türk islam devletlerinde devlet teşkilatı

TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
KONU ANLATIMI
tarihyolu.com
TÜRK-İSLAM DEVLETLERİNDE HATUN
TÜRK-İSLAM KÜLTÜRÜNÜN ORTAYA ÇIKIŞI
Türk İslam Devletlerinde hükümdar eşi
olan hatunlar devlet memurlarını tayin eder
veya görevden alabilirdi. Bazı hatunların iktaları,
kendilerine ait divanları, sarayları hatta
başkentleri bile vardı.
Talaş Savaşı'ndan sonra İslamiyet,
Türkler arasında hızla yayılmaya başladı. X.
yüzyıldan itibaren Türklerin İslam medeniyetinin
etkisi altındaki bölgelere yerleşmesiyle Türk ve
İslam kültürleri etkileşim sürecine girdi. Uzun bir
süreçte gerçekleşen bu etkileşim neticesinde her
iki kültürün değerlerini de bünyesinde barındıran
"Türk-İslam kültürü" ortaya çıktı.
TÜRK- İSLAM DEVLETLERİNDE MERKEZ
TEŞKİLATI
Merkezi yönetim;



TÜRK-CİHAN HÂKİMİYETİ
DEVLET HALK İÇİNDİR

HÜKÜMDAR
TARİHYOLU
İlk Türk devletlerindeki; Türk Cihan
hâkimiyeti ülküsü ise “Cihat” anlayışıyla
birleşerek “İslamiyet’in dünyaya hâkim olması”
şekline dönüşmüştür.
İlk Türk devletlerinde görülen ”ülkenin
töreye uygun ve adaletli yönetilmesi”,
“Devlet halk içindir” anlayışı Türk İslam
devletlerinde de devam etmiştir.
KUT ANLAYIŞI



SİYASİ LİDERLİĞİN SELÇUKLULARA GEÇMESİ


Emeviler ve Abbasiler döneminde halifeler,
hem siyasi hem de dini işleri idare ederdi.
Büyük Selçuklulara kadar İslâm Dini’ni kabul
eden devletlerin hükümdarları halifenin
yüksek otoritesini tanımaktaydılar.
Bu kural 1058 tarihinde Abbasi Halifesi temsil
ettiği siyasi otoriteyi bir törenle Selçuklu
Sultanı Tuğrul Bey’e devretti. Böylece İslâm
tarihinde ilk defa resmen dini ve siyasi
otorite birbirinden ayrıldı.
Bu belgenin tüm telif hakları tarihyolu.com’a aittir.
Hükümdar
Saray
hükümet’ten oluşmuştur.
İlk Türk devletlerindeki “kut” inancı
İslamiyet kabul edildikten sonra İslami bir
anlam kazanarak “Allah’ın takdiri veya
nasibi” olarak yorumlanmıştır.
Kut’un belli bir hanedana verildiği
düşüncesi aynen devam etmiştir.
Örneğin Timur, Oğuz Han soyundan
gelmediği için han ya da sultan unvanı
almayarak sadece “emir” unvanı almıştır.
TAHT HANEDANIN ORTAK MALIDIR



Ülke hanedanın ortak malı sayıldığı için
erkek üyelerin mücadeleleri bu dönemde de
devam etmiştir.
Türkiye
Selçuklularında
en
büyük
şehzadenin başa geçeceği kabul edilse de
buna uyulmadığı da olmuştur.
Devlet adamları tahta kimin geçeceği
konusunda etkili olmuştur.
Sayfa 1
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
KONU ANLATIMI
tarihyolu.com
TÜRK-İSLÂM DEVLETLERİNDE
HÜKÜMDARLARIN NİTELİKLERİ NELERDİR?






HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ
Cesur, kahraman, akıllı, bilgili,
Halkını refah içinde yaşatan,
Hukuk yoluyla halkı adil idare edip birlik
ve diriliği sağlayan,
Devleti emniyete alıp fetihler yapan,
İnsan onurunu koruyan,
Halkına eşit davranan

“Sultan” Unvanını tarihte ilk defa Gazneli
Mahmut kullanmıştır.

Selçuklular ilk dönemlerde melik ve
emir unvanlarını kullanmaktayken,
Melikşah’tan itibaren Sultan-ı Azam (büyük
sultan) unvanını almaya başlamışlardır.
✪Hilat ve tıraz giymek ve hutbe okutmak
İslamiyet’in kabulüyle hükümdarlık alameti
olmuştur.
HÜKÜMDARIN YETKİLERİ
Hükümdarın geniş yetkileri vardı.

Saray, hükümet, ordu ve adalet olmak üzere
dört müessesenin de başı olarak yasama,
yürütme,
yargı yetkileri
hükümdarın
şahsında toplanmıştı.
Sultanın belirli kurallar dâhilinde bildirdiği
emirler, kanun hükmünde olup herkes itaat
etmek zorundaydı.
HÜKÜMDARIN GÖREVLERİ




SARAY
SARAY VE BÖLÜMLERİ
TARİHYOLU

Ordulara kumanda etmek
Vezirleri ve yüksek memurları tayin etmek
Divan-ı Mezalim’e başkanlık yapmak (En
yüksek mahkeme)
Halkın refah seviyesini yükseltmek
HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİ









Hutbe okutmak
Hilat giymek
Para bastırmak
Sancak
Saltanat Çadırı (otağ)
Nevbet (davul)
Tuğra
Taht
Sultan
Bu belgenin tüm telif hakları tarihyolu.com’a aittir.
Saray; hükümdar ve ailesinin oturduğu,
devletin idare edildiği ve devlet adamlarının
yetiştirildiği yerdir.
Saray; başlıca şu kısımlardan oluşurdu;
Harem; hükümdar ve ailesinin oturduğu yere
harem denirdi.
Selamlık; devletin idare edildiği merkeze
selamlık denirdi.
Enderun; devlet memurlarının yetiştirildiği
yere Enderun denir.
KAPU/BARGAH/BABIALİ/DEVLET KAPISI
Karahanlılarda saraya; kapu,
Selçuklularda dergah veya bargah,
Osmanlılar’da ise Babıali denmiştir.
Sayfa 2
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
KONU ANLATIMI
tarihyolu.com
SARAY GÖREVLİLERİ

DİĞER SARAY GÖREVLİLERİ
câmedâr:
Hükümdar ve ailesinin
elbiseleriyle ilgilenir.
Türkİslâm
Devletlerinde
sarayda
hükümdarın resmi ve özel işlerinden
sorumlu, doğrudan hükümdara bağlı birçok
görevli
bulunurdu.
Güvenilir
kişiler
arasından seçilen bu kişiler çoğunlukla
yüksek rütbeli subaylardan oluşmaktaydı.
HACİP


hares emiri:
Devlete ve hükümdara karşı suç
işleyenleri yakalayıp cezalandırır.
Saraya ait bütün işlerle ilgilenir.
silahdâr:
hükümdarın silahları ile ilgilenir.
abdâr:
ilgilenir.
hükümdarın temizliği ile
çaşnigir:
ilgilenir.
hükümdarın yiyecekleri ile
Hükümdarın av işlerini tertip ve
HÜKÜMET
Sultanın yardımcısı
vekil-i hâss:
Savaşlarda bayrak ve sancağı
emir-i şikâr:
tanzim eder.
DİĞER SARAY GÖREVLİLERİ
Vezir-i azam:
alemdâr:
taşır.
hânsâlar(aşçı başı): Saray mutfağı ve
hükümdarın sofrası ile ilgilenir.
TARİHYOLU

Hükümdar ile halk, hükümdar ile hükümet
arasındaki ilişkileri düzenlemek
Haksızlığa uğrayanları Divan-ı Mezalim’e
çıkarmak
Elçileri kabul ederek ilgilenmek
Törenlerde ve toplu kabullerde protokolü
düzenlemek
Sarayı korumakla yükümlüdür.
emir-i ahur(ilbaşı): Atların bakım ve terbiyesi ile
ilgilenir.
Karahanlılar ve Selçuklularda hükümdar ve
vezirden sonra protokol bakımından devlet
yönetiminde üçüncü sırada yer alırdı.
Karahanlılar “uluğ hacip” Selçuklular ise “büyük
hacip” unvanını alan bu kişiler sarayın her türlü
işlerinden sorumluydular. “Gulam Sistemi”ne
göre sarayda yetişen yüksek rütbeli subaylar
arasından belirlenen bu kişilerin görevleri;

candar:
VEZİR
Türk-İslam
devletlerinde
devlet
yönetiminde hükümdardan sonra en etkili kişi
olan vezir bütün memleket işlerinden
sorumluydu. Vezir hükümdar adına devleti
yönetmekteydi.
Vezirlerin
tayini
bizzat
hükümdar tarafından yapılırdı. Bu nedenle
vezirler icraat ve faaliyetlerinde doğrudan
doğruya hükümdara karşı sorumluydu.
Vezirlerin kendilerine ait divanları bulunur ve
buna Divân’ül Vezâret (vezirlik divanı) adı
verilirdir.
Vezirler bilgi ve kültür bakımından iyi yetişmiş
kimseler arasından seçilirdi.
Karahanlılarda vezire; “yuğruş”,
Gaznelilerde hâce-i buzurg,
Selçuklularda Vezir-i Azam,
Osmanlılarda Sadrazam denmiştir.
şarabdâr (idişçibaşı):Ziyafetlerde içecekler ile
ilgilenir.
Bu belgenin tüm telif hakları tarihyolu.com’a aittir.
Sayfa 3
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
KONU ANLATIMI
tarihyolu.com
VEZİRLERİN GÖREV VE YETKİLERİ:




GAZNELİLERDE DİVAN’IN BÖLÜMLERİ:
Divan-ı Vezaret: Mali ve genel yönetim işleriyle
ilgilenir, bakanı vezirdir.
Divandan hükümdar gibi fetva çıkarabilir
Devlet görevlilerini tayin edebilir
Azledebilir (uzaklaştırma, görevden alma)
Savaş zamanında hükümdarla birlikte
savaşlara katılırlardı.
Divan-ı Risalet: Hükümdarın iç ve dış resmi
yazışmalarını yapar. Başında sahib-i divan-ı
risalet bulunur
DİVAN





Devlet meselelerinin görüşülerek karara
bağlandığı yere divan denirdi. Hükümet
meseleleri büyük divanda görüşülürdü.
Karahanlılarda buna; Divan-ı Ali,
Gaznelilerde Divan-ı Vezaret,
Selçuklularda “Divan-ı Saltanat,
Türkiye Selçuklularında divana Divan-ı Ala,
Osmanlılarda Bab-ı Ali denmiştir.
DİVANIN GÖREVLERİ



Divana gelen davaları karara bağlamak
Dış işlerle ilgili bürokratik işleri yürütmek
Hükümdar ve devletin maliyesini
düzenlemek
Divan-ı vekâlet: Hükümdar ve ailesine ait mali
işlerle ilgilenir. Başında Vekli-i has bulunur.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir,
başında emir-i arz bulunurdu.
TARİHYOLU

Divan-ı İşraf: Devletin iç haberleşme ve gizli
haber alma işleri ile ilginirdi.
Başında müşrif bulunurdu
KARAHANLILAR’DA DİVANIN BAŞLICA
BÖLÜMLERİ
Divan-ı Ali:
Bugünkü anlamda hükümet
(bakanlar kurulu)’ tir. Vezirin başkanlığında
toplanmıştır.
SELÇUKLULARDA DİVANIN BAŞLICA
BÖLÜMLERİ
Divan-ı Ali:
Bugünkü anlamda hükümet
(bakanlar kurulu)’ tir. Vezirin başkanlığında
toplanmıştır.
Divan-ı Tuğra: İç ve dış yazışmaları yönetir
Divan-ı İstifa: Mali işlerle ilgilenir. Devletin gelir
ve giderleri bu divanda tutulurdu. Başında
bulunan devlet adamına agıcı denilirdi.
Divan-ı Tuğra: İç ve dış yazışmaları yönetir
Divan-ı Işraf: Mali ve idari işleri kontrol ve
teftiş eden divandır Başında baş müşrif bulunur.
Divan-ı İstifa: Mali işlerle ilgilenir. Devletin gelir
ve giderleri bu divanda tutulurdu. Başında
bulunan devlet adamına agıcı denilirdi.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir, başında emiri arz bulunurdu.
Divan-ı Işraf: Mali ve idari işleri kontrol ve
teftiş eden divandır Başında baş müşrif bulunur.
Divan-ı Arız: Askeri işlerle ilgilenir, başında emiri arz bulunurdu.
Bu belgenin tüm telif hakları tarihyolu.com’a aittir.
Sayfa 4
TÜRK İSLAM DEVLETLERİNDE DEVLET TEŞKİLATI
KONU ANLATIMI
tarihyolu.com
ANADOLU SELÇUKLULARINDA DİVANIN
BAŞLICA BÖLÜMLERİ
ANADOLU SELÇUKLULARINDA DİVANIN BAŞLICA
ÜYELERİ
Vezaret divanı: Devletin genel işlerinden
sorumlu divandır. Başkanı Vezir-i Azam’dır.
Pervane Divanı: Dirilik topraklarının dağıtıldığı
divandır.
İşraf Divanı:
divandır.
Devlet kurumlarını denetleyen
Tuğra Divanı:
divandır.
iç ve dış yazışmalardan sorumlu
Arz Divanı:
divandır.
Savunma işlerinden sorumlu
İstifa Divanı:
divandır.
Maliye işlerinden sorumlu
Naip:
hükümdar vekili
Müstevfi:
mali işlerdin sorumlusu
Pervaneci:
Tımar dağıtımının ve toprak
işlerinin sorumlusu
Emir-i dad
Adalet işlerinin sorumlusu
Kad’i Leşker
Askeri davların sorumlusu
TARİHYOLU
Reis’ül Bahr(emir’ül Sevahil): Donanma sorumlusu
Bu belgenin tüm telif hakları tarihyolu.com’a aittir.
Sayfa 5