BİLGİNİN GÜCÜ

"Değişen dünya politikaları- 4: Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) – güçlerin bunalımı" Bilginin Gücü içinde,
Haberdar Gazetesi, 14 Mart 2010, ss.26
4BİLGİNİN GÜCÜ
Doç. Dr. Mesut YALVAÇ
Değişen dünya politikaları -4: Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) – güçlerin bunalımı
Konu ile ilgili tezler ve çıkarımların ağırlıklı olarak ekonomi ile strateji arasındaki
etkileşime dayandırılarak sunulduğu, temel amacı, 1500’lerden başlayarak dünya
politikasındaki bazı önemli durumlara değinerek (özellikle, ülkelerin ve toplumların yükselme
ve çökmelerine neden olanlara; bilimsel, teknolojik ve yapısal atılımlar, üretim, gelir sağlama,
askeri güç ve savaşlar gibi) değişen dünya politikaları üzerine bazı saptamalarda bulunmak
olan bu yazı dizisinde, önceki yazılarda, devlet ve dünya politikalarını etkilediği varsayılan
"dünya meselelerinde devletlerin varlıkları ve göreceli güçleri hiçbir zaman değişmeden
kalamaz" şeklindeki yaygın teori vurgulanmış; ülkelerin yükselmeleri ve sonra da
çökmelerinin izlediği çizginin, üretim ve gelir sağlama kapasiteleri ile askeri güçleri arasında
“daha uzun vadede” çok anlamlı bir karşılıklı ilişkinin var olduğunu gösterdiği belirtilmiş; bu
noktada, tüm bu ve ötesi kapasite ve güçlerin varlığını, kullanımını ve sürdürülebilir
gelişimini sağlayan temel kaynağın ise bilgi ve bilgi temelli teknoloji olduğu bildirilmiş;
tarihsel perspektif içinde "batı dünyasının yükselişi" ve "sanayileşme ve değişen dünya
dengeleri" ele alınmaya çalışılmıştı. Bugünkü yazıda, yine ekonomi ile strateji arasındaki
etkileşime dayalı olarak ve tarihsel perspektif içinde " Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) –
güçlerin bunalımı" ele alınacaktır.
20. Yüzyıl yaklaşırken, bilimsel ve teknolojik değişimin hızı ve devletlerin büyüme
oranlarının düzensizliği uluslararası sistemi 50 yıl öncesine göre çok daha istikrarsız ve
karmaşık yaptı. Bu, Avrupa’daki güçlerin 1880 sonrasında, kısmen kazanç amacıyla, kısmen
de başkalarının arkasında kalacakları korkusuyla, Afrika’da, Asya’da ve Pasifik’te ek
sömürge toprakları edinmek için yaptıkları çılgın ve bencilce yarışmada ortaya çıkıyordu.
1914 öncesi dönemin sömürgecilik kavgalarının ve uluslararası bunalımlarının ardında,
üç yüzyıl boyunca, esasta “Avrupa merkezci” olan bir dünya sisteminin sönüşü yatıyordu.
Ellerinden gelen çabayı harcamalarına rağmen, Fransa ve Avusturya-Macaristan gibi
Avrupa’nın geleneksel büyük güçleri ve yakın zamanda birliğini sağlamış olan İtalya gibi
büyük bir güç, yarışı terk ediyorlardı. Buna karşı, kocaman birer kıta büyüklüğünde olan
Birleşik Devletler ile Rusya ön plana çıkıyorlardı. Batı Avrupa ulusları arasında ise, belki
yalnızca Almanya’da, gelecekteki dünya güçlerinin kuracağı seçkin ittifak içinde kendisine
zorlayarak bir yer sağlayacak güç ve kuvvet vardı. Öte yandan Japonya, Doğu Asya’da
egemen olmaya kararlıydı, ama pek uzaklara gidememişti. Tüm bu değişiklikler, küresel
çıkarlarını savunması 50 yıl öncesine göre çok daha zorlaşan Britanya için kaçınılmaz olarak
hayli büyük, aşılması güç sıkıntılar doğurdu.
Birinci Dünya Savaşı, iki taraf arasında başta görülen kilitlenme durumu, İtalya’nın
savaşa girmesinin sonuç getirmeyişi, Rusya’nın yavaş yavaş tükenişi, Amerika’nın
müttefiklere yaptığı askeri ve ekonomik yardımın belirleyici oluşu ve itilaf güçlerinin sonunda
çökmesi ile özetlenebilir. Birinci Dünya Savaşının korkunç kayıpları, çekilen acıları ve
yıkımları, Avrupa uygarlığı ve nüfusunun kendi kendine indirdiği öldürücü bir darbe olarak
görünmektedir. Savaşın değişik evrelerinde her iki ittifakın da yararlanabildiği ekonomik ve
sınai üretim ve etkili biçimde seferber edilen kuvvetleri arasında kurulan orantısal ilişkiler,
her iki tarafın hem kuvvetlerinin dengesizliğini ve hem de üretim yönünden olan
dengesizliğini yansıtmaktadır.
1
"Değişen dünya politikaları- 4: Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) – güçlerin bunalımı" Bilginin Gücü içinde,
Haberdar Gazetesi, 14 Mart 2010, ss.26
"Değişen dünya politikaları" başlıklı bu yazı dizisine, tarihsel perspektif içinde "Birinci
Dünya Savaşı (1914-1918) – güçlerin bunalımı" konusuna bir sonraki yazı ile (16 Mart 2010,
Salı) devam edilecektir.
______
Hardach, G. (1977). The First World War 1914-1918. London.
Kennedy, Paul M.. (1987). The rise and fall of the great powers: Economic change and military conflict from 1500 to 2000. New York; Random House.
Yalvaç, Mesut. (2004). “Changing world politics” Canakkale (Gallipoli) Battle commemoration day: 18 March 2004. İstanbul: NATO Rapid Deployable
Corps.
2