Avrupa Birliği`nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan

advertisement
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Avrupa Birliği'nde Maliye
Politikalarının Sürdürülebilirliği:
Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Mehmet Ali BĠLGĠNOĞLU
Süleyman BOLAT
Özet
Son yıllarda özellikle AB ülkelerinde mali sürdürülebilirlik önem kazanmıştır.
AB ülkelerinin kırılgan yapılarında mali sürdürülebilirliğin belirlenmesi mali
dengelerin sağlanması bakımından oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Bu
makalede 2000:1-2011:4 döneminde AB ülkelerinde uygulanan maliye politikasının
sürdürülebilirliği, kamu gelirleri ve kamu giderleri arasındaki ilişkinin durağan
olmayan panel veri yöntemi analiziyle incelenmektedir. Analiz sonuçlarına göre
AB-12, AB-15, AB-25 ve AB-27 ülke gruplarında maliye politikalarının
sürdürülebilirliğinin sağlanamadığı ve zamanlararası bütçe kısıtının ülke
davranışları ile tutarlı olmadığı anlaşılmaktadır. Bu sonuç, AB ülke gruplarında
mali politikaların sürdürülemeyeceğini göstermektedir.
Anahtar Kelimeler: Mali Sürdürülebilirlik, Panel Veri Analizi, Kamu Gelirleri,
Kamu Giderleri, AB Ülkeleri
Fiscal Policy Sustainability of the EU Countries:
Evidence from Nonstationary Panel Data
Abstract
In the recent years, fiscal sustainability has gained importance especially in the
EU countries. Determining the fiscal sustainability within the fragile structure of the

Çalışma, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü İktisat Anabilim Dalında 01.02.2013'te
tamamlanmış olan "Mali Sürdürülebilirlik: Teori ve AB Ülkeleri Üzerine Uygulama" adlı doktora
tezinden yararlanılarak hazırlanmıştır.

Prof.Dr., Erciyes Üniversitesi, İİBF, İktisat Bölümü, [email protected]

Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü, [email protected]
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
27
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
European Union (EU) countries plays a major role in ensuring fiscal balances.
Sustainability of the fiscal policy in the EU countries in the period of 2000:1-2011:4
is examined through the analysis of public revenues and public expenditures with
non-stationary panel data methods in this article. The results show that
sustainability of fiscal policies for the EU-12, EU-15, EU-25 and EU-27 country
groups was not maintained and the governments’ behaviours were inconsistent with
their inter-temporal budget constraints. These results show that fiscal policies for
the EU countries are not sustainable.
Key Words: Fiscal Sustainability, Panel Data Analysis, Public Revenues, Public
Expenditures, EU Countries
JEL Classification Codes: C23, E62, H62
Giriş
Dünya ekonomisinde yaşanan finansal serbestleşme ile piyasaların
eklemlenmesi, ülkelerin makroekonomik yapısında ve kamu mali dengesinde
bozulmalar meydana getirmektedir. 1970'li yıllarda bütçe açıkları ve borçlanmadaki
artışlar gelişmiş ve gelişmekte olan çoğu ülkede temel ekonomik sorun olmuş ve
krizlere ortam hazırlamıştır. Dünya ekonomisinde krizlere açık bir iktisadi yapıda,
ülkelerin hem dışsal ekonomik şoklara karşı uyarı sistemi oluşturmaları hem de
kamu mali dengelerini sağlamaları önem taşımaktadır. Öte yandan ülke
ekonomilerinin piyasa riskleri, finansal krizler ve uluslararası konjonktüre karşı
gelir, harcama ve borçlanma yapılarına uygun iktisat politikaları belirlemeleri
önemlidir.
Mali sürdürülebilirlik (fiscal sustainability), ülkelerin gelirlerinin, harcamalarının
ve borçlanma yapısının dengeli ve istikrarlı bir şekilde geleceğe aktarılmasını
sağlamaktadır. Mali sürdürülebilirliğin test edilmesine yönelik yaklaşımların
incelenmesi, ülkelerin kamu mali dengesine ilişkin erken uyarı sistemi oluşturulması
ve krizlerin öngörülmesi açısından önemlidir. AB'ye katılım sürecinde olduğumuz
bu dönemde, AB ülkelerinde mali sürdürülebilirliğin analizi, Birliğe yönelik mali
yapının gözlenmesi açısından da önemli ipuçları verebilecektir.
1980’li yıllardan günümüze kadar literatürde yer alan çalışmalar hem ülke
bazında hem de ülke grupları için mali dengenin sürdürülebilirliğini test etmeye
yöneliktir. Bu çalışmanın amacı, AB-27 ülkelerinde 2000 yılı sonrasında kamu mali
dengesinin sürdürülebilirliğini karşılaştırmalı gruplar halinde analiz etmektir.
Çalışmanın temel hipotezi "Mali sürdürülebilirlik, AB ülkelerinin genişleme
aşamalarına (AB-12, AB-15, AB-25, AB-27)2 bağlı olmaksızın sağlanamamaktadır"
olarak belirlenmiştir. Çalışmada AB ülkelerine ilişkin veriler 2000:1-2011:4 arası
çeyreklik dönemler halinde mali sürdürülebilirlik, kamu gelirleri-kamu giderleri
ilişkisi çerçevesinde durağan olmayan panel veri analiziyle test edilmektedir.
Çalışma toplam üç bölümden oluşmaktadır. Çalışmanın birinci bölümünde
sürdürülebilirlik ve mali sürdürülebilirliğin kavramsal çerçevesi, ikinci bölümünde
Belçika, Fransa, Hollanda, Lüksemburg, Almanya, İtalya, Danimarka, İngiltere, İrlanda, Yunanistan,
Portekiz ve İspanya (AB-12); Avusturya, Finlandiya ve İsveç (AB-15); Kıbrıs, Çek Cumhuriyeti,
Estonya, Macaristan, Letonya, Litvanya, Malta, Polonya, Slovakya ve Slovenya (AB-25); Romanya ve
Bulgaristan (AB-27).
2
28
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
zamanlararası bütçe kısıtı yaklaşımı ve ampirik çerçevesi incelenirken üçüncü
bölümünde veri, ekonometrik yöntem ve ampirik uygulamaya yer verilmiştir.
1. Mali Sürdürülebilirlik: Kavramsal Çerçeve
Mali sürdürülebilirlik (fiscal sustainability), devletin harcamalarını ve gelirlerini
gerek transferler gerekse borçlanmaya bağlı kalmadan sağlayabilmesi veya
sürdürebilmesi durumudur (Slack ve Bird, 2004: 4; Domar, 1993: 476). Mali
sürdürülebilirlik, dünya borç yapısına ilişkin çok yönlü politik tartışmalarda ve
akademik literatürde sıklıkla kullanılan bir kavramdır. Fakat bu kavram, farklı
koşullar altında farklı çağrışımlara da neden olmaktadır. Bu belirsizlik ve karmaşayı
önlemek için sürdürülebilirlik kavramı, istikrar unsuru anlamında da ele
alınmaktadır. Bu nedenle, kamu borçlarının sürdürülebilirliği seviyesi, durağan
duruma yakınsama amacıyla öngörülemeyen dışsal şoklar olmadan ekonomiye
istikrar olanağı sağlayan bir unsurdur (Zee, 1988: 666). Mali sürdürülebilirlik; kamu
kuruluşunun ya da özel bir kuruluşun piyasada karşılaştığı finansman maliyetleri
veri iken gelir ve harcama dengesinde önemli düzenlemeler yapmaksızın bugünkü
değer bütçe kısıtını karşılayabilmektir (Geithner, 2002: 5).
Akademik literatürde mali sürdürülebilirlik kavramı net bir tanım yapılmadan
sıklıkla kullanılmaktadır. Hanehalkına ait davranış kalıplarından yola çıkarak bir
ülkenin politikaları ülkenin bütçesini tatmin edecek şekilde yönlendiriliyorsa mali
olarak o ülke sürdürülebilirdir. Mali sürdürülebilirlik farklı tercihlerle mali dengenin
sağlanmasına yönelik olarak seçimleri içermektedir. Bu bağlamda standart
sürdürülebilirlik analizinde vergi gelirleri ve faiz dışı harcamaların kompozisyonu3
ve düzeyiyle yapılan denkleştirmeler borç temerrüdü veya enflasyonist yollarla
yapılacak denkleştirmelere tercih edilmektedir (Alvarado vd., 2004: 6).
Mali sürdürülebilirlik kavramı ile borç sürdürülebilirliği arasındaki farklılıklar
ise literatürde sıklıkla tartışılmaktadır. Bu anlamda izlenen politikalar sonuç olarak
borcun ödenememesine4 neden oluyorsa mali durum sürdürülememektedir. Borcun
ödenebilmesi için gelecekte ortaya çıkacak çok büyük ve maliyetli düzenlemeler
nedeniyle borç ödeyebilmek sürdürülebilirlik için zorunlu bir koşuldur. Mali
sürdürülebilirlik, değişmeyen politikalarla borç ödeyebilme başarısının
gösterilmesini gerektirmektedir. Bu nedenle eğer borçlu bir ülke gelecekte gelir ve
harcama dengesini gerçekten uzak şekilde düzeltmeden borçlarını yönetebiliyorsa bu
durum sürdürülebilir bir politika olarak tanımlanmaktadır (Alvarado vd., 2004: 6;
Mackenzie, 1991: 72). Mali yeterlilik ve likidite kavramlarını da birleştiren mali
sürdürülebilirlik gelir veya harcama arasında keskin bir sınır çizmeden ödeyebilme
gücü yerine ödeyebilme istekliliğini dikkate alan sosyal ve politik sınırları olan bir
kavramdır (Geithner, 2002: 4-5).
Bugünkü ve gelecekteki faiz dışı harcamanın iskonto edilmemiş bugünkü değeri
(present discounted value, PDV), net başlangıç borçluluğu ya da cari ve gelecekteki
gelir patikasından daha büyük değilse işletme, kuruluş ya da devlet borcunu
ödeyebilme gücüne sahiptir. Mali yeterlilik sadece ekonomik anlamda
Bu konuda kamunun rolü politik olarak önemli ve tartışmalıdır. Bütçe faiz dışı fazla ile mali
sürdürülebilirliğin başarılmasına ilişkin girişim, politik olarak sürdürülebilirlikle birlikte devam
etmektedir ve öngörülebilir bir durumdur (Fouire ve Burger, 2000: 228-229).
4
Borcun ödenebilirliği (solvency), harcama ve gelirin gelecekteki patikasının zamanlararası bütçe kısıtını
karşılayabilmesidir. Borcun ödenememesi (insolvency) ise bu durumun tersidir (Alvarado vd., 2004: 6).
3
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
29
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
uygulanabilirliği değil, aynı zamanda sosyal ve politik olarak da borçların
ödenebilme gücünü göstermektedir. Mali yeterlilik koşullarının karşılanmasına
bakılmaksızın, likit kaynakların finansmanının sağlanmasında yetersiz kalınıyorsa
ve vadesi gelen borçlar çevrilemiyorsa işletme/kuruluş ya da devlet likit değildir. Bu
durumun tersi söz konusu ise likit durumdan bahsedilebilmektedir (Geithner,
2002: 5). Mali sürdürülebilirliğin test edilmesinde; muhasebe yaklaşımı, mali
sürdürülebilirlik göstergeleri yaklaşımı, zamanlararası bütçe kısıtı yaklaşımı, Bohn
sürdürülebilirlik yaklaşımı, Ricardocu ve Ricardocu olmayan mali sürdürülebilirlik
yaklaşımı ve diğer mali sürdürülebilirlik yaklaşımları seçilebilmektedir. Bu
çalışmada temelinde zamanlararası bütçe kısıtı yaklaşımı çerçevesinde mali
sürdürülebilirlik incelenmektedir.
2. Zamanlararası Bütçe Kısıtı Yaklaşımı
Zamanlararası bütçe kısıtı tam anlamıyla devletin borçlanabilme gücünün sınırını
ifade etmektedir. Net başlangıçtaki borç ile gelecekte beklenen kamu giderlerinin
bugünkü değerinin toplamı, gelecekte beklenen kamu gelirlerinin bugünkü değerine
eşit olmalı veya büyük olmamalıdır. Zamanlararası bütçe kısıtı, bir ülkenin borcunu
ödememe gibi yollara başvurmadan cari dönem bütçe kısıtını sağlayabilmesidir. Bu
durum, kamunun birikmiş borçlarını ve faizlerini ödeyebilmek için gelecekte yeterli
faiz dışı fazla vererek açıklarını sürdürebilmesi ile olanaklıdır. Başka bir deyimle,
tüm cari ve beklenen gelecekteki toplam faiz dışı giderlerin iskonto edilmiş
gelirlerin (senyoraj dahil) tamamını aşmaması demektir (Alvarado vd., 2004: 7;
Baglioni ve Cherubini, 1993: 275-276; Burnside, 2005: 12-13).
Başlangıç ve son dönem borç stokunun bugünkü değeri arasındaki farkın
kapanması için gelecekteki faiz dışı fazlanın bugünkü değerinin gelecekteki faiz dışı
açığın bugünkü değerini aşması gerekmektedir (Chalk ve Hemming, 2000: 4).
Kamunun borçlarının ve açıklarının gelecek dönemlerdeki faiz dışı fazlalarla
karşılanması durumunda kamunun sürdürülebilirliğinden bahsedilmektedir
(Cuddington, 1997: 8; Cipollini, 2001: 643; Bravo ve Silvestre, 2002: 517-518;
MacDonald ve Speight, 1990: 331).
Bugünkü değer koşullarında zamanlararası bütçe kısıtı5 (Intertemporal Budget
Constraint, IBC) özellikle uzun dönemli kamu maliyesinin sürdürülebilirliği
çalışmalarında yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. IBC koşulu yerine getirilmezse
kamu harcamasının uzun dönemde sürdürülemeyeceği söylenebilir. Bu nedenle
kamunun herhangi bir açık sorununa karşı gelecekte fazla vermeye çalışması
gerekmektedir. IBC ile ilgili ilk çalışmalar kamu açıklarının ve borçlarının
durağanlığına ilişkin tarihsel verilerin kullanılması ile ilgilidir (Bravo ve Silvestre,
2002: 517-518; MacDonald ve Speight, 1990: 331).
Kamunun tek dönemlik bütçe kısıtından yola çıkarak ve model özetlenerek kamu
gelirleri ile kamu giderlerine ilişkin temel denkleme ulaşılabilir.
(1)
Gt  (1  it ) Bt 1  Rt  Bt
Eşitlik (1) kamu bütçe kısıtını oluşturmaktadır; eşitliğin her iki yanına iBt 1 'nin
eklenmesi ve çıkarılmasıyla Et  Gt  (it  i) Bt 1 eşitlik (2) elde edilir.
ABD ekonomi literatüründe Bugünkü Değer Bütçe Kısıtı (Present Value Budget Constraint, PVBC)
olarak daha yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
5
30
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Et  (1  i) Bt 1  Rt  Bt
(2)
Eşitlik (2)'nin ileriye doğru çözümlenmesi ile   1/(1  i) olduğu yerde

Bt 1    j 1 ( Rt  j  Et  j )  lim  j 1Bt  j
(3)
j 
j 0
eşitliği elde edilmektedir. Birkaç matematiksel manipülasyonlardan sonra eşitlik
(3) eşitlik (4) gibi yazılabilir.

Gt  it Bt 1  Rt    j 1 (Rt  j  Et  j )  lim  j 1Bt  j
j 0
j 
(4)
Açıklamanın kolay olması bakımından eşitlik (4)’ün sol tarafı GG (mal ve
hizmetlerin, transfer ödemelerinin ve borcun faizindeki toplam kamu alımları)
olarak sembolize edilebilir. R ve E’nin durağan olmadığını fakat Rt ve Et ’nin
durağan (farkta) olduğunu ve R ile E’nin sürüklemeli bir şekilde tesadüfi yürüyüş
sergilediğini varsayalım (Hakkio ve Rush, 1991: 432; MacDonald ve Speight, 1990:
332):
Rt  1  Rt 1  1t ve Et   2  Et 1   2t ise
    j 1 (1   2 )
 [(1  i) / i](1   2 )
olduğuna göre eşitlik aşağıdaki gibi yazılabilir:
GGt    Rt  lim  j 1Bt  j   t
j 
(5)
Eşitlik (5), hipotez testinin temelini oluşturmaktadır ve eşitliğin sınırlı koşulunun
sıfıra eşit olduğu varsayıldığında regresyon denkliği eşitlik (6) gibi yazılabilir:
(6)
Rt     GGt   t
Zaman serileri IBC ile uyumlu olursa genelde birim kök ve eşbütünleşme analizi
kullanılmaktadır. Maliye politikası yazınında, özellikle kamunun bütçe kısıtı, kamu
açıklarının ve borçlarının sürdürülebilirliği bağlamında test edilmektedir (Bohn,
2007: 1837-1838). Ponzi Oyununun uygulanmaması koşulu ile GGt ve Rt 'nin
durağan birinci fark dereceli durumları eşbütünleşik olmalıdır. GGt ve
Rt değişkenlerinin eşbütünleşme vektörü (1, -1) ile bütünleşik olması zamanlarası
bütçe kısıtının sağlandığını göstermektedir. Bu nedenle zamanlararası bütçe kısıtının
sürdürülebilirliğini değerlendirmede bu yöntem Rt     GGt   t regresyonunun
test edilmesi ile olanaklıdır. Diğer taraftan eşbütünleşmenin olmadığına ilişkin sıfır
hipotezi reddedilirse mali dengenin sürdürülemediği sonucuna ulaşılmaktadır
(Afonso, 2005: 23-24; Afonso ve Rault, 2010: 735-736).
Mali sürdürülebilirlik, zamanlararası bütçe koşulu temelinde Ponzi Oyunu
Olmama (No Ponzi Game, NPG)6 koşulu ve transversalite koşullarının
(transversality condition) birarada sağlanması ile olanaklıdır. Bugünkü Değer Bütçe
Charles Ponzi, hesaplara büyük miktarlarda para yatıran kişilere yüksek getiriler ödeme vaadiyle para
toplamak isteyen Bostonlu bir finans yöneticisidir. Toplam borç tutarı, vadettiği faizden çok daha hızlı
büyüdükçe artan borçları ile sorumluluklarını yerine getirmeyi planlamıştır. Ancak toplanan fonlar, onun
faiz ödeme zorunluluğundan daha yavaş şekilde artmaya başlayınca Ponzi sorumluluklarını karşılayamaz
duruma gelmiştir. Böylece borçlar, faiz (kâr payı) ödemelerinde kullanıldığından Ponzi Oyunu (Planı)
sonunda iflas etmiştir (Minsky, 1977: 14-15).
6
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
31
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Kısıtı (PVBC), belirsiz bir gelecekte kamu borçlarının bugünkü değerinin sıfıra
yaklaşacağını ifade etmektedir (Cuddington, 1997: 7-8).
Ponzi Oyunu Olmama (NPG) koşulu, dinamik etkin bir ekonomide sürdürülebilir
maliye politikası için zorunlu bir koşuldur. Faiz oranlarının durağan olduğu
varsayılırsa hem kamu harcamaları hem de kamu gelirleri tesadüfi yürüyüş süreci
göstermektedir. Ahmed ve Rogers (1995), faiz ödemelerinin dahil olduğu bütçe
açıklarının sıfır düzeyinde bütünleşik I(0) olursa NPG koşulunun sağlandığını,
Quintos (1995) ise bütçe açıklarının birinci seviyede bütünleşik (I(1)) olması halinde
NPG koşulunun yerine getirildiğini ifade etmektedir (Bergman, 2001: 27-28). NPG
koşulu, borç verenlerin fayda maksimizasyon sorunlarındaki transversalite koşulu ile
bağlantılıdır. Bu koşulun temel amacı, Ponzi Oyununu ya da sınırsız faiz ve uzun
vadeli borçlanmaya dayalı finansal ticaret stratejilerini dikkate almamaktır. Faiz
oranının yüksek olduğu dönemlerde, kamu borcu ekonominin büyüme hızından daha
hızlı şekilde büyüyebilir ve böylece Borç/GSYİH oranı sınırsız olabilir (Chalk ve
Hemming,
2000: 4; McCallum, 1984: 126; Bohn, 1991: 602-603; Bohn, 1995:
261-262).7
Mali sürdürülebilirliğin incelenmesinde temelde kamu gelirleri ve kamu giderleri
arasındaki ilişki esas alınmaktadır. Kamu gelirleri ve kamu giderleri arasındaki
ilişkiye yönelik olarak varolan çalışmalarda genellikle eşbütünleşme yöntemi
kullanılmaktadır. Tablo 1 varolan literatüre yönelik olarak elde edilen bulgulara yer
vermektedir. Çalışma söz konusu literatürdeki çalışmalardan farklı olarak AB
ülkelerinin genişleme aşamalarına göre (AB-12, AB-15, AB-25 ve AB-27) kamu
gelirleri ve kamu giderleri ilişkisi bağlamında durağan olmayan panel veri ile ilk kez
analiz edilmektedir. Mali sürdürülebilirliğin belirlenmesinde zaman serisi ile yapılan
analizlere daha sık rastlanırken panel veri analizine yönelik çalışmalar daha az
yapılmıştır. Özellikle bu çalışmada AB ülkelerinin farklı gruplara yönelik
karşılaştırılmalı analizi ilk kez ele alınmıştır. Çalışmada hem çeyreklik verilerle hem
de durağan olmayan panel veri analizi ile mali sürdürülebilirlik test edilmiştir.
Çalışmada panel veri ekonometrisi, daha fazla veri ve değişkenle gözlem olanağı
sağlaması nedeniyle daha tutarlı sonuçlar elde edilmesine neden olmuştur.
Çalışmada elde edilen bulgular literatürdeki bulgulardan farklı olarak finansal kriz
döneminin etkilerini taşımaktadır ve AB ülkelerinin mali dengesinin bozukluğu
analiz sonuçları ile desteklenmiştir. Öte yandan yeni ekonometrik yöntemlerle
birden fazla test tekniği ile benzer sonuçlara ulaşılması çalışmanın tutarlılığını
desteklemektedir. Mali sürdürülebilirlik ikinci nesil birim kök testleri ve
eşbütünleşme testleri ile test edilerek dirençli sonuçlar elde edilmiştir. Böylelikle
literatürdeki çalışmalardan farklı olarak hem ülke grubu hem de yöntem bakımından
literatüre katkı niteliğindedir.
7
Bu durumda (reel açıklar, d) d > 0 ise
32
t 
olursa (kamu borç stoku,
bt ) bt   'dır.
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Tablo 1: Kamu Gelirleri ve Kamu Giderleri Ġlişkisi: Ampirik Literatür
Veri
Türü
Ülke-Dönem
Trehan ve Walsh
(1988)
ABD 1890-1986
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet
Hakkio ve Rush
(1991)
ABD 1950: 2-1988: 4
Çeyreklik
Eşbütünleşme
Hayır
Tanner ve
Liu (1994)
ABD 1950-1989
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet (1982'deki
kırılma ile)
Ahmed ve Rogers
(1995)
ABD 1692-1992
İngiltere 1792-1992
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet
Haug (1995)
ABD 1950: 1-1990: 4
Çeyreklik
Eşbütünleşme
Evet
Quintos (1995)
ABD 1947: 2-1992: 3
Çeyreklik
Eşbütünleşme
1980'e kadar Evet
Payne (1997)
G-7 Ülkeleri
1949-1994
Yıllık
Eşbütünleşme
Almanya için Evet
Wu (1998)
Tayvan 1955-1994
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet (1990'daki
kırılma ile)
PapadopoulosSidiropoulos
(1999)
5 AB Ülkesi 1961-1994
Yıllık
Eşbütünleşme
Yunanistan ve
İspanya için Evet
Martin (2000)
ABD 1947-1992
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet (1970'lerde
kırılmalarla)
Green, Holmes,
Kowalski (2001)
Polonya 1991-1998
Aylık
Eşbütünleşme
Evet
Bravo ve Silvestre
(2002)
11 AB Ülkesi
1960-2000
Yıllık
Eşbütünleşme
Avusturya,
Fransa, Almanya,
Hollanda, İngiltere
için Evet
Hatemi-J. (2002)
İsveç 1963-2000
Çeyreklik
Eşbütünleşme
Evet
Afonso (2005)
AB-15 Ülkesi
1970-2003
Yıllık
Eşbütünleşme
Hayır
15 AB Ülkesi
1970-2004
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet
Çeyreklik
Eşbütünleşme
Evet
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet (Zayıf)
Yıllık
Eşbütünleşme
Evet
Prohl ve
Westerlund
(2009)
Westerlund ve
Prohl (2010)
Adedeji ve
Thornton (2010)
Afonso ve Rault
(2010)
8 OECD Ülkesi
1977: 1-2005: 4
5 Asya Ülkesi
1974-2001
AB-15
1970-2006
Yöntem
Sürdürülebilir
mi?
Yazar
Kaynak: Tablo tarafımızdan düzenlenmiştir.
3. Veri, Model ve Bulgular
3.1. Veri ve Model
Çalışmada AB-27 ülkelerinin analizinde kullanılan veriler; Kamu
Gelirleri/GSYİH, Kamu Giderleri/GSYİH, Faiz Harcamaları/GSYİH ve Faiz Dışı
Harcamalar/GSYİH'dir. Avrupa Ulusal ve Bölgesel Hesap Sistemi (The European
System of National and Regional Accounts, ESA95) çerçevesinde mevsimsellikten
arındırılan veriler Eurostat'dan elde edilen çeyreklik finansal olmayan genel kamu
hesaplarından alınmıştır ve 2000: 1-2011: 4 dönemini kapsamaktadır. AB-27
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
33
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
ülkelerinin tamamına ilişkin yapılan analizin dışında genişleme aşamalarına göre bir
ayrıma da gidilmiştir. Çalışmada mali sürdürülebilirlik, durağan olmayan panel veri
yöntemiyle test edilmektedir. Maliye politikasının sürdürülebilirliğini
değerlendirmeye ilişkin olan yöntemler arasında literatürdeki yaygın
uygulamalardan biri, kamu gelirleri ile kamu giderleri arasında eşbütünleşmenin
varlığının belirlenmesidir (Afonso, 2005: 21-23; Bohn, 2007: 1837-1838).
Mali sürdürülebilirliğin test edildiği çalışmada kamu gelirleri ve kamu giderleri
arasındaki ilişki iki farklı model çerçevesinde ele alınacaktır. İlki faiz harcamalarının
dahil olduğu kamu giderleri ile kamu gelirleri arasındaki ilişkinin, ikincisi ise faiz
harcamaları hariç kamu giderleri ile kamu gelirleri arasındaki ilişkinin ele
alınmasıdır. Örneğin, Bohn (1991), borç, kamu gelirleri ve (faiz dışı) kamu giderleri
arasındaki eşbütünleşmeyi; Hakkio ve Rush (1991) da kamu gelirleri ile faiz dahil
kamu giderleri arasındaki ilişkiyi test ederek mali sürdürülebilirliği belirlemişlerdir.
Analize ilişkin olarak temel alınan Llorca ve Redzapagic (2008), Ehrhart ve
Llorca (2008), Afonso ve Rault (2010), Adedeji ve Thornton (2010)'un
çalışmalarında kamu gelirleri ile faiz dahil kamu giderleri arasındaki ilişki ele
alınırken, Prohl ve Westerlund (2009), Westerlund ve Prohl (2010)’un
çalışmalarında kamu gelirleri ile kamu giderleri (faiz hariç) arasındaki ilişki panel
eşbütünleşme yöntemi ile ele alınmıştır. Modele ilişkin olarak mali
sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için Ponzi Oyununun uygulanmaması koşulu ile
Gt ve Rt 'nin durağan olduğu birinci fark I(1) dereceli değişkenlerin eşbütünleşik
olması gerekmektedir. İlk olarak kamu gelirleri ile kamu giderleri (faiz dahil)
arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amacıyla Model 1 ele alınacaktır.
Model 1:
(7)
Rit  i  i Git   it
Eşitlik (7)'de, i (i = 1, …, N) ülkeleri, t (t = 1, ..., T) zamanı,
için hesaplanan birim etkileri,
Rit Kamu Gelirleri/GSYİH,
i
her bir i ülkesi
 i zamanla sabit olduğu varsayılan eğim katsayısını,
Git Kamu Giderleri (faiz dahil)/GSYİH ve  it hata
terimini ifade etmektedir. İkinci olarak kamu gelirleri ile kamu giderleri (faiz hariç)
arasındaki ilişkinin tespit edilmesi amacıyla Model 2 incelenecektir.
Model 2:
(8)
Rit  i  i NGit   it
Eşitlik (8)'de, i (i = 1, ..., N) ülkeleri, t (t = 1, ..., T) zamanı,
i
her bir i ülkesi
için hesaplanan birim etkileri,  i zamanla sabit olduğu varsayılan eğim katsayısını,
Rit Kamu Gelirleri/GSYİH’yi, NGit Kamu Giderleri (faiz hariç)/GSYİH’yi ve  it
hata terimini ifade etmektedir. Model 1 ve Model 2'den yola çıkılarak durağan
olmayan panel veri yöntemi ile test edilerek mali sürdürülebilirliğe ilişkin bulgular
elde edilecektir.
3.2. Durağan Olmayan Panel Veri Analizi
Geleneksel panel veri analizinde makroekonomi alanındaki uygulamaların
çoğalması ile yatay kesit boyutuna göre zaman serisinin boyutunun uzaması,
durağanlık ve eşbütünleşmenin ortaya çıkmasını sağlamıştır. Panel veri literatüründe
birim kökler ve durağan olmama süreci hem N hem de T'nin büyük olduğu panelleri
ilgilendirmektedir. Böylece, daha önce panel veri analizinde ihmal edilen yeni bir
34
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
sorun gündeme gelmiş olmaktadır (Asteriou ve Hall, 2007: 366; Cameron ve
Trivedi, 2005: 767; Baltagi, 2008: 273).
3.2.1. Yatay Kesit Bağımlılığı ve Panel Birim Kök Testleri
Panel veri literatüründe özellikle panel veri modellerindeki hataların önemli
ölçüde yatay kesit bağımlılığından kaynaklandığı söylenebilir. Son 20-30 yıl
boyunca ülkeler ve finansal birimler arasındaki ekonomik ve finansal bütünleşmenin
giderek artması ülkeler ve birimler arasındaki karşılıklı bağımlılığın daha da
güçlenmesine neden olmuştur (Hoyos ve Sarafidis, 2006: 482). Yatay kesit
bağımlılığının varlığı Breusch ve Pagan (1980) ve Pesaran (2004) ile test edilebilir.
Breusch ve Pagan (1980), Lagrange Çarpanı (Lagrange Multiplier, LM) testi, EKK
ile elde edilen yatay kesit kalıntılar ( uˆit ) arasındaki korelasyon katsayıları kareleri
toplamına dayanmaktadır. CD LM 1 tarafından gösterilen LM test istatistiği aşağıdaki
gibi ifade edilebilir:
N 1
N
CD LM 1  T   ˆij2
(9)
i 1 j  i 1
Eşitlik (9),
ˆ ij2
kalıntılara ilişkin tahmini korelasyon katsayısını içermektedir.
Modelde, sıfır hipotezi yatay kesit bağımlılığının olmadığı ve N sabit T   iken
N ( N  1) / 2 serbestlik derecesinde ki-kare asimptotik olarak dağılım gösterdiği
varsayılmaktadır. N ve T büyük olduğunda ise Pesaran (2004) tarafından geliştirilen
CD LM 2 testi, CD LM 1 test istatistiğinin geliştirilmiş halini ifade etmektedir. Eşitlik
(10) aşağıdaki gibi gösterilebilir.
CD LM 2 
N 1 N
1
  (T ˆij2  1)
N ( N  1) i 1 j i 1
(10)
T   ve N   ise sıfır hipotezi yatay kesit bağımlılığının olmadığını ve
CD LM 2 test istatistiğinin standart normal bir seviyede dağıldığını varsaymaktadır.
Pesaran (2004) tarafından vurgulandığı gibi N, T'’ye göre daha büyük olursa bu
istatistiğin kullanımı uygun değildir (Pesaran, 2004: 5-6).
Yatay kesit bağımlılığı için bir başka test Pesaran (2004) tarafından önerilen
N’nin T’den daha büyük olduğu (N > T) durumda kullanılmaktadır. CD LM 1
testinden farklı olarak CD LM olarak adlandırılan bu test, yatay kesit kalıntıları
arasındaki korelasyon katsayılarının toplamına dayanmaktadır. CD LM test istatistiği
aşağıdaki eşitlikteki gibi gösterilebilir:
CD LM =
2T
 N 1 N ˆ 
   ij 
N ( N  1)  i 1 j i 1 
(11)
Test sonuçlarına göre, sıfır hipotezinin kabul edilmesi halinde yatay kesit
bağımsızlığı sonucu elde edilir ve birinci nesil birim kök testleri uygulanır. Sıfır
hipotezinin reddedilmesi halinde ise yatay kesit bağımlılığı kabul edilir ve ikinci
nesil birim kök testleri kullanılır. Sıfır hipotezi H 0  i    0 ve alternatif
hipotez H A  i    0 olarak gösterilmektedir (Pesaran, 2004: 6-9; Baltagi,
2008: 284; Asteriou ve Hall, 2007: 367).
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
35
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Panel birim kök testleri, panel veri setlerinin yatay kesit bağımlılığına izin verip
vermemesine göre iki grupta toplanmaktadır. Yatay kesit bağımlılığına izin
vermeyen panel birim kök testleri birinci nesil, yatay kesit bağımlılığına izin veren
panel birim kök testleri ise ikinci nesil8 panel birim kök testleri olarak
adlandırılmaktadır (Baltagi, 2008: 274; Hurlin, 2010: 1515).
Choi (2002) panel birim kök testi, önceki testlerden farklı olarak yatay kesit
bağımlılığının belirlenebilmesi için hata bileşenleri modelini kullanmaktadır. Bu
test, yatay kesit korelasyonu ve belirleyici bileşenlerin trendden arındırılmasının
Genelleştirilmiş EKK (Generalized Least Squares, GLS)'ya dayalı olarak
yapılabilmesini sağlamaktadır. Bu sonuçlar T   ve N   ardışık
asimptotik olarak elde edildiği varsayımına dayanmaktadır. Sıfır hipotezi
pi
H 0 :   il  1 panel verinin birim kök içerdiğini, alternatif hipotez ise
l 1
pi
H A :   il  1 birim kök içermediğini test etmektedir (Choi, 2002: 2-4).
l 1
Pesaran (2007) panel birim kök testi ise yatay kesit bağımlılığı sorununu
çözebilmek için farklı bir yaklaşım uygulamaktadır. Tahmin edilen faktörlerden
kaynaklanan sapmalara dayalı birim kök testleri, bireysel serilerin birinci farkları
veya gecikmiş seviyelerinin yatay kesit ortalamalarına dayanan standart DF (veya
ADF) regresyonları ile genişletilmiştir. Standart panel birim kök testleri, Yatay
Kesitsel Genişletilmiş Dickey-Fuller Sınaması (CADF) test istatistiklerinin basit
ortalamalarına dayanmaktadır.
Panel verinin sıfır hipotezi H 0 : i  0 tüm yatay kesit için birim kökün
varlığını, alternatif hipotez ise H A : i  0 paneldeki yatay kesitlerin bir kısmının
birim köke sahip olmadığını test etmektedir. Pesaran (2007: 278-280)'daki kritik
değerlerle CIPS test istatistikleri karşılaştırılır ve H 0 reddedilirse serilerde birim
kök olmadığı kabul edilmektedir (Pesaran, 2007: 266-268).9
3.2.2. Panel Eşbütünleşme Testleri
Eşbütünleşme analizinde hem zaman serisi boyutunda (T) hem de yatay kesit
boyutunda (N) bütünleşmiş seriler arasındaki uzun dönemli ilişkinin varlığının test
edilmesi amaçlanmaktadır (Westerlund, 2007: 709; Mátyás ve Semestre, 2008: 302).
Çalışmada Westerlund (2007) tarafından panel veride yeni hata düzeltme
yöntemlerine dayalı eşbütünleşme testleri önerilmiştir. Bu testler kalıntı dinamikleri
yerine yapısal dinamiklere dayalı olarak dört yeni panel eşbütünleşme testini
içermektedir. Panel eşbütünleşme testlerindeki ilk iki test, grup ortalama
istatistiklerini; son iki test ise panel istatistiklerini göstermektedir. Panel
istatistikleri, panelin yatay kesit boyutundaki hata düzeltme ile ilgili bilginin
biraraya getirilmesi ile oluşmaktadır. Grup ortalama istatistikleri ise bu bilgileri
kullanmamaktadır. Testler arasındaki ayrım, alternatif hipotez testlerine
dayanmaktadır (Westerlund, 2007: 710-712).
Literatürdeki ikinci nesil panel birim kök testleri Choi (2002), Chang (2002), Phillips ve Sul (2003),
Chang (2004), Pesaran (2004), Bai ve Ng (2004), Moon ve Perron (2004) ve Pesaran (2007) olarak
sayılabilir.
9
Pesaran (2007: 278-280)'da sırasıyla üç duruma (sabitsiz ve trendsiz, sabitli, sabitli ve trendli) ilişkin
olarak Tablo II(a)-II(c)'de CIPS %1, %5 ve %10 düzeyindeki kritik değerleri verilmiştir (Pesaran, 2007:
277).
8
36
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Panel istatistiklerinde sıfır hipotezi için H 0p : i  0 ve alternatif hipotez için ise
H Ap : i    0 kullanılırken grup ortalama istatistiklerinde H 0g : i  0 sıfır
hipotezi ve H Ag :  i    0 alternatif hipotezi kullanılmaktadır. Sıfır hipotezinin
reddedilmesi halinde eşbütünleşmenin varolduğuna, sıfır hipotezinin kabul
edilmesinde ise eşbütünleşmenin olmadığına işaret etmektedir. Westerlund
tarafından yapılan grup ve panel testleri sonucunda yatay kesit bağımlılığının olduğu
durumlarda oldukça sağlam (robust) sonuçlar verdiği ileri sürülebilir (Westerlund,
2007: 721-722).
Westerlund ve Edgerton (2007), eşbütünleşme testine yönelik olarak sıfır ve
alternatif hipotez testleri Westerlund (2007)'a göre farklılık göstermektedir. Sıfır
hipotezi H 0 :  i2  0 kabul edildiğinde eşbütünleşmenin varolduğu, sıfır hipotezi
reddedildiğinde H A :  i2  0 ise eşbütünleşmenin olmadığı sonucuna ulaşılmaktadır
(Westerlund ve Edgerton, 2007: 185-186).
3.3. Bulgular
AB ülkelerine ilişkin Kamu Gelirleri/GSYİH, Kamu Giderleri (faiz
dahil)/GSYİH ve Kamu Giderleri (faiz hariç)/GSYİH değişkenleri arasındaki
eşbütünleşme ilişkisine geçilmeden önce birim kök testlerinin yapılması
gerekmektedir. Sahte (spurious) regresyon sorununun ortadan kalkması için
değişkenler arasında ilişkinin kurulup kurulmadığının ölçülmesi gerekmektedir
(Asteriou ve Hall, 2007: 371).
Çalışmada sırasıyla AB-12 için T=48, N=12, AB-15 için T=48, N=15, AB-25
için T=48, N=25 ve son olarak AB-27 için T=48, N=27'dir. Buna göre yatay kesit
bağımlılığının test edilmesi için CDLM 1 ve CDLM 2 testlerinin kullanılması daha
uygundur. Test sonuçlarına göre AB-12, AB-15, AB-25 ve AB-27 ülkelerinde sıfır
hipotezi (yatay kesit bağımlılığının olmadığı) %1 anlamlılık düzeyinde istatistiki
olarak reddedilmiştir. Sıfır hipotezinin reddedilmesiyle yatay kesit bağımlılığı kabul
edilmektedir ve ikinci nesil birim kök testleri kullanılacaktır (Tablo 2).
Yatay kesit bağımlılığının (YKB) kabul edilmesi ile YKB'yi dikkate alan
testlerden Choi (2002) ve Pesaran (2007) CIPS testi ile devam edilecektir. Choi
(2002) panel birim kök testi, yatay kesit bağımlılığının belirlenebilmesi için hata
bileşenleri modelini kullanmaktadır. Stokastik olmayan eğilim bileşenleri ve yatay
kesit korelasyonlarını ortadan kaldırmak için kullanılan yöntem literatürdeki diğer
çalışmalara göre farklılık göstermektedir. Choi (2002), birim kök testlerinin sıfır
hipotezi panel verinin birim kök içerdiğini, alternatif hipotezi panel verinin birim
kök içermediğini varsaymaktadır (Choi, 2002: 2-4).
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
37
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Tablo 2: Yatay Kesit Bağımlılığı: CD Testi
Ülke Grupları
AB-12
AB-15
AB-25
AB-27
Testler
CDLM 1
CDLM 2
CDLM
CDLM 1
CDLM 2
CDLM
CDLM 1
CDLM 2
CDLM
CDLM 1
CDLM 2
CDLM
Kamu
Giderleri**
/GSYĠH
Kamu Gelirleri
/GSYĠH
Kamu Giderleri*
/GSYĠH
118.60 [0.000]
226.72 [0.000]
219.30 [0.000]
4.58 [0.000]
13.99 [0.000]
13.34 [0.000]
-4.27 [0.000]
-3.23 [0.001]
-3.56 [0.000]
253.05 [0.000]
265.82 [0.000]
273.67 [0.000]
10.22 [0.000]
11.10 [0.000]
11.64 [0.000]
-4.34 [0.000]
-3.09 [0.001]
-3.06 [0.001]
602.11 [0.000]
609.91 [0.000]
648.59 [0.000]
12.33 [0.000]
12.65 [0.000]
14.23 [0.000]
-3.39 [0.000]
-1.98 [0.024]
-2.16 [0.015]
825.61 [0.000]
718.06 [0.000]
747.34 [0.000]
17.91 [0.000]
13.85 [0.000]
14.96 [0.000]
-3.41 [0.000]
-2.25 [0.012]
-2.28 [0.011]
Not: CD test istatistiklerinde tablodaki köşeli parantez içindeki değerler olasılık değerlerini
ifade etmektedir. Olasılık değerlerinin asimptotik olarak normal dağıldığı varsayılmaktadır.
Sıfır hipotezi yatay kesit bağımlılığının olmadığını, alternatif hipotez ise yatay kesit
bağımlılığının olduğunu varsaymaktadır. Değişkenler arasında yer alan * işareti, kamu
giderlerine faiz harcamalarının dahil olduğunu, ** işareti ise kamu giderlerine faiz
harcamalarının dahil olmadığını ifade etmektedir.
Elde edilen bulgulara göre AB-12, AB-15, AB-25 ve AB-27 ülke gruplarının
düzey değerlerinin genel olarak benzer sonuçlara ulaşılmasa da durağan olmadığı,
birinci farklarında I(1) durağan olduğu sonucu ortaya çıkmıştır. Bilindiği gibi
durağan zaman serilerine sahip serilere yönelik şoklar geçicidir, zamanla şokların
etkisi dağılmaktadır ve seriler uzun dönem seviyelerine dönmektedir. Diğer taraftan
durağan olmayan seriler, zorunlu olarak sürekli bir etkiye sahiptir, ortalama veya
varyansı da zamana bağlı olarak değişmektedir (Enders, 1995: 212) (Tablo 3).
38
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Tablo 3: Panel Birim Kök Testi: Choi (2002) Testi
Ülke
Grupları
AB-12
Değişkenler
AB-25
L
Z
Kamu Gelirleri/GSYİH
-2.10 [0.982]
2.60 [0.995]
2.52 [0.994]
Kamu Giderleri*/GSYİH
-0.22 [0.588]
0.03 [0.512]
-0.03 [0.487]
0.22 [0.411]
-0.22 [0.411]
-0.29 [0.385]
Kamu
Giderleri**/GSYİH
Kamu Gelirleri/GSYİH
AB-15
Pm
-2.36 [0.991]
3.45 [0.999]
3.73 [1.000]
Kamu Giderleri*/GSYİH
Kamu
Giderleri**/GSYİH
2.77 [0.003]
-1.68 [0.046]
-2.08 [0.019]
3.42 [0.000]
-2.05 [0.020]
-2.46 [0.007]
Kamu Gelirleri/GSYİH
3.98 [0.003]
1.07 [0.857]
0.20 [0.581]
Kamu Giderleri*/GSYİH
3.15 [0.001]
-1.39 [0.083]
-1.97 [0.025]
3.82 [0.000]
-1.66 [0.049]
-2.23 [0.013]
3.57 [0.004]
1.34 [0.910]
0.50 [0.692]
Kamu
Giderleri**/GSYİH
Kamu Gelirleri/GSYİH
Kamu Giderleri*/GSYİH
2.87 [0.002] -1.10 [0.135] -1.66 [0.049]
Kamu
3.34 [0.000] -1.15 [0.126] -1.73 [0.042]
Giderleri**/GSYİH
Not: Tabloda * işareti, kamu giderlerine faiz harcamalarının dahil olduğunu, ** ise kamu
giderlerine faiz harcamalarının dahil olmadığını ifade etmektedir. Tablodaki değerler düzey
(level) değerlerini ifade etmekte, değişkenlerin birinci farkları alındığında ise durağan
oldukları görülmektedir. Pm istatistiği burada Fisher (1932) ters kikare testinin değiştirilmiş
AB-27
bir biçimini oluşturmaktadır ve istatistiklerin pozitif büyük değerleri için birim kök testlerini
L bir logit testtir ve Z ters normal testi ifade etmektedir. Z ve
L testleri ise istatistiklerin büyük negatif değerlerinde sıfır hipotezini reddetmektedir. Pm ,
reddetmektedir. Testte
L ve Z istatistikleri (N, T→∞) gibi standart normal dağılım sıfır hipotezine doğru
yakınlaşmaktadır. Köşeli parantez içindeki değerler ise olasılıkları ifade etmektedir.
Durağanlık analizinin doğruluğuna karar vermek için ikinci bir panel birim kök
testine de başvurulabilir. AB ülke gruplarına yönelik olarak yatay kesit bağımlılığını
dikkate alan bir başka test Pesaran (2007) CIPS testidir (Tablo 4). Pesaran (2007)
tarafından ileri sürülen panel birim kök testi, yatay kesitsel geliştirilmiş IPS (Cross
Sectional Augmented IPS, CIPS) istatistiklerini elde edebilmek için Pesaran (2007),
CADFi olarak adlandırılan gecikmeli değerlerdeki t testlerinin ortalamalarını
almaktadır. Panel verinin sıfır hipotezi tüm yatay kesit için birim kökün varlığını,
alternatif hipotez ise paneldeki yatay kesitlerin bir kısmının birim köke sahip
olmadığını test etmektedir (Pesaran, 2007: 268).
Elde edilen bulgulara göre AB-12, AB-15, AB-25 ve AB-27 ülke gruplarının
düzey değerlerinin durağan olmadığı, birinci farklarında I(1) durağan olduğu
sonucuna ulaşılmıştır. Mali değişkenlere ilişkin olarak elde edilen bulgular Choi
(2002) testi ile tutarlılık göstermektedir (Tablo 4).
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
39
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Tablo 4: Panel Birim Kök Testi: Pesaran (2007) CIPS Testi
Ülke Grupları
AB-12
AB-15
AB-25
AB-27
Kamu Gelirleri/GSYİH
CIPS
Sabit - Trend
[Olasılık]
-1.89 [0.925]
Kamu Giderleri*/GSYİH
CIPS
-2.63 [0.160]
Kamu Giderleri**/GSYİH
CIPS
-2.57 [0.205]
Kamu Gelirleri/GSYİH
CIPS
-2.19 [0.705]
Kamu Giderleri*/GSYİH
CIPS
-2.48 [0.285]
Kamu Giderleri**/GSYİH
CIPS
-2.50 [0.255]
Kamu Gelirleri/GSYİH
CIPS
-2.11 [0.825]
Kamu Giderleri*/GSYİH
CIPS
-2.38 [0.420]
Kamu Giderleri**/GSYİH
CIPS
-2.34 [0.470]
Kamu Gelirleri/GSYİH
CIPS
-2.16 [0.810]
Kamu Giderleri*/GSYİH
CIPS
-2.37 [0.430]
Değişkenler
Test Yöntemi
Kamu Giderleri**/GSYİH
CIPS
-2.30 [0.560]
Not: Tabloda * işareti, kamu giderlerine faiz harcamalarının dahil olduğunu, ** işareti ise
kamu giderlerine faiz harcamalarının dahil olmadığını ifade etmektedir. CIPS testinde
maksimum gecikme uzunluğu 4 olarak belirlenmiştir. Köşeli parantez içindeki rakamlar
olasılık değerlerini ifade etmektedir. Tablodaki değerler Pesaran (2007) Tablo IIb'deki sabit
değerler ve Tablo IIc'deki sabit-trend seçeneğini içeren kritik değerleri ile karşılaştırılmıştır.
Kritik değerdeki ilgili örneklem sayılarına göre sıfır hipotezi kabul edilmiştir ve seriler birim
kök içermektedir.
Panel veri analizinde eşbütünleşme hem zaman serisi boyutunda (T) hem de
yatay kesit boyutunda (N) bütünleşmiş seriler arasındaki uzun dönemli ilişkinin
varlığını test etmektedir (Westerlund, 2007: 709; Mátyás ve Semestre, 2008: 302).
Eşbütünleşme için değişkenlerin durağan olmaması ve iki değişken arasındaki
eşbütünleşme ilişkisinin aynı dereceden bütünleşmesi (I(1)) ve regresyon
kalıntılarının olasılıklı eğilime (trend) sahip olması gerekmektedir (Asteriou ve Hall,
2007: 371).
Panel eşbütünleşme analizi dört kısımda incelenmektedir. Panel A ve Panel B'de
sabitli, Panel C ve Panel D'de ise sabitli ve trendli eşbütünleşme analizleri yer
almaktadır. Westerlund (2007)'a göre sıfır hipotezinde eşbütünleşmenin olmadığı,
Westerlund ve Edgerton (2007)'a göre ise sıfır hipotezinde panel eşbütünleşmenin
varolduğu varsayılmaktadır. Buna göre eşbütünleşme analizinde Panel A'da sıfır
hipotezi kabul edilirken Panel B'de sıfır hipotezi reddedilmektedir. Diğer yandan
Panel C'de sıfır hipotezi kabul edilirken Panel D'de sıfır hipotezi reddedilmektedir
(Westerlund, 2007: 710-712;Westerlund ve Edgerton, 2007: 185-186).
40
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Tablo 5: Panel Eşbütünleşme Testi (Model 1)
Testler
AB-12
AB-15
Sabit
Panel A: Westerlund (2007)
-1.01
-1.78
G-tau
[0.482]
[0.284]
-6.33
-7.48
G-alpha
[0.314]
[0.260]
-1.10
-1.45
P-tau
[0.322]
[0.254]
-6.98
-7.58
P-alpha
[0.141]
[0.161]
Panel B: Westerlund ve Edgerton (2007)
3.40
4.81
LM N
[0.000]
[0.000]
Sabit ve Trend
Panel C: Westerlund (2007)
-0.73
-1.53
G-tau
[0.677]
[0.500]
-6.65
-7.53
G-alpha
[0.458]
[0.468]
-0.65
-1.19
P-tau
[0.477]
[0.330]
-7.01
-8.14
P-alpha
[0.236]
[0.210]
Panel D: Westerlund ve Edgerton (2007)
6.11
5.51
LM N
[0.000]
[0.000]
AB-25
AB-27
-2.62
[0.103]
-8.10
[0.937]
2.30
[0.004]
-6.19
[0.933]
-2.48
[0.147]
-8.39
[0.946]
2.21
[0.003]
-6.55
[0.935]
7.64
[0.000]
8.33
[0.000]
-1.68
[0.437]
-9.37
[0.981]
1.84
[0.000]
-11.04
[0.973]
-1.46
[0.504]
-9.34
[0.981]
1.87
[0.000]
-10.71
[0.972]
6.50
[0.000]
6.54
[0.000]
Not: Westerlund (2007) testine ilişkin olarak öncül ve gecikme sayısı (k) 1 olarak
belirlenmiştir. Test değerlerinin yanındaki köşeli parantez içindeki rakamlar bootstrap
dağılıma ilişkin olasılık değerlerini ifade etmektedir. Westerlund (2007) ile Westerlund ve
Edgerton (2007) panel eşbütünleşme testlerinde 10.000 tekrarlı bootstrap dağılım ile parantez
içindeki olasılık değerleri bulunmuştur. G-tau ve G-alpha grup ortalama istatistiklerini, P-tau
ve P-alpha panel istatistiklerini ifade etmektedir.
AB-12, AB-15, AB-25, AB-27 ülkelerinde kamu gelirleri ve kamu giderleri (faiz
dahil) arasında uzun dönemli bir ilişki ve eşbütünleşme olmadığı sonucuna
ulaşılmıştır. Bu durum, zamanlararası bütçe kısıtının sağlanamadığını ve mali
dengenin sürdürülemediğini göstermektedir (Tablo 5).
Panel eşbütünleşme analizine ilişkin ikinci analizde, kamu gelirleri ile kamu
giderleri (faiz harcamaları hariç) arasındaki uzun dönemli ilişki test edilmektedir.
Panel A ve Panel B'de sabitli, Panel C ve Panel D'de ise sabitli ve trendli panel
eşbütünleşme analizleri yer almaktadır. Test sonuçlarına göre Panel A'da sıfır
hipotezi kabul edilirken Panel B'de sıfır hipotezi reddedilmektedir. Diğer yandan
Panel C'de sıfır hipotezi kabul edilirken Panel D'de sıfır hipotezi reddedilmektedir
(Westerlund, 2007: 710-712; Westerlund ve Edgerton, 2007: 185-186). AB-12,
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
41
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
AB-15, AB-25 ve AB-27 ülkelerinde kamu gelirleri ve kamu giderleri (faiz hariç)
arasında eşbütünleşmenin ve uzun dönemli bir ilişkinin olmadığı sonucuna
ulaşılmıştır. Böylece, AB ülkelerinde 2000-2011 döneminde mali dengenin
sürdürülemediği anlaşılmıştır (Tablo 6).
Tablo 6: Panel Eşbütünleşme Testi (Model 2)
Testler
AB-12
AB-15
AB-25
AB-27
Sabit
Panel A: Westerlund (2007)
G-tau
-0.62 [0.598]
-1.66 [0.325]
-2.28 [0.196]
-2.23 [0.181]
G-alpha
-5.92 [0.362]
-7.19 [0.312]
-7.64 [0.948]
-8.03 [0.947]
P-tau
-0.66 [0.472]
-1.11 [0.313]
2.69 [0.001]
2.51 [0.002]
P-alpha
-6.31 [0.168]
-6.90 [0.172]
-5.15 [0.937]
-5.61 [0.932]
6.11 [0.000]
9.02 [0.000]
10.01 [0.000]
0.43 [0.812]
-1.10 [0.627]
-1.22 [0.526]
-0.99 [0.624]
G-alpha
-6.23 [0.520]
-7.16 [0.553]
-9.33 [0.988]
-9.33 [0.979]
P-tau
-0.25 [0.591]
-0.87 [0.432]
2.50 [0.001]
2.49 [0.000]
P-alpha
-6.34 [0.306]
-7.57 [0.266]
-10.45 [0.979]
-10.26 [0.975]
6.90 [0.000]
6.90 [0.000]
Panel B: Westerlund ve Edgerton (2007)
LM N
3.53 [0.000]
Sabit ve Trend
Panel C: Westerlund (2007)
G-tau
Panel D: Westerlund ve Edgerton (2007)
LM N
6.76 [0.000]
6.11 [0.000]
Not: Westerlund (2007) testine ilişkin olarak öncül ve gecikme sayısı (k) 1 olarak
belirlenmiştir. Test değerlerinin yanındaki köşeli parantez içindeki rakamlar bootstrap
dağılıma ilişkin olasılık değerlerini ifade etmektedir. Westerlund (2007) ile Westerlund ve
Edgerton (2007) panel eşbütünleşme testlerinde 10.000 tekrarlı bootstrap dağılım ile parantez
içindeki olasılık değerleri bulunmuştur. G-tau ve G-alpha grup ortalama istatistiklerini, P-tau
ve P-alpha panel istatistiklerini ifade etmektedir.
Sonuç
Gelişmiş ve gelişmekte olan çoğu ülkenin kamu mali dengesinin bozulmasında
rol oynayan sorunların başında kamu açıkları ve aşırı borçlanma gelmektedir.
1980'lerin başlarında ortaya çıkan dünya borç krizi ile birlikte kamu açıkları ve
borçlanmadaki artışlar 1990'lı yıllarda akademik çevrede tartışılan temel konulardan
biri olmuştur. Günümüzde de ülkelerin kamu mali dengesinin gelişen finansal
piyasalar, piyasa riskleri, iktisadi dalgalanmalar ve krizler nedeniyle olumsuzluklara
maruz kaldığı bilinmektedir. 2008/2009 küresel finans krizi sonrasında AB'de ortaya
çıkan mali kriz kamu mali dengesini olumsuz şekilde etkilemiştir. Dolayısıyla
ülkelerin kamu mali dengesinin yeniden değerlendirilmesi önem taşımaktadır. Mali
sürdürülebilirlik, kamu ya da özel kuruluşun piyasada karşılaştığı finansman
maliyetleri veri iken bugünkü değer bütçe kısıtını karşılayabilmesidir. Ülkelerin
42
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
gelir ve harcama dengelerinin sürdürülmesi ve borçlarının uzun dönemli devamlılığı
mali sürdürülebilirliğin sağlanması açısından gereklidir.
AB ülkelerinin mali sürdürülebilirliğinin varlığı bu çalışmada kamu gelirleri ile
kamu giderleri arasındaki ilişki ele alınarak incelenmiştir. Bulgulara göre AB-12,
AB-15, AB-25, AB-27 ülkelerinde 2000:1-2011:4 döneminde kamu gelirleri ile
kamu giderleri arasında uzun dönemli bir ilişki olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
Böylelikle genişleme aşamalarına göre AB ülke grupları arasında zamanlararası
bütçe kısıtının sağlanamadığı ve mali dengenin sürdürülemediği görülmüştür.
Mali sürdürülebilirliğin AB ülkelerinde sağlanamadığı açıktır ve çözüm olarak
getirilen önerilerin tutarlı ve dengeli olması önem taşımaktadır. Mali
sürdürülebilirlik, zamanlararası bütçe kısıtının sağlanması için gelecekteki yeterli
faiz dışı fazlanın verilmesi halinde elde edilmektedir. Faiz dışı fazlanın
oluşturulması, kamu gelirlerinin artırılması ya da kamu giderlerinin azaltılması ile
olanaklıdır. Kriz dönemlerinde faiz dışı fazlanın oluşturulmasında gelir artırıcı
politikalar da önem kazanmaktadır. Özellikle kamu harcamalarındaki kısıtlamaların
ortaya çıkardığı sorunlar gelir artırıcı önlemlerle önlenebilmektedir. Bozucu etkilere
sahip spekülatif sermaye hareketlerine yönelik vergi konulması gelir artırıcı bir
çözüm olarak sunulabilir. Diğer taraftan neoliberal iktisat politikalarının önerdiği
çözüm ise genellikle kamu giderlerinin azaltılması şeklindedir. Bu durum, kamu
kesiminin kendini disipline etmesini gerektirmektedir. Kamu harcamalarının
daraltılması, kamusal faaliyetlerin ve kamu hizmetlerine ayrılan payın azalmasına
yol açtığı gibi ekonomik büyüme üzerinde de daraltıcı etkiye neden olmaktadır.
Kamu harcamalarının daraltılmasına yönelik maliye politikaları ile mali
sürdürülebilirliğin sağlanması başvurulacak yollardan biridir. Toplam harcamayı
değiştirmeden harcama bileşiminin etkin hale getirilmesinin mali sürdürülebilirliği
sağlama maliyetini düşürebileceği unutulmamalıdır. Mali daralmaya beklentilerin
dahil edilmesi ile belirli koşullar altında gelecekteki tüketim, gelir ve ekonomi
üzerindeki genişletici etkileri ifade eden ve literatürde "Genişletici Mali Daralma
Hipotezi" olarak adlandırılan görüşten de uygulama açısından ipuçları elde
edilebilir.
Kaynakça
Adedeji, O.S. ve Thornton, J. (2010), "Fiscal Sustainability in a Panel of Asian
Countries", Applied Economics Letters, 17(7-9), 711-715.
Afonso, A. (2005), "Fiscal Sustainability: The Unpleasant European Case",
FinanzArchiv, 61(1), 19-44.
Afonso, A. ve Rault, C. (2010), "What do We Really Know about Fiscal
Sustainability in the EU? A Panel Data Diagnostic", Review of World
Economics, 145(4), 731-755.
Ahmed, S. ve Rogers, J.H. (1995), "Government Budget Deficits and Trade Deficits:
Are Present Value Constraints Satisfied in Long-Term Data?", Journal of
Monetary Economics, 36(2), 351-374.
Alvarado, C.D., Izquierdo, A. ve Panizza, U. (2004), "Fiscal Sustainability in
Emerging Market Countries with an Application to Ecuador", Inter-American
Development Bank Research Department, Working Paper, No: 511, 1-45.
Asteriou, D. ve Hall, S.G. (2007), Applied Econometrics A Modern Approach Using
Eviews and Microfit, New York: Palgrave Macmillan.
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
43
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Baglioni, A. ve Cherubini, U. (1993), "Intertemporal Budget Constraint and Debt
Sustainability: The Case of Italy", Applied Economics, 25(2), 275-283.
Bai, B.J. ve Ng, S. (2004), "A Panic Attack on Unit Roots and Cointegration",
Econometrica, 72(4), 1127-1177.
Baltagi, B.H. (2008), Econometric Analysis of Panel Data (Fourth Edition), West
Sussex: John Wiley & Sons.
Bergman, M. (2001), "Testing Government Solvency and the No Ponzi Game
Condition", Applied Economics Letters, 8(1), 27-29.
Bohn, H. (1991), "The Sustainability of Budget Deficits with Lump-Sum and with
Income-Based Taxation", Journal of Money, Credit and Banking, 23(3),
580-604.
Bohn, H. (1995), "The Sustainability of Budget Deficits in a Stochastic Economy",
Journal of Money, Credit and Banking, 27(1), 257-271.
Bohn, H. (2007), "Are Stationary and Cointegration Restrictions Really Necessary
for The Intertemporal Budget Constraint?", Journal of Monetary Economics,
54(7), 1837-1847.
Bravo, A.B.S. ve Silvestre, A.L. (2002), "Intertemporal Sustainability of Fiscal
Policies: Some Tests for European Countries", European Journal of Economy,
18(3), 517-528.
Breusch, T.S. ve Pagan, A.R. (1980), "The Lagrange Multiplier Test and Its
Applications to Model Spesification in Econometrics", The Review of Economic
Studies, 47(1), 239-253.
Burnside, C. (2005), "Theoretical Prerequisites for Fiscal Sustainability Analysis"
içinde Fiscal Sustainability in Theory and Practice (Ed. C. Burnside),
Washington DC:
The International Bank for Reconstruction and
Development/The World Bank, 11-33.
Cameron, A.C. ve Trivedi, P.K. (2005), Microeconometrics Methods and
Applications, Cambridge: Cambridge University Press.
Chalk, N. ve Hemming, R. (2000), "Assessing Fiscal Sustainability in Theory and
Practice". IMF Working Paper, Fiscal Affairs Department, WP/00/81, 1-27.
Chang, Y. (2002), "Nonlinear IV Unit Root Tests in Panels with Cross-Sectional
Dependency", Journal of Econometrics, 110(2), 262-292.
Choi, I. (2002), "Combination Unit Root Tests for Cross Sectionally Correlated
Panels", mimeo, Hong Kong University of Science and Technology, 1-26.
Cipollini, A. (2001), "Testing for Government Intertemporal Solvency: A Smooth
Transition Error Correction Model Approach", The Manchester School, 69(6),
643-655.
Cuddington, J.T. (1997), "Analysing the Sustainability of Fiscal Deficits in
Developing Countries", Policy Research Working Paper, The World Bank, No:
1784, 1-47.
Domar, E.D. (1993), "On Deficits and Debt", American Journal of Economics and
Sociology, 52(4), 475-478.
Ehrhart, C. ve Llorca, M. (2008), "The Sustainability of Fiscal Policy: Evidence
from a Panel of Six South-Mediterranean Countries", Applied Economics Letters,
15(10), 797-803.
Enders, W. (1995), Applied Econometric Time Series, New York: John Wiley &
Sons.
44
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
M.A. BĠLGĠNOĞLU, S. BOLAT
Fouire, F.C.V.N. ve Burger, P. (2000), "Is Fiscal Sustainability Attainable? High
Interest Rates, Low Growth and the General Balance Effect", The South African
Journal of Economics, 68(2), 212-245.
Geithner, T. (2002), "Assessing Sustainability", International Monetary Fund, Policy
Development and Review Department, 1-60.
Green, C.J., Holmes, M.J. ve Kowalski, T. (2001), "Poland: A Successful Transition
to Budget Sustainability", Emerging Markets Review, 2(2), 161-183.
Hakkio, C.S. ve Rush, M. (1991), "Is the Budget Deficit 'Too Large'", Economic
Inquiry, 29(3), 429-445.
Hatemi-J, A. (2002), "Is the Government's Intertemporal Budget Constraint Fulfilled
in Sweden? An Application of the Kalman Filter", Applied Economics Letters,
9(7), 433-439.
Haug, A.A. (1995), "Has Federal Budget Deficit Policy Changed in Recent Years",
Economic Inquiry, 33(1), 104-118.
Hoyos, R.E.D. ve Sarafidis, V. (2006), "Testing for Cross-Sectional Dependence in
Panel-Data Models", The Stata Journal, 6(4), 482–496.
Hurlin, C. (2010), "What would Nelson and Plosser Find had They Used Panel Unit
Root Tests?", Applied Economics, 42(10-12), 1515-1531.
Llorca, M. ve Redzepagic, S. (2008), "Debt Sustainability in the EU New Member
States: Empirical Evidence from a Panel of Eight Central and East European
Countries", Post-Communist Economies, 20(2), 159-172.
MacDonald, R. ve Speight, A.E.H. (1990), "The Intertemporal Government Budget
Constraint in the UK, 1961-1986", The Manchester School of Economic and
Social Studies, 58(4), 329-347.
Mackenzie, G.A. (1991), "Price Subsidies" içinde Public Expenditure Handbook
(Eds. K-Y. Chu, R. Hemming), Washington DC: International Monetary Fund,
60-68.
Martin, G.M. (2000), "US Deficit Sustainability: A New Approach Based on
Multiple Endogenous Breaks", Journal of Applied Econometrics, 15(1), 8-105.
Mátyás, L. ve Sevestre, P. (2008), The Econometrics of Panel Data Fundamentals
and Recent Developments in Theory and Practice, Third Edition, Germany:
Springer.
McCallum, B.T. (1984), "Are Bond-Financed Deficits Inflationary? A Ricardian
Analysis", Journal of Political Economy, 92(1), 123-135.
Minsky H.P. (1977), "The Financial Instability Hypothesis: An Interpretation of
Keynes and an Alternative to 'Standard'", Nebraska Journal of Economics and
Business, 16(1), 5-16.
Moon, H.R. ve Perron, B. (2004), "Testing for a Unit Root in Panels with Dynamic
Factors", Journal of Econometrics, 122(1), 81-126.
Papadopoulos, A. ve Sidiropoulos, M.G. (1999), "The Sustainability of Fiscal
Policies in the European Union", International Advances in Economics
Research, 5(3), 289-307.
Payne, J.E. (1997), "International Evidence on the Sustainability of Budget
Deficits", Applied Economic Letters, 4(12), 775-779.
Pesaran, M.H. (2004), "General Diagnostic Tests for Cross Section Dependence in
Panels", Cesifo Working Paper, No: 1229, 1-40.
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
45
Avrupa Birliği'nde Maliye Politikalarının Sürdürülebilirliği: Durağan Olmayan Panel Veri'den
Kanıt
Pesaran, M.H. (2007), "A Simple Panel Unit Root Test in the Presence of CrossSection Dependence", Journal of Applied Econometrics, 22(2), 265-312.
Phillips, P.C.B. ve Sul, D. (2003), "Dynamic Panel Estimation and Homogeneity
Testing Under Cross Section Dependence", Econometrics Journal, 6(1),
217-259.
Prohl, S. ve Westerlund, J. (2009), "Using Panel Data to Test for Fiscal
Sustainability within the European Union", FinanzArchiv, 65(2), 246-269.
Quintos, C.E. (1995), "Sustainability of the Deficit Process with Structural Shifts",
Journal of Business & Economic Statistics, 13(4), 409-417.
Slack, E. ve Bird, R.M. (2004), "The Fiscal Sustainability of the Greater Toronto
Area", International Tax Program, Institute for International Business, Joseph L.
Rotman School of Management, University of Toronto, ITP Paper, No: 0405,
1-41.
Tanner, E. ve Liu, P. (1994), "Is the Budget Deficit ‘Too Large’?: Some Further
Evidence", Economic Inquiry, 32(3), 511-518.
Trehan, B. ve Walsh, C.E. (1988), "Common Trends, the Governments’s Budget
Constraint and Revenue Smoothing", Journal of Economic Dynamics and
Control, 12(2-3), 425-444.
Westerlund, J. (2007), "Testing for Error Correction in Panel Data", Oxford Bulletin
of Economics and Statistics, 69(6), 709-748.
Westerlund, J. ve Edgerton, D.L. (2007), "A Panel Bootstrap Cointegration Test",
Economics Letters, 97(3), 185-190.
Westerlund, J. ve Prohl, S. (2010), "Panel Cointegration Tests of the Sustainability
Hypothesis in Rich OECD Countries", Applied Economics, 42(11), 1355-1364.
Wu, J-L. (1998), "Are Budget Deficits 'Too Large'?: The Evidence from Taiwan",
Journal of Asian Economics, 9(3), 519-528.
Zee, H.H. (1988), "The Sustainability and Optimality of Government Debt", IMF
Staff Papers, 35(4), 658-685.
46
Maliye Dergisi  Sayı 164 Ocak-Haziran 2013
Download