İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ ............................................................................................................ V
TABLOLAR LİSTESİ ................................................................................... XI
ŞEKİLLER LİSTESİ ................................................................................... XIII
FOTOGRAFLAR LİSTESİ ....................................................................... XIV
KISALTMALAR ...........................................................................................XV
GİRİŞ ................................................................................................................. 1
BİRİNCİ BÖLÜM
A. DÜNYADA DEMİRYOLLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ ...... 10
B. DEMİRYOLLARININ SİYASÎ COĞRAFYADAKİ ÖNEMİ ..... 32
1. Birinci Dönem (1830-1913) ........................................................... 32
2. İkinci Dönem (1914-1963) ............................................................ 53
3. Üçüncü dönem (1964-günümüz) ................................................ 62
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRKİYE’DE DEMİRYOLLARININ TARİHSEL GELİŞİMİ ........ 66
A. OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA DEMİRYOLLARI ....... 66
1. Balkan Coğrafyasında Osmanlı Demiryolları ............................ 89
2. Anadolu Coğrafyasında Osmanlı Demiryolları ..................... 101
2.a. İngiltere’nin Anadolu’da Demiryolu Yapımına Etkisi .. 103
2.b. Fransa’nın Anadolu’da Demiryolu Yapımına Etkisi ..... 118
2.c. Almanya’nın Anadolu’da Demiryolu Yapımına Etkisi . 120
IX
3. Ortadoğu Coğrafyasında Osmanlı Demiryolları .................... 147
3.a. Hicaz Demiryolu ................................................................. 152
B. TÜRKİYE CUMHURİYETİ DEMİRYOLLARI .......................... 174
1. 1923-1950 Dönemi ...................................................................... 174
2. 1950- 1963 Dönemi ...................................................................... 201
3. 1963’den – Günümüze Türkiye Demiryolları ......................... 214
C. 21. YÜZYILDA DÜNYADA DEMİRYOLU ULAŞIM
KORİDORLARI VE TÜRKİYE ......................................................... 247
1. Avrupa Koridorları ..................................................................... 247
2. TRACECA Koridoru ................................................................... 252
3. Trans-Asya Demiryolu Koridoru (TAR) .................................. 263
SONUÇ ................................................................................................. 268
KAYNAKÇA ......................................................................................... 277
İNDEKS ................................................................................................ 301
X
TABLOLAR
Tablo 1.1. Dünyada 1840-1890 Yılları Arasında Bazı Ülkelerin
Demiryolu
Uzunlukları (Km) .................................................................................................. 15
Tablo 1.2. Kıtalara Göre 1840-1936 Yılları Arasında Demiryolu Uzunlukları
(Km) ........................................................................................................................ 16
Tablo 1.3. Kıtalara Göre 1860 ve 1936’da Demiryolu Uzunlukları (Km) ............ 21
Tablo 1.4. Dünyada 1932 Yılına Kadar İnşa Edilen Bazı Demiryolları ................ 24
Tablo 1.5. Avrupa’da 2001 Sonrası İnşa Edilmekte Olan Bazı Yüksek Hız
Hatları ...................................................................................................................... 27
Tablo 1.6. Avrupa’da Yüksek Hız Trenlerin Durumu (2002) ............................... 28
Tablo 1.7. Kıtalara Göre 2008 Yılında Demiryolu Uzunlukları (Km) .................. 30
Tablo 1.8. Demiryolu Uzunlukları Bakımından Önde Gelen Ülkeler (2008) ..... 31
Tablo 2.1. 19. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ne Göç eden Nüfusa İlişkin Tahmini
Değerler (1594-1913) ............................................................................................. 74
Tablo 2.2. Osmanlı Devleti Nüfusu Hakkında Tahmini Değerler (1594-1923) .. 75
Tablo 2.3. Balkanlarda Osmanlı Devleti’nde İmtiyazlı Devletlerin ve
Osmanlı’nın Yapmış Olduğu Demiryolu Hatları (1856-1913) ......................... 92
Tablo 2.4. Bazı Yıllara Göre Selanik-Manastır Arasında Taşınan Yolcu Sayısı
ve Yük Miktarı (Ton) ............................................................................................. 98
Tablo 2.5. Osmanlı Devleti’nde İmtiyazlı Devletlerin ve Osmanlı’nın Yapmış
Olduğu Demiryolu Hatları (1856-1913) ........................................................... 102
Tablo 2.6. Çukurova ve Çevresinde 1904-1909 Yılları Arasında Pamuk
Üretimi (Balya) .................................................................................................... 117
Tablo 2.7. Mersin-Adana Hattında Taşınan Yolcu Sayısı ve Yük Miktarı (Ton) .... 118
Tablo 2.8. Bazı Bağdat Demiryolu Hatları (1911-1914) ....................................... 140
Tablo 2.9. Bağdat Demiryolunda Yolcu ve Yük Taşımacılığı (1906-1914) ........ 142
Tablo 2.10. Ortadoğu’da Osmanlı Döneminde Yapılan Hatlar .......................... 151
Tablo 2.11. Hicaz Demiryolunun Yıllara Göre Gelişimi ...................................... 162
Tablo 2.12. Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti Sınırlara Kalan
Demiryolları (1856-1923) .................................................................................... 177
XI
Tablo 2.13.Türkiye Cumhuriyeti’nde Yapılan Demiryolları (1923-1938) ........ 187
Tablo 2.14. Türkiye’de Ulusal ve Yabancı Denetimindeki Demiryolu
Uzunlukları (Km) ................................................................................................ 194
Tablo 2.15. Türkiye Cumhuriyeti’nde Yapılan Demiryolu Hatları
(1939-1950) ........................................................................................................... 196
Tablo 2.16. Ulaştırma Sektörüyle İlgili Temel Göstergeler (1923-1950) ............. 200
Tablo 2.17. Demiryollarında 1923-1950 Yılları Arasında Taşınan Yolcu ve
Yük Miktarları ..................................................................................................... 201
Tablo 2.18. Demiryollarında 1950-1965 Yılları Arasında Taşınan Yolcu ve
Yük Miktarları ..................................................................................................... 209
Tablo 2.19. Türkiye Cumhuriyeti’nde Yapılan Demiryolu Hatları
(1951-1962) ........................................................................................................... 210
Tablo 2.20. Türkiye’de 1963 Yılından Beri Ülkemizde Uygulanmakta Olan
Kalkınma Planlarındaki Ulaşım Sektörü Yatırımlarının Karayolu ve
Demiryolu Payları (%) ......................................................................................... 216
Tablo 2.21. Demiryollarında 1965-2007 Yılları Arasında Taşınan Yolcu ve
Yük Miktarları ...................................................................................................... 217
Tablo 2.22. İBYKP Döneminde Yapılan Demiryolu Hatları (1963-1972) ........... 219
Tablo 2.23. ÜBYKP Döneminde Yapılan Demiryolu Hatları (1973-1977) ......... 222
Tablo 2.24. DBYKP Döneminde Yapılan Demiryolu Hatları (1979-1983) ......... 224
Tablo 2.25. Türkiye’de Yüksek Hızlı Demiryolu Projeleri (2008) ...................... 239
XII
ŞEKİLLER
Şekil 1.1. Kıtalara Göre Demiryolu Uzunlukları (1840-1860) ............................... 17
Şekil 1.2. Kıtalara Göre Demiryolu Uzunlukları (1880-1910) ............................... 19
Şekil 1.3. Kıtalara Göre Demiryolu Uzunlukları (1920-1936) ............................... 20
Şekil 1.4. 1860’da Demiryolların Kıtalara Göre Oranları (%) ................................ 22
Şekil 1.5. 1936’da Demiryolların Kıtalara Göre Oranları (%) ................................ 22
Şekil 1.6. Demiryolların 2008 Yılında Kıtalara Göre Oranları (%) ....................... 30
Şekil 1.7. Hindistan Demiryolu Haritası .................................................................. 39
Şekil 1.8. Bressler’in Paris’ten Dakar’a Uzanan Demiryolu Projesi ..................... 55
Şekil 1.9. Bressler’in Küresel Ticaretin Yeni Demiryolu Ulaşım Koridorları ...... 56
Şekil 1.10. Barduzzi Tarafından Avrupa’da Önerilen Üç Demiryolu
Arterinin Haritası ................................................................................................ 57
Şekil 1.11. Barduzzi Tarafından Önerilen Dördüncü Arterin Haritası ................ 58
Şekil 2.1. Osmanlı Devleti’nde Nüfus (1594-1923) ................................................ 75
Şekil 2.2. Osmanlı Devleti’nde 19. Yüzyılda İstanbul’dan Gönderilen
Muhacirlerin Vilayet ve Sancaklara Göre Dağılımı ....................................... 78
Şekil 2.3. Osmanlı’da Ana Kervan Yolları .............................................................. 81
Şekil 2.4. Osmanlı’nın Balkanlardaki Demiryolu Güzergâhları ........................... 94
Şekil 2.5. Bağdat Demiryolu’nda Yolcu ve Yük Taşımacılığı (1906-1914) ........ 142
Şekil 2.6. Hicaz Demiryolu Haritası ....................................................................... 161
Şekil 2.7. Birinci Dünya Savaşı Öncesinde Osmanlı Demiryolları ..................... 168
Şekil 2.8. Cumhuriyet Öncesi Demiryolu Güzergâhları ..................................... 178
Şekil 2.9. Chester Projesi’ne Göre Yapılacak Hatlar ........................................... 182
Şekil 2.10. Türkiye Cumhuriyeti Demiryolu Güzergâhları (1923-50) .............. 197
Şekil 2.11. Türkiye Demiryolu Haritası ................................................................. 242
Şekil 2.12. TRACECA Kapsamında Ülkeler .......................................................... 257
Şekil 2.13. Trans-Asya Koridorunun Genel Bir Görünümü ............................... 264
XIII
FOTOĞRAFLAR
Foto 1.1. Dünyanın ilk modern lokomotifi Roket’ten genel bir görünüm .......... 12
Foto 1.2. Darjeeling Demiryolu’ndan genel bir görünüm ...................................... 39
Foto 2.1. Dedeağaç İstasyonu’ndan genel bir görünüm ......................................... 95
Foto 2.2. Avrupa’da Strama yakınlarında Türk Demiryollarının genel görünümü ..................................................................................................................... 95
Foto 2.3. İzmir Basmahane’nin genel görünümü .................................................. 115
Foto 2.4. İzmir–Kasaba Hattı arasındaki viyadükten genel bir görünüm.......... 115
Foto 2.5. Hicaz Demiryolu’nda işçilerin genel bir görünümü ............................. 160
Foto 2.6. Hicaz Demiryolu’nda işçi olarak çalışan Türk askerinin genel bir
görünümü........................................................................................................... 160
Foto 2.7. Hicaz Demiryolu’nun tamamlanan kısımlarında hacılar vagonlarla
taşınırken ............................................................................................................ 166
Foto 2.8. Hicaz Demiryolu’nda hacılar vagonlara binerken ................................ 166
Foto 2.9. Ankara Demiryolu İstasyonu’nun genel bir görünüm. ........................ 185
Foto 2.10. Fevzipaşa-Diyarbakır arasında betonarme köprünün genel
görünümü........................................................................................................... 188
Foto 2.11. 1927 yılında açılan Ankara-Kayseri hattında kutlama töreninden
bir görünüm ....................................................................................................... 188
Foto 2.12. 1930 yılında Sivas İstasyonu’na ilk tren geliyor .................................. 190
Foto 2.13. Ankara-Sivas-Erzurum hattında yer alan Sivas İstasyonu ve
çevresinin genel bir görünümü ....................................................................... 190
Foto 2.14. Ankara-Erzurum hattından genel bir görünüm .................................. 192
Foto 2.15. Türkiye’nin ilk buharlı treni Karakurt. TCDD müzesi, Ankara ..................... 212
Foto 2.16. Haydarpaşa İstasyonu’nda dizel trenin genel bir görünümü ........... 212
XIV
KISALTMALAR
AB : Avrupa Birliği
A.B.D : Amerika Birleşik Devletleri
AET : Avrupa Ekonomik Topluluğu
BYKP : Beş Yıllık Kalkınma Planı
DDY : Devlet Demir Yolları ve Limanlar Umum Müdürlüğü
TAR : Trans-Asya Demiryolu Koridoru
T.C.D.D : Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları
TEM : Trans European North-South Motorway
TEN : Trans European Network
TER : Trans –European North-South Railway
TRACECA : Avrupa- Kafkasya-Asya Ulaştırma Koridoru
TÜDEMSAŞ : Türkiye Demiryolu Makineleri Sanayi A.Ş.
TÜLOMSAŞ : Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayi A.Ş
TÜVASAŞ : Türkiye Vagon Sanayii A.Ş.
UAP : Ulaştırma Ana Planı
XV