatılır. 4.Seçeneğin tercih edilmesi durumunda; ödünç borcunun piyasa değeri ile teminatların piyasa değeri karşılıklı netleştirilerek ödünç verene aktarılması suretiyle borç kapatılmış olur. Temerrüde düşülen günün ertesi günü temerrüt borcunun kıymet, nakit ve teminat aktarımı yolu ile kapatılmasını müteakiben, halen borç bakiyesi kalması durumunda, işlemin taraflarına, borcun muhatabının bilinmesi ve ödünç veren tarafından alacağın tahsilini teminen Banka tarafından, “karşı taraf” bilgisi verilir. 13.6.14.3) İşlem Komisyonu Temerrüdü ve Mali Cezalar İşlem komisyonunun vade günü saat 17:00 itibariyle ödenmemesi durumunda komisyonun ödenmeyen kısmı için bu saatten sonra temerrüt faizi işletilmeye başlanır. 118 TSPAKB TAKAS ve OPERASYON İŞLEMLERİ ________________________________________________________________________ İşlem komisyonunun vade günü saat 17:30’a kadar ödenmesi durumunda temerrüt faiz oranı, aynı gün TBPP’nda oluşan O/N işlemlerin ortalama faiz oranının %50’si kadar olup, temerrüt dolayısıyla 1 günlük faiz tahakkuk ettirilir. Komisyonun saat 17:30’dan sonra ödenmesi durumunda, temerrüt faiz oranı TBPP’nda oluşan O/N işlemlerin ortalama faiz oranının 2 katı olup, geç ödenen gün sayısı kadar temerrüt faizi tahakkuk ettirilir. İşlem komisyonunun temerrüde düşülen gün kapatılamaması halinde ertesi gün temerrüt kapama prosedürü uygulanır. Tahsil edilen temerrüt faizinin 2/3’ü ödünç veren Aracı Kuruluşlara aktarılırken, bakiyenin 1/3’ünü Takasbank komisyon olarak alır. İşlem Komisyonu temerrüdü süresince, Aracı Kuruluş ve Müşterileri ÖPSP’de işlem yapamayacaktır. İlgili aracı kuruluş ve müşterilerinin temerrüt durumu ortadan kalkıncaya kadar ileri valörlü işlemlerinin takası gerçekleşmez. Saat 15:30’a kadar temerrüt kapanmazsa ileri valörlü sözleşmeleri iptal edilir. 119 TSPAKB
